تاثیر معماری با رویکرد کیفیت محیطی بر عملکرد تحصیلی دانش آموزان

همانطور که در مقالات قبل توضیح دادیم، در طراحی معماری با رویکرد کیفیت محیطی، در نظر گرفتن برخی از فاکتورها همانند آکوستیک بودن ، نور، رنگ، دما و چیدمان فضای داخلی می‌توانند تاثیر به‌سزایی در اتمسفر یک محیط داشته باشند. از جمله مراکزی که از طراحی با رویکرد کیفیت محیطی بهره بسیاری می‌برند، مدارس و محیط‌های آموزشی هستند. مدارس برای دانش آموزان و دیگر کاربران محیط به عنوان خانه دوم در نظر گرفته می‌شود؛ محلی که کودکان و نوجوانان ساعات طولانی از روز را در آن می‌گذرانند؛ بنابراین، می‌توان گفت که این محیط بر سلامت روح و جسم و عملکرد تحصیلی آن‌ها تاثیر شگرفی می‌گذارد. طراحی مراکز آموزشی با اتخاذ رویکرد کیفیت محیطی می‌تواند باعث خلق فضایی با کیفیت و شبه خانه شود که دانش آموزان را علاقه‌مند به حضور در مدرسه و پیگیری فرآیندهای آموزشی می‌نماید و در نتیجه باعث ارتقای عملکرد تحصیلی آن‌ها می‌شود.

در ادامه این مقاله با معرفی فاکتورهای تاثیرگذار در طراحی مراکز آموزشی، به بررسی نقش کیفیت محیطی در معماری کلاس‌های درسی و ارتقای عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان می‌پردازیم.

فضای آکوستیک

آلودگی صوتی تاثیر فراوانی بر عملکرد انسان دارد. نتیجه تحقیقات نشان می‌دهند که صدای مزاحم نه تنها فرآیند یادگیری را با مشکل روبرو می‌کند، بلکه بر سلامت روان و جسم دانش‌آموزان نیز اثر می‌گذارد. سر و صدا، مهارت‌های خواندن، نوشتن، درک مطلب و همچنین عملکرد کلی تحصیلی را تضعیف می‌کند، زیرا سر و صدا تمرکز بر روی کار در حال انجام را دشوار می‌کند. بنابراین، یکی از مهم‌ترین مراحل در طراحی فضاهای آموزشی، ایجاد فضایی آکوستیک می‌باشد. علاوه بر این، در طراحی مراکز آموزشی و در مرحله حل پلان باید موقعیت حیاط مدرسه و فضاهای تفریحی نسبت به کلاس‌‌ها و بخش‌های آموزشی به درستی در نظر گرفته شود. همچنین، در طراحی معماری و انتخاب مصالح مناسب باید دقت شود تا صدا میان دو کلاس درس و راهروهای مجاور منتقل نشود. نظر به اهمیت این موضوع در ساختمان‌های مراکز آموزشی، بهتر است به جای اضافه کردن آیتم‌های مشخص بعد از اجرا، از ابتدای طراحی به فکر ایجاد فضایی آکوستیک با اتخاذ روش‌های مختلف طراحی و ساخت باشیم. برای انجام دادن این کار، فاکتورهای مختلفی همچون هندسه فضا، مصالح مورد استفاده در فرآیند ساخت- به ویژه قابلیت جذب و انتقال صدای آن‌ها- و تاسیسات مکانیکی و الکتریکی را باید در نظر بگیریم. معماران با در نظر گرفتن این موارد در کنار انتخاب بهترین سطوح، فرم معماری و سیستم‌های مکانیکی، می‌توانند فضایی مناسب برای اهداف آموزشی را خلق کنند. برای ایجاد فضای آکوستیک، مصالح نرم برای کف همانند موکت‌ها، برای جداره‌ها عایق فایبرگلس و لایه‌های فوم که امواج صوتی را جذب می‌کنند، بهترین انتخاب هستند. در انتخابی اکونومیک، ایجاد دیواره‌های دو جداره همراه با یک لایه عایق یونولیتی در میان دو جداره نیز کافی به نظر می‌رسد. در حالی که استفاده از آجر و بتن به دلیل قابلیت انعکاس صدای آن‌ها انتخاب هوشمندانه‌ای نیست. سیستم‌های مکانیکی و الکتریکی باید به گونه‌ای نصب شوند که در بیشترین فاصله ممکن از کلاس‌های درسی قرار گرفته و میزان آلودگی صوتی را به حداقل رسانند. شایان ذکر است که برای ارائه بهترین طراحی، طراح باید در مورد فرآیند‌های انتقال، جذب و کنترل امواج صوتی آگاهی داشته باشد.

نور

تاثیر نور بر فرآیند یادگیری را به هیچ وجه نباید نادیده گرفت؛ زیرا نور خوب و با کیفیت می‌تواند باعث ایجاد راحتی در محیط شود. در بسیاری از تحقیقات، اثر انواع نور شامل نور سفید گرم، سفید سرد و فلورسنت تمام طیف، بر عملکرد شناختی، میزان جذابیت اتاق برای ساکنین و در نهایت عملکرد کلی آن‌ها تاثیرگذار در نظر گرفته شده است.در بسیاری از مواقع تصور می‌شود که نور بیشتر در کلاس‌ها درسی برای بهبود عملکرد دانش آموزان لازم است؛ اما برخی از تحقیقات نشان می‌دهند که برای میزان نور هم محدوده‌ی مشخصی وجود داشته و نور بیش از حد باعث حواس پرتی و کاهش عملکرد مثبت دانش آموزان می‌شود. طراحی مراکز آموزشی باید به لحاظ محل قرارگیری کلاس‌های درسی به‌گونه‌ای باشد که از نور طبیعی به بهترین شکل ممکن استفاده شود اما در فضاهای داخلی باعث حواس پرتی ساکنین و یا آسیب رسیدن به وسایل نگردد. از منظر نورپردازی دو نوع خاص از کلاس درس وجود دارد: کلاس‌هایی که در آن‌ها هنرهای کلاسیک به ویژه نقاشی و مجسمه‌سازی تدریس می‌شود و کلاس‌هایی که در آن‌ها علوم و مهارت‌های کامپیوتری تدریس می‌گردد. برای کلاس‌های درسی باید در سرتاسر فضا وظایف دیداری وجود داشته باشد. از نورپردازی کلی و عمومی برای حصول اطمینان از روشنایی کافی در سرتاسر کلاس استفاده شود و همراه با آن از سیستم‌های نورپردازی برای روشن ساختن سطوح عمودی و در صورت امکان از روشنایی سقفی برای ایجاد آسایش و توازن نور بهره گرفته می‌شود.

رنگ

تاثیر رنگ در طراحی با رویکرد کیفیت و میزان اثرگذاری آن بر کاربران یک محیط بر هیچ‌کس پوشیده نیست. بسیاری از پالت‌های رنگی همانند رنگ‌های نود، روشن و دارای کنتراست فام می‌توانند باعث افزایش تمرکز، کاهش استرس و در نهایت بهبود عملکرد دانش‌آموزان شوند. علاوه بر این، استفاده از تک رنگ‌های شاخص در فضاهای ارتباطی و جمعی و در ترکیب با این پالت رنگی باعث افزایش نشاط شده و محیطی صمیمی و شبه خانه را برای دانش آموزان ایجاد می‌کند.

دما

حتما برای شما پیش آمده است که در محیطی به شدت گرم و یا خیلی سرد قرار گرفته باشید. حضور در هرکدام از این فضاها می‌تواند فرآیند یادگیری را با مشکل روبرو کنند. بنابراین جای تعجب نیست که دمای مناسب هم از دیگر عوامل تاثیرگذار بر فرآیند یادگیری و عملکرد تحصیلی دانش آموزان باشد. پژوهش منتشر شده توسط ارثمن در سال 2002 نشان داد که بهترین دما برای ایجاد فضایی راحت و مناسب فعالیت‌های آموزشی باید میان 20 تا 24 درجه سانتی گراد و با 50 درصد رطوبت باشد. علاوه بر این میان دمای مناسب و عدم وجود آلودگی صوتی نیز ارتباطی وجود دارد که نشان می‌دهد برخی از امکانات مربوط به تصفیه هوا باعث ایجاد سروصدای اضافی در محیط می‌شوند.

سبزینگی

فضای سبز و استفاده از المان‌های طبیعی همواره مورد توجه طراحان فضای داخلی است و مدارس و کلاس‌های درسی نیز از این قاعده مستثنی نیستند. استفاده از تکنیک محوطه‌سازی داخلی و ایجاد دیوارهای سبز یا باغچه‌های کوچک در طراحی داخلی تاثیر شگرفی بر روحیه دانش‌آموزان و عملکرد تحصیلی آن‌ها خواهد داشت. علاوه بر این، دانش‌آموزان می‌توانند در فرآیند کاشت و نگهداری گیاهان در باغچه‌ها و محوطه‌های کشت تعریف شده شرکت کنند و بدین صورت از مزایای آرامش‌بخش کار با دست بهره‌مند شده و ویژگی‌های مثبت مسئولیت‌پذیری و کار گروهی در آن‌ها تقویت گردد.

عناصر هنری و گرافیک محیطی

استفاده از المان‌های احساس‌برانگیز در جهت ایجاد حواس‌پرتی مثبت مانند گل‌های رنگی کاغذی، فلزی یا پارچه‌ای، تابلوهای هنری، صنایع دستی و... که در طیف رنگی شاد و جذابی قرار دارند، از دیگر عوامل مورد اهمیت در طراحی مدارس و کلاس‌های درسی با رویکرد کیفیت محیطی است. استفاده از گرافیک محیطی مورد با اهمیت دیگری است که علاوه بر این‌که باعث خوانایی محیط و هدایت بهتر دانش‌آموزان می‌شود و نتایجی چون کاهش اضطراب و افزایش امید را در پی دارد، موجب سرزندگی فضا و حواس پرتی مثبت هم خواهد شد. برای این هدف می‌توان از جملات روحیه‌بخش و انگیزه‌دهنده نیز استفاده کرد.

فرآیندهای تعاملی و گیمیفیکیشن

فضای مدارس بهترین محیط برای استفاده از امکانات آموزشی سیستم‌های تعاملی و گیمیفیکیشن است. یادگیری در حین سرگرم شدن و یا ایجاد فرآیندهای رقابتی همیشه مورد توجه و علاقه کودکان و نوجوانان بوده است. سیستم‌های تعاملی و گیمیفیکیشن با استفاده از تکنولوژی‌های روز همانند هوش مصنوعی و یا جلوه‌های ویژه می‌توانند فضایی شاد و کنجکاوی برانگیز را برای دانش‌آموزان ایجاد کنند که در آن می‌توانند در کنار رقابت سالم و کسب امتیاز، به یادگیری بپردازند.

در نتیجه موارد بالا، می‌توان گفت که برای بهبود فرآیند یادگیری و عملکرد دانش‌آموزان تنها مباحث آموزشی و پرورشی نیستند که می‌توانند راهگشا باشند؛ بلکه معماری، به عنوان هنر ایجاد تعامل میان انسان و محیط نیز می‌تواند در خلق یک محیط با کیفیت و اثرگذار نقش به‌سزایی را ایفا کند.