روشهای تامین مالی زنجیره‌ای در ایران
تامین مالی، یکی از هنرها و علوم مدیریت است که در واقع به معنای قرض دادن و یا جذب وجه نقد میباشد. هدف اصلی از تامین مالی، سرمایه‌گذاری و سودآوری بنگاه است. همچنین، این فعالیت به کاهش ریسک‌های مرتبط با عدم تامین مالی و برطرف کردن نیازهای مالی و اجتماعی بنگاه کمک می‌کند. سود حاصل از فعالیت بنگاه، به عنوان یکی از اصلی‌ترین عوامل برای تداوم فعالیت و بهبود وضعیت مالی بنگاه، پذیرفته میشود و منبعی اساسی برای تأمین مالی فعالیتهای عملیاتی بنگاه در آینده میباشد. در جهان امروز، تأمین منابع مالی، از مهم‌ترین نگرانی‌های بنگاههای اقتصادی به حساب می‌آید. هر نوع فعالیت اقتصادی به منابع مالی نیاز دارد. بنابراین، منابع مالی را به چشم یک شریان حیاتی برای بنگاههای اقتصادی و سازمانهای کوچک و بزرگ تلقی میکنند. در واقع، هدف اصلی هر نوع فعالیت اقتصادی، کسب سود است و بدون داشتن منابع مالی کافی، این امر امکان‌پذیر نمی‌باشد.
روشهای تامین سرمایه به دو گروه عمده تقسیم می شودند:
۱- تامین مالی از منابع داخلی بنگاه(ابزارهای سرمایه ای)
روشهای تامین مالی سرمایه ای به روشهایی گفته می شود که سرمایه مورد نیاز از محل حقوق صاحبان سهام تامین شده و سرمایه گذاران در زمره مالکان شرکت قرار می گیرند.مانند افزایش سرمایه از محل آورده نقدی سهامداران یا فروش سهام
۲- تامین مالی از منابع خارج از بنگاه (ابزارهای بدهی)
روش تامین مالی از طریق بدهی به معنای تامین منابع مالی مورد نیاز به روش استقراض از سرمایه گذاران خارج از سهامداران شرکت می باشد. تامین کنندگان مالی در این روش به طور معمول از بازدهی معینی بابت سرمایه گذاری انجام شده بهره خواهند برد.
الف)تامین مالی از منابع داخلی بنگاه (ابزارهای سرمایه ای)
افزایش سرمایه چیست؟
یکی از روشهای تامین مالی شرکت‌ها، افزایش سرمایه است. برای توسعه فعالیت‌ها و حفظ یا افزایش قدرت رقابتی، شرکت‌ها اغلب به افزایش سرمایه‌شان می‌پردازند. همچنین، در برخی مواقع، این اقدام به منظور بهبود و اصلاح ساختار مالی شرکت نیز انجام میشود. تامین منابع مالی جدید میتواند به شکل‌های مختلفی انجام شود. برای افزایش سرمایه، شرکت باید سهام جدید را منتشر کرده و به فروش برساند تا بتواند مبلغ مورد نیاز را تأمین کند. تفاوت اصلی بین انواع روشهای افزایش سرمایه، در محل تامین منابع جدید است. در ادامه، انواع روشهای افزایش سرمایه را بیشتر توضیح خواهیم داد.
1.افزایش سرمایه از محل سود انباشته
طبق قانون تجارت، شرکت‌ها موظفند در سال‌های مالی، درصدی از سود خود را نگهداری کنند. این سود در حسابی به نام سود انباشته ثبت میشود. در صورتی که شرکت سود انباشته مناسبی داشته باشد، از این روش به عنوان روش افزایش سرمایه استفاده می‌کند تا بتواند منابع جدید مورد نیاز خود را تامین کند. در این روش، بدلیل اینکه سهامداران پولی برای سهام جدیدشان پرداخت نمی‌کنند، سهام‌هایی که به این روش برای سهامداران تعلق می‌گیرد، سهام جایزه نامیده میشود. در این روش، درصد مالکیت سهامداران در شرکت تغییری نمی‌کند و به همان نسبتی که سرمایه شرکت افزایش پیدا می‌کند، تعداد سهام نیز افزایش می‌یابد. با افزایش تعداد سهام، قیمت سهام نیز کاهش می‌یابد.
.
2.افزایش سرمایه از محل آورده نقدی
در مواقعی که شرکت سود انباشته مناسبی ندارد و یا می خواهد که منابع مالی جدید به شرکت وارد کند از محل آورده نقدی سهامداران اقدام به افزایش سرمایه می کند. به دلیل اینکه افزایش سرمایه از این روش، نیازمند تأمین منابع جدید از سوی سهامداران فعلی شرکت است، شرکت حق استفاده و حضور در آن را ابتدا به سهامداران شرکت می‌دهد. به این صورت که اوراقی تحت عنوان حق تقدم سهام در اختیار سهامداران فعلی قرار می گیرد.سهامدار در مدت زمان مجاز برای معاملات این اوراق که معمولا ۲ ماه است و به آن مهلت پذیره نویسی گفته می شود،می تواند یکی از دو کار را انجام دهد:
3.افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی ها
شرکت‌ها برای افزایش سرمایه خود به وسیله تجدید ارزیابی دارایی‌ها، دارایی‌های ثابت خود نظیر زمین، ساختمان، ماشین‌آلات، تجهیزات و سرمایه‌گذاری‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهند. با این کار، ارزش دارایی‌های شرکت در ترازنامه به روز شده و به دلیل حفظ معادله حسابداری در ترازنامه، بدهی‌های شرکت تغییری نمی‌کند. در نتیجه، سرمایه شرکت باید افزایش پیدا کند تا معادله برقرار باقی بماند. این روش تنها یک عملیات حسابداری است و پولی به شرکت وارد نمی‌شود. همچنین، تعداد سهام در این روش افزایش می‌یابد اما قیمت سهام کاهش می‌یابد و به دلایل مختلفی تغییری در دارایی سهامداران رخ نمی‌دهد.
4.روش صرف سهام
در این روش ، شرکت سهام خود را به مبلغی بیش از قیمت اسمی و از طریق پذیره نویسی به فروش رسانده و تفاوت حاصل از قیمت فروش و قیمت اسمی سهام را ، به حساب اندوخته منتقل و یا در ازای آن سهام جدید به سهامداران قبلی می دهد .
در افزایش سرمایه به روش صرف سهام بجای انتشار سهام عادی با ارزش اسمی، پذیره نویسی سهام جدید ناشی از افزایش سرمایه به قیمت بازار انجام می گیرد. منظور از صرف سهام، اضافه ارزش سهام یعنی ما به التفاوت ارزش بازاری و اسمی سهام می باشد. شرکت در خصوص صرف سهام سه کار می توانند انجام دهند:
• انتقال اضافه ارزش به اندوخته شرکت
• تقسیم نقدی اضافه ارزش به سهامداری قبلی
• دادن سهام جدید به سهامداران قبلی
در مورد فروش هم دو کار می توانند انجام دهند:
• فروش با حفظ حق تقدم
• فروش با سلب حق تقدم
ب)تامین مالی از منابع خارج از بنگاه (ابزارهای بدهی)
در بســیاری از پروژه‌های مهم بنگاههای اقتصادی، به دلایل زیر امــکان تأمین مالی داخلی وجود نداشــته و در چنین شرایطی بنگاه‌ها برای تأمین وجه نقد سرمایه‌گذاری و وجه نقد ســرمایه در گــردش و اطمینان از فروش بیشــتر کالا، بــه تأمین منابع مالی خارجی گرایش پیدا میکنند.
1.تسهیلات بانکی
تسهیلات بانکی در واقع همان خروجی‌های اصلی بانک است که از طریق آن نقدینگی جامعه که به صورت سرگردان در سطح جامعه قرار گرفته، به مبادی تعریف شده و هدفمند اقتصادی تزریق میگردد. یعنی یک بانک که مجهز به منابع میباشد آن‌ها را در راستای اهدافی که از قبل تعیین و برنامه ریزی شده به مصرف می‌‌رساند؛ منابعی همچون سرمایه، حقوق صاحبان سهام و انواع سپرده‌ها.. بخش عظیمی از تامین مالی، شامل تسهیلات بانکی است که در صورت استفاده صحیح و با دقت میتواند باعث توسعه و رشد بهتر شرکت یا کسب و کار شما شود. اما برای استفاده بهینه و عمومی از تسهیلات بانکی برای تامین مالی، نکات زیر باید رعایت شود.
1. بررسی و رتبه‌بندی نیازها: نیازهای متفاوت شرکت یا کسب و کار بر حسب شرایط و وضعیت مالی تغییر کرده و احتیاج به رتبه‌بندی دارند. برای مثال برای تجهیز یا ماشین جدید احتیاج به وام در مدت مشخصی دارید.
2.بررسی شرایط و مقررات: قوانین و شرایط مربوط به مصرف وام‌های بانکی بستگی به قوانین هر بانک دارد و بهتر است پیش از استفاده از تسهیلات بانکی شرایط را مطالعه کنید و آن‌ها را با شرایط خود مقایسه کنید.
3.حمایت از درآمد: برای اخذ تسهیلات بانکی به بیان درآمد وضعیت آن الزامی است. باتوجه به تقاضاهای متعدد شرکت‌ها و کسب و کارها بانک‌ها نیاز به مستندات مختلفی را برای تسهیل اخذ وام دارند. در نتیجه، برای صدور تسهیلات به جزئیات حسابداری توجه کنید.
4. به‌روز بودن تعهدات: پرداختاین جا‌به‌جا، باعث کاهش اعتماد بانک به شما میشود. در نتیجه به دقت تعهدات را بررسی کنید و برنامه خود را برای پرداخت به موقع تعهدات افزایش دهید.
الف)قرض الحسنه
قرض الحسنه قراردادی است که به‌موجب آن بانک (به عنوان قرض‌دهنده) مبلغ معینی را طبق ضوابط مقرر در این دستورالعمل به اشخاص اعم از حقیقی و حقوقی (به عنوان قرض گیرنده) به قرض واگذار می‌نماید.
تسهیلات قرض الحسنه در واقع قراردادی است که بانک به عنوان قرض‌دهنده مبلغ دریافتی را مطابق با قوانین مقرر در این دستورالعمل برای اشخاص حقیقی و حقوقی به عنوان قرض واگذار می‌کند.
در نظام بانکداری کشور ارائه تسهلات قرض الحسنه برای این نهادها مجاز میباشد:
ب) تسهیلات بانکی مشارکت مدنی
در واقع مشارکت مدنی یعنی آمیختن سهم مشارکه نقدی و یا غیر نقدی برای اشخاص حقیقی و یا حقوقی طبق قرارداد به صورت مشاع و به منظور انتفاع.
شرایط متقاضی در مشارکت مدنی به صورت زیر میباشد:
در مشارکت مدنی افراد حقیقی و حقوقی با توجه به نوع فعالیتشان و معامله که قرار است برای اجرای پروژه و یا معامله‌ای خاص صورت بگیرد مشارکت نمایند. در صورت ارائه مدرک برای فراهم نمودن شرایط اعطای تسهیلات متقاضیان میتوانند طرف معامله مشارکت مدنی بانک‌ها قرار بگیرند. انواع مختلفی از مشارکت مدنی وجود دارد که از جمله می‌‌توان به مشارکت مدنی بازرگانی، صادراتی و خدماتی اشاره نمود.
پ)مضاربه
به موجب قرارداد مضاربه، وظیفه تأمین سرمایه بر عهده یکی از طرفین (مالکین) است و با قید این شرط که طرف دیگر با آن سرمایه تجارت نموده و در سود حاصله از آن هر دو طرف شریک می‌‌باشند.
مضاربه در امور بازرگانی، شرایطی کاملا مشابه به مشارکت مدنی دارد، با این تفاوت که:
۱. در قرارداد مضاربه صددرصد سرمایه تأمین میشود ولی در مشارکت مدنی درصدی از سرمایه مورد نیاز برای اجرا شدن عملیات در راستای مشارکت از طرف موسسه تأمین میشود.
۲. در قرارداد مضاربه هزینه‌های قابل قبول محدود به هزینه‌های اصلی نبوده و هر نوع هزینه دیگر را می‌‌توان با رضایت طرفین در قرارداد قید نمود.
۳. پرداخت سهم شراکت موسسه در مشارکت مدنی بر خلاف مضاربه فقط یکبار بوده و نقدا پرداخت میشود، ولی در مضاربه به دفعات میتواند تأمین شود.
ت) تسهیلات بانکی جعاله
در جعاله هر شخص ملزم به پرداخت اجرت و پاداش معلوم در مقابل عملی مانند اینکه عامل معین باشد یا نه، میباشد. در قرارداد جعاله شخص متعهد را جاعل و طرف مقابل را عامل و اجرت را جعل می‌‌نامند. برای مثال شخصی میگوید که اگر کسی ماشین یا حیوان من را پیدا کند، به او صد هزار تومان اجرت می‌‌دهم، این عمل را جعاله می‌‌گویند.
جعاله به اعتبار چگونگی ایجاب و پیشنهاد آن، بر دو دسته تقسیم میشود:
۱- جعالۀ خاص: که ایجاب برای شخص معین است و طرف خطاب یک یا چند نفر خاص هستند.
۲- جعالۀ عام: در این قسمت از جعاله، هدف جاعل، رسیدن به مقصود خود است و برای او فرقی ندارد که توسط چه کسی انجام شود، مثلاً میگوید، هر کسی فلان کار را انجام دهد، این‌قدر پاداش برای او در نظر گرفته شده است و برای او پرداخت میشود.
ث)سلف
به عبارتی سلف یعنی پیش خرید نقدی محصولات واحدهای تولیدی با قیمت معین شده. بر این اساس پیش خرید نقدی محصولات یکی از روشهایی است که به منظور تأمین قسمتی از سرمایه در گردش واحد‌های‌های تولیدی به کار گرفته میشود.
2.تسهیلات اعتباری خارجی میان مدت (فاینانس)
کلمه "فاینانس" در لغت به معنی "مالیات" و "تأمین مالی" است و به عنوان یکی از روشهای رایج تأمین مالی پروژه‌ها در خارج از کشور در نظر گرفته میشود. به طور دیگر، فاینانس به تأمین منابع مالی مورد نیاز برای اجرای پروژه‌ها و خرید تجهیزات در طرح‌های تولیدی (سرمایه‌ای) و همچنین خدمات فنی و مهندسی پروژه‌ها با استفاده از تسهیلات اعتباری خارجی میان‌مدت و براساس قراردادهای مالی منعقده با اعتباردهندگان خارجی پردازش میشود.
فاینانس، یک سازوکار است که در آن، میان کشور سرمایه‌پذیر و کشور سرمایه‌گذار، قراردادی منعقد میشود که طرح یا پروژه‌ای را همراه با نیروی انسانی متخصص، انتقال فناوری، ماشین‌آلات، تجهیزات، مواد اولیه و توان ارزی لازم تأمین می‌کند. در این سازوکار، زمانی که طرح یا پروژه به بهره برداری رسید، سرمایه‌پذیر متعهد میشود که بر اساس میزان سرمایه‌گذاری و بهره متعلق به آن کشور، کل قیمت تمام شده طرح یا پروژه را به صورت اقساطی در اختیار کشور سرمایه‌گذار قرار دهد. فاینانس معمولاً برای وام‌های بلندمدت به‌کار می‌رود.
برخی مزایای اســتفاده از روش فاینانس عبارتند از:
برخی معایب اســتفاده از روش فاینانس عبارتند از:
3.تسهیلات اعتباری خارجی کوتاه مدت (ریفاینانس)
برای گشایش اعتبارات اسنادی مرتبط با واردات کالا، از خطوط اعتباری کوتاه‌مدت بین بانکی با مدت حداکثر یک سال استفاده میشود که به آن ریفاینانس یا تأمین مالی مجدد گفته میشود. تمام واردکنندگان کالا و خدمات میتوانند با استفاده از خطوط اعتباری بین بانکی، اقدام به گشایش اعتبارات اسنادی کنند.
تأمین مالی مجدد به معنای اصلی گشایش اعتبارات اسنادی است که در آن هنگام معامله، فروشنده یا ذینفع در طبق شرایط اعتبار، وجه اسناد را به صورت نقد از بانک کارگزار دریافت می‌کند و خریدار به موجب قرارداد منعقده با بانک، در مهلت مشخص شده در قرارداد، وجه اسناد را پرداخت می‌کند. در این روش، حداکثر مهلت خریدار برای پرداخت وجه اسناد یک سال است.
4. نسیه (یوزانس)
نسیه تضمین شده یا یوزانس معنی فرجه، مدت، بهره پول، مهلت و وعده پرداخــت آمده اســت و در عرف تجارت بین‌الملل به معنای نسیه تضمین شده است ودر اصطلاح سرمایه‌گذاری به معنی توافق بر پرداخت قیمت فناوری و تجهیزات دریافت شــده در قبال ارایه برات مدت‌دار میباشد.
