بررسی فیلم «۲۳ نفر» از مهدی جعفری | شجاعت در دل اسارت

۲۳ نفر به کارگردانی مهدی جعفری، درامی جنگی محصول ۱۳۹۷ است؛ اثری که با نگاهی متفاوت به جنگ و دست گذاشتن بر روی سوژه‌ای خاص، توانسته در میان آثار سینمای دفاع مقدس جایگاه قابل‌توجهی پیدا کند. با بررسی این فیلم همراه انتشارات آوانس باشید.

داستان فیلم درباره‌ی بیست‌وسه نوجوان ایرانی است که در جریان جنگ ایران و عراق، در سال ۱۳۶۱ به اسارت نیروهای عراقی درمی‌آیند. آن‌ها در اردوگاه‌های عراق با شرایط سختی روبه‌رو می‌شوند و... .

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این فیلم، پرهیز از شعارزدگی و پروپاگانداست. برخلاف بسیاری از فیلم‌های جنگی (خصوصاً آثار سال‌های اخیر) که در دام کلیشه‌ها و تبلیغات حکومتی می‌افتند و شخصیت‌ها اکثراً قهرمانانی ورای تصور هستند؛ اینجا نوجوانان به شکل شخصیت‌هایی واقعی به تصویر کشیده می‌شوند؛ بچه‌هایی با ترس، دلتنگی، شوخی و حتی اشتباه. همین رویکرد انسانی باعث می‌شود مخاطب با آن‌ها احساس صمیمیت کند و روایت را باورپذیر بیابد. فیلم به‌جای پیام مستقیم، تجربه‌ی زیسته‌ی این نوجوانان را نشان می‌دهد؛ تجربه‌ای که در آن امید و یأس، مقاومت و درماندگی کنار هم حضور دارند و چه‌بسا مکمل هم هستند.

۲۳ نفر اقتباسی است از خاطرات خودنوشت احمد یوسف‌زاده در کتاب آن ۲۳ نفر؛ نوشته‌ای ساده و صمیمی که به‌خاطر سادگی و دوری از اغراق، بیش از آثار مشابه خود خوانده شد. فیلم در بازآفرینی همین فضا موفق عمل کرده و مسیر کتاب را ادامه داده است. جزئیات زندگی در اسارت، لحظات طنزآلود و حتی ناامیدی‌ها، همان‌طور که در کتاب آمده، در فیلم هم مشاهده می‌شود و همین وفاداری به منبع، به اثر اصالت می‌بخشد. مخاطب احساس نمی‌کند با یک بازسازی سفارشی طرف است، بلکه با بخشی از خاطره‌ی واقعی نوجوانانی روبه‌روست که بعدها داستان‌شان مکتوب شده است.

روایت فیلم خطی و ساده است: از حضور نوجوانان در جبهه و لحظه‌ی اسارت آغاز می‌شود و سپس مسیر دشوارشان در زندان استخبارات بغداد را دنبال می‌کند. صحنه‌های مهمی مثل انتقال با کامیون‌های نظامی، بازجویی‌های خشن، اجبار به حضور در رسانه‌های تبلیغاتی عراق و تلاش برای ایستادگی در برابر فشار دشمن، استخوان‌بندی داستان را تشکیل می‌دهد. در کنار این موقعیت‌های تلخ، لحظات صمیمی و طنزآمیزی هم وجود دارد؛ شوخی‌ها و رفاقت‌ها و حتی دعواهای نوجوانانه که روایت را زنده و پویا می‌کنند.

یکی از نقاط قوت فیلم، بازی بازیگران نوجوان است که باورپذیری روایت را چند برابر می‌کند. بازی‌ها با آن‌که انتظاری ازشان نمی‌رفت، طبیعی و بدون اغراق‌اند و هر شخصیت با ویژگی‌های فردی خود دیده می‌شود؛ ترس، دلتنگی، شوخی و حتی خطاهای انسانی؛ همه با ظرافت طراحی و پیاده شده‌اند. این بازی‌ها نه تنها حس واقعی بودن شرایط اسارت را منتقل می‌کنند، بلکه به مخاطب اجازه می‌دهند تا شرایط شخصیت را درک و با آنان هم‌ذات‌پنداری کند. هماهنگی گروهی و تعامل میان بازیگران در صحنه‌های جمعی، روایت را پخته و پرکشش کرده و بر قدرت درام فیلم افزوده است.

جدای از گفته‌های فوق ۲۳ نفر از حیث فرم سینمایی نیز، حرف‌هایی برای گفتن دارد. فیلم‌برداری با قاب‌های دقیق، حس تنگنا و فشار اردوگاه را منتقل می‌کند. طراحی صحنه و لوکیشن‌ها بسیار باورپذیر و طبیعی است و تماشاگر را در فضای جنگ و اسارت قرار می‌دهد. نورپردازی سرد و خاکی به تلخی موقعیت‌ها رنگ می‌دهد و تدوین روان و ریتم متعادل، مانع کش‌دار شدن فیلم شده؛ موسیقی نیز بدون غلبه‌ی احساسی، در خدمت صحنه‌هاست. حاصل این عناصر، زبانی سینمایی و متین است که روایت انسانی فیلم را تقویت می‌کند.

گفتنی است که در اوایل تولید فیلم، شهید قاسم سلیمانی از پشت‌صحنه‌ی فیلم بازدید کرد. او در این دیدار با کارگردان و گروه سازنده گفت‌وگو داشت و زمانی را هم با بازیگران نوجوان گذراند. روایاتی که از آن روز منتشر شد، در رسانه‌ها بازتاب بسیار یافت و نشان داد که وی با دقت روند کار را دنبال می‌کرده و گویی فیلم برایش بسیار مهم و دارای اهمیت بوده. این حضور علاوه بر جنبه‌ی خبری و شاید تبلیغاتی، نوعی تأیید نمادین بر اهمیت موضوع فیلم نیز بود؛ چراکه خاطره‌ی آن بیست‌وسه نوجوان اسیر، در نگاه بسیاری، بخشی از حافظه‌ی جنگ به شمار می‌آید و نمی‌توان چشم از اهمیت آن فروبست.

در مجموع، ۲۳ نفر هم در مضمون و هم در فرم اثری متمایز نسبت به بسیاری از تولیدات دفاع مقدس است؛ فیلمی که نه به دام تبلیغ می‌افتد و نه به شعارهای سینمایی دل می‌بندد؛ روایت آن بیش از هر چیز بر تجربه‌ی انسانی نوجوانان تکیه دارد و همین نگاه باعث می‌شود بتوان آن را از بهترین نمونه‌های سینمای جنگ در سال‌های اخیر دانست.