چطور انقلاب‌های صنعتی اول تا چهارم جهان را تغییر دادند؟

هر چند ما در سه انقلاب صنعتی گذشته حضور نداشته‌ و با مشکلات آن دست و پنجه، نرم نکرده‌ایم اما نباید تصور کنیم که هیچ انقلاب صنعتی دیگری در راه نیست. چون تاریخ، بارها شاهد وقوع انقلاب‌های صنعتی بوده است و باز هم خواهد بود.

موتور چهارمین انقلاب صنعتی از مدت‌ها پیش روشن شده است و ما در میانه‌ی انقلاب صنعتی چهارم قرار داریم. این انقلاب، زندگی ما را دگرگون خواهد کرد و اساس زندگی ما را تغییر خواهد داد.

نتایج نامشخص این انقلاب باعث شده است که نگران آینده‌یمان شویم و از خودمان بپرسیم انقلاب صنعتی چهارم دقیقا چیست و چه خوابی برای ما دیده است؟ این انقلاب، موقعیت ما را بدتر خواهد کرد یا بهتر؟ چه تغییری در مشاغل ایجاد خواهد شد؟ به همین دلیل ما باید خودمان را برای مواجه با اثرات این انقلاب آماده کنیم تا بتوانیم دست پر از آن بیرون بیاییم. هنوز هم برای رسیدن به قطار سریع‌السیر چهارمین انقلاب صنعتی دیر نیست اگر زودتر اقدام کنید.

انقلاب صنعتی چیست؟

انقلاب‌ صنعتی (Industrial Revolutions)‌ شامل مجموع اتفاقات و اختراعاتی است که در دوره زمانی مشخص، باعث تغییر جوامع و اقتصادها شده است. اولین انقلاب صنعتی از بریتانیا شروع شد و در طی آن جوامع و اقتصاد کشاورزی به جوامع و اقتصاد شهری و صنعتی‌ تبدیل شدند. این تغییرات، باعث ظهور شیوه‌های جدیدی برای کار و زندگی شد و جوامع را از اساس متحول کرد. کالاهایی که زمانی به‌ شکل محدود و به سختی توسط دست، تولید می‌شدند به لطف اختراع ماشین‌ها و استفاده از تکنیک‌های جدید به‌طور انبوه توسط ماشین‌آلات و در کارخانه‌ها تولید شدند. ماشینی شدن فرایند تولید، تغییراتی اساسی در ساختار تقاضای مردم و چرخه‌ی اقتصادی کشورها ایجاد کرد.

جهان در گذر از سه انقلاب صنعتی گذشته چه تغییراتی کرده است؟

نوآوری‌ها و اختراعات این انقلاب‌ها، تغییراتی را در تجارت، کشاورزی، شیوه‌ی کارکردن افراد و شکل جوامع ایجاد کرده‌اند. اثرات این انقلاب‌ها متوقف نشده‌ و همچنان بر ما و جهانی که در آن زندگی می‌کنیم تأثیر می‌گذارد. هر کدام از سه انقلاب صنعتی که تاریخ، پشت‌سر گذاشته است با یک اسم و مجموعه‌ای از اختراعات و تحولات شناخته می‌شوند که در ادامه هر یک از آن‌ها را بررسی می‌کنیم.

بریتانیا، زادگاه انقلاب صنعتی اول: (عصر تولید ماشینی)

بریتانیا، کشوری است که انقلاب صنعتی اول در آن متولد شد. پس از آن در دهه‌های 1830 و 1840 این انقلاب، راه خودش را به سایر نقاط جهان باز کرد. استفاده از نیروی بخار و ماشینی شدن فرآیند تولید از آشکارترین نشانه‌های انقلاب صنعتی اول است. تولید کتان و پنبه که تاریخچه‌ای طولانی در بریتانیا دارد تا قبل از انقلاب صنعتی اول، در کارگاه‌های کوچک ریسندگی، بافندگی و رنگرزی انجام می‌شد. اما پس از اولین انقلاب صنعتی، فرآیند تولید پارچه با سرعت بیشتر، زمان و نیروی انسانی بسیار کمتری در این کشور انجام شد. علاوه‌براین استفاده از ماشین‌آلات باعث شد تا کارخانه‌های نساجی جدید بریتانیا بتوانند از پس برآورده کردن تقاضا برای پارچه و پوشاک در داخل و خارج از کشور بربیایند؛ به این ترتیب بسیاری از مستعمرات این کشور به بازاری برای کالاهای آن‌ها تبدیل شدند.

علاوه‌براین استفاده از تکنیک‌های ذوب سنگ‌آهن به جای سوزاندن ذغال، صنعت آهن بریتانیا را به شدت تغییر داد. استفاده از سنگ‌آهن به جای ذغال، هم ارزان‌تر بود و هم باعث تولید محصولات باکیفیت‌تری می‌شد. در نتیجه صنعت آهن بریتانیا توانست به تقاضاهای بیشتری پاسخ دهد.

با تمام این تفاسیر این موتور بخار بود که به نماد انقلاب صنعتی اول تبدیل شد. استفاده از نیروی بخار برای مقاصد صنعتی، پیشرفت بزرگی برای بشر بود. با اختراع موتوربخار، بشر به جای استفاده از ماهیچه‌های خود از نیروی بخار برای به حرکت درآوردن مشاغل و صنایع استفاده کرد. در حقیقت نیروی بخار آب توانست انرژی لازم برای به حرکت درآوردن کارخانه‌ها و صنایع مختلف را تامین و وابستگی ما به ماشین‌آلات مختلف را پایه‌گذاری کند.

ساخت و توسعه‌ی ماشین بخار، بعدها منجر به ساخت لوکوموتیو و خطوط راه‌آهن شد. در نتیجه‌ی این اختراع، شبکه‌ی جاده‌های بریتانیا که قبل از صنعتی شدن نسبتاً ابتدایی بود، پیشرفتی‌ اساسی کرد. علاوه‌براین قایق‌ها و کشتی‌هایی که با موتور بخار کار می‌کردند گسترده شدند و کالاها را در امتداد رودخانه‌ها و کانال‌های بریتانیا و همچنین در سراسر اقیانوس اطلس جابه‌جا کردند.

ظهور انقلاب صنعتی دوم (عصر علم و تولید انبوه)

اواخر قرن ۱۹ تا اوایل قرن ۲۰ بود که انقلاب صنعتی دوم و به دنبال آن پیشرفت‌های سریعی در صنایع فولاد، برق و خودرو پدید آمد. در همین زمان بود که هنری فورد فرآیند و خط تولید خودرو را به شدت تغییر داد و به سمت تولید انبوه حرکت کرد. در این زمان، شهرها رشد کردند؛ کارخانه‌ها پراکنده شدند و زندگی مردم به جای خورشید با ساعت تنظیم شد. هرچند شرایط کار در کارخانه‌ها سخت بود اما کارگران غیر ماهر، ارزان و فراوان بودند. بنابراین افراد و حتی بچه‌ها مجبور شدند ساعت‌های طولانی در شرایطی ناامن کار کنند که این شرایط تا قرن بیستم ادامه یافت.

در طول انقلاب صنعتی دوم، فولاد که ارزانتر و مستحکم‌تر بود جایگزین آهن شد. به این ترتیب، تولید فولاد، امکان ساخت خطوط ریلی با هزینه‌ی کمتر را فراهم کرد که این موضوع به گسترش بیشتر حمل‌و‌نقل کمک کرد. بعد از آن بود که دیدن قطار و اتومبیل برای مردم، عادی و متداول شد. در طول این انقلاب علاوه‌بر فولاد و صنعت حمل‌و‌نقل، تغییرات زیادی هم در صنایع الکترونیک ایجاد شد.

شاید برای ما تصور دنیای بدون برق امکان‌پذیر نباشد اما تا قبل از انقلاب صنعتی دوم، نبود برق و وسایل الکترونیکی امری عادی بود. بعد از انقلاب صنعتی دوم بود که افکار و اخبار از طریق روزنامه‌ها، رادیو و تلگراف منتشر شدند. و به این ترتیب سرعت زندگی مردم روی دور تند گذاشته شد و شیوه‌ی زندگی آن‌ها برای همیشه تغییر کرد.

انقلاب صنعتی سوم از راه رسید: (انقلاب دیجیتال)

بعد از تغییراتی که به واسطه‌ی نیروی بخار و علم در دو انقلاب صنعتی اول ایجاد شد؛ این بار نوبت تکنولوژی بود که بار دیگر مسیر دنیا را تغییر بدهد. ما هنوز هم در حال تجربه‌ی برخی از اثرات این انقلاب هستیم. مطالعه‌ی این مقاله در تلفن همراه یا کامپیوتر شخصی‌تان در حالیکه سوار مترو یا اتومبیل هستید از نتایج این انقلاب است. انقلاب صنعتی سوم، رایانه‌های بزرگ و اینترنت را وارد زندگی ما کرد؛ به همین دلیل این انقلاب به عنوان انقلاب دیجیتال هم شناخته می‌شود. ظهور اینترنت و کامپیوترها نه تنها کشورها بلکه کل دنیا را تغییر داد و کشورها را فارغ از مرز و فاصله‌ی فیزیکی‌شان یک قدم به هم نزدیک‌تر کرد.

انقلاب صنعتی چهارم چیست؟

در طول سه انقلاب صنعتی گذشته، نه تنها بارها و بارها زندگی شخصی و شغلی افراد تغییر کرد بلکه گاهی حتی تهدید شد. پس از هر انقلاب، جهان در مسیر جدیدی قدم برداشت. این بار هم چهارمین انقلاب صنعتی، زندگی ما را تغییر خواهد داد؛ هر چند سرعت و ابعاد این تغییر، بسیار متفاوت و بزرگتر از تغییرات سه انقلاب صنعتی گذشته خواهد بود. وقوع انقلاب صنعتی چهارم باعث شده است تا بسیاری از فناوری‌هایی که بشر در گذشته، رویای آن‌ را داشت یا در کتاب‌ها و فیلم‌های علمی_تخیلی شاهد بود به واقعیت تبدیل شود. دستیابی ما به مجموعه‌ای از فناوری‌های جدید، باعث ایجاد چهارمین انقلاب صنعتی شده است.

اولین‌بار اصطلاح انقلاب صنعتی چهارم توسط چه کسی مطرح شد؟

اصطلاح انقلاب صنعتی چهارم، اولین‌بار توسط کلاس شواب مطرح شد. کلاس شواب، بنیانگذار مجمع جهانی اقتصاد است. مجمع جهانی اقتصاد، جایی است که هر ساله گروهی از سرمایه‌داران و قدرتمندترین افراد جهان گردهم می‌آیند تا درباره‌ی موضوعات مهم دنیا صحبت و برای تغییرات آینده‌ی جهان تصمیم‌گیری کنند.

شواب، دو کتاب، درباره‌ی انقلاب صنعتی چهارم نوشته است. اولین کتاب او با عنوان «انقلاب صنعتی چهارم» در سال 2016 منتشر شد که به 30 زبان ترجمه شده و بیش از یک میلیون نسخه از آن در سراسر دنیا فروخته شده است. در این کتاب او برای اولین بار به صورت خلاصه نشان داد که چگونه پیشرفت‌های تکنولوژیکی نه تنها مدل‌های کسب‌وکار، بلکه حاکمیت، اقتصاد، کل جامعه و حتی زندگی افراد را تغییر خواهد داد.

دومین کتاب او با عنوان «شکل‌دهی آینده‌ی انقلاب صنعتی چهارم» در سال 2018 منتشر شد. شواب در این کتاب، سه انقلاب صنعتی گذشته را مختصرا مرور کرده است. سپس مفصل درباره‌ی انقلاب صنعتی چهارم، فناوری‌ها، فرصت‌ها و تهدیدها و 12 دسته‌ی مهم فناوری‌های آن توضیح داده است. نهایتا کتاب با توضیح نقش انسان‌ها در هدایت اثرات این انقلاب به پایان می‌رسد. این کتاب در پاییز 1400 توسط انتشارات آریاناقلم منتشر شد.

در ادامۀ این مقاله دربارۀ‌ چالش‌ها و فرصت‌های انقلاب صنعتی چهارم، تاثیری که چهارمین انقلاب صنعتی بر مشاغل آینده خواهد گذاشت و فناوری‌های این انقلاب توضیح داده‌ایم. برای مطالعۀ متن کامل این مقاله روی لینک زیر کلیک کنید:

انقلاب صنعتی چهارم چیست و چگونه جهان را تغییر خواهد داد؟