شاید شما هم جز آن دسته افرادی باشید که به قالی و نقش‌ها و طرح‌های بی‌نظیر آن علاقه‌مند هستند. این گنجینه‌های ملی به دلیل استفاده از الیاف متفاوتی همچون پنبه و پشم و همچنین طرح‌های بسیار بی‌همتا و زیبا، توجه طرفداران بسیاری را به خود جلب کرده است. حتی در بسیاری از مواقع در بافت این اثر هنری از الیاف ابریشم استفاده می‌شود که زیبایی و دوام آن را دو چندان می‌کند. ممکن است شما هم مانند بسیاری از افراد، قالی و فرش را یکسان بدانید، در صورتی که این دو تفاوت‌های مشخصی با یکدیگر دارند. ما در این مقاله از سایت زیلومه سعی کرده‌ایم تا این محصول با قدمت ایرانی را به همگان معرفی کنیم پس در ادامه همراه ما باشید.
هر محصولی که اختراع و تولید می‌شود دارای تاریخچه‌ای است که اصالت آن محصول را اثبات می‌کند. تاریخچه و اصالت این نوع زیرانداز به کشور ایران باز می‌گردد. تاریخچه این گنجینه ملی یاد شده، به ۲۵۰۰ سال پیش و دوره هخامنشی باز می‌گردد. ایرانیان جز بافندگان پیشگام زیرانداز در تمدن‌های باستان بوده‌اند و طی قرن‌ها در خلاقیت و نبوغ تولید این محصول به درجه‌ای از کمال دست یافته‌اند.
اولین بافته‌های ایرانیان از همان دوره هخامنشی شروع شده و از آن پس پدران به پسران و مادران به دختران این مهارت را منتقل کرده‌اند. در واقع می‌توان گفت بافت این اثر هنری مانند یک راز خانوادگی بوده است که از آن زمان تا به امروز حفظ شده است. این گنجینه‌های ملی با شکوه ایرانی از قرن‌ها پیش در زیر پای پادشاهان و اشراف مشاهده شده است. به صورتی که در آن زمان استفاده از این نوع زیرانداز نشان دهنده ثروت و اشرافی بودن بوده است. مسیر پیشرفت ایران در بافت این نوع زیر‌اندازها به گونه‌ای بوده که کشورمان را به یکی از بزرگترین تمدن‌های فرهنگی در جهان تبدیل کرده است.
قدیمی‌ترین قالی در سال ۱۹۴۹ توسط باستان شناسان روس و در دره‌ای به نام پازیریک کشف شد. این زیرانداز کشف شده دارای زیبایی بی‌همتایی بوده و قدمت آن به قرن پنجم پیش از میلاد مسیح باز می‌گردد؛ اما اولین شواهد این گنجینه‌های ملی ایرانی به متون چینی مربوط به دوره ساسانیان در سال‌های ۶۴۱-۲۲۴ قبل از میلاد مسیح باز می‌گردد. هر چند در تاریخ یونان نیز شواهدی مکتوب راجع به وجود زیراندازهای با ارزش و با کیفیت ایرانی وجود دارد.
همانطور که گفتیم بهترین و معروف‌ترین این صنایع دستی در کشور ایران بافته می‌شوند. برخی از شهرهای ایران جز شهرهایی هستند که با ارزش‌ترین و با کیفیت‌ترین این نوع زیرانداز را تولید می‌کنند. از جمله این شهرها می‌توان شهر تبریز را نام برد. حتما همه شما نام دست‌بافته‌های معروف تبریز را شنیده‌اید.
مردم شهر تبریز با داشتن مهارت بسیار بالا و قدمت طولانی در بافت انواع زیر‌اندازها، شناخته شده هستند. این اثر هنری تبریز دارای ویژگی‌های خاصی مانند استفاده از رنگ‌های کاملا طبیعی، نقوش و طرح‌های بسیار زیبای گل‌دار، رج‌های بالا، نقش‌های برجسته، طرح‌های ترکیبی و جدید، پرزهای کوتاه و همچنین به کار بردن گره‌های معروف ترکی است.
قالی دست‌بافته ترکمن نیز یکی دیگر از معروف‌ترین زیراندازهای ایرانی است. دست‌بافته‌های ترکمن دارای قدمت بسیار زیادی هستند. در واقع می‌توان گفت زندگی مردم ترکمن با تک‌تک گره‌های دستبافتهها پیوند خورده است. یکی دیگر از شهرهای معروف در بافت این نوع زیرانداز شهر اصفهان است. شهر اصفهان به بافت این صنایع دستی با الیافت ابریشم معروف است.
دست‌بافته‌های استان خراسان و به ویژه شهر مشهد نیز ازنظر کیفیت بالا و طرح‌های مخمل بافت بسیار شناخته شده و پرطرفدار است؛ اما اگر به دنبال مهم‌ترین شهر تولید این اثر هنری و پایتخت فرش جهان می‌گردید، باید به شهر کاشان بروید. کاشان و به ویژه آران بیدگل معروف‌ترین کارگاه‌های تولید زیراندازهای دستباف را در خود جای داده‌اند.
بسیار مهم است که قبل از خرید این اثر هنری، با انواع آن آشنا شده باشید. شناخت انواع این گنجینه‌های ملی به شما کمک می‌کند تا بهترین و مناسب‌ترین آن را برای خرید انتخاب کنید. یکی از محکم‌ترین این نوع صنایع دستی که می‌تواند عمر بسیار طولانی داشته باشد، دست‌بافته تمام پشم است.
با خرید این اثر هنری دیگر لازم نیست که نگران فرسوده شدن فرش خود باشید. چراکه تمام تار‌و‌پودهای این نوع زیرانداز از پشم طبیعی و به صورت درشت‌بافت، بافته شده است. درجه دوم این نوع صنایع دستی که ماندگاری کمتری دارد، دست‌بافته چله پشم است.
چله این نوع صنایع‌دستی از پشم بافته شده است اما ممکن است برای تکمیل این نوع صنایع‌دستی از الیاف دیگری استفاده شده باشد. یکی از گران‌ترین انواع این اثر هنری، دست‌بافته تمام ابریشم است. الیاف ابریشم بسیار ارزشمند بوده و دارای ماندگاری و مقاومت بالایی است. دست‌بافته کف ابریشم و گل ابریشم نیز از انواع دیگری هستند که تمام ابریشم نبوده اما در بافت آنها از ابریشم نیز استفاده شده است.
شاید برای شما هم سوال باشد که مگر قالی و فرش یکسان نیستند؟ خیر، این اثر هنری و فرش کاملا با هم متفاوت هستند. بارزترین تفاوت این دو ازنظر کاربرد و جنس آن‌هاست.
فرش کلمه‌ای است که برای هر چیزی که روی زمین پهن می‌شود استفاده می‌شود. در واقع فرش همان زیرانداز است که به عنوان پوششی روی زمین کاربرد دارد؛ بنابراین فرش را فقط می‌توان روی زمین پهن کرد؛ اما این دست‌بافته نوعی فرش است که می‌تواند هر کاربردی داشته باشد. کاربردهای این اثر هنری شامل زیرانداز، پشتی، تابلو فرش، سجاده و غیره است. کاربرد برخی فرش‌ها می‌تواند به صورت دو رو باشد، در حالی که این دستبافتهها تنها به صورت یک رو کاربرد دارند.
علاوه بر کاربرد، جنس این دو نیز با یکدیگر متفاوت است. فرش می‌تواند هر نوع جنس و طرحی داشته باشد؛ اما این دست‌بافته یکی از انواع فرش است که با ویژگی‌های مختص خودش شناخته می‌شود. این دستبافتهها معمولا گره‌دار و دارای تار‌و‌پود هستند. در حالی که برخی فرش‌ها ممکن است بسیار ساده‌تر و بدون هیچ‌گونه تار‌و‌پودی باشند. به عنوان مثال نمدها نیز اگر به عنوان زیرانداز استفاده شوند نوعی فرش هستند که هیچ گره و تار‌و‌پودی ندارند. همچنین این دستبافتهها معمولا دارای پرز هستند.
فرش‌ها می‌توانند در هر‌اندازه و با ابعاد متنوع تولید شوند؛ اما این دستبافتهها ابعاد مشخصی دارند. این دستبافتهها دارای دو نوع ابعاد هستند.اندازه‌های کوچک تا شش متر که به آنها قالیچه گفته شده و معمولا به صورت تابلو فرش و سجاده کاربرد دارند؛ و دست‌بافته‌های بزرگ‌تر با ابعاد متفاوت که بیشتر به عنوان زیرانداز استفاده می‌شوند.
مهم‌ترین و معروف‌ترین قالی‌های ایران
گنجینه‌های معروف ایرانی دارای انواع مختلف با طرح و نقش‌های متفاوت است. یکی از معروف‌ترین این انواع، دست‌بافته‌های بسیار زیبای افشاری است. این اثر هنری به صورت خاص در شهرهای تبریز و شیراز بافته می‌شود. مهم‌ترین مشخصه اثرات هنری ذکر شده، این است که دارای طرح‌های پر از گل و گیاه هستند.
در واقع می‌توان گفت دست‌بافته‌های افشاری مانند یک طبیعت زنده طراحی و بافته شده‌اند و با مشاهده آنها احساس سرزندگی و نشاط به انسان منتقل می‌شود. دست‌بافته با قدمت مشهد نیز یکی دیگر از انواع معروف این گنجینه‌های ایرانی است. این نوع محصولات به دلیل کاربرد نقش‌های ترنج و پیچک مانند، معروف هستند.
دست‌بافته افشار زنجان نیز یکی از زیراندازهای پر طرفدار ایرانی است. آثار هنری زنجان از زیبایی بی‌نظیری در طرح و رنگ برخوردارند. به همین دلیل است که می‌توان این اثر هنری را علاوه بر ایران در بسیاری از کشورهای اروپایی نیز مشاهده کرد.
شاید رنگ نارنجی برخی از این دستبافتهها شما را به خود جذب کرده باشد. این زیر‌اندازها توسط مردم ایل باصری بافته شده و به نام دست‌بافته باصری معروف هستند. مهم‌ترین مشخصه این دستبافتهها که زیبایی آنها را دو چندان کرده است، استفاده از طرح پرندگان در نقشه این دست‌بافته است. اثر هنری مود خراسان نیز یکی از محصولاتی است که شهرت جهانی پیدا کرده است.
شاید پیدا کردن این اثر هنری با رنگ‌های زیبای تیره، کمی مشکل باشد، زیرا این دست‌بافته بسیار محدود تولید می‌شود. دست‌بافته بیرجند و دست‌بافته ترکمن نیز از انواع با قدمت و پرطرفدار این اثر هنری ایرانی هستند. دست‌بافته بیرجند به دلیل کاربرد رنگ‌های متنوع و استفاده از طرح ریز بافت، از اهمیت بالایی برخوردار است.
قالی ازنظر طرح و نقش به سه دسته کلی دست‌بافته‌های خشتی، ترنج و افشان تقسیم می‌شود. طرح خشتی به گونه‌ای است که تمام طرح و نقش فرش به صورت کاملا منظم و در داخل یک قاب قرار گرفته‌اند؛ اما طرح افشان کاملا برعکس طرح خشتی بوده و نقش و نگار این طرح به صورت پراکنده در تمام سطح این دست‌بافته پخش شده است.
یکی از معروف‌ترین دست‌بافته‌های با طرح افشان، گنجینه‌های ملی معروف تبریز است؛ اما اگر به دنبال طرح معروف این اثر هنری هستید، می‌توانید طرح ترنج را خریداری کنید. در طرح ترنج معمولا از ابریشم استفاده شده و طراحی آن بسیار زیبا و عام پسند است.
همانطور که گفتیم این گنجینه ملی همانند فرش نیست که تنها به عنوان زیرانداز کاربرد داشته باشد. این اثر هنری علاوه بر اینکه به صورت فرش کاربرد دارد، در بسیاری صنایع دیگر نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. یکی از زیباترین کاربردهای این اثر هنری در ایران به صورت تابلو فرش‌های نفیس، زیبا و بسیار ارزشمند است. علاوه بر این گنجینه‌های ملی را می‌توان در اشکال متفاوتی مانند سجاده، پشتی، رومیزی و غیره مشاهده کرد.
