اقتصاد اشتراکی در حوزه حمل و نقل (قسمت اول)

اقتصاد اشتراکی (Sharing Economy) پدیده‌ی نوظهوری است که به‌تدریج چشم‌انداز فرهنگی، اقتصادی، و اجتماعی دنیای مدرن ما را دستخوش تغییر کرده است. جلوه‌های مختلف این مفهوم در بسیاری از حوزه‌ها در حال ظهور هستند؛ اما شاید بتوان بارزترین نمود آن را در حوزه‌ی حمل و نقل اشتراکی افراد (Shared Mobility) دید. حمل و نقل اشتراکی که به بیان ساده می‌توان آن را به صورت استفاده‌ی مشترک افراد از یک وسیله‌ی نقلیه تعریف کرد، با رشد فزاینده‌ی شرکت‌های موسوم به تاکسی اینترنتی مثل اوبر و دی‌دی بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. هر چند مدت زیادی است که اشکالی از حمل و نقل اشتراکی – مانند سیستم‌های حمل و نقل عمومی و یا خدمات تاکسیرانی یا اجاره‌ی ماشین – وجود دارند، اما رفته‌رفته صورت‌های جدیدی از آن ارایه شده و در حال توسعه است.

توسعه‌ی ایده‌های مختلف در این حوزه، سبب تغییر و بازنگری در سیاست‌گذاری‌های کلان شهری نیز شده است؛ چنان‌که می‏توان در طول پنجاه سال گذشته تغییر روندها را – از تمایل زیاد به مالکیت خودرو و گسترش بزرگراه‌ها به کاهش میل به مالکیت خودرو و تأکید بر استفاده‌ی بهینه از آن برای کاهش انواع آلودگی‌ها در شهرها و افزایش کیفیت زندگی شهروندان – مشاهده کرد.

همچنین بخوانید: بلاکچین در حوزه حمل و نقل اشتراکی | " می‏‌خواهیم اوبر غیرمتمرکز راه بیندازیم "

استفاده‌ی مشترک افراد از منابع حمل و نقل انواع مختلفی دارد که در این یادداشت و یادداشت بعدی به چند نمونه از آن‌ها اشاره شده است. باید در نظر داشت که در این متن‌ها تنها روی شیوه‌های حمل و نقل مبتنی بر خودرو تمرکز شده و مثلاً به خدمات اشتراک دوچرخه اشاره‏ای نشده است. همچنین از یک سو در بعضی موارد مرز بین تعریف‌ها چندان دقیق و تعیین‌کننده نیست و از سوی دیگر در بعضی موارد شرکت‌ها مجموعه‌ای از این خدمات را ارایه می‌دهند.

شاید قدیمی‌ترین شکل از حمل و نقل اشتراکی در جوامع غربی که خارج از طبقه‌بندی حمل و نقل عمومی و یا تاکسیرانی‌ها قرار می‌گیرد اشتراک خودرو (Car Sharing) باشد. ارایه‌دهندگان خدمات اشتراک خودرو به اعضای خود، دسترسی کوتاه‌مدت به یک خودرو را می‌دهند و از او در قبال ترکیبی از زمان و مسافت استفاده هزینه می‌گیرند. متداول‌ترین مدل‌ها در اشتراک خودرو مدل‌های رفت و برگشت، یک‌طرفه یا نقطه به نقطه، و یا همتا به همتا هستند.

در مدل رفت و برگشت (Round Trip) که رایج‌ترین نوع است، مشتری خودرو را از محلی اجاره می‌کند و در انتها آن را به همان محل تحویل می‌دهد. در مدل نقطه به نقطه (point to point) مشتری می‌تواند خودرو را از یک محل تحویل گرفته و به محل دیگری که برای او مناسب‌تر است تحویل دهد. بزرگترین پلتفرمی که این خدمت را ارایه می‌دهد، Car2go متعلق به گروه خودرویی Daimler است که ناوگانی بالغ بر 14 هزار خودرو را در آمریکای شمالی، اروپا و آسیای شرقی در اختیار بیش از 2.5 میلیون کاربر خود قرار می‌دهد. علاوه بر آن می‌توان به Zipcar اشاره کرد که حدود 10 هزار وسیله‌ی نقلیه را در ۵۰۰ شهر از ۹ کشور جهان به ۱ میلیون مشترک خود عرضه می‌کند.

در مدل همتا به همتا (peer to peer) که جدیدترین است، مالکان خودروهای شخصی می‌توانند با ثبت کردن خودروی خود در سامانه‌های اشتراک‌گذاری، خودروی خود را در ساعت‌هایی که از آن استفاده نمی‏کنند در اختیار دیگران قرار دهند و از این طریق درآمد کسب کنند. پلتفرم‌هایی نظیر Getaround و Turo خدمات اشتراک خودروی همتا به همتا را در آمریکای شمالی ارایه می‌دهند و اخیراً Turo با خریدن پلتفرم Croove که متعلق به گروه خودروسازی Daimler است، فعالیت خود را گسترش داده است.

دسته‌بندی دیگر این خدمات را می‌توان سفر اشتراکی (Ride Sharing) یا همسفری نامید. در این نوع از حمل و نقل اشتراکی راننده و مسافرهایی که مبدأ و مقصد مشترک دارند با هم همسفر می‌شوند و راننده/مالک یک خودرو از صندلی‌های خالی خودرو خود کسب درآمد می‌کند. دو نوع متداول از همسفری، عرضه‌ی خودرو (Carpooling) و عرضه‌ی ون (Vanpooling) هستند که همان‌گونه که از نامشان پیدا است در نوع ماشین‌ها و نیز تعداد همسفرها تفاوت دارند. وجه ممیز این خدمات با تاکسی‌های اینترنتی که تجربه‌ی آشنای این‌روزها هستند در این است که نوعاً این راننده است که درباره‌ی مبدأ و مقصد و تغییر مسیر احتمالی تصمیم می‌گیرد.

انواع غیررسمی عرضه‌ی خودرو در حدود ۳۰ سال است که در حال اجرا است، اما به عنوان یک مثال از شرکتی که خدمات همسفری را با استفاده از تکنولوژی روز ارایه می‌دهد می‌توان به BlaBlaCar و Scoop اشاره کرد. BlaBlaCar یک بازار برای عرضه‌ی خودرو و ارتباط دادن مسافران و رانندگان به یکدیگر است که در حال حاضر در ۲۲ کشور فعالیت می‌کند و سفرهای بین شهری را نیز پوشش می‌دهد.

پایان بخش اول مقاله.

بخش دوم مقاله در ویرگول.

متن کامل مقاله «اقتصاد اشتراکی در حوزه حمل و نقل» را در وبلاگ کارچین بخوانید.

کارچین؛ سامانه درخواست خودرو مبتنی بر تکنولوژی بلاکچین