بی‌جان شده‌گان کرونای

عکسی از پویا بازارگرد از وضعیتِ تدفین بی‌جان‌شده‌گانِ کرونایی. وجهی از این ویروس که به نظرم بسیار از نظر روانی بر جامعه اعم از سوگ‌دیده‌گان و بقیه تاثیر گذاشته. «حذفِ مناسکِ مرگ» به اجبارِ پروتکل‌های بهداشتی که باعث شده تمام درگذشته‌گان این دو ماه حتا آنان که به دلایلِ دیگر از دنیا رفته‌اند نیز عمدتا بدونِ آدابِ سوگواری بدرقه شوند. این‌که این آداب در هر طبقه، خانواده و قومیتی چه وجوهی دارد بحثی‌ست مجزا اما حذف آن به این شکل و اجبار باعث شده یک اندوهِ جمعی به وجود آید.

هر مرگی در وجهِ تاریخی و اجتماعی‌اش از بخش‌های مختلفی تشکیل شده. هم برای کسی که در آستانه‌ی از دنیاشدن است، هم نزدیکان. یکی از این بخش‌ها مناسکِ سوگواری، ادای احترام یا یادبودی‌ست که به شکل‌های گوناگون برای بی‌جان‌شده انجام می‌شود. از سوگواری‌های جگرخراش و پر آب و تاب تا مجالسِ آرام. از نمونه‌های مذهبی تا گرامی‌داشت‌های خانه‌گی. حتا ممکن است بسیاری از حاضران و وابسته‌گان به این مناسک احساسی هم نسبت به متوفی نداشته باشند اما سنتِ مذکور را درک می‌کنند. کرونا باعث شده تا این مناسک به‌طور کامل حتا در ابتدایی‌ترین شکل‌اش یعنی «وداع» با از دست‌رفته حذف شود.در عین‌حال تدفین نیز یا بدون حضور عزاداران یا به شکلی برگزار می‌شود که عکس‌هایی از آن را دیدیم. فاصله‌ی بسیار و تعداد محدود. این در حالی‌ست که در تاریخِ اجتماعی مُردن مناسکِ مرگ برای متوفی همیشه یک رفتار جمعی و برای تسلی بوده است.

در جامعه‌ی ایران با وجود تفاوت‌هایی که نسبت به این قضیه ساخته شده نسبت به دهه‌های قبل اما مناسکِ مذکور حتا در لایه‌های غیرمذهبی‌تر جامعه نیز معمولن تمام و کمال اجرا می‌شود چون بخش عمده‌ای از این آداب به «سنت» تبدیل شده و حتا با وجودِ ریشه‌های مذهبی‌اش هنجاری اجتماعی را نمایان می‌کنند. مانند تغسیل، تکفین، تلقین و قس علی‌هذا... در این دو ماه این مناسک عملن حذف شده و مهم‌تر از آن سوگ‌واری برای عزیز از دنیارفته باید در قرنطینه انجام شود. در فضای مجازی روزی نیست که عکس زنان یا مردانِ بی‌جان‌شده‌ای را نبینم که نزدیکان‌شان با سوز از فقدان سوگ‌واری برای‌شان نوشته‌اند. برخوردی که با ابدانِ رفته‌گان می‌شود و نوعِ تدفین‌شان هم بر غم و اندوه می‌افزاید. این سوگِ فروخفته‌ی رها نشده همراه با اندوهی که می‌پراکنَد را اضافه کنید به دغدغه‌های اقتصادی، معیشتی و زیستی‌ای که هر روز بیش‌تر می‌شوند. کرونا بی‌تردید بسیاری مولفه‌ها را تغییر داد اما مهم‌ترین‌اش در این مفهوم تکرر مرگ بود و تبدیل انسان به عدد.

خفقانِ سوگ و سرکوبِ تالم عمومی در مرگ دیگری