چه‌طور یک ساز خوب بخریم؟

اگر قصد دارید ساز بخرید و تخصصی در موسیقی ندارید، این متن به شما کمک می‌کند تا بهتر خرید کنید.

ممکن است تازه‌کار باشید یا بخواهید ساز را برای دوستی هدیه بخرید؛ بسته به نوع ساز شرایط انتخاب و خرید تغییر می‌کند. اولین قدم این است که از سازی که قصد خرید آن را دارید اطمینان حاصل کنید. خیلی‌ها بعد از خرید و طی کردن مدتی دوره‌ی آموزشی، تازه متوجه می‌شوند که آن ساز را دوست ندارند. یکی از راهکارهایی که می‌تواند از این اتفاق جلوگیری کند بررسی و شناخت دقیق سازهاست. برای این که سازها را بهتر بشناسید به موسیقی‌های مورد علاقه‌ی خود توجه کنید؛ سبک و سازبندی آنها را پیدا کنید و سعی کنید صدای تفکیک‌شده و تنهای سازها را پیدا کنید و بشنوید. اکنون هزاران‌هزار ویدیو از سازهای مختلف در فضای مجازی وجود دارد که با بررسی دقیق آنها بیشتر به علاقه‌ی خود پی خواهید برد. اگر نوازنده و موزیسین در اطرافتان وجود دارد حتما با او در این زمینه مشورت کنید.

در متن زیر به معرفی تعدادی از سازهای ایرانی می‌پردازیم و در آینده نیز سازهای غیر ایرانی را نیز بررسی خواهیم کرد.

ایرانی‌های پرطرفدار

سازهای ایرانی که بیشترین طرفدار را دارند سه‌تار، دف، سنتور، تنبک، تار و کمانچه هستند. در این میان سازهای دف، سه‌تار و سنتور به نسبت از قیمت پایین‌تری برخوردارند. اگر قصد دارید دف بخرید کار شما زیاد سخت نیست. تقریبا در حال حاضر اکثر نوازندگان دف از سازهایی با پوست مصنوعی استفاده می‌کنند. پس بهتر است به سراغ پوست طبیعی نروید چون علاوه بر قیمت بالاتر به مراقبت زیادی احتیاج دارند. خیلی از سازهای پوستی نیز به سرعت کیفیت اولیه‌ی خود را از دست می‌دهند. قیمت دف‌های پوست مصنوعی بسیار مناسب است و می‌توانید با پرداخت مبلغی قابل قبول سازی کارآمد تهیه کنید. اگر قصد استفاده دکوراتیو از ساز را ندارید به سراغ سازهایی که نقاشی دارند نروید چون معمولا سازهای باکیفیت را نقاشی نمی‌کنند. از ویژگی‌های مهم دف وزن پایین آن است به خصوص برای خانم‌ها این موضوع بسیار تعیین‌کننده است. باید دقت داشته باشید که پوست ساز سالم و بدون خرابی باشد. در ضمن کشیدگی پوست نیز در حالتی باشد که نه خیلی شل و نه خیلی سفت است. این ویژگی از صدای ساز نیز قابل تشخیص است. در نهایت سازی با قیمت بین صد تا دویست هزار تومان را می‌توان یک دف میان‌رده‌ی خوب دانست. سازهای درجه یک نیز که با پوست‌های برندهای معروفی مانند رمو تولید می‌شوند نیز سازهای درجه یک و حرفه‌ای محسوب می‌شوند.

محبوب ایرانی

سه‌تار یکی از سازهای محبوب ایرانی است. سه‌تار سازی است سبُک با صدایی شفاف و دلنشین. ساز دل که از القاب معروف این ساز است، توانایی اجرای تمامی فواصل ایرانی را دارد و گزینه‌ی خوبی برای شروع موسیقی است. قیمت سه‌تار معمولی و قابل قبول از حدود سیصد هزار تومن آغاز می‌شود. سه‌تار خوب متقارن است؛ دسته آن انحراف ندارد و نداشتن ترک و شکستگی نیز از جمله موردی است که باید به دقت در تمام قسمت‌ها جست‌وجو شود. اگر مهارت چندانی نداریم از فروشنده بخواهیم تا تمام پرده‌ها را تک‌به‌تک به صدا در بیاورد تا ساز در همه جا بدون نویز باشد. گوشی‌هایی که روی سر دسته‌ی ساز به چشم می‌خورند بهتر است هم‌اندازه و یک دست باشند. باید از سلامت آنها اطمینان پیدا کنیم. گوشی‌های ساز باید کوک را خوب نگه دارند و دیگر اینکه چرخش پله‌ای نداشته باشند. قیمت سه‌تار میان‌رده حدود یک تا دو میلیون تومان است و سازهای حرفه‌ای و ویژه تا چند میلیون تومن هم قیمت و ارزش دارند.
سنتور یکی از سازهایی است که خرید آن خیلی سخت نیست. ساز چوب گردو با ساخت قابل قبول، حدود ششصد هزار تومان قیمت دارد. سنتور باید صدایی درخشان و رسا داشته باشد. در بعضی از سنتورها صدا زیادی می‌پیچد و این موضوع باعث می‌شود گوش نوازنده و شنونده خسته شود. صفحه زیر و روی سنتور باید تخت و غیر تاب‌دار باشند. اگر گوشی‌هایی که سیم‌ها دور آنها می‌پیچند و در یک ردیف قرار دارند، هم ارتفاع باشند می‌تواند حاکی از مهارت سازنده آن باشد. سیم‌ها باید شفاف و تازه باشند. سیم‌های زنگ‌زده حدود صد هزار تومان هزینه تعویض در بر خواهند گرفت. سنتور میان رده یک تا دو میلیون قیمت دارد و سازهای حرفه‌ای و ویژه نیز قیمت‌های چند میلیونی دارند و تشخیص آنها به کارشناس نیاز دارد.

کوبه‌ای...

تنبک ساز کوبه‌ای است و طرفداران خاص خود را دارد. تنبک ساختمان ساده‌ای دارد. یک بدنه‌ی گلدان‌مانند چوبی که روی دهانه آن پوست کشیده شده است. دقت داشته باشید برای تنبک چوبی فقط از پوست طبیعی استفاده می‌شود و این بهترین حالت برای این ساز است. چوب تنبک باید بدون ترک، شکستگی و یک‌تکه باشد. البته در حال حاضر سازهای چند تکه ساخته می‌شوند، ولی صدا، کیفیت و دوام سازهای یکپارچه را ندارند؛ البته قیمتشان به نسبت پایین‌تر است. دقت داشته باشید در خرید تنبک پوست ساز در حد مناسب کشیده شده باشد. یعنی نه خیلی سفت و نه خیلی شل باشد. این نکته را می‌توان از روی صدای ساز نیز تشخیص داد. بهتر است از خرید سازهایی که رنگ مات دارند خودداری کنیم. معمولا سازهایی که بدنه‌ی چوبی سالم و خوش‌نقش دارند را مات رنگ نمی‌کنند. این موضوع در مورد دیگر سازها نیز صدق می‌کند. در نهایت تنبک بهتر است وزن و چگالی مناسبی داشت باشد بعضی از تنبک‌ها وزن زیادی دارند و نوازنده را خسته می‌کنند. تنبک میان‌رده بین چهارصد تا هفتصد هزار تومان قیمت دارد و سازهای حرفه‌ای‌تر نیز قیمت‌های بالاتر دارند.

زهی‌زخمه‌ای و زهی‌آرشه‌ای

تار و کمانچه میان سازهای ایرانی از قیمت بیشتری برخوردارند. قیمت بالاتر این دو ساز به علت پیجیدگی بیشتر در ساخت و جزيیات است. تقریبا حداقل قیمت هر دو یک میلیون تومان است که البته سازهای مشقی و با کیفیت پایین محسوب می‌شوند. قیمت کمانچه کمی نسبت به تار پایین‌تر است و تهیه کمانچه‌ای با کیفیت مناسب هزینه‌ی کمتری دارد. ویژگی ظاهری این دو ساز مثل سازهای قبلی است؛ باید چوب سالم، بدون ترک و شکستگی داشته باشند. گوشی‌ها یک‌دست و روان باشند و البته کوک را خوب نگه دارند. پوست این سازها هم قیمت بالایی دارند و باید سالم باشند. صدای تار باید بدون نویز و صدای اضافی باشد. برای تشخیص این موضوع از فروشنده بخواهید تمام پرده‌های ساز را روی تمام سیم‌ها به صدا در بیاورد. از آن جایی که قیمت این دو ساز نسبتا بیشتر است بهتر است یک ساز میان‌رده تهیه کنید که این میزان هزینه برای کمانچه حدود ۱.۵ تا ۲.۵ میلیون و برای تار دو تا سه میلیون تومان قیمت مناسبی است.

نویسنده: حامد حبیبی، کارشناس موسیقی بیپ‌تونز