طرح و نقش شکارگاه ، به عنوان یکی از طرح های اصیل فرش ایرانی را می توان جلوه گاهی از هزران حرف و سخن ، خاطره ، درد دل و هر آنچه که از قلب بافنده ی آن برخاسته است دانست. دنیایی که حتی تپش قلب و نفس های بافنده اش در میان تار و پود آن نهفته است.
نقش های مختلف فرش ها هر یک می تواند بیانگر موارد مهم و قابل اشاره ای از جزئیات فرهنگی و برهه ای از تاریخ باشد که فرش در آن زمان بافته شده است. خصوصا فرش دستباف ایرانی ، که جهانی از زیبایی ها و راز های تاریخی و فرهنگی را در دل تار و پود های خود نهفته دارد. از میان این طرح ها می توان به نقش فرش گلستان ، لچک ترنج ، طح و نقش شکارگاه و ... اشاره کرد. در این مطلب قصد داریم شما را با طرح و نقش شکارگاه آشنا سازیم.
طرح و نقش های گوناگونی که از دوره های گذشته ی تاریخ در میان ایرانیان رواج داشته است نیز مانند سایر آداب و رسوم ایران در طی گذر تاریخ دستخوش تغییر و تحولات زیادی شده است. هنر دست هریک از مردمان ایران به وسیله ی طرح و نقش فرش ها در میان تار و پود های فرش نقش بسته است.
طراحی هریک از این فرش ها حرف های بسیاری را برای گفتن دارند. گاه رازهایی که فقط بافندگان از آن با خبر هستند. علاقمندان بسیاری نیز وجود دارند که دوست دارند اطلاعات زیادی را از نقش فرش ها به دست بیاورند.
یکی از این طرح های چشم نواز طرح و نقش شکارگاه است. در طرح و نقش شکارگاه ، بر روی فرش نقشی از حیوانات گوناگون مانند آهو ، گوزن و حتی حیوانات نقش وحشی بافته شده است.
طرح و نقش شکارگاه و جایگاه آن در تاریخ
مطابق مستندات تاریخی ، دشت و باغ ها تا دوره هخامنشی همچنان برقرار ، آباد و مقدس بوده اند. در قرن ششم پیش از میلاد ، خاندانی که در غرب ایران قدرت یافتند از نظر اعتقادی به شرق ایران تمایل بیشتری داشتند و خدایی را که در آیین زردشتی ، خدای متعال است برتر می دانستند. هخامنشیان در آن زمان دشت هایی را که بسیار بزرگ ، انباشته از گل و گیاه ، درخت و جانوران بود مناسبترین جا برای شکار خود در نظر گرفته و آن باغ‌های مقدس را شکارگاه خود قرار دادند. طرح و نقش شکارگاه نیز ریشه در این دوران دارد.
می توان گفت با توجه به علاقه ی گذشتگان خصوصا پادشاهان کشور در زمان گذشته به شکار، استفاده از طرح و نقش شکارگاه در فرش ها رواج داشته است. در طرح و نقش شکارگاه بر روی فرش ، نقشی از حیوانات گوناگون مانند گوزن ، آهو و در مواردی نیز حیوانات وحشی قابل مشاهده است. در این طرح فردی سوار بر اسب و یا در حالت نشسته تیر کمان خود را به سوی حیوان مد نظر نشانه رفته است. این گونه است که مفهوم طرح و نقش شکارگاه به خوبی به بیننده منتقل می شود.
چیزی که در طرح و نقش شکارگاه قابل توجه است لباس شکارچیان طراحی شده است معمولاً لباس‌های سنتی مشابه لباس پادشاهان گذشته است و نقشی از پادشاه در حال شکار روی فرش طراحی شده است. در بدنه فرش نیز نقش‌هایی مانند درخت وجود دارد و در حاشیه ی آن نیز گل و گیاهان زیبایی به تصویر کشیده شده است که نشان دهنده ی منطقه ی خوش آب و هوای شکار است.
بافت فرش با طرح و نقش شکارگاه
از جمله فرش های ایرانی با طرح و نقش شکارگاه که با دیگر نقش‌های مرسوم ترکیب گشته اند را به صورت های زیر بیان کرد:
طرح شکارگاه ترنج دار
طرح شکارگاه سراسری
طرح شکارگاه درختی و…
در نقشه‌های قدیمی و اصیل طرح و نقش شکارگاه، می توان به شکارگاه صفوی اشاره کرد. درشکارگاه‌های صفوی صحنه شکار به گونه ای است که در آن حضور پادشاه هنگام شکار به صورت آشکار نقش بسته شده است. بدین شکل که شاه دارای تاج و دیگر زیورهای پادشاهی می باشد که معمولا در روزگاران کهن پادشاهان رواج داشته است. همچنین می توان به حضور شکاربانان، خدمتکاران، زنان، آشپزها و هر آنچه که در یک شکارگاه شاهانه حضور داشته اند اشاره کرد.
لازم به ذکر است که در طرح و نقش شکارگاه‌های جدید که تحت تاثیر عواملی همچون مینیاتور طراحی شده اند، شکارگاه اغلب به صورت منظره‌ای کوهستانیطراحی شده است.
طرح و نقش شکارگاه و انواع آن
در طرح و نقش شکار گاه می توان نقشه های گوناگونی را مشاهده کرد که در ادامه به برخی از آن ها اشاره خواهیم کرد.
نقش حمله شیر به گاو
این نقش را در تخت جمشید و دیگر آثار باستانی ایران می توان مشاهده کرد که در آن معمولا شیری در حال حمله گاوی نشان داده شده است. لازم به ذکر است که در نمونه‌های جدیدتر ، شیر به پلنگ یا ببر تغییر یافته است.
دلیل این تغییر را می توان ایجاد تنوع در نظر گرفت. این نقش که «گرفت و گیر» خوانده می شود، یاد آور یک نقشه ی باستانی معروف از وجود انواع حیوانات در فردوس‌های باستانی است که با این توجه می توان گفت اصالت هخامنشی طرح و نقش شکارگاه را نیز تایید می‌کند.
در یکی دیگر از انواع طرح و نقش شکارگاه شاهی را در صحنه شکار می‌بینیم. اما اگر در طرح هایی تعداد شکارچیان بیش از یک نفر به همراه لباس ها، زیورآلات و... شاهانه باشد، که یکی درشت‌تر و در وسط صحنه به تصویر کشیده شده است، نشان دهنده حضور شاه، شاهزادگان، درباریان و نزدیکان خاندان شاهی در صحنه ی شکارگاه است.
در حال حاضر هیچ یک از فرش‌ها با طرح و نقش شکارگاه شباهت زیادی با نمونه‌های اصیل خود نداشته و حتی و همراه با زوال و پسرفت نیز بوده و از اصالت افتاده‌اند.
نگاهی به تاریخ شکار و شکارگاه در ایران در دوران هخامنشی و ساسانی (با تاکید بر طح و نقش شکارگاه) می‌توان گفت شکار نیز به درازای عمر بشر قدمت دارد و همچنین تنها حرفه‌ای بوده که بشر از بدو پیدایش دلبسته ی آن بوده است. تمایل ایرانیان به شکار و شکارگری ریشه‌ای دیرینه دارد. با این وجود می‌توان گفت علاقه و دلبستگی ایرانیان به شکار و شکارگری جایگاه ویژه ای در زندگی و فرهنگ ایرانی داشته است به گونه که توانسته تا هزاران نسل بعد از خود به وسیله فرش هایی با طرح و نقش شکارگاه تجلی گر این جایگاه و علاقه باشد.
منبع : زیلومه ، مرجع تخصصی فرش
