نگاشت اجتماعی روشی بصری برای نشان دادن موقعیت نسبی خانوارها و پراکنش مختلف مردم (نظیر مرد، زن، کودک، بزرگسال، دارای زمین، فاقد زمین، بی‌سواد، باسواد و ...) با یکدیگر درون ساختارها، گروه‌ها و نهادهای اجتماعی هر منطقه است.
نگاشت اجتماعی برای چه اهدافی سودمند است؟
سه گام پیشنهادی:
سه ساعت را برای چنین کاری اختصاص دهید.
1) با مشارکت کنندگان توافق کنید که نگاشت (نقشه) چه محدوده‌ای را نشان خواهد داد، مثلا روستا، را در برخواهد گرفت یا قلمروی سنتی آبا و اجدادی را و یا حوضه آبریز و ...، را نشان خواهد داد. نگاشت‌های اجتماعی از نقشه‌های فیزیکی مناطق مسکونی یک اجتماع آغاز می‌شود. اصولی که در آماده شدن برای تمرین و رفتن به سوی نگاشت اجتماعی دنبال می‌شود، کم و بیش مشابه همان‌هایی است که در نقشه منابع طبیعی اجتماع به کار گرفته می‌شود. حتی ممکن و مفید است که هر دو با یکدیگر ترکیب شود و یک نقشه واحد برای نشان دادن جنبه‌های اجتماعی و منابع طبیعی در جامعه به کار گرفته شود.
2) از مشارکت کنندگان بخواهید که مکان و محیط مناسبی را برگزینند، مثلاً زمینی که در آن بتوانند اشیایی نظیر سنگ‌ها، دانه‌ها، چوب، برگ و پودرهای رنگی بر زمین به کار برند و یا روی زمین با استفاده از گچ بنویسند و یا مستقیما آن را بر روی ورق کاغذ بزرگی با استفاده از مداد و خودکار بکشند. موادی نظیر دانه‌ها که به صورت محلی جمع‌آوری شده است، به ویژه در توانمندسازی بردم برای نگاشت به موقع و سریع توزیع منطقه‌ای مفید است.
3) مشارکت‌کنندگان در ابتدا برای طرح کلی و یا مرزبندی یک نقشه باید آماده شوند. این امر ممکن است برایشان با قراردهی سنگ یا برگی که یک نقطه مرکزی و یا نقاط برجسته را نشان دهد آغاز شود. گزینه دیگر کشیدن یک نقشه روستایی ساده است که در آن برخی ویژگی‌ها نظیر جادهها، راه‌ها، و مسیرهای آبی برای جهت‌یابی نشان داده شده است. اگرچه ممکن است چنین کاری کمی طول بکشد تا شروع شود، اما نباید در این فرآیند عجله کرد.
4) دیگر نقاط برجسته برای مشارکت‌کنندگان باید شناسایی شود و بر روی نقشه کشیده شود. این نقاط ممکن است شامل ابنیه مذهبی، مدارس، مراکز بهداشت، اطبای سنتی و مکان‌هایی که مردم به طور مداوم مردم به آن‌جا مراجعه می‌کنند، یعنی مراکز اجتماع و سایر ساختمان‌های عمومی و تجاری باشد. ساختمان‌ها و یا خدماتی نظیر آبیاری، آب، برق، گاز، تلفن و ...، باید بر روی نقشه علامت‌گذاری شود.
5) موقعیت خانه‌ها در جامعه باید بر روی نقشه مشخص شود (در صورت تمایل، اگر کاغذ و خودکار به کار گرفته شده است، هرخانه می‌تواند به عنوان یک مربع خالی کوچک ترسیم شود). شرکت‌کنندگان می‌توانند خانه‌ها، یا مناطق مسکونی را با رنگ‌های متفاوتی علامت‌گذاری کنند تا مشخص شود که به کدام خانوار با چه وضعیت رفاهی متفاوتی تعلق دارد (مثلا ثروتمند، بسیار ثروتمند، فقیر و بسیار فقیر). مهم است که همه ضوابطی را برای تشخیص معیارهای مختلف رفاهی به کار برده می‌شود، بر روی نقشه ذکر شود تا همه شرکت‌کننگان درک یکسانی از معیارها و ویژگی‌ها داشته باشند.
6) نقشه می‌تواند برای شناسایی خانه‌هایی که متعلق به مردمی از دسته‌بندی‌های متفاوت اجتماعی است به کار رود(نظیر قومیت، زنان سرپرست خانوار و یا خانوارهای بزرگ)، یا مردمی با وظایف خاص (نظیر کدخداری روستا)، یا خانوارهای مغازه دار یا دیگر تجارت‌های کوچک و خانوارهایی با خویشاوندانی در خارج از محدوده روستا. این دسته‌بندی‌ها می‌تواند با نمایه‌های اختصاصی، که در حاشیه نقشه توضیح داده می‌شوند، به ترسیم کشیده شود.
7) وقتی نقشه در دست تهیه است، عقب بنشینید و مشاهده کنید و فقط وقتی مداخله کنید که نیاز مبرمی به توضیح چیزی و یا کمک به مشارکت‌کنندگانی سردرگم هستند، پیش آمده باشد.
8) اگر نقشه بر روی زمین ترسیم شده است، هنگامی‌که طرح کلی مشخص شد، مشارکت‌کنندگان محلی می‌توانند شروع به کپی کردن آن بر روی کاغذی بکنند (که در آن جهت شمال مشخص شده است). این فرآیند از آنجایی مهم است که اطلاعات اضافی و تصحیحات، اغلب می‌تواند انجام گردد،اما در عین حال مهم است که یک کپی یا نسخه دائمی از نقشه اولیه در صورتی که بخواهند، در دسترسشان باشد.
9) نتایج را تجزیه و تحلیل کنید و در خصوصش گفتگو کنید. از شرکت‌کنندگان بخواهید که نقشه را توصیف کنند و سوالاتشان را درباره هر چیزی که مبهم است، بیان کنند. اگر چندین گروه کوچک وجود دارد، از هر گروه بخواهید که نقشه‌اش را برای دیگر گروه‌ها ارائه دهد تا واکنش‌ها و کامنت‌هایشان را دریافت کنند. آیا تفاوت عمده‌ای بین آن‌ها وجود دارد؟ اگر چنین است، به این تفاوت‌ها و همچنین اینکه موارد اختلاف چگونه حل شده‌اند، توجه کنید.
سوالاتی برای هدایت بحث و تحلیل‌ها
سوالات زیر می توان برای هدایت گفتگوها به کار گرفته شود اما باید مناسب‌سازی شود و با توجه به نقطه تمرکز تمرین، تطبیق داده شود.
نکاتی برای به خاطر سپردن
