مرز نگاه...

سلام، سال نو مبارک! امیدوارم سالم و تندرست باشید. از این که شرایطی فراهم شده که می توانم نظرات، ایده ها و تجربه های خودم را با شما به اشتراک بذارم خرسندم. من خیلی تجربه در نوشتن ندارم و نمی تونم مثل خیلی از شماها زیبا بنویسم. نوشتن یه تواناییه که هر کسی نداره و من فقط سعی می کنم مطالبی رو بر اساس تجربیات و دغدغه ها و در واقع مشکلاتی که با اونها در اجتماع مواجهم رو براتون جمع آوری کنم. امیدوارم دوست داشته باشید.

یکی از سواد های قرن بیستم سواد ارتباطیه. ما همه روزه بخش زیادی از زمان را به ارتباط برقرار کردن با دیگران می‌گذرانیم تا هر چه بیشتر بتوانیم نیازهای خود را بیان کرده و نیازهای دیگران را درک کنیم. توانایی ارتباط موثر به ما کمک می‌کند تا با دیگران ارتباط کلامی و غیرکلامی موثرتری داشته باشیم و با غلبه بر خجالت، نظرات خود را برای دیگران ابراز کنیم. اگر این مهارت را کسب کرده باشیم، در مواقع لازم می‌توانیم با تقاضاهای نامناسب دیگران مخالفت کنیم. این توانایی به ما کمک می‌کند تا بتوانیم به صورت کلامی و غیرکلامی و مناسب با فرهنگ جامعه و موقعیت، خود را نشان دهیم.

بدین معنی که ما می‌توانیم نظرها، عقاید، خواسته‌ها، نیازها و هیجان‌های خود را ابراز و به هنگام نیاز بتوانیم از دیگران درخواست کمک و راهنمایی کنیم. تقاضای کمک راهنمایی از دیگران در مواقع ضروری، از عوامل مهم یک رابطه سالم است. اجزای توانایی ارتباط موثر عبارتند از:ارتباط کلامی و غیرکلامی موثر ، ابراز وجود، ، مذاکره، امتناع، غلبه بر خجالت، گوش دادن. همه ما برای برقرار کردن ارتباط با دیگران، صرف‌نظر از اینکه چقدر با آنها صمیمی یا ناآشنا هستیم، با صحبت و گوش کردن (گفت‌وگو) ارتباط برقرار می‌کنیم. همکلاسی‌ها، دوستان، آشنایان و خانواده همه جزء شبکه گسترده ارتباطی ما هستند که امکان پذیرش، آرامش، دانستن و احساس بهتر را برای ما مهیا می‌کنند.(زرین قدم، 1397)

با این حال، یکی از چالش های ارتباطی یا بهتر بگم دغدغه های روزمره ما فارغ از جنسیت و در تعامل با دیگران مواجهه با نگاه های بد و آزار دهنده ای است که آرامش را از انسان سلب نموده و نه تنها موجب تحلیل رفتن انرژی، بلکه گاها عصبانیت در ما می شود.

نگاه، یکی از مولفه های ارتباط غیر کلامی و یا مهم ترین حس در انتقال اطلاعات به مغز حس بینایی و به تعبیر دیگر نگاه کردن و یا دیدن است. البته دیدن و نگاه کردن دو پدیده متفاوت است.

نگاه به فارسی به معنی (دید، نظر، توجه، دیدن، نگریستن) ( اسم ) ۱ - نظر دید دیدار . ۲ - توجه عنایت (است). (ویکی پدیا) البته میدونید که نگاه معنی های بسیار و با ابعاد متفاوتی داره اما آنچه که مورد نظر این مقاله هست نگاه بد و نابجاست (ویکی پدیا).

در معنای کلی عمل دیدن واکنشی طبیعی و خود به خود است، که عضو بینایی در مقابل انعکاس نور از خود نشان میدهد، در حالی که انسان عمل نگاه کردن را به طور ارادی و با دقت برای مقصود و هدف خاصی انجام می‌دهد. در عمل دیدن انسان به طور طبیعی رنگ، شکل،‌جهت، بافت، بعد و حرکت اشیاء را بوسیله پیام های بصری دریافت می‌کند، در حالی که در نگاه کردن علاوه بر دیدن اشیاء به روابط ، تناسبات ،تفاوت و… بین آنها دقت میکند. عمل دیدن یک امر کاملا طبیعی است، ما همه روزه چیزهای بسیاری در اطراف خود می‌بینیم، اما هنگامی که دقیقا به اندازه، تناسبات، کاربرد، هدف و سایر جوانب آن مینگریم، و آن را مورد توجه می دهیم، این عمل نگاه کردن است، با توجه به توضیحات فوق میتوان گفت که نگاه کردن عملی متعالی‌تر و عمیق‌تر از دیدن است.(تفاوت دیدن و نگاه کردن، سایت مینیاتور،99/1/8)

نگاه از دیدگاه قرآن:

قرآن کریم در آیه ی 30 سوره ی نور به ممنوعیت چشم چرانی و لزوم حجاب مردان و تأثیر آن در پاکی و رشد آنان اشاره می کند و می فرماید: «قُلْ لِلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَ یَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذلِکَ أَزْکَى لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا یَصْنَعُونَ‌

داستان نزول آیه ی فوق این گونه حکایت شده که جوانی از مسلمانان انصار مدینه، با زنی رو به رو شد. (و زنان در آن زمان مقنعه ی خود را پشت گوش ها قرار می دادند و طبیعی است که صورت، گردن و مقداری از سینه ی آنان نمایان می شد.) آن جوان در حال راه رفتن به زن چشم دوخت تا این که صورتش به دیوار خورد و در اثر چیز تیزی که در دیوار بود، صورتش شکافت و خون بر لباس و سینه اش ریخت. او ناراحت شد و به همان صورت خدمت پیامبر (ص) رسید و ماجرا را نقل کرد. در این هنگام پیک وحی فرود آمد و آیه ی فوق را نازل کرده و به مردان مومن دستور داد که از چشم چرانی دوری کنند (1) (و در آیه ی بعد به زنان دستور حجاب داد.)(نگاه به افراد محرم و نامحرم در قرآن، سایت راسخون، 99/1/7)

انواع نگاه از دیدگاه قرآن:

ما یک نوع نگاه داریم که نگاه تند است، یک نگاه داریم که نگاه خشم است، یک نگاه داریم که نگاه تعجب است، یک نگاه هم داریم که نگاه محبت است و هرکدام هم جای مصرف معیّن دارند. نگاه محبت جای مصرفش فقط موارد مثبت است و اگر این نگاه محبت وارد نگاه منفی بشود، نهایتاً از زنا سر درمی‌آورد. خیلی باید مواظب بود که من نگاه محبتی‌ام را کجا دارم هزینه می‌کنم و رضایت چه‌کسی را دارم به خودم جلب می‌کنم.(انواع نگاه در آیات قران، ایکنا، 96/8/26)

و حالا حدود نگاه از دیدگاه قرآن:

«قُلْ لِلْمُؤمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ یَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذلِکَ أَزْکى لَهُمْ إِنَّ اللّهَ خَبِیرٌ بِما یَصْنَعُونَ وَ قُلْ لِلْمُؤمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ...»[ نور ۲۴، آیه ۳۰ - ۳۱.]؛ «به مردان با ایمان بگو: دیده فرو نهند و پاکدامنى ورزند که این، براى آنان پاکیزه تر است؛ زیرا خدا به آن چه مى کنند، آگاه است و به زنان با ایمان بگو: دیدگان خود را [از هر نامحرمى] فرو بندند...». درباره نگاه کردن باید گفت که نه بستن چشم به طور مطلق واجب و نه باز نمودن آن به طور مطلق جایز است. قرآن از تعبیر «غض» استفاده نموده، گرچه برخى غضّ بصر را به معناى بستن مطلق چشم معنا کرده اند؛ ولى مقتضاى تحقیق این است که واژه غضّ، به معناى از تیزى انداختن نگاه و خیره نشدن است. مفسر شهید، آیه اللّه مطهرى در این باره مى فرماید: فرق است بین کلمه بصر و عین؛ یکى به معناى «دیده» است و دیگرى به معناى چشم. در واقع، دیده، عمل چشم است و از آن طرف هم فرق است بین غضّ و غمض؛ غمض به معناى بستن چشم و بر هم گذاردن پلک ها است؛ ولى غضّ به معناى کاهش دادن است؛ پس غضّ بصر، یعنى کاهش دادن نگاه و خیره نشدن. در آیه ۱۹ سوره لقمان چنین مى خوانیم: «وَ اغْضُضْ مِنْ صَوْتِکَ»؛ «صداى خودت را کاهش بده». در آیه ۳ سوره حجرات نیز آمده است: «إِنَّ الَّذِینَ یَغُضُّونَ أَصْواتَهُمْ عِنْدَ رَسُولِ اللّهِ»؛ «آنان که صداى خویش را هنگام سخن گفتن در حضور رسول خدا ملایم مى کنند...».[ ر.ک: شهید مطهرى، مسئله حجاب.] نتیجه این مى شود که نگاه به طور معمول و متعارف، اشکال ندارد؛ یعنى اگر به حد تیز نگاه کردن و دقت در زیبایى و زشتى فرد نرسد، آیه مى فرماید که اشکال ندارد. در روایاتى که این آیه را تفسیر مى کنند، سه قید زیر آورده شده است: اول، این که این نگاه، فقط به وجه (گردى صورت) و کفین (دو دست تا مچ) است و نگاه به موها و سایر اعضاى بدن خانم ها، به هیچ وجه، جایز نیست. دوم، این که بدون قصد لذت باشد و مراد از لذت و تلذذ، این است که الان که نگاه مى کند، لذت جنسى و غریزى ببرد و تحریک شود. سوم، این که آن نگاه، بدون قصد ریبه باشد. برخى تصور مى کنند که ریبه، به معناى همان تلذذ است؛ در حالى که چنین نیست؛ ریبه، «خوف الوقوع فى الافتنان» است؛ یعنى ترس و احتمال این مى رود که بعد از این نگاه، در آینده، با مشکل مواجه شود؛ یعنى ممکن است الان که نگاه مى کند، هیچ تغییر و تحریکى در او ایجاد نشود؛ ولى این احتمال مى رود که در آینده با فکر و خیال پردازى و تصور نمودن آن صحنه، به گناه کشیده شود. در نتیجه، اگر نگاه به زن مسلمان، بدون تلذذ و ریبه و در حد وجه و کفین باشد، اشکال ندارد. در مورد نگاه خانم ها به مردها، دو قید عدم تلذذ و ریبه هست؛ ولى قید دیگر نیست؛ بلکه نگاه به بدن مردها در حدى که به طور متعارف نمى پوشانند، اگر تلذذ و ریبه نباشد.(نگاه و ...، پرسمان،96/8/21)

فرق نگاه کردن با دیدن در تعالیم دینی:

نگاه یکی از اعمال مختلف انسان است که اگر ارادی باشد تحت عنوان نگاه کردن و اگر غیر ارادی باشد بعنوان دیدن از آن یاد می کنند فرق دیدن و نگاه کردن آنست که در اولی قصد و اراده خاصی عمل دیدن را سبب نشده ولی در دومی قصد و اراده و بلکه میل وعلاقه اخذ نتیجه ی مطلوب را تسهیل می کند علاوه بر اینکه در نگاه مضافاً بر موارد فوق الذکر توجه نیز هست که در دیدن نیست لذاست که ما بسیاری از چیزها و صحنه ها را می بینیم که اثر وجودی آنان از زمینه ی روحی ما خیلی زود حذف می شود یا بعلت اینکه فکر ما متوجه مسائل دیگر است اصلا چیزها و یا اشخاص رؤیت شده را نبینیم. خلاصه: وقتی نگاه همراه با توجه است، ادراک به مرحله ی کمال ممکنه ی خود می رسد و محصول آن ادراک هرچه باشد در شخصیت و ماهیت وجودی شخص حتی در مراحل بالاتر در سرنوشت نهائی او نقش و اثری غیرقابل انکار دارد. نگاه عادی هرچند به اشیاء و انسانهای مختلف ظاهراً یک پدیده ی حسی برای حس باصره بوده و در ابتدای امر؛ ماهیت آن برای انسان و حیوان، نیک و بد، زشت و زیبا یکسان است اما آثار و نتایج بعدی آن یعنی آثار روحی و عاطفی آن در بازگشت تصاویر به چشم و انتقالش در ذهن یکسان ومساوی نبوده و بالاخره، عکس العملهای روانی و غیر ارادی انسان- به خصوص ناآگاه انسان ( که مُنبعث از انواع استعدادهای فطری، موروثی، اکتسابی و سوابق ذهنی است) در برابر همه ی آنها یکسان نیست. یک نگاه اگر تنها یک نگاه باشد (جدا از فکر و نیت و...) نه معنی و مفهومی خاص در بَر دارد و نه ارج وبهاء و آثار و نتایجی مانند کسی که بی خیال به کسی یا چیزی می نگرد و در عالم فکر و خیال و درد و غم خود غوطه ور است و به طور گذرا و ناآگاه به کسی یا چیزی نظری می افکند اما چنان در خود فرو رفته که رفت و آمدها، ماجراها، صدا کردن ها و... را نمی بیند و نمی شنود. چنین نگاه ناآگاهی را نه در اندرون شخص و نه در بیرون از او آثاری مترتب نیست اما اگر همراه با فکر و نیت و میل و اراده ی خاص و آگاهی لازم باشد متأثر از آثار مثبت یا منفی آن است به تعبیر دیگر روح نگاه عبارتست از توجه و هر چه در نگاه هست در آثار توجه خلاصه می شود و اگر توجه همراه نگاه نباشد نگاه بی روح و بی محتوا خواهد شد. نگاه به زن که دامنگیر بسیاری از مسلمان نماهاست، از جهات چندی حائز کمال اهمیت است که از آن جمله اعراض عملی از تعالیم و احکام الهی و تمرّد و سرپیچی از آنهاست صَرف نظر از آثار فساد و انحرافات بعدی که در اثر متاثر شدن از زن به دنبال خود دارد. نگاه آلوده به زن آنچنانکه برای مسلمان و مؤمن گران تمام می شود به غیر او چندان خسارتی نمی زند چرا که مقدمه ی ضعف و سستی ایمان و بلکه نشانه ی مسلّمی از بی پایگی و تزلزل کامل ایمان در یک مؤمن است که هنوز خود نمی داند آن گوهر گران بهائی را که مشاهیر وشخصیتهای کذائی معروف جهان به هیچ قیمتی نتوانستند به کف آورند او که بنا به توفیقات رّبانی به کمترین زحمت بدست آورده بود چقدر ارزان فروخته است آنهم در مقابل یک حَظّ آنی و زودگذر که موجب تخفیف مقام مؤمن در درگاه خداوندی شده است.(نگاه و ...، پرسمان،96/8/21)

حال سئوال اینست که: بهای یک نگاه آلوده چقدر است؟

پاسخ آنست که ما هرگز نمی توانیم برای آن بهائی را تعیین کنیم که واقعی باشد چرا که برحسب مقام شخص قیمتها متفاوت است: آنکه مقام باطنی و معنویش از همه بالاتر باشد نگاه آلوده ی او از همه پربهاتر است زیرا خسارت هنگفتی را متحمل خواهد گردید و بهای یک مؤمن عادی معادل ایمانش و یک مسلمان عادی به درجه ی اعتماد و اعتقاد به اسلامش بوده و بهای یک نگاه غیر مسلمان اصلاً ارزش گفتن هم ندارد. (بهای یک نگاه / احمد صبور اردوبادی/صفحه: ۱۰۷-۱۲۸ ) *در مورد یکی از اساتید اخلاق نقل شده است که خواهر خانم ایشان هم در منزل، با آنها زندگی می‌کردند. روزی مادر ایشان می‌گوید که خواهر خانمتان از همسر شما زیباتر است و ایشان پاسخ می‌دهند که تابحال خواهر زنم را ندیده‌ام! با آنکه خانه‌ی آنها بسیار کوچک بوده و حتی در یک اتاق غذا می‌خوردند. این را برای این گفتم که بدانیم اگر انسان مراقب خود باشد، به جایی می‌رسد که رعایت تقوا برایش عادی و بدون زحمت می‌شود.(نگاه و ...، پرسمان،96/8/21)

حقیقتا مطالب بسیار زیاد و ارزشمندی در مورد این موضوع وجود داره و در صورتی که علاقه داشتید می تونید جستجو کنید و بیشتر بدانید. من فقط قصد داشتم که موضوعی رو که شاید دغدغه خیلی از ما ها فارغ از مذهب،جنسیت، سن و دیگر مولفه های اجتماعی هست رو مطرح کنم.

پس، مواظب خودمون و نگاهمون باشیم...