ضحی حسینی‌نصر: آدمی هر کتابی که میخواند باعث می‌شود در جایی از زندگی‌اش یا در بخشی از مغزش تکه‌ای کامل و شمعی روشن شود. کتاب‌ها مانند تکه‌های یک پازل هستند که در نهایت تصویری زیبا را در ذهن و زندگی انسان خلق می‌کنند.
انگیزه شما از ترجمه این کتاب چه بود؟
برخوردم با این کتاب بسیار اتفاقی بود. سال 94 که با «فصلنامه علوم محض و کاربردی» خانه کتاب همکاری می‌کردم؛ بنا بود در آن شماره از مجله کتابی با عنوان «مورچه‌ها» از انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد را معرفی کنم. در پایان پس از نوشتن مقاله سری به سایت آمازون زدم تا دیگر کتاب‌های تازه را که در این حوزه به چاپ رسیده‌اند، ببینم. در این میان کتابی مصور با عنوان اصلی Secret Lives of Ants ، منتشر شده در انتشارات جانز هاپکینز توجه مرا به خود جلب کرد. نویسنده در تقدیم‌نامه کتاب نوشته بود:
«تقدیم به مادرم، ملکه ای که به چهار مرد که هرگز دست به جارو نزدند تولًد بخشید، کسی که تمام زندگی‌اش را بسان مورچه ای کارگر سپری کرد.» راستش از این جمله خوشم آمد و شروع به تورق نسخه ناقصی از فایل pdf کتاب کردم. عناوین جذاب کتاب در کنار عکس‌های رنگی آن به همراه مقدمه‌ای که گفتم بهانه‌ای شد تا فکر ترجمه آن به ذهنم خطور کند. (هر چند تلاش بسیاری برای چاپ رنگی کتاب انجام شد ولی متأسفانه به دلیل هزینه بالای آن این اتفاق نیفتاد.) خلاصه اگر اشتباه نکنم روز بعد بود که به نویسنده کتاب ایمیلی ارسال کردم. او نیز استقبال کرده و یک جلد از کتاب را برایم هدیه فرستاد.
در مورد نویسنده کتاب برایمان بگویید:
نویسنده این کتاب پروفسور جائو چه، متولد کره جنوبی و دانش‌آموخته دانشگاه هاروارد در حوزه زیست‌شناسی تکاملی است. جالب است بدانید او یکی از شاگردان ادوارد ویلسون- زیست‌شناس برجسته آمریکایی، بنیان‌گذار علم سوسیوبیولوژی است. ممکن نیست نام مورچه‌ها جایی آورده شود و اولین نامی که به ذهن متبادر می‌شود، نام او نباشد. در واقع نام ویلسون با مورچه ها پیوندی ناگسستنی خورده است.
پروفسور جائو چه یکی از فعالان حوزه ترویج علم بوده و به گفته خودش یکی از انگیزه‌های وی برای تألیف کتاب یاد شده تصحیح باورهای اشتباه عامه‌ی مردم در مورد مورچه‌ها بود. از این رو بر آن شده تا کتابی را بر پایه‌ی واقعیات علمی به رشته تحریر درآورد.
مترجم در مورد نثر کتاب نیز اضافه کرد: همانطور که می‌دانیم زبان علمی باید ساده‌ترین شکل ممکن باشد تا به راحتی قابل فهم باشد. نثر کتاب «زندگی اسرارآمیز مورچه‌ها» نیز به همین شکل است. برای مخاطب عام کاملاً ساده و سلیس نوشته شده است. از طرفی در بخش‌‌هایی از آن نام‌ها و اصطلاحات علمی نظیر اسم گونه و جنس و یا اصطلاحات حشره شناسی وجود دارد و ممکن است برای خواننده‌ای که کمی دور از فضای زیست‌شناسی قرار دارد، اندکی ناآشنا باشد. البته برای همین منظور سعی کردم پانوشت‌هایی شفاف را برای رفع ابهام‌های احتمالی خوانندگان محترم به کتاب اضافه کنم.
موضوع کتاب چیست؟
کتاب درباره زندگی اجتماعی شگفت‌انگیز مورچه‌هاست. در این اثر زندگی مورچه‌ها از سه منظر «اقتصاد»، «فرهنگ» و «سیاست» بررسی شده است. در بسیاری از قسمت‌های کتاب نویسنده برای آنکه مطلب را ملموس و قابل‌فهم سازد، به مورچه‌ها بُعد انسانی داده و از این رو مقایسه‌هایی بین جوامع مورچه‌ها و جوامع انسانی انجام داده است.
در اقتصاد انسانی اصطلاحی وجود دارد به نام «صرفه مقیاس». صرفه مقیاس یعنی اگر محصولی می‌خواهد تولید بشود و بازدهی بالا داشته باشد، مستلزم آن است که تولید انبوه شده و در بازار به قیمت مناسب و به وفور یافت شود؛ یعنی با تولید انبوه قیمت سرشکن شده، سود بیشتر می‌شود و در بازار هم کالا به راحتی در دسترس قرار خواهد گرفت. در این کتاب می‌خوانیم که مورچه‌ها نیز از این قابلیت به طور تکاملی بهره برده‌اند. بدین ترتیب وقتی ملکه می‌خواهد تشکیل کلونی بدهد تمام انرژی خود را در یک محیط بسته نگه داشته تا بتواند مورچه‌های کارگر بیشتری به وجود آورد.
موضوع دیگر این است که در جوامع انسانی ائتلاف بین کشورها برای دست‌یابی به قدرت بیشتر وجود دارد؛ ملکه‌های مورچه‌ها نیز درشرایط سخت این‌گونه عمل می‌کنند.
به عنوان مثال در بخش فرهنگ به چگونگی ارتباط مورچه‌ها با هم پرداخته شده است. و رفتارشناسی ارتباطات‌شان بررسی شده است.
در بخش سیاست، یکی از برجسته‌ترین موضوع‌ها، وجود نظام برده‌داری است که در این حشرات وجود دارد.
چه چیزهایی می‌توان از زندگی مورچه‌ها آموخت؟
خب فکر می‌کنم زندگی موجودات اجتماعی نظیر مورچه‌ها یا زنبورها برای انسان نیز بسیار الهام‌بخش باشد. به نظر من مهم‌ترین چیزی که از مورچه‌ها می‌توان آموخت، سیستم تقسیم کار و الگوهای ارتباطی آنهاست که در نهایت به یک دست‌آورد بزرگ و یا نتیجه فوق العاده منجر می‌شود.
در زمینه کتاب‌های جانورشناسی و تکامل چه کتاب‌های دیگری برای مخاطب عام توصیه می‌کنید؟
کتاب‌های ترجمه شده توسط استاد عبدالحسین وهاب‌زاده و نیز کتب و مقالات و یادداشت‌های دوست خوب دیرینه‌شناسم، عرفان خسروی. همچنین کتاب «پیدایش انسان» به کوشش دکتر حامد وحدتی‌نسب را هم پیشنهاد می‌کنم.
خانم حسینی نصر درمورد اهمیت مورچه‌ها اضافه کرد:
چندی پیش ویدیویی از یکی از استادهای زیست‌شناسی دانشگاه تهران در سایت آپارات می‌دیدم. به گفته ایشان یکی از استادهای اگر اشتباه نکنم حشره‌شناس را معرفی کردند که همیشه پایین ایمیلشان می‌نویسند: «اگر حشرات وجود نداشتند انسان در عرض 50 سال نابود می‌شود». جمله ایشان به اهمیت بالای حشرات در زندگی بشر اشاره دارد. اگر حشرات را از کره زمین حذف کنیم، چرخه غذایی به هم می‌خورد و انسان در عرض چندین سال رو به نابودی می‌رود. مورچه‌ها بدون شک جزئی از بقای این چرخه‌اند.
مترجم از آقای وهاب‌زاده، که چهره تاثیرگذاری در علوم محیط‌زیست و بنیان‌گذاری مدارس طبیعت در ایران هستند، قدردانی کرده‌اند که زحمت نوشتن مقدمه برای این کتاب را برعهده گرفتند. از آقای وهاب‌زاده نقل شده: از کتاب موریس مترلینگ به بعد کتابی نداشتیم که درباره مورچه‌ها بر پایه زبان علمی نوشته شود و جای خالی این کتاب حس می‌شد.
قبل از این که ترجمه کامل بشود با چند ناشر صحبت کردم از بین آن‌ها آقای بابک کاشی‌چی، مدیر محترم انتشارت گوتنبرگ استقبال بیشتری کردند، و قبل از اتمام ترجمه کتاب قرار داد بستیم. در اینجا لازم می‌دانم از زحمات و رفتار حرفه‌ای انتشارات گوتنبرگ قدردانی نمایم.
مترجم در مورد ادامه راه ترجمه خود گفت: گرچه قصد ندارم کار ترجمه را به عنوان یک هدف بلند مدت در نظر بگیرم، اما ترجمه وسوسه‌‌انگیز است و هم‌اکنون نیز در حال ترجمه کتاب دیگری هستم.
دوست داشتید کدام کتاب را که توسط مترجم دیگری به فارسی برگردانده شده، شما انجام می‌دادید؟
بهتر است بگویم واقعاً دوست دارم جز مترجمان آثار پروفسور جان اسکیلز ایوری John Scales Avery باشم و در حال حاضر نیز مشغول ترجمه یکی از کتاب‌هایشان هستم. برای این کتاب هم با چند ناشر صحبت کرده‌ام و احتمالاً سال دیگر منتشر می‌شود.
آخرین کتاب بی‌نظیری که خودتان خواندید چه بود؟
یکی از کتاب‌هایی که خیلی برایم تاثیر‌گذاربود «سه‌شنبه‌ها با موری» بوده و کمک کرد آرامشی پیدا کنم و از هیاهویی غالب بر جامعه دور بشوم و فکر کنم که من چه می‌خواهم و کجا هستم. علاوه بر آن کتاب «نیمه یک خورشید طلایی» نوشته چیماماندا ادیچی را نیز دوست داشتم.
مترجم مورد علاقه خود شما چه کسی است؟
نجف دریابندری، لیلی گلستان، مهدی سحابی، افشین خاکباز، عبدالحسین وهاب زاده، کاوه فیض اللهی و خیلی کسان دیگر از نظر من فوق العاده هستند.
منبع: وبسایت 30book
https://bit.ly/2E2aDfA
