راهنمایی مهربانانه برای شناخت، تابآوری و بازیابی آرامش
بعضی رابطهها در ظاهر بیتنش و آراماند، اما در لایههای پنهانیشان چیزی وجود دارد که بهمرور روحمان را خسته میکند. اگر تا به حال احساس کردهاید که در رابطهای هستید که مدام در حال توضیح دادن خودتان، محافظت از احساسات طرف مقابل یا شک کردن به درستیِ حسهای خودتان هستید، شاید با پدیدهای بهنام نارسیسیسم پنهان (Passive Narcissism) روبهرو باشید.
برخلاف نوع کلاسیکِ خودشیفتگی که با خودبزرگبینی و قدرتطلبی آشکار همراه است، نارسیسیسم پنهان زیرپوستی، ساکت و گاهی حتی «بیآزار» بهنظر میرسد. اما تأثیراتش میتواند عمیق و فرساینده باشد.
از دیدگاه گبور مته، خودشیفتگی پنهان نوعی مکانیزم دفاعی است که ریشه در تجربههای آسیبزای دوران کودکی دارد. کودکی که احساس دیدهشدن، دوست داشتهشدن یا ارزشمندی را تجربه نکرده، برای بقا، ناچار است خود واقعیاش را پنهان کرده و نقابی بسازد که مورد پذیرش قرار گیرد. این نقاب ممکن است بعدها به شکل خودشیفتگی پنهان ظاهر شود: فردی که بهجای فریاد "من مهمم"، در سکوت، با حساسیت زیاد نسبت به طرد، بیتوجهی یا انتقاد واکنش نشان میدهد. چنین فردی ممکن است از درون احساس ناکافی بودن کند اما آن را با سکوت، کنایه یا قربانینمایی بپوشاند. از نظر مته، این رفتارها فریادهای خاموشی برای دریافت محبت، تأیید یا حتی ترحم هستند—نوعی وابستگی عاطفی که از نبود توجه و درک در گذشته شکل گرفته است.
در این نوشته، تلاش میکنم به زبان ساده و انسانی، این الگوی رفتاری را بشناسیم، راهکارهایی برای زندگی در چنین رابطهای پیدا کنیم و مهمتر از همه—یاد بگیریم که چطور خودمان را از درون ترمیم کنیم. اینجا قرار نیست کسی را محکوم کنیم. هدف، آگاهی، همدلی با خود، و بازیابی قدرت درونیمان است.
کافیست نظر کوچکی بدهید، و ناگهان با قهر، سکوت یا واکنش دفاعی شدید روبهرو شوید. همه چیز انگار شخصی برداشت میشود، حتی وقتی نیتتان کمک یا همدلی بوده.
احساسات منفی به شکل مستقیم بیان نمیشوند. در عوض، کنایه، سکوتهای طولانی، یا رفتارهای غیرمستقیم مثل خراب کردن برنامهها یا انجام ندادن وظایف، راهی برای ابراز نارضایتی هستند.
آنها اغلب خودشان را قربانی شرایط یا آدمها میدانند. هیچکس قدردانشان نیست، همه در حقشان بد کردهاند... و این داستان تکرار میشود.
شاید ظاهر مهربان یا دلسوزی داشته باشند، اما در لحظههایی که شما واقعاً به درک و حمایت نیاز دارید، غایباند.
کنترلگری نه با فریاد و تحکم، بلکه با احساس گناه دادن، تحریف واقعیت (گسلایتینگ)، و جابجایی نقشها اتفاق میافتد. شما ناخواسته مسئول احساسات او میشوید.
دکتر گبور مته، پزشک و نویسندهای که زندگی خود را وقف درک ریشههای دردهای درونی کرده، باور دارد که «بسیاری از ما، به جای زندگی کردن با خودِ واقعیمان، در حال زنده ماندن با نقابی هستیم که برای حفظ رابطه ساختهایم.»
اگر احساس میکنید:
بدانید که تنها نیستید. این احساسات نشانهای هستند از اینکه باید به درونتان گوش دهید و با مهربانی، مرزهایی تازه بسازید.
از زبان "من" استفاده کنید. مثلاً بگویید:
«من احساس خستگی میکنم وقتی بار همهچیز روی دوش منه.»
بینیاز از مقصر ساختن، فقط حقیقت خود را بگویید. حتی اگر درک نشدید، شما به خودتان احترام گذاشتهاید.
محبت بدون مرز، خودویرانگریست. روشن، مهربان و قاطع بگویید چه چیزی برایتان قابلپذیرش نیست. اگر قرار شد وظیفهای را انجام دهد و نکرد، نتیجهاش را خودش ببیند. شما مسئول جبرانش نیستید.
به قول گبور مته: «بدن شما دروغ نمیگوید.» اگر در رابطهای هستید که دچار اضطراب، بیخوابی، خستگی یا دردهای مبهم شدهاید، این پیامهایی هستند از روانتان که دارد فریاد میزند.
اگر شریکتان گاهی شما را بالا میبرد و گاهی بدون دلیل سرد و بیاحساس میشود، وارد چرخهای از وابستگی عاطفی سمی شدهاید.
بدانید که این بالا و پایینها نشانهی عشق نیست. نشانهی بیثباتی است.
فرزند شما در حال تماشای الگوی رابطه شماست. به او بیاموزید که صدا داشتن، مرز داشتن و احساس داشتن، عیب نیست. اگر خودتان آسیب میبینید، او هم بهطور غیرمستقیم آسیب میبیند.
نادیده گرفتن گاهی مثل عقبنشینی تاکتیکیست. اما اگر تبدیل به عادت شود، فقط به او اجازه میدهد رفتارش را ادامه دهد و شما را بیشتر از قبل فرسوده کند.
تا وقتی خود او تمایلی به تغییر نداشته باشد، شما نمیتوانید او را نجات دهید. اما میتوانید خودتان را نجات دهید.
نارسیسیسم پنهان همیشه با داد و بیداد یا تحقیر آشکار همراه نیست. گاهی با سکوت، با کنترل نامرئی، با نگاههایی که شما را کوچک میکنند، خودش را نشان میدهد.
اما شما شایستهی رابطهای هستید که در آن:
اگر همهی تلاشهای شما به جایی نرسید، رها کردن چنین رابطهای ضعف نیست—شجاعتیست برای بازیابی خویشتن.
بر اساس نظریات دکتر کریگ مالکین، افرادی که با شریک یا عضوی از خانوادهی دارای خودشیفتگی پنهان زندگی میکنند، معمولاً نمیتوانند به تنهایی باعث تغییر یا درمان او شوند، مگر اینکه خود فرد آگاهانه بخواهد تغییر کند. مالکین تأکید میکند که خودشیفتگان پنهان بهدلیل اضطراب، ترس از طرد، و ناامنیهای عمیق، اغلب در برابر آسیبپذیر بودن یا مراجعه به درمان مقاومت نشان میدهند، چون درمان را تهدیدی برای تصویر ذهنی شکنندهشان میبینند. با این حال، اگر رابطهای همراه با مرزبندی سالم، گفتوگوی شفاف و امن، و تأکید بر نیازهای عاطفی واقعی برقرار شود، احتمال دارد که فرد دارای خودشیفتگی پنهان آرامآرام به سمت خودآگاهی و پذیرش کمک حرکت کند. برای کسانی که با این افراد زندگی میکنند، مالکین توصیه میکند که تمرکزشان را نه بر تغییر دیگری، بلکه بر مراقبت از خود، حفظ عزتنفس، و کاهش وابستگی عاطفی ناسالم بگذارند.
