اصطلاحات رایج در فرآیند نگارش و ارسال مقالات علمی

برای آن دسته از افرادی که با مقوله مقاله نویسی و فرآیند سابمیت، پذیرش و چاپ مقاله آشنایی کافی ندارند، طی این مراحل می‌تواند به اندازه انجام پروژه تحقیقاتی چالش بر‌انگیز و زمان‌بر باشد. خوشبختانه امروزه به لطف اینترنت و دسترسی آسان‌ به اطلاعات مختلف، اهالی علم دشواری‎های کمتری را نسبت به گذشته تجربه می‌کنند. برای نمونه در سایت ترجمیک که یک سایت ترجمه مقاله است، آموزش‌ها و اطلاعات جامعی در مورد نحوه نگارش مقالات علمی و نشر آن‌ها ارائه شده‌اند، در حالی‌که تا همین چند سال پیش، دانشجویان و پژوهشگران باید هفته‌ها یا ماه‌ها برای دریافت این اطلاعات تلاش می‌نمودند. در این مقاله نیز با هدف تسهیل کار محققان گرامی، فهرست کاملی از اصطلاحات علمی مربوط به مقاله نویسی و نشر آثار علمی ارائه شده است که به چهار بخش اصطلاحات مربوط به مقاله نویسی، انتخاب مجله، سابمیت کردن مقاله و پذیرش و چاپ مقاله طبقه‌بندی شده‌اند.

۱٫ اصطلاحات مربوط به مقاله نویسی

فرمت IMRAD: رایج‌ترین فرمت مقاله نویسی است که توسط مؤسسه استاندارد ملی آمریکا برای یکپارچگی و سازمان‌دهی به نگارش مقاله‌های علمی پیشنهاد گردید و از چهار بخش مقدمه، روش‌ها، نتایج و بحث تشکیل شده است.

سپاس‌گزاری (Acknowledgement): بخشی است که در برخی مقالات علمی پس از قسمت نتایج و بحث قرار می‌گیرد و برای قدردانی از افرادی است که در انجام پروژه مربوطه به نویسنده یاری رسانده یا اسپانسر مالی آن بوده‌اند.

پیوست (Appendix): گاهی نویسندگان اطلاعات تکمیلی را که به فهم بیشتر مطالب اصلی کمک می‌کنند، در پایان مقاله پس از قسمت منابع در قالب بخش پیوست ارائه می‌کنند.

سرقت ادبی/علمی (Plagiarism):  هر گونه تشابه در متن، ایده و طرح یک مقاله با مقاله‌های علمی دیگر تحت عنوان پلیجریزم طبقه‌بندی می‌شود، که توسط نرم‌افزار‌های پیشرفته به‌راحتی شناسایی می‌شود. بنابراین نویسندگان باید از کپی‌برداری اجتناب نموده و در کنار ذکر منبع، متن و یا ایده مشابه را با بیان جدیدی عرضه کنند.

ساختن نتایج جعلی یا دیتا‌سازی (Data fabrication): دیتا‌سازی یک عمل غیر‌اخلاقی است که در آن، محقق تمام و یا بخشی از داده‌ها را با توجه به داده‌های مقالات مشابه و یا حدسیات ذهنی تولید می‌کند که در اغلب موارد، متخصصان آمار قادر به شناسایی این گونه داده‌ها می‌باشند.

دستکاری نتایج (Data falsification): گاهی نتایج با انتظارات و فرضیه مطرح شده همخوانی نداشته یا به‌طور کلی معنی‌دار نیستند. در این حالت، محقق اقدام به تغییر نتایج به‌دست آمده می‌کند که یک عمل غیر‌اخلاقی است.

۲٫ اصطلاحات مربوط به انتخاب مجله

ضریب تأثیر (Impact Factor یا IF): معیاری برای سنجش اعتبار مجلات علمی است که توسط مؤسسه تامسون رویترز معرفی گردید و مجموع استناد‌ها به مقالات یک مجله را نشان می‌دهد.

شاخص SJR: معیاری برای سنجش اعتبار مجلات علمی است که توسط پایگاه اسکوپوس معرفی شده و تعداد و اعتبار استناد‌ها به مقالات یک مجله را نشان می‌دهد.

امتیاز چارک (Quartile Score): معیاری برای رتبه‌بندی مجلات می‌باشد که توسط اسکوپوس ارائه شده است و در چهار درجه Q1، Q2، Q3 و Q4 تنظیم شده است که مجلات Q1 معتبر‌ترین به‌شمار می‌آیند.

شاخص اچ (H-Index): شاخصی برای ارزیابی میزان تأثیر‌گذاری پژوهشگران در پیشبرد علم است که علاوه بر تعداد مقالات یک پژوهشگر، تعداد استنادات به آثار او را نیز در نظر می‌گیرد تا محققان تأثیرگذار را از آن‌هایی که فقط تعداد زیادی مقاله منتشر می‌کنند، متمایز سازد.

ضریب آنی (Immediacy index): شاخصی برایاندازه‌گیری فوری ارزش یک مجله علمی است و از نسبت تعداد کل استنادات به مقاله‌های یک مجله در طی یک سال به تعداد کل مقاله‌هایی که در آن سال در آن مجله منتشر شده‌اند، به‌دست می‌آید. به‌عنوان مثال، اگر تعداد مقالات چاپ شده در یک مجله در سال ۲۰۱۹  برابر ۲۰ باشد و تعداد ارجاعات به مقاله‌های آن در همین سال۱۰ باشد، ضریب آنی این مجله برابر با ۵/۰ خواهد بود.

شاپای مجله (ISSN): شماره سریال استاندارد بین‌المللی است که یک شماره هشت رقمی منحصربه‌فرد می‌باشد و برای هویت دادن به نشریه‌های چاپی یا الکترونیکی به‌کار می‌رود.

ژورنال (Journal): همان مجله است که ممکن است به‌صورت سالنامه، فصلنامه، ماه‌نامه یا هفته‌نامه منتشر شود. معمولاً در ایران به مجلات خارجی ژورنال گفته می‌شود.

اسکوپ (Aim and scope): هر مجلهموضوعات محدودی را پوشش می‌دهد که در قسمت اسکوپ خود به معرفی این موضوعات و حوزه کاری خود می‌پردازد تا نویسندگان، مقالات خارج از حیطه مجله را برای آن ارسال نکنند و وقت نویسنده و سردبیر مجله بیهوده تلف نشود.

ایندکسینگ (Indexing): این قسمت در وب‌سایت اغلب مجلات وجود دارد و نشان می‌دهد که مجله مورد‌نظر از سوی چه سازمان‌هایی تأیید و یا در چه پایگاه‌هایی نمایه شده است.

دسترسی آزاد (Open access): به مجلاتی گفته می‌شود که با حمایت مالی شخص یا سازمان خاصی منتشر می‌شوند و محتوای مقالات در وب‌سایت مجله به‌صورت رایگان قرار داده شده‌اند و خوانندگان برای استفاده از آن‌ها هیچ مانع مادی یا معنوی ندارند.

دسترسی محدود (Close access): به مجلاتی اطلاق می‌شود که افراد بایستی برای دسترسی به مقالات آن‌ها آبونمان پرداخت کنند.

۳٫ اصطلاحات مربوط به سابمیت کردن مقاله

سابمیت (Submit): به فرآیند ارسال مقاله برای یک مجله، سابمیت گفته می‌شود که می‌تواند با استفاده از سیستم آنلاین یا از طریق ایمیل مجله انجام بگیرد. سابمیت مقاله امتیازی برای نویسنده در بر ندارد.

پیش‌نویس (Draft): به مقاله علمی پیش از سابمیت شدن، پیش‌نویس گفته می‌شود.

منیواسکریپت (Manuscript): به مقاله سابمیت شده که هنوز به مرحله پذیرش و چاپ نرسیده است، منیواسکریپت گفته می‌شود.

منیو‌اسکریپت نامبر (Manuscript NO): به شماره‌ای گفته می‌شود که از سوی مجلات به هر منیواسکریپت سابمیت شده اختصاص داده می‌شود تا شناسایی و پیگیری آن توسط نویسندگان و گردانندگان مجله به‌راحتی انجام شود.

مقاله (Article): به هر نوشته‌ای که با هر سبک و قالبی در مورد یک موضوع مشخص نوشته شده باشد، مقاله گفته می‌شود.

پیپر (Paper): به نوشته‌هایی که بر اساس استاندارد‌های مشخص شده از سوی مجلات علمی تنظیم شده باشند، پیپر یا مقاله علمی گفته می‌شود.

مقاله همایشی (Proceeding): به مقالاتی گفته می‌شوند که در کنگره‌ها و کنفرانس‌ها ارائه می‌شوند.

راهنمای نویسنده (Guide for author): هر مجله برای راهنمایی نویسندگان در رابطه با نحوه نگارش مقاله، قالب‌بندی مقاله، نحوه ارسال، هزینه‌ها و … دستورالعملی را در وب‌سایت خود قرار می‌دهد که راهنمای نویسنده نام دارد.

وابستگی (Affiliation): در مقالات علمی معمولاً بلافاصله پس از نام نویسندگان مقاله درج می‌شود و وابستگی آکادمیک یا سازمانی هر یک از نویسندگان را نشان می‌دهد. به بیان ساده، محل کار محققان را مشخص می‌کند.

نویسنده مسئول (Corresponding author): از میان نویسندگان مقاله، یک نفر به‌عنوان مسئول مکاتبه با سردبیر مجله و پیگیری مقاله انتخاب می‌شود که نویسنده مسئول نام دارد.

هزینه ثبت نام (Registration fee): به هزینه‌ای گفته می‌شود که برخی مجلات برای سابمیت و داوری مقالات دریافت می‌کنند.

پیج شارژ (Page charge): هزینه‌ای است که برخی مجلات برای تأمین هزینه‌های چاپ خود به ازای هر صفحه و یا هر عکس رنگی درخواست می‌کنند.

نامه انگیزشی (Cover letter): متنی است که نویسنده همراه با منیواسکریپت برای مجله ارسال می‌کند و در آن با ذکر مواردی همچون منحصر‌به‌فرد بودن موضوع مقاله، اهمیت تحقیق و نتایج به‌دست آمده تلاش می‌کند تا ادیتور مجله را برای پذیرش مقاله ترغیب کند.

ادیتور (Editor): به سردبیر مجله اطلاق می‌شود که مدیریت ژورنال را برعهده دارد. ادیتور، پس از بررسی کلی مقالات سابمیت شده، آن‌ها را برای بررسی علمی به یک یا چند داور ارسال می‌کند و بر اساس نظر آن‌ها در مورد پذیرش یا رد مقالات تصمیم‌گیری می‌کند.

ویت ادیتور (With editor): مقالات پس از سابمیت شدن در اختیار سردبیر مجله قرار می‌گیرند و او مقاله را از نظر رعایت استاندارد‌های کلی و ارتباط با حیطه کاری مجله، مورد بررسی قرار می‌دهد که به این مرحله ویت ادیتور خطاب می‌شود.

تحت داوری (Under review): پس از آنکه مقاله سابمیت شده از نظر سردبیر واجد شرایط تشخیص داده شد، برای بررسی علمی در اختیار یک یا چند داور قرار می‌گیرد که به آن تحت داوری گفته می‌شود.

ریفرینگ (Refereeing): به معنای داوری و معادل اصطلاح Under review می‌باشد و در واقع مرحله‌ای است که داوران مجله به ارزیابی علمی مقاله سابمیت شده مشغول هستند.

داوری همتا (Peer review): به فرآیند ارزیابی همه‌جانبه مقالات‌ علمی توسط متخصصان همان رشته به‌منظور چاپ در مجلات علمی گفته می‌شود.

داوری یک‌سو کور (Single blind review): در این نوع داوری، مشخصات داور یا داوران برای نویسندگان مقاله افشا نمی‌شود، در حالی‌که داوران به مشخصات و سوابق نویسندگان دسترسی داشته و در نتیجه می‌توانند بدون هر گونه فشار روانی و با دید باز به ارزیابی مقاله بپردازند.

داوری دو‌سو کور (Double blind review): در این نوع داوری، نویسندگان و داوران از هویت یکدیگر خبردار نخواهند شد. در این حالت از داوری مقرضانه به‌شکل مؤثری جلوگیری می‌شود.

داوری شناس (Open review): در این نوع داوری،هویت و سوابق نویسندگان و داوران برای یکدیگر مشخص است. این نوع داوری برای کاهش توصیه‌های غیرضروری و جلوگیری از سرقت علمی صورت می‌گیرد.

داوران (Reviewers): به متخصصان یک رشته گفته می‌شود که به ارزیابی مقالات علمی آن رشته می‌پردازند و نظر خود را در ارتباط با پذیرش، عدم پذیرش و یا پذیرش به‌شرط اصلاح مقاله اعلام می‌کنند.

داوران پیشنهادی (Suggest reviewers): نویسنده مقاله می‌تواند افرادی را برای داوری مقاله خود پیشنهاد دهد که ممکن است با آن‌ها موافقت شود یا از آن‌ها برای داوری مقالات نویسندگان دیگر بهره برده شود.

داوران مردود (Oppose reviewers): نویسنده مقاله می‌تواند نام افرادی را که به هر دلیلی مایل نیست به داوری مقاله او بپردازند، در زمان سابمیت مقاله ذکر کند که به آن‌ها داوران مردود گفته می‌شود.

ریوایز (Revise): به ایرادات مقاله گفته می‌شود که باید توسط نویسنده اصلاح گردند. اگر ایرادات مقاله زیاد باشند، مینور ریوایز (Minor revise) و اگر کوچک باشند، ماژور ریوایز (Major Revise) نامیده می‌شود.

تضاد منافع (Conflict of interests): در این قسمت نویسندگان تأیید می‌کنند که در انجام پژوهش هیچ مشکلی با یکدیگر و یا با سازمان حامی طرح پژوهشی ندارند و ترتیب اسامی نویسندگان مورد قبول همه آن‌ها است.

هایلایت‌های تحقیق (Research Highlights): این قسمت در فرآیند ارسال مقاله برایبرخی مجلات وجود دارد و از نویسندگان درخواست می‌شود که نوآوری و نتایج ارزنده پژوهش را در قالب چند جمله و با تعداد کلمات محدود بیان کنند.

سابمیتت (Submitted): به مقاله‌ای گفته می‌شود که فرآیند سابمیت آن با موفقیت انجام گرفته و منیواسکریپت نامبر دریافت کرده است.

اصلاح (Revise): حالتی است که داوران مجله خطا‌ها و ایراداتی را در مقاله شناسایی می‌کنند و از نویسنده درخواست می‌کنند که نسبت به رفع آن‌ها اقدام کند تا پس از داوری مجدد درباره پذیرش یا عدم پذیرش آن مقاله تصمیم‌گیری کنند.

نظرات (Comments): به نظرات داورهای یک ژورنال در رابطه با منیواسکریپت ارسال شده به ژورنال گفته می‌شود.

منیواسکریپت ریوایز شده (Revised manuscript): به منیواسکریپت اصلاح شده بر اساس نظرات داوران گفته می‌شود.

نسخه نهایی (Final version): به نسخه نهایی یک مقاله پس از تصحیح ایرادات موجود در آن گفته می‌شود.

ریسابمیت (Resubmit): زمانی‌که یک مقاله دارای اشکالات بسیار زیاد و اساسی است، اما موضوع تحقیق انجام گرفته بسیار جدید و جذاب باشد، سردبیر از نویسنده درخواست می‌کند که پس از رفع ایرادات مجدداً آن را سابمیت کند. معمولاً مقالاتی که نگارش یا ترجمه آن‌ها به‌درستی انجام نشده است، به چنین سرنوشتی دچار می‌شوند، پس ترجمه مقاله خود را به افراد حرفه‌ای بسپارید.

اکسپت یا پذیرش (Accept): شیرین‌ترین قسمت نگارش مقاله زمانی است که از سوی یک مجله معتبر مورد پذیرش قرار می‌گیرد. نامه پذیرش یا اکسپت با امضای سردبیر و تاریخ چاپ مقاله به ایمیل نویسنده مسئول ارسال می‌شود.

ریجکت یا رد (Reject): به‌معنای رد شدن مقاله از سوی مجله است وتلخ‌ترین اتفاق برای یک محقق است. ممکن است مقاله به‌دلیل عدم همخوانی با حیطه کاری مجله، کیفیت بسیار پایین، موضوع تکراری یا ابهام در مورد برخی مسائل از سوی مجله ریجکت شود. خوشبختانه نویسنده می‌تواند بلافاصله مقاله خود را در ژورنال دیگری سابمیت کند.

ریجکت کامل (Complete reject): به‌معنای رد شدن مقاله و عدم علاقه سردبیر به چاپ آن حتی در صورت رفع ایرادات است.

ویرایش نیتیو (Native editing): یکی از دلایل عمده ریجکت مقالات انگلیسی، خطا‌های نگارشی، گرامری و ساختاری زبان انگلیسی در متن مقاله است. برای اجتناب از ریجکت مقاله، بهتر است ویرایش و اصلاح آن را به فردی که زبان مادری‌‌اش انگلیسی است، بسپارید که در این صورت ویرایش نیتیو نامیده می‌شود.

موارد تکمیلی (Supplementary materials/Data): اطلاعات اضافی مقالات مانند عکس، فیلم، جدول و … در قالب موارد تکمیلی در سایت مجله قرار داده می‌شوند تا خوانندگان با دانلود آن‌ها بتوانند پژوهش انجام شده و نتایج حاصل را بهتر درک کنند.

۴٫ اصطلاحات مربوط به پذیرش و چاپ مقاله

شناسا‌گر اشیای دیجیتال (Digital Object Identifier یا DOI): کدی است که با پیشوند آن، می‌توان به اطلاعات ناشر و با پسوند آن به اطلاعات سند دسترسی پیدا کرد. DOI یک کد منحصر‌به‌فرد است که برای شناسایی مقالات و دسترسی به لینک آن‌ها در اینترنت به‌کار می‌رود.

پاراف (Proof): پس از اکسپت مقاله توسط مجله، یک نسخه از مقاله پس از قالب‌بندی برای چاپ جهت بررسی نهایی و تأیید به نویسنده ارسال می‌شود که این تأیید، پاراف نام دارد. نویسنده باید در مهلت مقرر، نسخه نهایی را بررسی و در صورت وجود هر گونه خطایی آن را به سردبیر اطلاع دهد و در صورت عدم وجود خطا، آن را تأیید کند.

کپی‌رایت (Copyright): قراردادی است که پس از اکسپت مقاله، بین نویسنده و مجله امضا می‌شود و از طریق آن، حق نشر و تکثیر مقاله به مجله منتقل می‌شود.

شماره معمول (Regular issue): به آن دسته ازشماره‌های یک مجله اطلاق می‌شود که به‌صورت منظم در فواصل زمانی تعیین شده به چاپ می‌رسند.

شماره ویژه (Special issue): به آن دسته از شماره‌های یک مجله گفته می‌شود که علاوه بر شماره‌های معمول آن منتشر می‌شوند.

مقالات داغ (Hot papers): به‌ مقالاتی گفته می‌شود که پس از چاپ در یک مجله علمی به‌میزان زیادی مورد استقبال جامعه علمی و استناد قرار گرفته‌اند. مقالات داغ در فواصل زمانی معین از سوی مجلات اعلام می‌شوند و ارزش بالایی دارند.

سایتیشن (Citation): به استناداتی گفته می‌شود که از سوی منابع مختلف به مقاله شما صورت می‌گیرد. افزایش استنادات سبب افزایش اعتبار مقاله شما و مجله مربوطه می‌گردد.

نیمه عمر استناد (Cited half life): تعداد سال‌هایی است که باید از زمان ارزیابی (سال ارزیابی) به عقب بازگشت تا پنجاه درصد کل استناد‌ها به مجله مورد‌نظر به‌دست آید. برای مثال اگر نیمه عمر استناد به یک مجله در سال ۲۰۱۹ برابر ۹ باشد، به این معنا است که ۵۰% تعداد کل استنادات به آن مجله در ۹ سال گذشته رخ داده است. مقالات چنین مجله‌ای نسبت به مجله‌ای که نیمه عمر استناد آن ۵ سال است، اعتبار خود را برای مدت زمان طولانی‌تری حفظ کرده‌اند، پس ارزش بالا‌تری دارند.

نیمه عمر ارجاعات (Citing half life): تعداد سال‌هایی است که باید از زمان ارزیابی (سال ارزیابی) به عقب بازگشت تا پنجاه درصد کل ارجاعات به مقالات دیگر همان مجله یا مجلات دیگر به‌دست آید. برای مثال اگر نیمه عمر ارجاعات مقالات یک مجله به مقالات دیگر همان مجله یا مجلات دیگر در سال ۲۰۱۹ برابر ۹ باشد، به این معنا است که ۵۰% تعداد کل ارجاعات مقالات یک مجله به منابع دیگر در ۹ سال گذشته انجام شده است.

توصیه پایانی

یکی از دلایل عمده ریجکت مقالات انگلیسی، ضعف نوشتاری متن آن‌ها است. شما به‌عنوان یک محقق اگر به کشف مهم‌ترین پدیده‌های علمی هم نائل شوید، ولی ساختار‌های زبانی و گرامری صحیح را در نگارش مقاله خود رعایت نکنید، موفق به چاپ و اکسپت مقاله خود در ژورنا‌ل‌های معتبر نخواهید شد. بنابراین توصیه می‌شود که ترجمه فارسی به انگلیسی مقاله خود را به مترجمان مسلط به ترجمه تخصصی بسپارید تا زحمات شما به‌خاطر مسائل جزئی هدر نرود. مراجعه به یک سایت ترجمه مقاله مانند ترجمیک که گروهی از زبده‌ترین مترجمان کشور را گرد هم آورده است، می‌تواند بسیار کارگشا باشد. پارس 68 علاوه بر ترجمه تخصصی مقاله فارسی به انگلیسی ISI، با ارائه خدمات ویراستاری تلاش نموده است تا کیفیت و سطح نگارشی مقالات علمی را به بالا‌ترین حد ممکن ارتقا دهد.