چالش‌های امنیت روانی در فضای مجازی و راهکارهای حفظ آن

چالش‌های امنیت روانی در فضای مجازی و راهکارهای حفظ آن

زندگی بشر از ابتدا تا به امروز همواره با مفهومی به عنوان “امنیت” در هم آمیخته شده است، برخی کارشناسان بر این باورند که امنیت یکی از اصلی ترین مفاهیم در سنجش کیفیت زندگی بشر است. به طوری که بشر زیست خود را بر پایه امنیت بنا نهاده و همواره تلاش هایی برای احیای ژرفای این مفهوم نموده است. آنچه در ذیل می خوانید مداقه ای است بر اهمیت این موضوع، که به طور خاص تاکید بر امنیت روانی در فضای مجازی دارد.

امنیت روانی چیست؟

امنیت از ریشه «اَمن»، معنایی ضد ترس دارد. برخی لغت‌شناسان واژه «اَمن» را هم‌معنای «سلیم» دانسته و کاربردهای آن را در سکون و آرامش قلب دانسته‌اند. امنیت روانی اما به معنای احساس اطمینان، آرامش و اعتماد به خود، دیگران و محیط است که از رابطه مثبت بین فرد و جامعه ناشی می شود. امنیت روانی در ایران تحت تاثیر عوامل مختلفی از جمله تحولات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و مذهبی قرار گرفته است که برخی از آن ها منجر به تزلزل، تهدید و خشونت روانی شده اند.

امنیت روانی در بیانات مقام معظم رهبری

امنیت روانی جامعه و اهمیت این موضوع بارها مورد توجه مقام معظم رهبری قرار گرفته و ایشان نکاتی را در این رابطه مطرح نموده اند. از جمله اخیرا ایشان در دیدار خود با خانواده شهدای امنیت فرمودند: «مسئولان کشور همانگونه که درباره امنیت مرزها و کوچه و خیابان و زندگی مردم وظایف مهمی دارند، در زمینه حفظ امنیت روانی مردم نیز کاملاً مسئولند.» ایشان با اشاره به استفاده بدخواهان کشورها و ملتها از ابزار جنگ نرم در کنار جنگ سخت، ناایمن کردن فضای روانی جامعه را یکی از اجزاء جنگ نرم دانستند به نقش فضای مجازی برای پیشبرد اهدافشان دشمنان اشاره داشتند. ایشان با توجه دادن به مسئولین در خصوص ایجاد ترس و تردید توسط یک خبر یا مطلب غلط با انتقاد از میزان توجه به امنیت روانی جامعه، دچار تردید و ترس نکردن مردم را امنیت روانی دانسته و انتشار تفاسیر و اخبار به قصد ایجاد ترس در عموم را از منظر قرآن و خداوند مردود اعلام نموده اند.

پاورپوینت امنیت روانی در فضای مجازی

درختواره بیانات رهبر معظم انقلاب در خصوص امنیت روانی و فضای مجازی در دیدار با خانواده شهدای امنیت:

💠درباره امنیت روانی جامعه

🗣بعضی‌ها با خبری که میدهند
🗣با تحلیلی که میکنند
🗣با تفسیری که از وقایع میکنند
💢در مردم تردید ایجاد میکنند
💢ترس ایجاد میکنند

👆«مرجفون» یعنی همینها
✨خدای متعال به پیغمبر میفرماید
📌تو را مأمور میکنیم که به سراغ اینها بروی و مجازاتشان کنی

📲هر چه به ذهن انسان میرسد در فضای مجازی نبایستی منتشر کرد
🔺بینید روی فکر و روحیه‌ مردم چه تأثیری میگذارد

✍️کسانی هم که درباره‌ فضای مجازی میخواهند تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری کنند
📌توجّه کنند که چطور ممکن است در فضای مجازی،
💢یک تحلیل غلط، یک خبر غلط، یک برداشت غلط از یک مسئله
🚨مردم را دچار اضطراب، تردید و دچار ترس کند

🚸مسئولان کشور همچنان که امنیت اجتماعی را موظفند حفظ کنند،
💎امنیت روانی مردم را هم موظفند حفظ کنند
⚠️دشمنان هم از این استفاده میکنند
⛔️یکی از بخشهای جنگ نرم، همین ناایمن‌سازی روانی جامعه است

عوامل تهدید کننده امنیت روانی جامعه

عوامل متعددی می‌توانند امنیت روانی یک جامعه را تهدید کنند و باعث ایجاد احساس ناامنی، استرس، اضطراب و ناراحتی در افراد شوند. برخی از این عوامل عبارتند از:

1. ارتکاب جرایم: افزایش ارتکاب جرم و جنایت در جامعه، چه جرایمی چون سرقت، حملات فیزیکی و تهدیدهای مختلف و حتی جرایم مرتبط با فضای مجازی مانند عملیات های مجازی علیه محرمانگی داده ها، انواع فیشینگ، هک و نفوذ و… می‌تواند باعث ایجاد ترس و اضطراب در مردم و یا کاربران فضای مجازی گردد و امنیت روانی آن‌ها را تحت تأثیر قرار دهد.
2. انتشار اخبار منفی: انتشار اخبار منفی و شایعات، که امروزه در شبکه های اجتماعی به وفور یافت می شود،  همانطور که مقام معظم رهبری فرمودند می‌تواند باعث نگرانی و تشویش و در نهایت هراس در جامعه شود و احساس ناامنی روانی را افزایش دهد. به تعبیر مقام معظم رهبری فاعل شایعه ساز رد است و باید با او برخورد قضایی کند.
3. تبعیض و بی‌عدالتی: برخوردهای ناعادلانه با افراد که در آموزه های دینی نیز نکوهیده شده باعث بروز احساس سرخوردگی و ناامنی روانی در گروه‌های مختلف جامعه می شود.
4. مزاحمت در فضای مجازی: با گسترش استفاده از شبکه‌های اجتماعی، مزاحمت های مجازی، رفتار غیر سیستماتیک آنلاین و انتشار اطلاعات خصوصی افراد بیش از پیش اتفاق افتاد. رفتاری که می‌تواند امنیت روانی کاربران را به مخاطره اندازد.
5. نبود حمایت قانونی: عدم وجود قوانین و مقررات حمایتی در مقابله با آسیب‌های نوظهور، مانند خشونت های خانگی ناشی از تحریکات مجازی، می‌تواند باعث ایجاد ناامنی روانی شود؛ زیرا افراد احساس می‌کنند در برابر این تهدیدات محافظتی ندارند.
6. فقر و بیکاری: مشکلات اقتصادی، مانند فقر، بیکاری و نداشتن ثبات مالی، می‌تواند باعث ایجاد استرس و اضطراب شدید در افراد و خانواده‌ها شود که در نهایت امنیت روانی جامعه را تهدید می‌کند.
7. فشارهای فرهنگی و اجتماعی: محدودیت‌ها و فشارهای فرهنگی و اجتماعی، از جمله انتظارات سخت‌گیرانه و معیارهای ناعادلانه، می‌تواند به احساس ناکافی بودن و کاهش اعتماد به نفس منجر شود و بر سلامت روانی افراد اثر منفی بگذارد.
8. نبود آگاهی و فرهنگ‌سازی: عدم آموزش و آگاهی کافی در استفاده از پدیده های نو ظهور مانند شبکه های اجتماعی می تواند تا حدود زیادی امنیت روانی را دچار مخاطره کند. از طرفی دیگر عدم آگاهی در مورد اهمیت سلامت روان و نحوه حمایت از آن نیز می تواند موجب چالش‌های روانی خطرناکی گردد در نهایت به کاهش امنیت روانی در جامعه منجر شود.
9. نبود آزادی‌های فردی: محدودیت‌های شدید و نبود آزادی‌های فردی، مانند آزادی بیان، می‌تواند باعث ایجاد احساس ترس و عدم اطمینان در افراد شود.

راهکارهای جامع ارتقاء امنیت روانی جامعه

فضای مجازی امروز از مهمترین ارکان تهدید کننده امنیت روانی در جامعه است از این رو سازمان های موثر در ارتقاء امنیت روانی جامعه می توانند با پیاده سازی راهکارهایی در ارتقاء امنیت روانی جامعه موثر باشند:

1. افزایش توان عملیاتی مقابله کننده : رصد، شناسایی و برخورد به موقع و اثربخش با بر هم زنندگان امنیت روانی جامعه در فضای مجازی از مهترین اقداماتی که می بایست در این خصوص انجام گیرد.
2. حذف اطلاعات نادرست و شایعات: ایجاد سیستم‌هایی برای مقابله با شایعات و اخبار نادرست در فضای مجازی می‌تواند به کاهش اضطراب و نگرانی در جامعه منجر شود. این سیستم‌ها می‌توانند از طریق شناسایی و حذف محتوای نامناسب به ایجاد فضایی امن‌تر برای تبادل اطلاعات کمک کنند.
3. پیگیری تصویب قوانین محکم برای مقابله با مزاحمت های مجازی: تنظیم و اجرای قوانین سختگیرانه برای مقابله با آزار و اذیت و مزاحمت اینترنتی لازم و ضروری است. وجود قوانین مؤثر به کاربران این اطمینان را می‌دهد که از حمایت قانونی برخوردارند و با خیال آسوده‌تری در فضای مجازی فعالیت کنند.
4. آگاهی‌بخشی و آموزش کاربران: آموزش به کاربران، به‌ویژه جوانان و نوجوانان، درباره نحوه استفاده ایمن از اینترنت و شبکه های اجتماعی در جهت تشخیص اخبار نادرست و روش‌های مقابله با حمله های مجازی، می‌تواند امنیت روانی آن‌ها را افزایش دهد.
5. تلاش برای افزایش حریم خصوصی کاربران : پلتفرم‌های مجازی باید حریم خصوصی کاربران را به صورت جدی رعایت کنند. کاربران باید توانایی کنترل اطلاعات شخصی خود را داشته باشند و پلتفرم‌ها باید از ابزارهایی برای محافظت از داده‌ها و اطلاعات حساس کاربران استفاده کنند.
6. کنترل محتوای خشونت‌آمیز و حساس در فضای مجازی: به‌کارگیری الگوریتم‌ها و سیستم‌های نظارتی برای شناسایی و حذف محتوای خشونت‌آمیز، توهین‌آمیز یا تفرقه‌انگیز می‌تواند به کاهش تنش‌های روانی و استرس‌های ناشی از چنین محتواهایی کمک کند و فضایی امن‌تر ایجاد کند. موضوعی که با مدیریت منطقه محور می توان شکل گیرد.
7. حمایت از ترویج فرهنگ احترام در فضای مجازی: مقام معظم رهبری در یکی از دیدارهای خود اشاراتی به ترویج فرهنگ اسلامی در فضای مجازی داشته اند. لذا ترویج فرهنگ احترام و رفتار مناسب در فضای مجازی می تواند به افزایش امنیت روانی کاربران بیانجامد.
8. توسعه پشتیبانی‌های روانی آنلاین: بهبود خدمات مشاوره و حمایت روانی آنلاین به افرادی که در فضای مجازی دچار استرس، اضطراب یا آزارهای روانی شده‌اند با هم افزایی و اتصال دستگاه های متولی مانند بهزیستی و اورژانس اجتماعی.
9. سهل سازی خدمات ارتباطی با دستگاه های مسئول : ارتقاء عملکرد الکترونیکی و از راه دور دستگاه های مسئول و ارائه خدمات مشاوره و پشتیبانی در سکوهای داخلی با هدف افزایش امنیت روانی کاربران
10. ترویج مسئولیت‌پذیری در استفاده از فضای مجازی: تشویق افراد به استفاده مسئولانه از اینترنت، از جمله رعایت اصول اخلاقی و حقوق دیگران، می‌تواند به کاهش رفتارهای آسیب‌زننده و تهدیدکننده در فضای مجازی کمک کند و به تقویت احساس امنیت در کاربران منجر شود.

با انجام این اقدامات، می‌توان فضایی مجازی ساخت که افراد بتوانند با اعتماد بیشتری از آن استفاده کنند و از نظر روانی در این محیط احساس امنیت بیشتری داشته باشند.

پاورپوینت امنیت روانی در فضای مجازی

برنامه های پیشگیرانه قابل اجرا برای افزایش امنیت روانی جامعه

در سال های اخیر برنامه های پیشگیرانه موثری برای افزایش امنیت روانی جامعه اجرا شده است، این برنامه های پیشگیرانه قابل اجرا از سوی دستگاه های متولی را می توان با راهکارهایی به شرح زیر توسعه داد:

1. اجرای برنامه‌های حمایت از سلامت روان در مدارس: در برخی کشورها برنامه‌های آموزشی مرتبط با سلامت روان از سنین پایین در مدارس اجرا می‌شود. این برنامه‌ها شامل آموزش مهارت‌های مدیریت استرس، حل تعارضات، و تشویق به ارتباطات مثبت است. این رویکرد به کودکان و نوجوانان کمک می‌کند که بهتر با چالش‌های روانی و اجتماعی کنار بیایند و از سلامت روانی بهتری برخوردار شوند. اکنون در کشور نیز جلسات مشابهی در مدارس شکل می گیرد و تلاش می شود کودکان و نوجوانان کشور با شیوه استفاده صحیح و امن از شبکه های مجازی آگاه شوند، از طرفی توسعه اقدامات سازمان امور اجتماعی وزارت کشور، مرکز ملی فضای مجازی و دستگاه های مشابه در این مسیر می تواند اقدامی موثر باشد.
2. حمایت و معرفی خدمات برخط پشتیبانی روانی دارای صلاحیت: در کشورهای مختلف، خدمات مشاوره و حمایت روانی برخط مانند “Headspace” و “BetterHelp” ارائه می شوند. این سکوها به افراد امکان می‌دهند که به کمک مشاوران و روانشناسان دسترسی پیدا کنند و بدون احساس خجالت یا ترس از قضاوت، مسائل روانی خود را مطرح کنند. در ایران نیز سازوکارهای مختلفی برای این منظور وجود دارد که  همکاری، حمایت و معرفی این خدمات به جامعه از سوی دستگاه های متولی می تواند به افزایش بهره مندی کاربران از این خدمات کمک کند.
3. اجرای پویش های آگاهی‌بخش عمومی: توسعه دامنه پوشش پویش های رسانه ای و سایبری اطلاع رسانی کشور به موضوعات مرتبط با ارتقاء امنیت روانی جامعه مانند تشخیص اخبار جعلی و مقابله با شایعات.
4. ایجاد مراکز فرهنگی و اجتماعی حمایتی: دستگاه های متولی این ظرفیت را دارند تا با همکاری و حمایت بخش خصوصی مراکز فرهنگی و اجتماعی را با هدف تقویت ارتباطات بین‌فردی و حمایت از افراد بزه دیده یا بزه کاران سایبری ایجاد کنند. این مراکز به افراد امکان می‌دهند تا دریافت خدمات مشاوره ای تخصصی در موضوعات مرتبط با امنیت روانی سایبری از حمایت روانی و اجتماعی برخوردار شوند.
5. برنامه‌های حمایتی در محیط‌های کاری: توسعه برنامه های آموزشی و مشاوره ای با همکاری سازمان ها و نهادهای دولتی به منظور ارتقاء چتر حمایتی از سلامت روان کارکنان در محیط کار که می تواند به افزایش امنیت روانی کارکنان کمک می‌کنند. این برنامه‌ها شامل دوره‌های آموزشی، مشاوره روانی رایگان، و پیاده سازی سیاست‌های منع آزار و اذیت در محیط کار است که باعث کاهش استرس و افزایش حس امنیت و تعلق در کارکنان می‌شود.
6. پیگیری ارتقاء قوانین حمایتی از امنیت روانی کاربران : قوانین مورد نیاز برای صیانت از حریم خصوصی و امنیت داده‌های کاربران در کشور به شدت نیازمند به روزرسانی و تطبیق با رشد فناوری هستند. پیگیری ارتقاء قوانین حمایتی از امنیت روانی کاربران می تواند از سوءاستفاده و افشای اطلاعات شخصی جلوگیری کرده و به افراد احساس امنیت بیشتری در فضای مجازی می‌دهد.

علی محمد رجبی