بیماری های همه‌گیری که چند دهه یک‌بار به جان انسان ها می افتند و حتی بعد از گذشت سال ها از ریشه‌کن شدنشان، هنوز بوی مخوف مرگ و ترس می‌دهند. بیماری هایی از جمله آبله، طاعون، تب آسیایی، آنفولای اسپانیایی و از همه آشنا تر، کووید19. هنرمندان به مثابه زبانی برای بیان درد و رنج جسمی و روحی جوامع، شاهکار هایی خلق کرده اند که دیدنشان خالی از لطف نیست.
· طاعون سال 1576
تیسین این نقاشی با تناژ های بسیار کدر و تیره را وقتی کشید که طاعون، ونیز را نیز پس از شهر های بسیار ایتالیا دربر گرفته بود. نقاش به صورت نیمه‌برهنه با ردایی قرمز به تصویر کشیده شده و در مقابل مسیح و مریمی که فرزند بی‌جانش را در آغوش گرفته زانو زده. به رسم برخی از آثار نقاشی، تیسین برای رساندن پیامش تصویری کوچک از یکی از آن نقاشی‌های نذری رایج که ممکن است در کلیسا باشد و به طرزی آماتور رنگ شده‌اند، را در پایین سمت راست تصویر گذاشته است. او خودش و پسرش اورازیو را در حال دعا نشان می‌دهد. البته این دعا ها و ناله ها اثری نداشت. تیسین و پسرش هر دو در طاعون ۱۵۷۶ از دنیا رفتند.
· طاعون سال 1628
زمانی که نیکولاس پوسین کار بر روی پروژه طاعون اشدود برگرفته از کتاب ساموئل در انجیل را شروع کرد، از سال 1629 تا 31 طاعون بوبونیک یا همان خیارکی بیشتر قسمت های ایتالیا را به شدت درگیر کرده بود. با اینکه این طاعون تا آن زمان به روم، محل زندگی پوسین نرسیده بود اما وی همچنان تحت تأثیر عواقب این بیماری بود. بسیاری از نقد ها که بعد ها راجع به این اثر نوشته شدند، به تمجید آگاهی نقاش از آناتومی این بیماری پرداخته اند. خود پوسین در یادداشت هایی راجع به مقوله وفاداری نوشته است. وی از آریستوتل نقل کرده که چطور اعضای خانواده از ترس بیماری یکدیگر را به قتل میرسانده اند.
· طاعون سال 1898
نقاشی طاعون اثر نقاش سمبولیست سوئیسی، آرنولد بوکلین است که اکنون در موزه هنر بازل نگهداری میشود. این اثر که ترس و وحشت عمیق نقاش از جنگ، بیماری واگیردار و مرگ را بازمینماید، مرگ را به شکل غریب و نفرت‌انگیزی نشان داده که بر فراز خیابان های شهر قرون وسطایی اروپا میتازد و مردم را به دام مرگ میکشاند. رنگ های غالب در این اثر سبز بی رنگ، سایه های سیاه و قهوه کدر و تیره هستند و تنها لباس زن در قسمت پایین میانی تصویر به رنگ قرمز جلب توجه میکند.
· آنفولانزای اسپانیایی سال 1918
در حدود سال های 1918 جنگ جهانی اول، به گفته تاریخدان، خانم کورینا کیرش، بیماری همه‌گیر در کنار ناکارآمدی های سیاسی و اجتماعی، موجبات بی انگیزگی و رخوت و شک به اصول پیشین را در مردم برانگیخت و در عرصه هنر باعث به وجود آمدن سبک های جدید شد.
اگون شیله نقاش اتریشی که بار ها با گستاو کلمیت به طراحی و نقاشی پرداخته بود، آخرین دیدار خود را با وی در بیمارستان وین داشت. شیله چند طراحی از سر دفرمه شده گستاو کلمیت که روز پیش بر اثر بیماری همه‌گیر آنفولانزا از دنیا رفته بود طراحی کرد. یکی از تاثیرگذار ترین آثار شیله که در دوران این پندمیک خلق شده، پرده 60.64 اینچی او به اسم خانواده است. همسر شیله، ادیث که در نقاشی تصویر شده با فرزند شش ماهه داخل رحمش از دینا رفت و سه روز بعد خود شیله در 31 اکتبر 1918 بر اثر این بیماری کشته شد. دست چپ نقاش هنوز ناتمام باقی مانده است.
یکی دیگر از هنرمندان درگیر با این بیماری، نقاش نوروژی ادوراد مونک بود که به آنفولانزا مبتلا شد اما خوشبختانه بهبود یافت. پژوهشگر هنر امریکایی، پاتریشیا برمان در سمیناری در موزه مدرن تیت سال 2012 اذعان داشت که با توجه به مدارک هیچکس به حتم اطمینان ندارد که مونک واقعا به این ویروس مبتلا بوده و یا بیماری دیگری. به هر صورت نقاش، دو اثر مربوط به دوره بیماری و دوران پس از بیماری از خود به جای گذاشته است.
اینها تنها دریچه ای بسیار کوچک رو به دنیایی پر از درد و وحشت و امید بودند. در مقاله بعدی به آثار هنری در دوران ویروس کورونا می‌پردازم.
منابع:
سایت Gardian/حرفه هنرمند/مجلهTIME/سایت scienceDirect/ سایتCCT
