روستای کُردنشین فیروزه
فیروزه (به کرمانجی: firûze، به ترکمنی: Firjuza و به روسی: Фирюза) نام روستایی در استان آخال در کشور ترکمنستان است.
این روستا تا قبل از پیمان آخال در اواخر سده‌ی ۱۹ میلادی، بخشی از خاک ایران بود، و بیشتر ساکنان آن کُردهای کرمانج بودند و هستند.
کُردهای فیرزه از ایل جلالی بودند.
از سال ۲۰۰۸ با جابجا کردن اهالی بومی کُردزبان روستای فیروزه، به‌دلایل سیاسی و نزدیکی کرمانج‌های این منطقه با کرمانج‌های خراسان، آن‌را به شهرستان آرچابیل (به روسی: Арчабильский этрап) تغییر نام دادند.
از لحاظ موقعیتی، فیروزه تا عشق‌آباد پایتخت ترکمنستان،، نزدیک به ۴۰ کیومتر فاصله دارد، و تا مرز ایران تنها ۱۲ کیلومتر فاصله دارد، به گونه‌ای که از شهرستان شیروان به خوبی دیده می‌شود.
این روستا از جنوب با منطقه‌ی حفاظت شده گلیل (گل ایل) و سرانی و روستای نامانلو، از شمال و شرق با شهر عشق آباد و از غرب با روستای خیرآباد و روستای رباط ارتباط دارد.
از لحاظ جغرافیای طبیعی، فیروزه منطقه‌ای ییلاقی در شمال کوه کپه‌داغ ترکمنستان است. در مقایسه با مناطق اطراف آب و هوای معتدلی دارد و از دیر باز پذیرای بزرگان منطقه بوده است.
در دوران جماهیر شوروی، ویلاهای ییلاقی بسیاری برای سران حزب کمونیست در این منطقه ساخته شد. امروزه هم فیروزه محلی برای گذران تعطیلات آخر هفته و تابستانی شهرنشینان منطقه است.
◇ پیمان آخال:
از قرن ۱۶ به بعد به علت کمبود آب، قبایل پراکنده‌ی ترکمن بیشتر به مناطق جنوبی نظیر تجن و مرو در نزدیکی رودخانه اترک آمدند. با این حال این قبایل تحت نفوذ حاکم خراسان یا حاکم بخارا و خیوه قرار داشتند. تا اوایل سده ۱۹ فرمانبرداری ترکمن‌ها از والی خراسان و خان خیوه نوسان داشت اما با تضعیف حکومت قاجار هر از گاهی به خراسان حمله می‌کردند و به غارت و چپاول می‌پرداختند.
در زمان ناصرالدین شاه قاجار حاکم خراسان به جنگ ترکمن‌ها رفت، ولی در جنگ (به سال ۱۸۶۱ میلادی) شکست خورد و حاکمیت ایران بر این منطقه از بین رفت. دولت ایران که استیلای خود را بر منطقه از دست رفته دید با امضای قرارداد آخال در سال ۱۸۶۸ میلادی ماوراء النهر و ترکمنستان را رسماً به روس‌ها واگذار کرد و مرزهای امروز شمال شرقی را متأسفانه پذیرفت.
منطقه مرزی فیروزه یکی از مهم‌ترین و زیباترین مناطقی که در قرارداد آخال به روسیه واگذار شد، روستای زیبا و خوش آب و هوای فیروزه بود. بعد از انقلاب کمونیستی اکتبر ۱۹۱۷ دولتمردان جدید روسیه چون در جستجوی هویت و آبروی بین‌المللی بودند و حال و هوای آرمان خواهانه داشتند قراردادهای ستمگرانه روسیه تزاری با ایران را لغو کردند و در سال ۱۲۹۹ خورشیدی برابر با ۱۹۲۱ میلادی، عهدنامه‌ای بین ایران و شوروی به نام عهدنامه‌ی مودت و دوستی ایران و شوروی به امضاء رسید.
در این عهدنامه آمده بود که چون روسیه تمایل دارد که حق حاکمیت ایران حفظ شود، تمام قراردادها و معاهداتی که دولت تزاری روسیه با ایران منعقد کرده و حق ملت ایران را ضایع کرده لغو می‌کند.
یکی از بندهای این عهدنامه این بود که برای تعیین نوار مرزی نتیجه کمیسیون سرحدی سال ۱۸۸۱ را مبنا قرار بدهد و بپذیرد.
دولت روسیه همچنین پذیرفت که از بهره‌برداری از جزایر عاشورا ده و جزیره‌های دیگری که در کرانه‌های ولایات استرآباد ایران واقع شده چشم پوشی کند و قریه فیروزه را با زمین‌های نزدیک به آن که برابر قرارداد سال ۱۸۹۳ به روسیه انتقال داده شده بود به ایران بازگرداندکه متأسفانه این مهم هیچ‌گاه عملی نشد و دولت روسیه از انجام آن سرباز زد.
سردار غیرتمند کرمانج، "عوض خان" برای حفظ فیروزه و پارچه حوالی مناطق کرمانج ترکمنستان، مبارزه‌ای، ده ساله داشت، که در نهایت با شهادت عزتمندانه و غرور آفرین او و یارانش همراه بود. (گفتنی است آرامگاه سردار عوض خان در فیروزه قرار دارد)
گردآوری و نگارش:
#زانا_کوردستانی
