کارچین؛ سامانه خدمات حملونقل مبتنی بر تکنولوژی بلاکچین
تحول تحولآفرینان؛ بلاکچین در حوزه حمل و نقل اشتراکی
بلاکچین (Blockchain) واژه‌ای است که به مد داغ این روزها تبدیل شده است. همه از رکورد ۱۹ هزار دلاری قیمت بیتکوین در سال ۲۰۱۷ و سقوط سخت این روزهای آن صحبت می‌کنند. قیمت‌ها در ۲۰۲۰ چه‌قدر خواهند بود؟ قیمت اتر (اتریوم) از بیتکوین بالا می‌زند؟ اتر بخریم یا بیتکوین؟ کدام یکی از این رمزارزهای نوظهور برای سرمایه‌گذاری مناسب‌ترند؟
اما اگر کمی از بحث روندهای قیمت‌ها فاصله بگیریم، باید گفت بلاکچین چیزی فراتر از این پول‌های دیجیتال است. دامنه شرکت‌ها و حوزه‌هایی از فناوری که هر روزه به بلاکچین رو می‌آورند مدام رو به افزایش است. صنعت حمل و نقل یکی از جدیدترین حوزه‌هایی است که استفاده از مزایای فناوری بلاکچین (یا به بیان صحیح‌تر فناوری دفتر کل توزیع‌شده - Distributed Ledger Technology) در آن آغاز شده است.
از اواسط قرن بیستم تاکسی‌ها بازیگر اصلی صحنه حمل و نقل درون‌شهری در مقیاس چند نفر بوده‌اند. شرکت اوبر (Uber) در سال ۲۰۰۹ راه‌حل جدیدی بر مبنای ایده‌های اقتصاد اشتراکی (Sharing Economy) برای این عرصه ارایه داد که در کمتر از یک دهه منجر به رشد چشمگیر این شرکت و نیز ایجاد اکوسیستم بزرگی از رقبای محلی و بین‌المللی در سرتاسر دنیا گردید.
دسترسی به خدمات حمل و نقل مسافر (Ride-hailing) که این شرکت‌ها ارایه می‌دهند تقریباً همه‌جایی است و این خدمات روز به روز در حال گسترش است. به عنوان ساده‌ترین مثال می‌توان به جابه‌جایی کالا و بار در مقیاس کوچک اشاره کرد. در واقع، چشم‌اندازی که اوبر و شرکت‌های مشابه به سمت آن حرکت می‌کنند، حذف خودروی شخصی از سبد دارایی‌های خانوار است؛ بدین معنا که سرجمع هزینه‌های ماهانه قسط، بیمه، تعمیرات و سوخت خودروی خانوادگی بیشتر از سرجمع هزینه‌هایی باشد که برای انواع جابه‌جایی‌های درون‌شهری به این شرکت‌ها پرداخت خواهد شد.
اما اوبرها، سازمانهایی متمرکز هستند که بالاترین هدفشان کسب سود بیشتر است. پس از آن که یک یا تعداد معدودی از این اوبرها بازار را در انحصار خود بگیرند، ابایی از ایجاد تغییر در روال‌ها و مقررات خود به نحوی که حداکثر سود را به بار بیاورند ندارند. در چنین شرایطی، مشتریان این سازمان‌ها گزینه‌های جایگزین چندانی در اختیار ندارند و ناگزیر به پذیرش روال‌های تحمیلی هستند و این سازمان‌ها نیز هر کاری برای حفظ انحصار خود و محدود نگه داشتن مشتریان انجام خواهند داد. این نکته همین حالا هم نارضایتی‌هایی را در نقاط مختلف دنیا به همراه داشته است.
همچنین بخوانید: بلاکچین؛ انقلابی در جهان پلتفرم ها | اقتصاد اشتراکی؛ نوشدارویی که نبود!
سرعت تحولات تکنولوژیک در دنیا به حدی است که گاه یک تکنولوژی تحول آفرین، خود با تکنولوژی جدیدی متحول می‌شود؛ چیزی که به آن تحول تحولآفرینان (Disrupting the Disruptors) میگوییم. تاریخچه اختراع وب به ما نشان می‌دهد که دسترسی آسان مصرف‌کنندگان به محتوای آزاد از طریق اینترنت، و نوآوری‌های بعدی برآمده از آن، موجودیت سازمان‌های انحصارگرا را با خطر جدی مواجه می‌کند. این امر در سرگذشت شرکت‌هایی مثل Prodigy و AOL که غول‌های ارایه‌دهنده خدمات آنلاین در ابتدای گسترش شبکه‌های کامپیوتری بودند و به تدریج به سمت زوال و نابودی پیش رفتند به وضوح قابل مشاهده است. حال بسیاری بر این باورند که ابداع فناوری دفتر کل توزیع‌شده (DLT) انقلاب دیگری در تاریخ بشر، همپای اختراع وب است و با بهره‌گیری از مزایای آن می‌توان به طور خاص در کسب‌وکارهای واسطه‌ای متمرکز نظیر تاکسی‌های اینترنتی دگرگونی‌های جدی ایجاد کرد.
یک سیستم تاکسی آنلاین غیرمتمرکز (Distributed Ride-hailing) سیستمی است که در آن با کمک بلاکچین و فناوری‌های غیرمتمرکز دیگر، مسافران و رانندگان بدون واسطه یه سازمان ثالث به هم مرتبط می‌شوند. در چنین سیستمی، نه واسطه متمرکزی وجود دارد که درصدی از هزینه هر سفر را به عنوان کارمزد خود بخواهد و نه هیچ‌کس به جز نیروهای موجود در یک بازار آزاد رقابتی، نقشی در تعیین قیمت و کارمزد هر سفر ندارد.
بیایید شرایطی را تصور کنیم که هیچ واسطه متمرکزی بین مسافر و راننده وجود نداشته باشد. مسافر روی گوشی همراه خود درخواست تاکسی می‌کند و همه رانندگانی که در یک شعاع خاص پیرامون او حضور دارند می‌توانند برای مقصد مورد نظر قیمت بدهند. حال مسافر می‌تواند بر اساس پارامترهایی مثل قیمت، فاصله زمانی با راننده، نوع خودرو و امتیاز راننده در سیستم یک نفر را انتخاب کند. می‌توان این امکان را نیز تصور کرد که رانندگان نیز به مسافران امتیاز بدهند؛ در این صورت، وجهه مسافر در سیستم می‌تواند روی تصمیم‌گیری رانندگان برای اعلام آمادگی و قیمت دادن برای سفر مسافر نقش داشته باشد.
حالا اگر به همان کاربرد آشنای بلاکچین (یعنی همان ارزهای دیجیتالی) برگردیم، می‌توانیم تصور کنیم که پرداخت‌های بین مسافر و راننده از طریق این ارزها انجام شود. این پرداخت‌ها نیز بدون واسطه‌گری یک شخص ثالث و به صورت لحظه‌ای انجام می‌شود. حتی می‌توان شرایطی را در نظر گرفت که پس از توافق یک راننده و یک مسافر برای انجام یک سفر، هزینه سفر از طریق یک قرارداد هوشمند بین دو طرف جابه‌جا شود. این قراردادها پس از حصول همه شرایط از پیش تعریف‌شده به صورت خودکار اجرا می‌شوند و هزینه سفر را به صورت ارز دیجیتالی از حساب مسافر به حساب راننده منتقل می‌کنند.
بیایید تصور کنیم که کار طراحی و پیاده‌سازی بستری که تمامی این فعالیت‌ها از طریق آن انجام می‌شود در مراحل نهایی خود قرار دارد و این محصول به‌زودی عرضه خواهد شد؛ تصوری که کاملاً نزدیک به واقعیت موجود است.
بخش عمدهای از این متن برگرفته از این مقاله است.
مقاله «تحول تحولآفرینان؛ بلاکچین در حوزه حمل و نقل اشتراکی» را در وبلاگ کارچین بخوانید.
کارچین؛ سامانه درخواست خودرو اینترنتی مبتنی بر تکنولوژی بلاکچین
مطلبی دیگر از این انتشارات
اقتصاد اشتراکی و بلاکچین (بخش اول: اقتصاد اشتراکی؛ نوشدارویی که نبود!)
مطلبی دیگر از این انتشارات
آیا بلاکچین دموکراسی بعدی است؟
مطلبی دیگر از این انتشارات
کارچین پیچ | تکنولوژی بلاکچین و اکوسیستم استارتاپی کشور