استاد "زانا قزوینه" (ایشان سال‌هاست که اسم شناسنامه‌ای خود را از قدرت به زانا تغییر داده‌اند) شاعر، نقاش، ترانه‌سرا، محقق و طراح دکور کرمانشاهی، زاده‌ی یکم مهر ماه ۱۳٥۰ خورشیدی در روستای قزوینه واقع در هجده کیلومتری کنگاور است.
پدربزرگ مادری‌اش هم شاعر بود و از او متأثر شد و توانست در سال ۱۳۹۶ از برگزیدگان سومین دوسالانه‌ی منطقه‌ای شعر کردی "منال" شود.
وی مقدمات نقاشی را به صورت خودساخته در زادگاه و با تمرین بسیار آموخت.
از سال ۱۳۷۲ به کرج مهاجرت نمود و به صورت حرفه‌ای کار کرد و در سال ۱۳۷٤ در همانجا اقدام به تاسیس آتلیه و آموزشگاه طراحی و نقاشی نمود.
در سال ۱۳۸٥ با شوق فراگیری و تکمیل تئوری آکادمیک هنر نقاشی، دوره‌ی فشرده‌ی آموزش طراحی را در دانشکده هنر پردیس، دانشگاه تهران گذراند.
از سال ۱۳۹۱ به کنگاور بازگشت و به تعلیم طراحی و نقاشی مشغول شد.
▪آثار و تألیفات:
- دیار دیاری (تحقیقی فولکلوریک در مورد روستای قزوینه)
- شرح، مقدمه و تصحیح منظومه‌ی خورشید خاور اثر میرزا الماس‌خان کندوله‌ای
- انتخاب هزار بیت شعر فولکلوریک کوردی جنوب (پهله‌ای) با مقدمه و ترجمه
- گردآوری، تدوین، شرح، مقدمه و تصحیح دیوان شاعر بزرگ کورد؛ ترکه میر
- مجموعه‌ی اشعار کوردی زانا قزوینه
- آموزش گام به گام طراحی (شیوه‌ی بازسازی یا کپی برداری)
- گردآوری بیش از شش هزار بیت ترانه کوردی صرفا به صورت تحقیق شفاهی و میدانی
- گردآوری بیش از هشت هزار اصطلاحات و امثال و کنایات کوردی جنوب
- طب محلی و گیاهان دارویی در استان کرماشان
- گردآوری بازی‌های محلی کوردی
- لالائی‌های کوردی
- چیستان‌های کوردی
- تدوین، تصحیح و بازنویسی دیوان شاعر بزرگ کورد؛ ملا پریشان دینوری
- درجا قدم رو - کتابی همچون تاریخ و خاطره
- حکایات (تمثیل‌ها) کوردی - بیش از دویست و پنجاه حکایت
- متل‌های کوردی
- گردآوری و تدوین دیوان شاعر بزرگ کورد؛ بیرعلی قزوینه‌ای
- (گه‌ش کانیان) - زندگی‌نامه و آثار تعدادی از شعرای گمنام کوردی سرا
- مادها (نگاهی نو به گوشه‌ای از تاریخ کورد)
- حسین کورد یا حسین گورد؟؟!! (تحقیقی کوتاه در اثبات اصالت کوردی پهلوان حسین کورد شبستری)
- گاو، مقاله‌ای در مورد نقش و نمود گاو در تاریخ، زبان، مذهب، باور و... کورد
- کنگاور
- پیوند زبان کوردی و کوردها با گویشوران لک و لور
و...
▪نمونه‌ی شعر کوردی:
(۱)
[قەهڤەێِ کورد]
هەناس ڤێشە زارەیلی،
تو نەو تۊلِ تەمەن ساوا
تو مزگان خوەر هەڵاتەیلی،
ڤە شەوگارەیل رووژئاوا
رەش قەترانە گیسەیلت،
چەوەیلت سەوز زەیتونی
خەنینت "قەهڤـەێ کوردە"،
تێەڵ شیرین وگوم شوونی
چەنێ ڤیرەیل وابردێ،
ڤە گیسەیلت چنریانە
چەنێ عشقەیل پا خستێ،
ڤە پا بەژنت هەڵسیانە
چەنە "قەندیل" سەربەرزی،
چەنە "حەسکێف" پڕ رازی
ڤە سەر باکوور، شاهینی،
ڤە سەر باشوور شابازی
شەقامەیل "سنەی" پڕ ڤە،
هەناس و هەست ئازادی
تو هات و چوو "مەریوانی"،
تو دڵ قورسی "مەهابادی"
پڕە زام زووانەیلی،
تو "کرماشان" تو "ئیلامی"
تو "هگمادان"، "لوڕستانی"،
گ دیل دام دەێدامی
قسە داو و دەلیری تو،
مەتەڵ عشق و کزەێ قەڕنە
ڤە ئی دەوران پڕ شینە،
خەنینت موعزەێ قەڕنە
ئەڕا نەسڵەیل ناهاتێ،
هزاران پەڕە چیرووکی
تو ئاوڕۊ بەزم "بەرخوەێ دان"،
تو شانازی دیرووکی
گوڵاڵە سوورەکەم بیلا،
غەم تو، ئاو و نانم بوو
کڕ سوورم، کڕ لێڤت،
چەوەیلت نیشتمانم بوو.
(۲)
[کات شەیدائی]
ئاسمان لێڵ و زەمین رەش پووش و گیژ
دەس کوڵ و ئاماژە بەرز و رێ دریژ
دەرڤەنەیل بێ دەنگ و تاشەیل تێژ
سینەێ سانەیل سەخت خوەر برێژ
رێ دریژ و چەفت و چێڵ و پڕ مژە
شەو پڕە دەێدام و غووڵ خۊن مژە
کێوەسان پڕ ڤە چریکە مردێە
ئاسمان سینەێ رەنگ خۊن گردێە
رەنگ شەو رشیاس و گازارە بەساس
گورزە دەس دەێدام تاریکی ڤساس
گەرد شاخەیلێ زەمین شەن کردێە
رێ ڤه رێوارەیل خوەر بەن کردێە
٭٭٭
شاخەوان ئی چیا بەرزە منم
پشت هەرچێ ترسە ڤەێرە ئەشگنم
شەو چراخ رێمە نۊر یەکیەتی
نیزکم ڤە شار دۊر یەکیەتی
ئەێ رەفیق رێ دەست بەێ ڤە دەسم
یەکیەتی دەرمان دەردە گشکەسم
هەڵسە وریا بوو، جی خافڵ بین نیە
کات شەیدائیە، کات شین نیە
مشت قورس تو پڕە ئازادیە
تێوم ئازادی بەرێ ئابادیە
دەس ڤە دەس یەک بەیم و رێ بگریمە شاو
تا بەێانی لیسک خوەر بۊنیمە چاو.
(۳)
[تام عشق]
چ مانگە شەوێ بی، شەو پڕ هەسارە
شەوێ گ خەنیمن، ڤە تە دڵ دووارە
شەو باخ و کووڵا، پڕە یاس و شەوبوو
شەو تەعنە عەترت، ڤە پۊنەیل لێو جوو
شەو ئاو و ئاگر، شەو مەیل و میڤە
شەو بێ ستاری، دو شەوگەرد لێڤە
خوەر عشق بیت و ڤە کەل کێو دراتی
ڤە باشوور هاتم ڤە ئاسوو دراتی
گلەیل ئەنگۊرە چەوەیل تو مەس بین
چنارەیلە شەوق تو دەسماڵە دەس بین
م بێ دین و کافر، تو ئاگر پەرەس بیت
م پەێ جوور گەنج و تو ڤە دەس بڕەس بیت
دوبەیتی ڤە لێڤ و غەزەڵ ڤە ڤەرت بی
چۊ مانگ ئاخڵەێ نۊر، ڤە دەور سەرت بی
کراس زەمین بی، پڕە کاو خوەش رەنگ
چیا چیل و بێ چڵ، چەمەن چووڵ و بێ دەنگ
کەژ کاو شەو بی، کراس من و تو
سێو سروە پڕ ڤە هەناس من و تو
شەوێ گ خودا عشق،دیار سەرم بی
خڵێف دەسەیلت، خڵات ڤەرم بی
بڵێزەت هەڵسیا، ئەنامەت کەتە گڕ
م یەێ بافە کاو پۊش، تو یەێ کوومە ئاگر
رشا شان و مل م،هەڵاو هەناسەت
عەرەخ کرد و وا بی، گوڵ سوور تاسەت
چەنێ شیف شەوبوو، تەڤەس دا گیانمان
مەسی عشق تامێ، چیە پا دنانمان
زەمان خەێوش بەێوش و زەمین کاڵ گوڵ بی
گڕێ داڵ بوڵبوڵ، گڕێ داڵ گوڵ بی.
▪نمونه‌ی شعر فارسی:
(۱)
[روزگار]
روزگار این کتاب بی‌فرجام،
قصه‌ها هست در بد و نیکش
از بد حادثه ورق خوردیم،
در یکی از فصول تاریکش
فصل کشت چپاول و نیرنگ،
رُستن خواب‌های بی‌تعبیر
در دل دشت حُمق یک ملت،
رقص و قیقاج استر تزویر
فصل تزریق غوطه در قاطی،
خوردن آبمیوه با قوطی
سکس‌های جدید عرفانی.
عشق‌بازی انتر و لوطی
عصر بیدار باش و بیکاری،
رونق رو به رشد بی‌عاری
خار بودن به جای غمخواری،
مار بودن میان بیماری
نعره‌ی فقه و هق‌هق مذهب،
جعل ایمان و نقش پیشانی
حبس و اعدام و باتوم و پابند،
خیزش اختلاس و ویرانی
فصل تادیب دزدهای حقیر،
فصل تکریم دزدهای بزرگ
عشق یک گله گوسفند عزیز،
بار سنگین روی شانه‌ی گرگ
ترس از دوزخ وفروش بهشت،
در تب داغِ رونق بازار
پشت کردن به کعبه‌ی وجدان،
بهر پول، این کثیف لاکردار
عصر کتمان واقعیت‌ها،
پشت افکار بی‌ثبات و پلید
عصر طغیان آتش جنسی،
روی سرخی ازدواج سفید
عهد تنبیه شادی و لبخند،
عهد تکفیر عشق و زیبائی
طرح یکجانشینی اقوام،
در کف دوره گرد هرجائی
عصر تجار خوش حساب و کتاب،
عصر عصیان ار٘ه بر ریشه
رونق گَرد و گُل، شکوفه‌ی بنگ،
عرق و زرورق، ورق، شیشه
فصل کلیه فروشی وجدان،
عهد تعظیم علم بر سکه
رونق نذر سکس در مشهد،
کاسبی دلار در مکه
اختراع دریده‌ی داعش،
اکتشاف حریق زیر گسل
ابتکارات حال برهم زن،
در دبستان سازمان ملل
عصر حصر و شکنجه و فریاد،
بحث سرخ گلوله و سینه
اوج همبستگی چکش‌ها،
بر علیه تبار آینه
بند و حبس و شکنجه و ارعاب،
خلعت انتقاد و بیداری
اتهامات بند تنبانی،
وحشت خودکشیِ اجباری
عصر یاس امید از این عمر!
در افق‌های تار و بی‌روزن
دیدن خانواده‌ای خوشبخت،
قصه‌ی کاه و جستن سوزن
عصر برج و بتن، سدو معدن،
عصر گنج و دلار و شمش طلا
عصر داغ شکستن ساروج،
گنج شاهانه و طلسم و بلا
جذب یک اعتماد باسکه،
فتح یک اعتقاد با ساندیس
خرج از جیب مردمی کودن،
پشت یک اختلاس در پاریس
ابتیاع پدیدە‌ی کوروش،
دست بردن به سینه‌ی تاریخ
آسمیلاسیون پاکی‌ها،
در لجنزار پان بی‌توبیخ
جشن‌های غریب پیروزی،
در فروش بزرگ خاک وطن
قلع بی‌وقفه‌ی تبار درخت،
قمع بی‌حد و حصر چین چمن
قصه‌ی اژدها و زن بودن،
نقد شعر و شعور فردوسی
تیغ تکفیر و شرک شاکی‌ها،
بوی گند تجاوز طوسی
در دل درس‌های قرآنی،
اشتیاق تبادل جنسی
خیره پشت نقاب یک هیئت،
دیدن توده‌ای خُل جنسی
دوره‌ی بازگشت یک ملت،
به تب و تاب جهل عصر حجر
غبطه‌ی تند خفته در اذهان،
به بیا و بروی قصر قجر
عصر بی‌اعتمادی من و تو،
عصر بی‌اعتمادی تو و من
عصر بی‌اعتمادی من و تو،
عصر بی‌اعتمادی تو و من
عصر ویرانی هر آنچه که بود،
عصر ویرانی هر آنچه که هست
عصر ویرانی هر آنچه که بود،
عصر ویرانی هر آنچه که هست.
(۲)
[کودک درون]
...کودکی در ضمیر من خفته است
کودکی داغدیده و مفلوک،
کودکی در خلال وهمی گنگ،
و مسیری گرفته و مشکوک
نه هوایی برای پروازی،
نه فضایی نه وسعتی دلخواه
مثل دوران کودکی خودم،
کودکی بر سکوی قربانگاه
من به او گفته‌ام که خوشبختی،
انس بستن به بند و زنجیر است
جایگاه گلایه مسدود است،
اینکه جان می‌کنیم تقدیر است
جایگاه و رفاه می‌خواهی،
چاره این‌ست پست و بد باشی
چاپلوسی، ریا و بی‌رحمی،
بزدلی، هرزه‌گی بلد باشی
کودکم جست و خیزها دارد،
دائما گرم پوچ و گل بازی‌ست
مزه‌ی آتشین مستی را،
با دو تا سیب الکلی راضی‌ست
٭٭٭
کودکی در ضمیر من هر روز
می‌کشد سر به روزنی ممنوع
می‌مکد شیرگرم آگاهی،
از سر سینه‌ی زنی ممنوع
در مسیر عقیم یک باور
کودکم در شکاف شک افتاد
اهل پرسیدن از حقایق بود،
زیر خروارها کتک افتاد
کودک من کتاب می‌خواند،
مست دنیای شعر و نقاشی‌ست
رنگ پرواز کردنش سرخ است
آسمان کبوترش آبی‌ست
کودکم می‌برد مرا با خود،
می‌شود در دل زمان جاری
تا پس مرزهای بی‌خوابی،
تا تە کوچه‌های بیداری
کنجکاو و خیال‌پرداز است،
کودک من سوال می‌پرسد
از تبار درون خود خفته،
از مسیر کمال می‌پرسد
کودک من مدام می‌گردد،
روح او در مسیر تکثیر است
دشمن بی‌امان تقلید است،
با تباهی مدام درگیر است
زود هنگام در نهانگاهان،
رنگ داغ بلوغ را دیده‌ست
رونق بی‌مهار تن در تن،
این مسیر شلوغ را دیدە‌ست
کودک پا برهنه‌ی ذهنم،
دختر پادشاه می‌خواهد
دیده خروارها نمد، باری،
از من اینک کلاه می‌خواهد
کودک من بزرگ خواهد شد
با هزاران هزار درگیری
صاحب یک طناب خواهد شد،
در میان تبار زنجیری.
(۳)
[آسمان از پَرِ تو بیرون نیست] *
ای رفیق عزیز و ساده ی من،
ای چو من بی‌ریا و هیچ ندان
ای شکسته هزار بار چنان؛
شیشه‌ای زیر پارسنگ بدان
ای چو من دیده‌ی هزار امید،
دوخته بر دریچه‌های فریب
ای چو من هر طلوع مسخ غروب،
ای چو من در دیار خویش غریب
ای مرکب ز شوق و ساده دلی،
ای رسول صداقت مصلوب
ای نشان جسته از رقیب دغل،
برزن و کوی و خانه‌ی مطلوب
باغمان پر ز کرم شبتاب است،
دل به سوسوی هر چراغ مبند
سهره‌ها در پناه پرچینند،
دل به آوازه‌ی کلاغ مبند
ای عقاب ستیغ زیبائ،
آسمان از پَرِ تو بیرون نیست
آشیان تو اوج رویاهاست،
در گل و لای پست هامون نیست
بر مذاق من و تو شیرین نیست،
دانه و آب بام‌های حقیر
چتر این کفتران خوش عادت،
کژی نوک و دانه‌ی انجیر
بال در بال من بیا ای خوب،
دور از این طوق‌های بر گردن
سختِ این آب و دانه کی داند،
چه صفاهاست در خطر کردن!!؟
٭٭٭
ای صدای تو خوش‌ترین آواز،
ای نگاهت ندای آرامش
ای که در هر نگاه سنگینت،
خفته غوغای سرخ صد جنبش
چشم‌هایت پیاله گردانِ،
مستیِ چشم‌های آهوهاست
در تنت خلسه‌های احساسِ،
عطر افسون گنگ شب‌بوهاست
در پیِ ماه روت صد چنگال،
از پلنگ درون خود خوردم
در پی فتح قله‌ات شب‌ها،
سر به بالین سنگ‌ها بردم.
----------
* بخشی از یک شعر بلند
(۴)
[دخترِ شاهِ کردِ ساسانی]
قصه‌ی ما چقدر غمگین است
یک تراژیک پُر پریشانی
من شبانکاره‌ای فقیرم و تو
دخترِ شاهِ کردِ ساسانی
٭٭٭
تو پر از شوکت و شکوه و جلال
من پر از حسرت و برهنگی‌ام
تو دل و چشم سیر داری و من
اول و آخر گرسنگی‌ام
٭٭٭
وقتِ سیر و سیاحت چشمت
از سرِ من کلاه می‌افتد
لشکری نوکر و سگ و دربان
در پی من براه می‌افتد
٭٭٭
روزی از روزهای هر روزم
نقطه‌ی عطفِ این حکایت بود
بقچه‌ام پُر زِ شعر و شور و گِله
از غم و دردِ بی‌نهایت بود
٭٭٭
داشتم شرح شوق می‌گفتم
در کنار نهال نوپایی
که چرا شاهزاده پس دیگر
سمتِ دنیای ما نمی‌آیی!!!؟
٭٭٭
ناگهان دشت غرقِ طوفان شد
آسمان تیره شد، زمین نالید
دست‌هایی پلید و بی‌پروا
بر تَنِ قصه رنگ خون مالید!
٭٭٭
تو پر از وحشت و غم و فریاد
نه کسی می‌شنید و می‌دیدت
تا بیایم خودی نشان بدهم
عربی پابرهنه قاپیدت
٭٭٭
قصه‌ی ما چه خواب شومی بود
نه سرآغاز خوش، نه پایانش
مانده‌ام شک کنم به متنش یا
درد دل‌های کارگردانش
٭٭٭
آخرِ قصه، آخرِ من نیست
قصه‌ای نو شروع خواهم کرد
دخترِ شاهِ کردِ ساسانی
با تو روزی طلوع خواهم کرد.
گردآوری و نگارش:
#زانا_کوردستانی
منابع
- گفت‌و‌شنود با شاعر گرامی
www.ghazvine.bigblog.ir
www.ghazvine.blog.ir
@ghazvineiha
