خزر در خطر!

به قلم محمد مهدی شفیعی

خزر، این پهنه ی آبی بزرگ که از دیرباز بانی رزق و روزی مردمان شمال کشورمان بوده است، امروز از جهات مختلفی مورد تهدید قرار گرفته است.

می توان مهم ترین عوامل خطر آفرین برای این آبی مهربان را به دو دسته عوامل: انسانی و طبیعی تقسیم کرد؛ که در اینجا به طور خلاصه و خاص، به یکی از عوامل انسانی آن می پردازیم.

عمده صید مردم شمال از این دریا ماهی خاویار و کیلکا ماهی است؛ اما در چند سال اخیر(به طور دقیق تر چند سال بعد از حفر کانال دن-ولگا) تعداد این ماهی ها به طور چشم گیری کاهش پیدا کرده است. این موضوع باعث از رونق افتادن ماهی گیری در دریای خزر شده است.

نکته جالب توجه دیگر تعداد فک های خزری(که فقط مختص این دریاند) به شدت در حال کاهش یافتن است.(به طوری که از یک میلیون قلاده در زمان حکومت شوروی اکنون به حدود صد هزار قلاده رسیده)

حال سوالی که در اینجا پیش می آید این است که چرا و چگونه جمعیت این موجودات دریایی با ارزش با کاهش رو به رو شده است؟

برای پیدا کردن بخشی از جواب این سوال باید در رفتار و کردار خودمان جست و جو کنیم. حمل و نقل دریایی همیشه یکی از ارزان ترین راه های انتقال کالا بوده است .

جالب است بدانید کشتی های باربری برای حفظ تعادل خود دارای سازوکاری مخزن دار است. این مخازن به صورت قرینه در دو طرف کشتی قرار گرفته و با پر و خالی شدن از آب، تعادل کشتی را حفظ می کنند.

حالا چرا این را گفتم؟ فرض کنید کشتی مخازن خود را از آب دریایی آزاد مثل کارائیب پر کند؛ مطمئنا همراه آب موجودات دیگری نیز وارد مخازن می شوند که نمونه ی آن شانه دار دریایی با نام علمی نمیوپسیس است که اتفاقا گوشت خوار هم است؛ حالا همان کشتی می آید، وارد دریای خزر شده و مخازن خود را در آن خالی می کند.(دریای خزر به واسطه ی رود ولگا به کانالی به نام دن-ولگا متصل می شود؛این کانال این دو رود را به هم متصل می کند. رود دن نیز از طریق دریای آزوف به آب هایی آزاد متصل است.)

حالا دریای خزر میزبان مهمانی ناخوانده است! این شانه دار گوشت خوار از پلانکتون ها، لارو و تخم ماهی ها تغذیه می کند.(پس از ورود این شانه دارها جمعیت پلانکتون ها حدود 75 تا 90 درصد کاهش یافته است.)

این داستان جالب تر می شود وقتی بدانید که غذای اصلی کیلکا ماهی نیز پلانکتون هایی است که توسط آن شانه دارها خورده شده اند؛ پس جمعیت کیلکا ماهی ها به دلیل کم شدن غذا کاهش پیدا می کند.

بگذارید داستان را باز هم جالب تر کنیم؛ وقتی جمعیت کیلکا ماهی ها کاهش پیدا کند جمعیت ماهیان خاویاری نیز کاهش پیدا می کند، چرا که کیلکا ها یکی از منابع تغذیه ی ماهی خاویار است.(گمان نمی کنم نیازی به ذکر ارزش غذایی و یا اقتصادی ماهی خاویار باشد.)

چه واکنشی نشان می دهید اگر بهتان بگویم دلیل کاهش 900 هزار قلاده ای فک خزری هم ورود این شانه دارها به دریای خزر است!(فک خزری از پلانکتون ها و کیلکا ماهی ها تغذیه می کند.)

حالا بیاید یکبار دیگر قبل از انجام کارها به این بیاندیشیم که فعالیت های ما (حتی کوچک ترین ها) چگونه می توانند باعث به وجود آمدن این چنین اتفاق های وحشتناک شود که به ساحت زست آسیب می زنند.

مطالب بیشتری را می توانید در کانال تلگرام ما مشاهده کنید.

منابع:

حسین زوایی، فاطمه، و دیگران. فرهنگ نامه ی حیاط وحش ایران. تهران: نشر طلایی 1388

ستاری، مسعود، شاهسونی، داود، شفیعی، شهنام. ماهی شناسی سیستماتیک(2) 1383

عسگری، رضا. مروری بر ماهی شناسی سیستماتیک. انتشارات نقش مهر 1384

وبسایت ویکی پدیا