تیک سوم: تکامل زبانی زمان

در نوشته‌های پیشین، تحت عنوان تفاوت ادراک حیوانی و ادراک فاعلی انسان از زمان، اشاره‌ای به ارتباط ادراک زمان و تکامل زبان در طول شکل‌گیری و تطور حیات داشتیم که قرار بود پس از تاریخچه و معرفی نخستین آزمایش‌های ادراک تخمین زمان به آن بپردازیم

اکنون زمان آن رسیده است!

ویویان ایوانز[1] در کتاب «ساختار زمان» در بخشی که به نظریه‌های زبانی و فرهنگی در ارتباط با درک و ماهیّت زمان سخن می‌گوید به نمونه جالبی از تکامل زبانی برای سیر زمان به عنوان یک استثناء اشاره می‌کند. اگر خاطرتان باشد در تیک اول به استعاره رودخانه اشاره کردیم و سیر خطی رو به جلو برای زمان را به عنوان درک عرفی رایج زمان معرفی کردیم؛ اما در برخی قبایل خاص مربوط به امریکای لاتین که در منطقه بولیوی و پرو زندگی می‌کنند و به زبان ویژه‌ای به نام آیمارا صحبت می‌کنند، برای سیر خطی زمان، برخلاف تصور ما، آینده را در پشت سر و گذشته را رو به جلو می‌دانند. برای مثال برای نشان دادن «گذشته» از واژه برگرفته از چشم استفاده می‌شود که به مفهوم قرار گرفتن در جلوی چیزی است و برای نشان دادن «آینده» از واژه‌ای استفاده می‌شود که به معنای قرار گرفتن در پشت سر است.

mayra pach:

که به معنای زمان گذشته است و کلمه مایرا در زبان آیمارایی به معنای چشم یا در مقابل(روبرو) استفاده می‌شود.

q‍‍‍‍‘ipa pacha :

که به معنای زمان آینده است و کلمه کیپا به معنای پشت می‌باشد.

این موارد و نمونه‌های متفاوت ادراکی بین انسان‌ها، از موارد قابل تامّلی از ادراک زمان در سیر شکل‌گیری حیات است که پرسش‌های بیشماری را در مطالعه‌های شناختی و رفتاری برمی‌انگیزد. یکی از آن پرسش‌ها مربوط به همین روند رو به جلو، برای گذر زمان است. آیا براستی در انسان‌های اولیه گذر زمان به همین سیری که ما امروز ادراک می‌کنیم بوده است؟ یا سیر تکامل زبانی به شکل‌گیری ادراک ما از زمان کمک کرده است؟ آیا می‌توان اساسا تمایز قابل توجهی بین ادراک انسان و سایر گونه‌ها در نظر گرفت؟ این پرسش‌ها و به ویژه پرسش آخر یکی از موارد مهم در آزمایش‌های تحلیلی ادراک زمان در رفتارشناسی انسان است. بر اساس یکی از مدل‌های روان‌شناسی زمان که به اختصار آن را مدل [2]SET یا مدل نرده‌ای ادراک زمان می‌نامند، ادراک حیوانی زمان را ساده‌ترین نوع ادراک زمانی در بازسازی یک بازه می‌دانند که بر پایه شرطی سازی آزمایش‌شونده، هم‌چون یک سگ خانگی برای یادآوری ساعت مخصوص غذا می‌باشد. به همین ترتیب این پایه از ادراک زمان به طور مشترک برای انسان در بازسازی بازه زمانی برای انجام یک وظیفه مشخص استفاده می‌شود. تلاش محققین این نوع از تحلیل‌های ادراکی از زمان، یافتن ریشه‌های تکاملی و مشترک بین انسان و سایر موجودات در ادراک زمان است.

پیشنهاد ویژه: شاید مطالعه مقاله‌های ارزیابی این دست از آزمایش‌های تحلیلی جهت محاسبات کمّی ادراک زمان نیازمند کمی آشنایی با علم محاسبات آماری باشد اما به عنوان مقدمه و در نقش یک تاریخچه مختصر، مقاله مشترک بلاک؛ هنکوک و زاکای دید خوبی برای ورود به حوزه رفتارشناسی زمان به شما خواهد داد.

اما این سلسله آزمایش‌ها در شکل امروزین خود به مرز مشترک روان‌شناسی و علوم اعصاب راه یافته است و با استفاده از تکنیک‌های به روز عکس‌برداری مغناطیسی از مغز، بازسازی یا تخمین زمانی توسط فرد آزمایش‌شونده بر اساس عملکرد سیستم عصبی و قشر مغزی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. در ادامه به معرفی یک نمونه از این دست آزمایش‌های ادراک زمان خواهیم رسید اما پیش از آن و طبق وعده داده شده، درتیک نبض به آزمایش مخزن ایزوله با شرایط مدیتیشن خواهیم پرداخت...

منبع:

Evans, Vyvyan(2004) The structure of time. John Benjamins Publishing Co.

[1] V. Evans

[2] Scaler expectancy theory