میخواهم کودکی خلاق داشته باشم

بررسی اثرگذاری داستان بازیهای دیجیتال و غیر دیجیتال در زندگی بچه‌ها

ماه‌منیر داستان‌پور / بازی‌بان - شماره نهم و دهم/ آبان 98

بـازی، فعالیتـی آگاهانـه اسـت کـه بـا میـل و اختیـار و بـرای سـرگرم شـدن و تفریـح، در اوقـات فراغـت صـورت میگیـرد . حرکتـی لازم و ضـروری بـرای کــودکان، کــه بوســیله ی آن میتواننــد احساســات خــود را بــروز داده و تمایــلات خویــش را مشــخص نماینــد. امــا موضــوع اینجاســت کــه از میــان تمــام بازیهـا، کـدام یـک میتوانـد بـرای فرزنـد دلبنـد مـا سـودمند باشـد؟! از انجـام کـدام یـک صدمـه میبینـد و چـه نـوع از آنهـا ذهـن و شـخصیت کـودک مـا را رشـد داده و در او ایجـاد خلاقیـت میکنـد؟ بـا توجـه بـه اینکـه کـودک مـا همـان فرزنـدی اسـت کـه بایـد بـه زودی مسـئولیت جامعـه را پذیرفتـه و بـرای آن افتخارآفریـن و یـا موجـب سرشکسـتی باشـد!
بیاییـد در اینجـا کمـی ریزبیـن شـده و جزئی¬تـر بـه ایـن پدیـده‌ی حائـز اهمیـت، بیندیشـیم. بـرای شـروع بـه ایـن سـوال پاسـخ دهیـد کـه ایـن روزهـا دخترتـان ترجیـح میدهـد همچنـان بـا عروسـک بـازی کنـد؟ یـا بیشـتر تمایـل دارد، بـا موبایـل شـما فضـای یـک گیـم خـوش رنـگ و لعـاب را تجربـه کنـد؟ و یـا اینکـه پسـرتان هنـوز بـا ماشـین پلیـس و کامیونـش سـرگرم میشـود یـا جلـوی کامپیوتـر نشسـته و تمـام ذهنـش را درگیـر کشـتن دشـمنان رایانـه‌ای‌اش می‌کنــد ؟!

بیاییــد بــدون جبهه گیــری و سنگرســازی در مقابــل دنیــای پیشــرفته¬ی امـروز، بـا هـم صـادق باشـیم. ایـن روزهـا همـه چیـز کمـی پیچیدهتـر شــده اســت. ماشــین بــازی هنــوز هــم وجــود دارد؛ امــا رایانــهای آن جذابتــر اســت. و عروســکهای پلاســتیکی در برابــر دختــرکان زیبــای گیمهـا دیگـر نمیتواننـد خودنمایـی کننـد! بـازی قدیمـی خالهبـازی، یـا دزد و پلیـس رنـگ باختـه و دیگـر کمتـر کسـی بـه آنهـا جلـب میکنـد. امــا اینهــا هیچکــدام دلیــل برتــری امــروز نســبت بــه گذشــته، یــا عصــر گذشــته در برابــر عصــر رایانــه ای امــروز نیســت.
حــال بایــد بیشــتر دقــت کنیــم تــا ببینیــم کــدام یــک جایــگاه بالاتــری دارنـد ؟! و مـا بـا پذیـرش شـرایط جدیـد باختـه یـا برنـده‌ی مسـابقه‌ی گذشــت زمــان هســتیم؟! بازیهــای گذشــته یــا گیمهــای دیجیتــال؟ کــدام بهترنــد؟ در اولیــن قــدم، بازیهــای قدیمــی را مــورد بررســی قــرار میدهیــم و میبینیــم آنهــا چــه داســتانی را دنبــال میکردنــد و ماجــرای آنهـا چـه پیامـدی بـرای فرزندانمـان داشـت ؟

بـه طـور مثـال از نمونـه ی معـروف خالـه بـازی شـروع میکنـم. نمایشـی کودکانــه کــه هــم دختــر و هــم پســر در اجــرای آن ســهیم میشــدند و بچههــای فامیــل یــا همســایه، در کنــار یکدیگــر یــک خانــواده¬ی بــزرگ یــا کوچــک را تشــکیل داده و نقشهــای مختلفــی بــر عهــده میگرفتنــد. مـادر، پـدر، فرزنـد و غیـره و غیـره، همـه در یـک خانـواده یـا مهمانهایـی کـه بـه صحنـه‌ی نمایـش وارد میشـدند و هـر کـدام شـغل و پیشـه‌یِ متفاوتـی داشـتند. بـازی جـذاب و پرطرفـداری کـه هیـچ داسـتان از پیـش تعییــن شــدهای نداشــت و تمــام ماجــرا یکبــاره و فیالبداهــه بــه ذهــن بازیگــران رســیده و دیالوگهــا بــه زبانشــان جــاری میشــد. همــه بــدون متــن یــا داســتان مشــخصی میدانســتند در جــواب هــر کنشــی چــه واکنشــی از خــود بــروز دهنــد و داســتان را بــه چــه ســمت متفــاوت و تـازهای ببرنـد. در واقـع همگـی داشـتند بخشـی از حـال یـا آینـده‌ی خـود را در قالــب یــک بــازی کودکانــه تمریــن میکردنــد و همیــن امــر، ایــن تئاتـر تجربـی و آماتـور را تبدیـل بـه یـک آمـوزش مهـم میکـرد.

یــا ماجــرای پلیــس بازیهــای پســرانه کــه تنهــا ابــزارش یــک ماشــین پلیــس و یــک تفنــگ آبپــاش بــود. ســلاحی کــه بــه هیچکــس آســیبی نمیرســاند و بــه جــای کشــتن طــرف مقابــل تنهــا او را خیــس میکــرد! بـازی مهیجـی بـر اسـاس داسـتانی سـاده امـا سرنوشـت سـاز، کـه قهرمانی و فــداکاری را بــه پســران یــا همــان مــردان آینــده میآموخــت. بچـه هـا بـر اسـاس هـر کـدام از ایـن داسـتانها میتوانسـتند بـه صـورت مسـتقیم و در نمایشـی جالـب کـه بازیگـر و تماشـاچی آن خودشـان بودند؛ تفـاوت خوبـی و بـدی را بیاموزنـد و پـس از آنکـه در ناخـودآگاه خـود بـه دیـد یـک منتقـد، شـرایط را بررسـی میکردنـد؛ گام ابتدایـی بـرای انتخـاب نقـش آینـده ی خـود را در زندگـی برمـی داشـتند. اینکـه میخواهنـد کـه و چـه باشـند!؟ چـه هدفـی را دنبـال کننـد و بـدی یـا خوبـی را برگزیننـد !
حــالا افکارمــان را کمــی بــه روز کــرده و بــه عصــر تکنولــوژی و دنیــای رایانــه وارد میشــویم. جهانــی کــه در آن صفــر و یــک و کدهــای زبــان نفهـم کامپیوتـری، بـرای کـودکان آشـناترند تـا ابـزار و وسـایل بازیهـای قدیمــی! بهتــر اســت در ایــن بخــش هــم دوبــاره بــا مثــال بــه بررســی بازیهــا بپردازیــم و نمونههــای خــوب یــا بــد از آنهــا را معرفــی کنیــم. در ابتـدا بایـد از شـما بپرسـم چقـدر بـا دنیـای بازیهـای رایانـهای آشـنا هســتید؟ دســتهبندی آنهــا را میشناســید؟ یــا نــه، اصــلا اهــل ورود بــه فضاهــای جــذاب آنهــا هســتید یــا تمامــی را اتــلاف وقــت دانســته و از
پرداختــن بــه چنیــن فعالیتــی هــراس داریــد؟! البتــه ایــن تــرس بــرای تمـام کسـانی کـه بـه گیمهـای دیجیتـال اعتیـاد دارنـد یـا حتـی زمـان مشــخصی از وقــت خــود را بــه آن اختصــاص دادهانــد؛ کامــ ًلا قابــل درک اسـت. چـرا کـه انـواع جذابیتهـای ایـن فضـا، شـما را بـا خـود بـرده و حتــی گاهــی درک گذشــت زمــان را از شــما میگیــرد.
ولـی در اینجـا، بـرای مثـال و البتـه بـا هدفـی مشـخص، شـما را بـا چنـد گــروه از ایــن بازیهــا آشــنا کــرده و بــه طــور اخــص، داســتان آنهــا را همــراه بــا شــما بررســی مینمایــم.

از میــان هفــده دســته(1) از بازیهــای رایانــه‌ای، نمونــه‌ی « اکشــن یــا پرتحـرک » و نیـز « نقش آفرینی » را امتحـان کنیـد. بازیهایـی کـه هـم بــرای دختــران و هــم بــرای پســران و البتــه بیشــتر بــرای دســته ی دوم
مـورد توجـه اسـت. گیمهـای دیجیتالـی کـه ابـزار کشـتار در آن بـه وفـور یافـت میشـود. اغلـب ماجـرای یـک جنـگ را دنبـال مـی کننـد و داسـتانی از پیـش تعییـن شـده، بـر اسـاس مأموریـت شـخصیت اصلـی بـازی یـا همـان کاربـر کـه دختـر یـا پسـر ماسـت. اینجـا دیگـر حرفـی از خالـه بـازی یـا بـازی دزد و پلیـس نیسـت کـه فرزنـد مـا خـودش بتوانـد داسـتان آن را بنویسـد و طبـق میـل و اراده ی خـود، آن را پیـش ببـرد! داسـتان پیـش از شـروع بـازی توسـط کاربـر، و بوسـیله ی بازینامـه نویـس، نوشـته، و بـا فکـر خـلاق گـروه سـاخت بـازی بـه وجـود آمـده اسـت. تنهـا کار باقیمانـده ایـن اسـت کـه فرزنـد مـا در برابـر کنسـول بـازی قـرار گرفتـه و بـا لمـس چنـد دکمـه بـه کشـتار یـا جنـگ بـا موجـودات ناشـناخته یـا انسـانهایی بپــردازد کــه نــه آنهــا را میشناســد و نــه خصومتــی بــا آنهــا دارد. تنهــا بایـد تیرهایـش را بـه سـمت آنهـا شـلیک کنـد و مراحـل را یکـی پـس از دیگـری پیـش ببـرد. بسـیار خـب، شـاید بـرای شـما هـم، مثـل مـن ایـن سـوال پیـش آمـده باشـد کـه خلاقیـت در ایـن نـوع بـازی جایگاهـی دارد یـا نـه؟! بایـد بگویـم، اسـکار خلاقیـت در ایـن بـازی تنهـا بـه سـازندگان آن میرســد و دســت کاربــر بــه طــور کلــی از آن خالــی میمانــد .

بـرای مثـال بـازی Death Pointیـا بـازی مـرگ ، گیـم مهیجی کـه دارای امتیـاز 4.4از 5.5اسـت و در کمتـر از چنـد سـاعت حــدود 100بــار خریــداری شــده اســت. بــازی خــارق العــادهای در سـبک بازیهـای اکشـن یـا پرتحـرک کـه بـا اسـتقبال بینظیـری روبـرو شــده اســت. امــا داســتان بــازی بدیــن صــورت اســت: کاربــر در همــان
ابتــدای کار وارد مأموریتــی نفسگیــر شــده و از گروهــش تنهــا دو نفــر باقــی میماننــد، خــود و همــکارش کــه در قلمــرو دشــمن نگهــداری میشـوند. خـود کاربـر نیـز در زنـدان بـه هـوش آمـده و بایـد ابتـدا بـرای نجــات خــود و ســپس بــرای رهایــی همــکارش دســته¬ی پرتعــدادی از دشـمنان را بـا هـر سـلاحی کـه بـه دسـت مـیآورد بـه هلاکـت رسـانده و از راههـای تعییـن شـده، و البتـه تأکیـد میکنـم کـه از راههـای تعییـن شـده _ بـدون اینکـه بتوانـد بـرای رسـیدن بـه همـکارش از خـود خلاقیتـی نشـان داده و یـا تصمیمـی از جانـب خـود اتخـاد کنـد کـه در بـازی تأثیـرمجـزا داشـته باشـد _ پیـش رفتـه و بـازی را بـه انتهـا برسـاند . امـا سـوال اینجاسـت ؛ فرزنـد مـا در انتهـای بـازی تبدیـل بـه چـه کسـی شـده و از ایــن گیــم اکشــن رایانــهای چــه آموختــه اســت؟ او بــدون اینکــه بدانــد چــرا و بــه چــه علــت ، خــود را اســیر و دوســتش را گرفتــار مییابــد. ســپس مأمــور بــه قتــل عــدهای دیگــر شــده و ســبب دشــمنی آنهــا بــا خــودش و بالعکــس را نمیدانــد. تنهــا موضــوع مهــم نجــات از زندانــی نامشـخص بـرای نجـات یـاری ناشـناس اسـت. عملیـات نجاتـی کـه از او قاتــل تیزچنگــی میســازد کــه علــت کشــتار مکــررش را نمیدانــد!
تــا اینجــای کار هــر چــه خواندهایــد را در ذهــن نگــه داریــد تــا بــا هــم بـازی دیگـری را بررسـی کنیـم. گیـم دیگـری بـه نـام 2 Shadow Fight یــا ســایه‌ی مبــارز، یکــی از محبوبتریــن بازیهــای اندرویــدی جهــان، کـه از سـوی اسـتودیوی بـازی Nekki بـه دنیـا عرضـه شـده و تـا بـه حـال چهـل میلیـون کاربـر داشـته اسـت. بـاز هـم در ایـن بـازی ، کاربـر بایـد مبــارزه کنــد تــا بتوانــد بــه مراحــل بالاتــر وارد شــود. بازهــم دلیــل ایــن مبــارزه را نمیدانــد . امــا تنهــا تفاوتــش بــا بــازی قبلــی در ایــن اســت کـه بـا حـرکات رزمـی آشـنا میشـود کـه در دنیـای بیـرون از ایـن گیـم دیجیتــال، ریشــه داشــته و برخــلاف ایــن بــازی کــه داســتان مشــخصی نــدارد؛ کاربــر میتوانــد بــا پایــه قــرار دادن ایــن بــازی کــه او را بــا ایــن ورزش آشـنا کـرده؛ در جهـان واقعـی، داسـتان زندگـی خـود را بـا خلاقیـت و ابتـکار خـود بنویسـد.

قبــل از وارد شــدن بــه بخــش انتهایــی کلام، میخواهــم نکتــهای را بــه والدیـن گرامـی و نیـز بازینامـه نویسـان و بازیسـازان عزیـز، متذکـر شـوم آن چیـزی نیسـت جـز توجـه بـه داسـتان ایـن دسـته از بازیهـا یـا همـان گیمهـای پرتحـرک و مهیـج کـه از قضــا ، کشــش بیشــتری بــرای کاربــران کــه اغلــب فرزندانمـان هسـتند؛ دارد. بازیهایـی بـا داسـتانهای خیالـی یـا برگرفتـه از واقعیـت کـه کاربـر را از دنیـای واقعیـات بـه جهـان بـی انتهـای تخیـل وارد کـرده و در ایـن گیـر و دار، بـر اسـاس داسـتان طراحـی شـده در ذهـن بازینامهنویـس وطنـی یـا خارجـی، آموزشهـای خـوب یـا بـدی را در اختیـار او قـرار میدهـد. ممکـن اســت چیــزی از او بگیــرد یــا نکتــهای بــه دانــش او بیافزایــد. ســرگرمی جذابــی کــه ممکــن اســت در اثــر بیتوجهــی والدیــن یــا بیاهمیــت بــودن قــدرت تخریـب ذهـن و روح کاربـر، بـرای گـروه سـازنده، آثـار خطرناکـی از خـود بـر جـای بگـذارد. پـس بـا سـرلوحه قــراردادن آیــه‌ی 259 ســوره بقــره، کــه خداونـد در آن می فرمایـد: «انظـر الـی طعامـک»؛ بـه آنچـه طعـام روح خـود و فرزندانمـان قـرار داده‌ایــم توجــه کــرده و در کیفیــت و اثــر آن بیاندیشــیم. چــرا کــه بــی اثــر انگاشــتن آنچــه در قالـب یـک بـازی سـاده در اختیـار کودکمـان قـرار میدهیـم؛ ممکـن اسـت عواقـب خطرناکـی برایمـان داشـته باشـد.ُ تــا ایــن قســمت از ســخن بــه بیــان حســن بازیهــای غیردیجیتــال و عیــوب گیمهــای دیجیتــال پرداختــه شــد. حــالا و در ایــن بخــش بهتــر اســت بــا یــک بــازی خلاقانــه و البتــه بــه روز و هــمگام بــا دنیــای جدیـد بپردازیـم. یکـی از بهتریـن عناویـن گیمهـای دیجیتـال بـازی بـه نــام Broken Ageاســت کــه در گــروه بازیهــای ماجرایــی و معمایــی
دســتهبندی میشــود. ایــن بــازی داســتان متفاوتــی دارد کــه عملکــرد خلاقانـهای را بـرای کاربـر بـه ارمغـان مـیآورد. دو شـخصیت بـازی ، دختـر و پسـری در دو دنیـای مختلـف هسـتند کـه دختـر « ولا » و پسـر « شـای » اسـت. ولا در سـرزمینی باسـتانی زندگـی میکنـد کـه مـردم شـهر بـرای ســرکوب کــردن یــک هیــولای دریایــی بایــد دختــران جــوان خــود را در لا کـهِ پیشـگاه او قربانـی کننـد وگرنـه دچـار نابـودی مـی شـوند. حـال و بـرای قربانـی انتخـاب شـده بایـد بـه هـر طریـق ممکـن خـود را بـا کشـتن هیـولا از مـرگ نجـات دهـد. در سـوی دیگــر بــازی، شــای قــرار دارد کــه در یــک ماشــین فضایــی و در آینــده زندگــی میکنــد. هــوش مصنوعــی کــه ماشــین را کنتــرل میکنــد؛
شــای را فرزنــد خــود میدانــد. او فرزندخوانــدهاش را وارد معماهــای مختلفــی میکنــد کــه بایــد برخــلاف علاقــهاش آنهــا را بــه پایــان رســانده و بــه خاطــر هدفــی کــه در ابتــدا مشــخص نیســت؛ آمــاده شــود. امـا کاربـر آزاد اسـت کـه از بیـن ایـن دو دنیـا یکـی را انتخـاب کـرده و یـا هـر دو را بـه طـور متوالـی تجربـه کنـد و نیـز میتوانـد در دنیـای شـای و در برخـورد بـا هـوش مصنوعـی بـا میـل خـود از میـان سـوالات تعییـن شــده یکــی را برگزیــده و از او بپرســد. ســوالهایی کــه ســختی و آســانی راه او را مشـخص کـرده و جوابهـای متفاوتـی خواهــد داشــت. گذشــته از گیمپلــی جــذاب و گرافیــک بــازی و همچنیــن صداپیشــگی هنرمنــدان معــروف و مشــهور هالیــوود روی ایــن گیــم انیمیشــنی، داســتان جــذاب آن و نیــز خلاقیتــی کــه در ایــن بــازی جریــان دارد؛ کاربـر را بـه خـود جلـب میکنـد. ایـن گیـم دیجیتـال از آن دســته بازیهایــی اســت کــه میتوانــد بــه عنـوان یـک نمونـه¬ی خـوب مـورد توجـه قـرار گیـرد.
امــا در پایــان، دنیــای بازیهــا را بــا ســینما کــه حداقــل بــرای والدیــن شــناخته شــدهتر اســت؛ مقایســه میکنــم. شــاید نــام فیلمهــای «Salt Gangs of New York» ، «Sweeney Todd : The Wanted» و نیــز فیلــم Demon Barber of Fleet را شــنیده یــا حتــی آنهــا را دیــده باشــید. فیلمهایــی کـه شـخصیتهای اصلـی آن جنایتـکار، جاسـوس یـا آدمکـش هسـتند ولـی بیننـده چنـان بـا آنهـا همـذات پنــداری میکنــد کــه تنهــا موفقیتشــان را میطلبــد. او بـدون اینکـه بخواهـد، جنایتـکار را تأییـد میکنـد. بــا او همــراه شــده و روی عمــل اشــتباه او مهــر تأییــد می ً زنــد. ایــن اتفــاق دقیقــا در بازیهــای رایانــهای کــه طبــق نظــر روانشناسـان تأثیـری فراتـر از فیلـم روی ذهـن افـراد دارد؛ نیـز میگـذارد. بنابرایــن، دوبــاره تأکیــد میکنــم بــا توجــه بــه آیــه کریمــه ســوره بقــره،
«بـه طعـام خـود بنگریـد» و ببینیـد از چـه تغذیـه میکنیـد. همینطـور بـه بازیســازان ، بازینامهنویســان و همــکاران نویســنده، توصیــه میکنــم کــه بـا سـاخت بازیهـای خلاقانـه، و نیـز پرمحتـوا کـه از داسـتانی جـذاب و آموزنـده، بهـره بـرده باشـند؛ ذهـن فرزنـدان عزیـز ایـران را روشـن و پویـا سـازند.

پی نوشت:
(1) سردبیر: انتخاب 17 ژانر به سلیقه نویسنده محترم بوده است و تعداد ژانر بازیها از نگاه‌های متفاوت، می‌تواند بیشتر یا کمتر باشد.