پدرام باقرنژاد روزنامه نگار: تأثیر تحریم‌های بین‌المللی بر اقتصاد ایران و پیش‌بینی اثر ادامه تحریم‌ها

پدرام باقرنژاد روزنامه نگار و مدیر مسئول پایگاه خبری، تحلیلی چراغ اقتصاد:

اگرچه از برخی از تریبون ها، نمایش بی اهمیت و کم اثر نشان دادن تحریم های بین المللی علیه جمهوری اسلامیهمچنان شنیده می شود ، اما در حقیقت ، تحریم‌های بین‌المللی علیه جمهوری اسلامی، به‌ویژه پس از سال ۲۰۱۲ و به‌خصوص بعد از خروج ایالات متحده از توافق هسته‌ای (برجام) در سال ۲۰۱۸، تأثیرات عمیق و گسترده‌ای بر اقتصاد کشور و سفره اکثریت مردم ایران داشته است. این تحریم‌های فرسایشی، پرفشار و خرد کننده، نه تنها به محدودیت‌های تجاری و مالی منجر شده‌اند، بلکه آثار اجتماعی، فرهنگی و سیاسی نیز به همراه داشته‌اند، و آثار و تبعاتی مویرگی و تا پای معیشت و سفره آحاد جامعه داشته است.

در این یادداشت سعی می شود به زبانی ساده، کوتاه و گویا ، به بررسی میزان تأثیر تحریم‌ها بر اقتصاد ایران و پیش‌بینی اثرات ادامه تحریم‌ها بر آینده اقتصادی کشور پرداخته می‌شود.

۱. تأثیرات اقتصادی تحریم‌ها

۱.۱. کاهش رشد اقتصادی

تحریم‌ها به‌طور مستقیم بر رشد اقتصادی ایران تأثیر گذاشته‌اند. بر اساس آمارهای رسمی، تولید ناخالص داخلی (GDP) ایران در سال‌های اخیر کاهش یافته است. این کاهش به‌ویژه در بخش نفت، که یکی از اصلی‌ترین منابع درآمدی کشور است، مشهود بوده است. افت قیمت نفت جهانی و کاهش صادرات نفت به دلیل تحریم‌ها، درآمدهای دولت را به شدت کاهش داده و باعث کسری بودجه شده است.

۱.۲. افزایش نرخ تورم

تحریم‌ها همچنین موجب افزایش نرخ تورم در کشور شده‌اند. محدودیت‌های تجاری و مالی باعث کاهش عرضه کالاها و خدمات شده و به تبع آن قیمت‌ها افزایش یافته‌اند. نرخ تورم در سال‌های اخیر به بالای ۴۰درصد رسیده است که فشار زیادی بر روی معیشت مردم وارد کرده است.

۱.۳. بیکاری و کاهش سرمایه‌گذاری

با کاهش فعالیت‌های اقتصادی، بیکاری در کشور افزایش یافته است. بسیاری از کارخانجات و واحدهای تولیدی به دلیل عدم دسترسی به مواد اولیه و بازارهای صادراتی و کاهش قدرت خرید مصرف کنندگان داخلی تعطیل شده‌اند. همچنین، نوسانات ارزی و عدم اطمینان ناشی از تحریم‌ها باعث کاهش سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی شده است.

۱.۴. نوسانات ارزی

تحریم‌ها موجب نوسانات شدید در بازار ارز شده‌اند. ارزش ریال نسبت به ارزهای خارجی به شدت کاهش یافته است که این موضوع تأثیرات منفی بر روی قدرت خرید مردم و هزینه‌های واردات داشته است. عدم توازن درآمد و هزینه، هزینه های دلاری و درآمدهای ریالی که متاسفانه همچنان شیب صعودی را می پیماید ، امکان زندگی متوسط را از خانواده ها گرفته و جامعه بسرعت رو به فقر طی طریق می کنند.

۲. اثرات اجتماعی و فرهنگی

۲.۱. افزایش نابرابری اجتماعی

تحریم‌ها به افزایش نابرابری اجتماعی منجر شده‌اند. در حالی که برخی اقشار جامعه( حداکثر پنج درصد، متصلین به فرصت ها و مرفهین بی درد ) از انواع فرصت ها و منابع مالی بیشتری برخوردارند، اقشار متوسط و ضعیف‌ تحت فشارهای اقتصادی بیشتری قرار گرفته‌اندو اصولاً فاصله طبقاتی اقتصادی حاضر، جامعه را به اغنیاء و فقرا تبدیل کرده و حجم آماری جامعه متوسط ، دیگر بی معنا شده و اکثریت جامعه از خط فقر تعریف شده پایین تر قرار گرفته اند. بدیهی است دیر یا زود این نابرابری فاحش اقتصادی، می‌تواند به بروز نارضایتی‌های اجتماعی و سیاسی غیر قابل کنترل منجر شود.

۲.۲. آسیب به نظام آموزشی و بهداشتی و تامین اجتماعی ناکارآمد

کاهش بودجه‌های دولتی به دلیل کسری بودجه ناشی از تحریم‌ها، آسیب جدی به نظام آموزشی و بهداشتی و تامین اجتماعی کشور وارد کرده است. عدم حمایت های لازم بیمه شوندگان توسط تامین اجتماعی ، که تمام در تمام عمر مفید جامعه حق بیمه های کلان اخذ می کند و در مقابل حداقل ترین خدمات را به بیمه شدگان و بازنشستگان اختصاص می دهد، از ناعدالتی جدی اقتصادی منتج می شود که شاید دلیل آن ناتوانی اقتصادی دولت ها ناشی از فشار تحریم ها باشد که این موضوع می‌تواند در بلندمدت تأثیرات منفی داشته و بر نارضایتی های اجتماعی می افزاید همچنین بر کیفیت حضور و فعالیت نیروی انسانی موثر خواهد بود.

۳. پیش‌بینی اثر ادامه تحریم‌ها

۳.۱. استمرار بحران اقتصادی

از آنجاییکه سیاست های کلان بازنگری و آسیب شناسی نمی شوند که منجر به تغییری در وضعیت تحریم ها شود و اگر تحریم‌ها ادامه یابند، پیش بینی می شود و انتظار می‌رود که بحران اقتصادی ایران تشدید شود. رشد منفی اقتصادی و افزایش نرخ بیکاری می‌تواند به نارضایتی‌های اجتماعی و انواع اعتراضات مدنی بیشتر منجر شود. همچنین، ادامه تحریم‌ها می‌تواند باعث سرعت بیشتر در کاهش سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف اقتصادی و خروج منابع انسانی و منابع مالی از کشور شود که این موضوع خود به تشدید بحران کمک خواهد کرد.

۳.۲. تغییرات در ساختار اقتصادی

ادامه تحریم‌ها ممکن است باعث تغییرات ساختاری در اقتصاد ایران شود. دولت ممکن است تلاش کند تا از وابستگی به درآمدهای نفتی کاسته و به سمت تنوع بخشی به اقتصاد حرکت کند. این تغییرات می‌تواند شامل توسعه صنایع غیرنفتی، کشاورزی و فناوری اطلاعات باشد، که البته این مسیرها نیز از شمول آثار اقتصادی تحریم ها مصون نیست.

۳.۳. افزایش همکاری‌های منطقه‌ای

در شرایط ادامه تحریم‌ها، ایران ممکن است به دنبال تقویت همکاری‌های اقتصادی با کشورهای همسایه و دیگر کشورها باشد تا بتواند بازارهای جدیدی برای صادرات کالاها پیدا کند. این همکاری‌ها می‌توانند شامل توافقات تجاری و سرمایه‌گذاری مشترک باشند. متسفانه فرصت طلبی و سوء استفاده اقتصادی از وضعیت کشور توسط سایر کشورهایی که حاضر به تجارت و همکاری با ایران شده اند نیز هزینه های هنگفتی بر میزان درآمد و نحوه انتقال آن فراهم می کند.

۳.۴. احتمال افزایش فشارهای اجتماعی

ادامه وضعیت بحرانی می‌تواند منجر به افزایش فشارهای اجتماعی شود. اعتراضات عمومی، نارضایتی از وضعیت معیشتی و بیکاری می‌تواند به چالش‌های جدی برای دولت تبدیل شود و ثبات سیاسی را تهدید کند.

۴. جمع‌بندی

تحریم‌های بین‌المللی تأثیرات عمیق و گسترده‌ای بر اقتصاد ایران داشته‌اند که شامل کاهش رشد اقتصادی، افزایش نرخ تورم، بیکاری ، خروج میلیون ها نفر نیروی انسانی غالباً تحصیل کرده به همراه منابع مالی در اختیارشان و نوسانات ارزی و کاهش روز افزون ارزش ریال در داخل و خارج از کشور می‌شود. همچنین، آثار اجتماعی و فرهنگی این تحریم‌ها نیز قابل توجه است و می‌تواند منجر به افزایش نابرابری اجتماعی و آسیب به نظام آموزشی و بهداشتی کشور شود.

اگر تحریم‌ها ادامه یابند، پیش‌بینی می‌شود که بحران اقتصادی تشدید شود و تغییرات ساختاری در اقتصاد ایران رخ دهد. همچنین، احتمال افزایش فشارهای اجتماعی نیز وجود دارد که می‌تواند ثبات سیاسی کشور را تهدید کند.

در نهایت، برای برون‌رفت از این وضعیت، نیازمند یک رویکرد جامع در سیاست‌گذاری داخلی و خارجی هستیم که بتواند زمینه را برای رفع تحریم‌ها و توسعه پایدار اقتصادی کشور فراهم کند.