یکی از مشهورترین فرش های دستباف ایرانی ، فرش ابریشم قم است. فرش ابریشم قم از جمله فرش هایی است که بازار آن محدود به داخل ایران نیست بلکه در سراسر دنیا مشتریان خاص خود را دارد. یکی از مهمترین ویژگی های فرش ابریشم استان قم این است که به اندازه ای زیبا و طبیعی بافته می شود که در نگاه اول چنین به نظر می رسد که یک تابلو نقاشی است. از حدود یک قرن پیش بود که به تدریج صنعت قالی بافی در قم پیشرفت های خود را آغاز کرد و بافت فرش دستباف ابریشم در این استان به صورت جدی و با استفاده از طرح و نقش های مختلف آغاز شد و همین امر باعث شد تا این فرش به یک فرش معتبر و ارزشمند در جهان تبدیل شود.
فرش هایی که در ابتدا در این استان بافته می شدند به مانند فرش های امروزی نبودند بلکه در بافت آنها از مواد اولیه مرغوب استفاده نمی شد و همچنین بافت آنها نیز درشت بود و در رج شمارهای چهل بافته می شد ؛ در نتیجه شاهد فرش هایی با کیفیت امروزی نبودیم. به تدریج در سال های بعد در ساختار فرش های استان قم تغییرات اساسی ایجاد شد و قالیبافان و طراحان نقشه قم به فرش های تمام ابریشم که ریز بافت بودند روی آوردند و فرش های گرانبها و لوکسی را در اختیار علاقمندان فرش های دستباف قرار دادند.
همانطور که گفتیم فرش قم از جمله فرش های دستباف ایرانی است که در حال حاضر در دنیا به عنوان فرشی نفیس شناخته می شود. این فرش از بافت و طرح و نقش خاصی برخوردار است که آن را به یکی از فرش های ممتاز و خاص تبدیل کرده است. با وجود این که سال های زیادی از شروع بافت فرش ابریشم قم می گذرد ولی این فرش همچنان اصالت اولیه خود را حفظ کرده و در بافت آن از مواد عالی و رنگ های طبیعی استفاده می شود. همچنین طرح های به کار رفته در این فرش نیز از طرح های چشم نواز ایرانی است.
صنعت قالیبافی در استان قم از زمان های دور رواج داشته است. این صنعت ابتدا در بین روستاییان و عشایر این استان مرسوم بود و همان طور که گفته شد در ابتدا قالی هایی که بافته می شدند از کیفیت مناسبی برخوردار نبودند. اما فرش ابریشم قم که به شکل امروزی بافته می شود از حدود هشتاد سال پیش و در دومین دهه قرن بیست میلادی رایج شد. این مقطع زمانی با ورود تجار کاشانی به قم مصادف بود که دارهای قالی را به شهر قم بردند و در مقیاسی محدود این نوع از فرش بافی را در آنجا شروع کردند.
این نوع قالیبافی در کمتر از دو دهه در قم راه پیشرفت خود را طی کرد و وارد فاز تجاری شد و برای خود اسم و رسمی پیدا کرد و در شهر قم رایج شد و به تدریج در روستاها و مناطق اطراف نیز گسترش یافت و فرش ابریشم قم را به یک فرش ممتاز تبدیل کرد.
مهمترین ویژگی های فرش ابریشم قم که آن را به یک قالی ممتاز و برجسته تبدیل کرده است موارد ذیل هستند :
در بافت فرش قم از مواد و ابریشم منحصر به فردی استفاده می شود ، ابریشم هایی که در بافت این نوع فرش به کار برده می شود از انواع ابریشم های خالص و ظریف است. این ابریشم بیشتر از کشور چین وارد می شود و در اختیار قالیبافان و رنگرزها قرار داده می شود. برای رنگرزی ابریشم های فرش دستباف قم نیز از رنگ های طبیعی و گیاهی استفاده می کنند و روند رنگ آمیزی و خشک شدن رنگ ها و شست و شو نیز در محیط آزاد انجام می گیرد. موادی که برای تولید رنگ طبیعی استفاده می شوند شامل پوست انار ، پوست گردو ، زاج ، اسپرک ، روناس و… هستند که موجب می شوند رنگ فرش کاملا طبیعی باشد و از عمر بالایی نیز برخوردار باشد.
طرح هایی که در فرش قم به کار رفته می شود بسیار متنوع است و از گستردگی زیادی نیز برخوردار است. نقشه هایی که برای قالی های قدیمی قم در نظر گرفته می شد از طرح های معروف لچک و ترنج شاه عباسی ، محرمات و شکارگاه تشکیل شده بود نقشه ها و طرح های مذکور تقلیدی از نقشه های کاشان و اصفهان بود. به مرور زمان و با خلاقیتی که طراحان قم از خود بروز دادند طراحی فرش های این استان دچار تحولات اساسی شد و شاهد بروز سبک جدیدی در صنعت قالیبافی شدیم. سبک جدید به ویژگی های خاص و متمایزی که از لحاظ طراحی ، هماهنگی نقش ها و رنگ آمیزی دارد به سبک فرش قم شناخته می شود.
بافندگان استان قم بیشتر علاقمند هستند که بهترین طرح های مورد استفاده در سایر استان های کشور را با تغییراتی اندک به کار ببرند. از مهمترین طرح هایی که در فرش ابریشم قم به کار رفته می شود می توانیم به این موارد اشاره داشته باشیم :
طرح ها و نقشه هایی که بصورت بوته میری مکرر هستند در مقایسه با طرح های گلدان از رواج بیشتری برخوردار هستند ، بسیاری از قطعات به کار رفته نیز از مدال مرکزی و طرح های مختلف در گوشه و کنار برخوردار هستند.
یکی از ویژگی های متمایز و منحصر به فرد در تولید فرش ابریشم قم این است که در تولید آن هیچ گونه اجحافی در حق بافندگان و تولید کنندگان آن نخواهد شد. پس از این که بافت فرش ابریشم به پایان رسید یک شورا به نام شورای مزد تشکیل می شود که وظیفه آن تعیین قیمت فرش بر اساس کیفیت و ابعاد فرش است و بر همین اساس مدیر تولید موظف است که مبلغ تعیین شده از سوی شورای مزد را به بافندگان پرداخت کند.
در سال های اخیر در زمینه صادرات فرش قم سرمایه گذاری های خوبی از سوی مسئولان به منظور حضور پرشکوه در بازارهای بین المللی انجام گرفته است. به طور کلی فرش ابریشم دستباف قم از ماهیت صادراتی برخوردار است و تنها ده درصد فرش های ابریشم قم در داخل کشور مورد استفاده قرار می گیرد و در حدود نود درصد این فرش های بافته شده به کشورهای خارجی از جمله کشورهای اروپایی ، آمریکایی و آسیایی صادر می شود.
به طور کلی فرش های دستباف ایرانی در دنیا از مشهورترین فرش ها محسوب می شوند که بسیاری از بازارهای جهانی را تسخیر کرده اند. فرش ابریشم قم نیز یکی از فرش های دستباف ایرانی است که در بازار جهانی از جایگاه ممتازی برخوردار است به طوری که بسیاری از تجار فرش داخلی و خارجی از این کالای لوکس و عتیقه در رونق هر چه بیشتر بازار جهانی استفاده می کنند. با توجه به ویژگی هایی که فرش دستباف ابریشم قم از لحاظ تار و پود ، طرح و نقش و همچنین رنگ های به کار رفته شده دارد همیشه از انتخاب های اول در بازار جهانی بوده است.
