مشارکت سیاسی و حضور حداکثری در انتخابات، در اندیشه ی حضرت امام(ره)، هم حق و هم تکلیف است؛ بدین بیان که از یک سو، حق اولیه ی هر فرد است از حق خود استفاده کند: «هر کسی... حق اولیاش این است که خودش انتخاب بکند یک چیزی را که راجع به مقدرات مملکت خودش است.» از سوی دیگر، حضور حداکثری تکلیفی شرعی است: «نگویید که دیگران رأی می دهند. من هم باید رأی بدهم، تو هم باید رأی بدهی، آن روستایی هم که در کنار مزرعه خودش کار می کند باید رأی بدهد. تکلیف است. این یک تکلیف الهی است.»
مقدمه
به دنبال پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری خردمندانه و قاطعانه حضرت امام خمینی(ره) و سرنگونی رژیم استبدادی شاهنشاهی، برای اولین بار آزادی سیاسی، مردمسالاری دینی و احقاق حقوق مردم ایران فراهم شد. تأکیدات حضرت امام و نیز مقام معظم رهبری(مد ظله العالی) به منظور حضور مردم در انتخابات، نشانگر اهتمام جدّی این دو شخصیت الهی برای حضور حداکثری در انتخابات است. در منظومه فکری امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری(مد ظله العالی)، انتخابات ابعاد گسترده ای دارد؛ اما در این نوشتار، دو محور «بایستگی مشارکت مردم در انتخابات» و «علل و آثار مشارکت حداکثری مردم در انتخابات» تبیین می شود.
الف) بایستگی مشارکت مردم در انتخابات
در اندیشه سیاسی حضرت امام(ره) و مقام معظم رهبری(مدظله العالی)، حضور حداکثری و فعال مردم در عرصه‌ی انتخابات یک اصل است و اهمیت ویژه ای دارد؛ زیرا مشارکت در تعیین سرنوشت اجتماعی و سیاسی، حق همه آحاد جامعه و اصلی عقلانی و شرعی است. لزوم احساس مسؤولیت انسان نسبت به سرنوشت فردی و جمعی خویش، از ارزشهای پذیرفته اسلام است؛ به گونه ای که این مطلب در آیات، روایات و سیره مسلمانان مورد تأکید قرار گرفته است. بر همین اساس، مشارکت افراد در اداره ی امور اجتماعی و تعیین کارگزاران، از حقوق اولیه هر مسلمانی به حساب می آید. طبیعی است که هر انسانی حق دارد از حق خود استفاده نماید و در سرنوشت جامعه ی خود تأثیرگذار باشد. از همه مهمتر اینکه در جامعه‌ی دینی، حفظ نظام و تعیین سرنوشت جامعه وظیفه الهی است؛ از این رو حضرت امام خمینی(ره) همواره در پیام ها و سخنرانی های خویش، بر اهمیت انتخابات و ضرورت مشارکت حداکثری مردم در انتخابات تأکید داشتند: «این وظیفه ای است الهی، وظیفه ای است ملی، وظیفه ای است انسانی... همه ما باید در انتخابات شرکت بکنیم.»
ب) علل و آثار بایستگی حضور حداکثری در انتخابات
یکی از پرسش های مهم، چرایی شرکت حداکثری مردم در انتخابات است؛ یعنی فلسفه و دلیل حضور حداکثر در انتخابات چیست که حضرت امام(ره) و مقام معظم رهبری(مدظله العالی) بدان تأکید نموده اند؟
امام خمینی(ره)، لزوم حداکثری را تکلیف عقلی و شرعی دانسته و آن را موجب حفظ جمهوریت نظام می داند. مقام معظم رهبری(مدظله العالی) نیز، ضمن تکلیف خواندن لزوم حداکثری، عزت مندی، وفاق ملی، اقتدار ملی، استقلال، تحکیم نظام، آبروی اسلام، آبروی ملت و تقویت نظام جمهوری اسلامی را به عنوان عوامل و آثار لزوم حضور حداکثری یاد کرده است. فرازهایی از سخنان رهبر انقلاب که بیانگر دلایل لزوم و چرایی حضور حداکثری مردم و مشارکت سیاسی همگانی است، به شرح زیر است:
درست در نقطه مقابل خواست دشمنان، همه ی ما باید در انتخابات حضور فعالی داشته باشیم. انتخابات، آبروی ملی ماست. انتخابات، یکی از شاخصه های رشد ملی ماست. انتخابات، وسیله ای برای عزت ملی است... . حضور شماست که نظام را تحکیم می کند، پایه های آن را مستحکم می نماید، آبروی ملت ایران را زیاد می کند، استقامت کشور را در مقابل دشمنی ها زیاد می کند و دشمن را از طمع ورزیدن به کشور و از فکر ضربه زدن و توسعه (ی برنامه اش) و فساد و فتنه منصرف می کند. این یک مسئله ی بسیار مهم است؛ پس مسئله اول، شرکت در انتخابات است.
حضور مردم، یکی از آن عناصری است که دشمن را ناکام می کند... . همه باید در انتخابات شرکت کنند. این موجب می شود که نظام جمهوری اسلامی تقویت بشود.
۱) حفظ حق و انجام تکلیف الهی
در خصوص تکلیف و حق بودن حضور حداکثری در مشارکت های سیاسی و انتخابات، دو رویکرد وجود دارد. برخی آن را حق می دانند؛ یعنی حق همه شهروندان است که برای تعیین سرنوشت خود، در حکومت نقش داشته باشند؛ چنانچه حضرت علی(ع) در بیان حقوق متقابل مردم و حکومت می فرماید: «... فَقَدْ جَعَلَ اللهُ سُبحانَهُ لی عَلَیْکُمْ حَقّاً بِوِلایَةِ أَمْرِکُمْ وَ لَکُمْ عَلَیَّ مِنَ الْحَقِّ مِثْلُ الَّذی لی عَلَیْکُم؛ خداوند برای من بر شما حقی قرار داد که زمامداری شما را برعهده ام نهاد و شما را نیز بر من حق است، همانگونه که مرا بر شما.» البته این حق به معنای بی تفاوتی یا عدم شرکت در مسائل سیاسی نیست. برهمین اساس است که در اسلام برخی از وظایف مردم، مانند اطاعت از رهبر مطرح شده است.
رویکرد دوم این است که حضور مردم در عرصه‌ی سیاسی، تکلیف الهی است؛ یعنی در جامعه دینی، همه‌ی انسان ها باید در تعیین سرنوشت خویش اثرگذار باشند؛ بنابراین هر یک از شهروندان، باید این حضور همگانی را تکلیف الهی بدانند.
مشارکت سیاسی و حضور حداکثری در انتخابات، در اندیشه ی حضرت امام(ره)، هم حق و هم تکلیف است؛ بدین بیان که از یک سو، حق اولیه ی هر فرد است از حق خود استفاده کند: «هر کسی... حق اولیاش این است که خودش انتخاب بکند یک چیزی را که راجع به مقدرات مملکت خودش است.» از سوی دیگر، حضور حداکثری تکلیفی شرعی است: «نگویید که دیگران رأی می دهند. من هم باید رأی بدهم، تو هم باید رأی بدهی، آن روستایی هم که در کنار مزرعه خودش کار می کند باید رأی بدهد. تکلیف است. این یک تکلیف الهی است.»
مقام معظم رهبری(مدظله العالی) نیز، مشارکت سیاسی و حضور در انتخابات را هم حق می داند و هم تکلیف الهی:
انتخابات یک حق است و یک وظیفه. ما هر کدام به عنوان یک فرد از افراد این ملت، هم حق داریم در انتخابات شرکت کنیم و هم وظیفه. کسانی که به نظام جمهوری اسلامی معتقدند، قانون اساسی را قبول دارند، هم از این حق می خواهند استفاده کنند، هم این وظیفه را می خواهند انجام دهند. اولاً روز انتخابات روز یک جشن ملی است، ثانیاً روز احقاق حقّ مدنی ملت است که می خواهند بیایند رأی بدهند و شرکت خودشان در اداره ی امور کشور را ـ که حقّ آنهاست ـ به دست بیاورند؛ ثالثاً یک تکلیف شرعی است.
۲) حفظ جمهوریت نظام اسلامی
امام خمینی(ره) با طرح اندیشه‌ی حکومت اسلامی و نظریه سازی ولایت فقیه، نظام اسلامی را تشکیل دادند که در آن همه ی مردم، توانایی مشارکت در تقسیم و توزیع قدرت سیاسی را دارند. انقلاب اسلامی ایران که با رهبری خردمندانه و تدبیر امام(ره) با حضور پرشور مردم به پیروزی رسید، مردم ایران را در آستانه ی تشکیل نظامی قرار داد که ضرورت آن احساس می شد.
بر این اساس حضرت امام(ره) در شکل گیری و استمرار نظام اسلامی، بر دو مؤلفه ی «اسلامیت» و «جمهوریت نظام» سخت پافشاری نمود؛ چنانچه فرمود: «ما خواستار جمهوری اسلامی هستیم. جمهوری، فرم و شکل حکومت را تشکیل می دهد و اسلامی، یعنی محتوای آن فرم قوانین الهی است.» جمهوریت، یعنی شرکت همه ی مردم در انتخابات؛ چنانچه امام(ره) در پاسخ به خبرنگار مجله‌ی عربزبان «المستقبل» که سؤال کرده بود، آیا منظور از حکومت اسلامی مد نظر امام خلافت اسلامی است، فرمودند: «حکومت جمهوری اسلامی مورد نظر ما، از رویه‌ی پیامبر اکرم(ص) و حضرت علی(ع) الهام خواهد گرفت و متکی به آرای عمومی ملت خواهد بود و شکل حکومت با مراجعه به آرای ملت تعیین خواهد گردید.» همچنین امام(ره) در پاسخ به سؤال خبرنگاری که می پرسد شکل این جمهوری چطور خواهد بود، می فرماید: «مهم ضوابطی است که در این حکومت باید حاکم باشد. مهمترین آنها عبارت است از اینکه اولاً متکی به آرای ملت باشد... و دیگر اینکه در مورد این افراد نیز خط مشی سیاسی و اقتصادی و سایر شئون اجتماعی و کلیه ی قواعد و موازین اسلامی مراعات شود.»
در اندیشه مقام معظم رهبری(مدظله العالی) نیز، بر دو عنصر جمهوریت و اسلامیت نظام تأکید شده است: «در این کشور و در این نظام، اسلام با جمهوریت همراه است. جمهوریت ما از اسلام گرفته شده و اسلام ما اجازه نمی دهد در این کشور مردم سالاری نباشد. ما نخواستیم جمهوریت را از کسی یاد بگیریم؛ اسلام این را به ما تعلیم داد و املا کرد. این ملت، متمسک به اسلام و معتقد به جمهوریت است.»
۳) حفظ استقلال وآزادی
یکی از بزرگ ترین دستآوردهای انقلاب اسلامی، استقلال در عرصه‌ی سیاسی و اقتصادی است؛ یعنی زمانی که جهان به دو بلوک شرق و غرب تقسیم شده بود و شاه نیز بهعنوان یکی از مهره های اصلی آمریکا در خاورمیانه، سیاست های تجاوزگرانه‌ی غرب، بهویژه آمریکا را پیاده می کرد، بقیه ی کشورهای مسلمان و جهان سوم نیز چاره ای نمی دیدند، جز اینکه تحت سیطره‌ی یکی از دو قطب حاکم آن زمان قرار بگیرند. انقلاب اسلامی در چنین شرایط حساسی، با شعار نه شرقی و نه غربی، نظام سلطه در جهان را در هم شکست و در مقابل دشمنان، چون کوه استوار ایستاد و استقلال خود را حفظ کرد. حضرت امام(ره)، علت بدبختی ملت ایران را دخالت قدرت های بزرگ می دانست: «ما اجازه نخواهیم داد که دولت های ابرقدرت در مقدرات مملکت ما دخالت کنند. گذشت آن زمان که این ها بدون چون و چرا در این امور دخالت میکردند.» رهبر معظم انقلاب(مدظله العالی) نیز فرموده اند: «انقلاب اسلامی با ایستادگی در مقابل نظام سلطه، توانست به ملت ایران هویت و آرمان بدهد.»
بر این اساس مردمی که برای کسب استقلال و آزادی جنگیده و با دادن هزاران شهید توانستهاند حق حاکمیت خویش را در کشور برقرار کنند، هرگز زیر بار ذلت نخواهند رفت؛ چنانچه مقام معظم رهبری(مدظله العالی) فرمود: «ملت ما یک ملت باعزّت است؛ به استقلال، عزّت و کرامت خود اهمیت می دهد و تحقیر و اهانت را از کسی قبول و تحمل نمی کند. حضرت امام(ره) فرمود: «مثل زمان رژیم سابق نیست. در رژیم سابق شما نمیتوانستید و قدرت نداشتید. امروز قدرت دارید برای اینکه حفظ کنید حیثیت اسلام را و حفظ کنید مصالح کشور را و حفظ کنید استقلال خودتان را و حفظ کنید آزادی خودتان را...» رهبر معظم انقلاب(مدظله العالی) فرمود: «همه ی کسانی که به نظام جمهوری اسلامی و به استقلال کشور معتقدند، به آینده ی کشور اهمیت می دهند و دلشان برای منافع ملی می سوزد، باید در انتخابات شرکت کنند.»
بی تردید یکی از ابزار مهم ایجاد همبستگی و انسجام ملی، انتخابات حداکثری است. انتخابات حداکثری است که زمینه ی وفاق و وحدت ملی را فراهم می نماید؛ چنانچه مردم با همبستگی انقلاب را به وجود آوردند. بر این اساس ایجاد و استمرار آن نیز، منوط به حضور حداکثری مردم در انتخابات است. مقام معظم رهبری(مدظله العالی) فرمودند: انتخابات، یکی از میدان های مهم همبستگی است... . مهم این است که مردم در این میدان گزینش، همبستگی خود را نشان دهند. ملت ایران این فرصت گزینش را تا قبل از انقلاب اسلامی در هیچ دوره ای نداشت. انقلاب اسلامی است که این فرصت را در اختیار ملت ایران گذاشته است.
برای دریافت فایل کامل نشریه، کلیک کنید.<br/>
منابع:
کتب
۱. جمعی از نویسندگان؛ انقلاب چهل ساله : نگاهی به دستارود های جمهوری اسلامی؛ قم: مؤسسه بوستان کتاب، چاپ سوم، ۱۳۹۹ش.
۲. خمینی، روح الله؛ صحیفه ی امام؛ تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، چاپ چهارم، ۱۳۸۶ش.
۳. شریف الرضی، محمد بن حسین؛ نهج البلاغة؛ محقق / مصحح: صالح، صبحی؛ قم: هجرت، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
۴. شیخ حر عاملی، محمد بن حسن؛ وسائل الشیعة؛ محقق / مصحح: مؤسسة آل البیت(ع)، قم: مؤسسة آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
۵. طباطبایی، محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم،۱۳۹۰ق.
۶. مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه؛ تهران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش.
سایت ها و نشریات
مجله پرسمان، فروردین ۱۳۹۱، ش۱۱۱.
۱- https://farsi.khamenei.ir
۲- www.shora-gc.ir/fa/news
۳- http://pajuhesh.irc.ir/product/book/show.text/id
