شرحی مختصر بر مضامین و واژگان دعای سحر

مقدمه

انسان موجودی است که فقر ذاتی دارد، از این منظر که نبوده است و سپس به وجود آمده است. همچنین نیازهایی دارد که خود به تنهایی قادر به رفع آن‌ها نیست. او برای بر طرف کردن نیازهای خود از دیگری یاری می‌خواهد. در دعای سحر به این پرداخته شده است که از چه کسی یاری بخواهیم، و چه چیزهایی را بخواهیم. همچنین، در این دعا درباره‌ی منشاء و شیوه‌ی برآورده شدن درخواست‌ها، و فایده‌های درخواست مناسب از فرد مناسب، نکته‌های ارزشمندی بیان شده است.

خدا، بهترین فرد برای یاری خواستن

انسان در ذات خود، موجودی فقیر و توخالی (اَجوَف) است. او به خداوندی که در ذات بی‌نیاز است و همه چیز را پُر کرده است (صَمَد) نیاز دارد. بنابراین، تنها خواستن از خدا است که معنای حقیقی دارد، و انتظار رفع نیاز از غیر خدا خیالی و پوچ است. به همین دلیل، در دعای سحر، انسان خدا را مخاطب قرار داده است و از او درخواست می‌کند.

از خدا چه بخواهیم؟

ویژگی‌های آنچه که انسان در دعای سحر از خدا می‌خواهد، بدین شرح است:

1. ارزشمندی: آنچه که انسان می‌خواهد، باید ارزش خواستن داشته باشد، این ارزش به دو صورت است

‌أ. باطنی (بَها)

‌ب. ظاهری (جَمال)

2. بزرگی: چیزی که انسان می‌خواهد باید بزرگ باشد، بزرگی نیز به دو صورت است:

‌أ. باطنی (جَلال)

‌ب. ظاهری (عظمت)

3. جلب مهربانی خدا: درخواست باید مهربانی خدا را نسبت به انسان جلب کند. در فلسفه‌ی اسلامی، منشاء مهربانی خدا، «نور» نامیده می‌شود. نور، خود، دیده نمی‌شود، اما اثر آن که «رَحمَت» یا «مهربانی‌ آشکار خدا» است، دیدنی است. نور خدا همه جا و همه چیز را نورانی کرده است و رحمت او گسترده (واسِع) است.

4. واسطه‌های کسب رحمت: در اصطلاح قرآنی، به واسطه‌ی کسب رحمت «کلمه» گفته می‌شود. برای مثال، در قرآن از حضرت مسیح به عنوان کلمه‌ی الهی یاد شده است. انسان باید واسطه‌های کسب رحمت را نیز از خدا درخواست کند.

5. اسم خدا: اینکه با چه نامی خدا را صدا بزنیم در پذیرفته شدن درخواست ما مؤثر است.

6. شکست ناپذیری: خدا عزیز (شکست ناپذیر) است و عزت (شکست ناپذیری) را باید از او خواست.

7. اراده‌ی حتمی خدا: شرط پذیرش درخواست آن است که اراده‌ی حتمی خدا (مشیت) به درخواست تعلق بگیرد. پس اراده‌ی خدا برای قبولی درخواست را باید از او خواست.

8. قدرت خدا: انسان، به طور مستقل، از خدا توانایی ندارد و باید از قدرت الهی برای رسیدن به اهدافش بهره بگیرد.

9. علم خدا: برای رسیدن به اهداف، نیاز به دانش داریم که منشاء دانش‌های انسان نیز از خدا است.

10. پیروی از قول خدا: برای قبولی درخواست‌مان، ابتدا باید به درخواست‌های خدا از ما توجه کرده باشیم. در این بخش از دعا، انسان از خدا می‌خواهد که امکان برآورده کردن خواسته‌های خدا از خود انسان را برای او فراهم کند.

11. ممکن بودن: درخواست باید امکان قبولی داشته باشد و محال نباشد.

12. خداپسند بودن: درخواست ما را باید خدا دوست داشته باشد تا پذیرفته شود. حُب، دوست داشتن باطنی است و شرف، دوست داشتنی بودن ظاهری است.

13. فرمانروایی: با لفظ «سُلطان» از آن یاد شده است.

14. امکانات مادی: با لفظ «مُلک» از آن یاد شده است.

15. بلندی مرتبه: با لفظ «عُلُو» از آن یاد شده است.

16. هر نوعی نیکی خدا در حق انسان: با لفظ «مَنّ» از آن یاد شده است.

17. نشانه‌های روشن هدایت: با لفظ «آیه» از آن یاد شده است.

18. فرمان خدا: درخواست آنچه که خدا در حال تحقق بخشیدن به آن است. «شأن» فرمان خدا است که ظاهر شده است و «جَبَروت» فرمان‌های باطنی الهی است که امکان تحقق‌شان بالقوه وجود دارد.