زخم بستر یا زخم فشاری (Decubitus ulcer)، یکی از عوارض جدی ناشی از بیتحرکی طولانیمدت است که میتواند به سرعت شکل گیرد و سلامت و کیفیت زندگی بیمار را بهشدت تهدید کند. برخلاف تصور رایج که این نوع زخم تنها پس از چند روز یا هفته ظاهر میشود، واقعیت این است که زخم بستر میتواند در کمتر از ۲ تا ۶ ساعت نیز ایجاد شود.
در این مقاله، به بررسی سرعت ایجاد زخم بستر، سازوکار شکلگیری آن، عوامل مؤثر، و اقدامات پیشگیرانه مؤثر خواهیم پرداخت.
فرآیند ایجاد زخم بستر با کاهش جریان خون (ایسکمی) در نواحی تحت فشار آغاز میشود. فشار مداوم باعث بسته شدن عروق خونی ریز میشود و با قطع تغذیه اکسیژن و مواد مغذی، سلولها آسیب میبینند. در صورت تداوم فشار، بافت دچار نکروز شده و زخم آشکار میشود.
تصور اینکه این روند زمانبر است، اشتباه است؛ زخم بستر ممکن است در عرض چند ساعت پس از قرارگیری طولانیمدت یک ناحیه از بدن تحت فشار، شروع به شکلگیری کند.
فشار مداوم: نواحی استخوانی مانند پاشنه، دنبالچه، لگن و آرنج بیشتر در معرض خطرند.
اصطکاک و سایش: حرکت بدن روی سطوح زبر یا کشیده شدن پوست، خطر آسیبدیدگی را افزایش میدهد.
رطوبت زیاد: تعریق، بیاختیاری ادرار یا مدفوع و ترشحات، باعث تضعیف مقاومت پوست در برابر فشار میشود.
تغذیه ناکافی: کمبود پروتئین، ویتامین C و روی، ترمیم پوست را مختل میکند.
دیابت: کاهش حس و جریان خون.
بیماریهای عصبی: ناتوانی در درک درد و نیاز به تغییر وضعیت.
بیماریهای عروقی: کاهش خونرسانی به بافت.
کاهش سطح هوشیاری یا تحرک: بیماران ناتوان در تغییر وضعیت، بیشتر در معرض خطرند.
سن بالا: پوست سالمندان نازکتر و شکنندهتر است.
با توجه به سرعت بالای شکلگیری زخم بستر، پیشگیری اهمیت ویژهای دارد. راهکارهای کلیدی عبارتند از:
تغییر وضعیت منظم: هر ۲ ساعت برای بیماران بستری و هر ۱ ساعت برای افراد روی ویلچر.
حفظ خشکی و تمیزی پوست: جلوگیری از رطوبت و آلودگی.
تغذیه مناسب: تأمین کافی پروتئین و ریزمغذیها.
استفاده از تجهیزات کمکی: تشک مواج، پدهای محافظ و بالشهای ضد فشار.
آموزش مراقبین: شناسایی علائم اولیه زخم و اقدامات مراقبتی.
زخم بستر میتواند در زمانی کوتاه و بدون علائم هشدار اولیه واضح، ایجاد شود. عواملی چون فشار مداوم، رطوبت، تغذیه نامناسب و بیماریهای زمینهای در بروز آن نقش دارند. آگاهی از نحوه شکلگیری این زخم، اجرای اقدامات پیشگیرانه و نظارت منظم، نقش حیاتی در کاهش بروز و پیشرفت این عارضه دارند.
در صورت مشاهده علائم اولیه، مراجعه سریع به مراکز درمانی مثل کلینیک زخم ایران و دریافت مراقبت تخصصی برای درمان زخم بستر میتواند از پیشرفت زخم و بروز عوارض خطرناک جلوگیری کند.
