سوءاستفاده‌ی عاطفی چیست و چه انواعی دارد؟

برخی از علائم سوءاستفاده‌ی عاطفی، مانند آثار آسیب‌های جسمی، به‌راحتی قابل مشاهده هستند. اما تشخیص و درک اشکال دیگر سوءاستفاده دشوارتر است. برخی از نشانه‌های سوءاستفاده‌ی عاطفی هم می‌تواند برای افرادی که خارج از شرایط قربانی هستند به‌راحتی قابل تشخیص باشد، اما ممکن است خود شخص در آن شرایط متوجه آن‌ها نشود یا از وجود سوءاستفاده کاملا بی‌خبر باشد.

سوءاستفاده‌ی عاطفی و ذهنی شامل شرایطی است که در آن‌ها یک شخص سعی در کنترل، منزوی کردن یا ترساندن شخص دیگری را دارد. شکل ظاهری سوءاستفاده ممکن است شامل بیان گفته‌های خلاف واقع، انعکاس واقعیت به شکلی دیگر و تهدید کردن یا اقدامات دیگر باشد که معمولا دارای الگو یا نظمی ثابت هستند و حداقل برای مدتی ادامه داشته‌اند.

در این مقاله درباره‌ی علائم و موقعیت‌هایی که ممکن است در آن‌ها سوءاستفاده‌ی عاطفی رخ دهد صحبت خواهیم کرد، دانستن این اطلاعات می‌تواند به شما کمک کند تا وضعیت خود را بررسی کرده و در صورت نیاز به دنبال کمک باشید.

سوءاستفاده‌ی عاطفی در چه موقعیت‌هایی اتفاق می‌افتد؟

افراد سوءاستفاده کننده معمولا از کسانی که به آن‌ها بسیار نزدیک هستند سوءاستفاده می‌کنند. به‌عنوان مثال، ممکن است این فرد شریک زندگی شما باشد که از شما سوءاستفاده می‌کند.

با این حال، سوءاستفاده‌ی عاطفی ممکن است در انواع دیگر روابط مانند مثال‌های زیر هم رخ دهد.

ارتباط با یک شریک تجاری یا یکی از همکاران نزدیک باشد.
ارتباط با والدین
ارتباط با پرستار خانگی
ارتباط با یک دوست صمیمی که شخص به او اعتماد می‌کند.

همان‌طور که انجمن ملی بازماندگان کودک‌آزاری آمریکا اظهار داشته است، سوءاستفاده‌ی روحی و روانی در بعضی شرایط می‌تواند بسیار ظریف باشد. ممکن است فرد حتی متوجه نشود که شخصی در حال سوءاستفاده از آن‌ها است. شناسایی این الگوهای رفتاری مخرب و تلاش برای پایان دادن به آن‌ها امری کاملا ضروری است.

سوءاستفاده‌ی عاطفی اشکال مختلفی دارد اما بسته به کاری که سوءاستفاده کننده انجام می‌دهد ممکن است در یکی از چندین دسته زیر قرار بگیرد.

برخی از این نوع سوءاستفاده‌ها در ادامه آورده شده‌اند؛

اعتیاد به عشق چیست و چه نشانه‌هایی دارد؟

کنترل کردن

کنترل کردن دیگران یک علامت خطر در هر رابطه‌ای است. نمونه‌هایی از رفتارهای کنترل‌کننده در ادامه آورده شده‌اند؛

طرح خواسته یا دستورات و انتظار تحقق آن‌ها از شما
تصمیم‌گیری در همه‌ی شرایط، حتی لغو کردن برنامه‌های شخص دیگر بدون پرسیدن از او
کنترل کردن محل زندگی شخص دیگری به طور مداوم
اصرار به شما برای تماس‌های منظم، پیامک یا ارسال تصاویر با جزئیات مکانی و حتی حضور در این مکان‌ها برای اطمینان از صداقت یا دروغ گفتن شما
درخواست از شما مبنی بر پاسخ فوری به تماس‌ها یا پیامک‌ها
اعمال کنترل مالی بر شخص دیگر، مانند انتقال دارایی‌های شخص به حساب خود و فقط دادن پول تو جیبی مختصر به شخص دیگر
جاسوسی از طریق تلفن همراه شخص دیگر، بررسی تاریخچه‌ی اینترنت وی یا جست‌وجوی سوابق تماس‌های وی با دیگران
داشتن قانونی مبنی بر اینکه هر زمان از فرد تقاضا کرد گذرواژه تلفن همراه، حساب‌های رسانه‌های اجتماعی و ایمیل را به او بدهد.
با فرد مانند کودک رفتار کردن، از جمله گفتن اینکه آن فرد چه چیزی بخورد، چه چیزی بپوشد یا اینکه کجا می‌تواند برود.
داد و فریاد که غالبا تاکتیکی با هدف ترساندن قربانی است و می‌تواند روشی باشد که فرد سوءاستفاده کننده به وسیله‌ی آن به دیگری بفهماند که چه کسی کنترل او را در دست دارد.
استفاده از ترس‌های افراد دیگر؛ افراد سوءاستفاده کننده معمولا از ترس‌های اشخاص برای کنترل کردن آن‌ها استفاده می‌کنند.
دریغ کردن محبت؛ سوءاستفاده کنندگان ممکن است شخص را به خاطر رفتار «بدش» مجازات کنند و محبت خود را از او دریغ کنند یا به او این احساس را القا کنند که آن فرد سزاوار عشق و محبت نیست.
دادن هدایای بیش از حد و با اشاره ضمنی به این مفهوم که این هدیه‌ها ممکن است هر لحظه ناپدید شوند، یا به‌عنوان یادآوری آنچه طرف مقابل در صورت ترک رابطه از دست خواهد داد.

ایجاد احساس خجالت و شرمندگی

ممکن است فرد سوءاستفاده کننده سعی کند که شخص مقابل را درباره‌ی رفتار خود شرمنده کند.

افراد سوءاستفاده کننده ممکن است سعی کنند کاری کنند که فرد به خاطر کمبودهایش احساس شرمندگی و خجالت کند و یا اینکه احساس کند به خاطر این کمبودها لیاقت خیلی از چیزها را در زندگی ندارد.

این نوع سوءاستفاده اشکال مختلف زیر را دارد؛

پند و نصیحت: فرد سوءاستفاده کننده ممکن است درباره‌ی رفتار طرف مقابل به او پند و نصیحت‌هایی بکند، به گونه‌ای که شخص مقابل احساس کند فردی فرومایه است.
رفتار انفجاری: این موضوع جزئی از رفتارهای کنترل است. انجام ندادن آنچه که فرد سوءاستفاده از شما می‌خواهد، ممکن است منجر به طغیان رفتاری یا عصبانی وی شود. این روش راهی برای کنترل فرد و ایجاد احساس شرم در «گوش نکردن به دستورات» است.
دروغ گفتن: افراد سوءاستفاده‌گر ممکن است با صراحت دروغ بگویند و به شما دروغ‌هایی دربار‌ی نظر دوستانتان درباره‌ی رفتار «بد» شما بگویند.
فرار کردن از مسؤولیت: افراد سوءاستفاده‌گر ممکن است به جای اینکه مشکلی را که به آن‌ها مربوط است حل کنند، آن وضعیت را به کلی ترک کنند و از روبه‌رو شدن با مسائلی که دوست ندارند بپرهیزند. به‌عنوان مثال، در یک اختلاف خانگی، آن‌ها ممکن است به سادگی اظهار کنند که شخص مقابل دیوانه است. این کار می‌تواند تمام تقصیرها را به گردن شخص مقابل بیندازد و در او احساس شرمندگی ایجاد کند ضمن اینکه هرگز مسأله را حل نمی‌کند.
بی‌ارزش جلوه دادن: به‌عنوان مثال اگر شما بخواهید که درباره‌ی مسائل یا مشکلات خود صحبت کنید، ممکن است فرد سوءاستفاده کننده از شما انتقاد کند و بگوید که از کاه دارید کوه می‌سازید و این مسائل هیچ ارزشی ندارند.
همه چیز درباره‌ی تکنیک «روانشناسی معکوس» و روش‌های مقابله با آن

سرزنش کردن

سرزنش کردن معمولا از احساس ناامنی درونی فرد سوءاستفاده کننده ناشی می‌شود. آن‌ها با سرزنش کردن دیگران، دیگر مجبور نیستند که مشکلات و کاستی‌های خود را احساس کنند.

این مسأله ممکن است اشکال مختلف زیر را داشته باشد؛

حسادت: حسادت می‌تواند یک تاکتیک برای سوءاستفاده باشد. فرد سوءاستفاده کننده ممکن است شما را مدام به صحبت یا برقراری رابطه مخفیانه با افراد دیگر، متهم کند. آن‌ها ممکن است شخص دیگر را متهم کنند که مدام آن‌ها را فریب می‌دهد.
بازی دادن قربانی: ممکن است فرد سوءاستفاده کننده با سرزنش کردن فرد دیگر درباره‌ی مسائلی که اصلا وجود خارجی ندارند سعی کند کنترلش را بر فرد قربانی حفظ کند و او را دیوانه جلوه دهد. آن‌ها حتی ممکن است شخص مقابل را به سوءاستفاده کردن متهم کنند.
تحریک کردن قربانی: فرد سوءاستفاده کننده به طور معمول می‌داند که چگونه طرف مقابل را عصبانی کند. آن‌ها ممکن است آن‌قدر شما را اذیت کنند تا زمانی که شما ناراحت شوید و سپس شما را به خاطر اینکه همیشه ناراحت و بدخلق هستید سرزنش کنند.

تحقیر کردن

در اکثر شرایط، به نظر می‌رسد اعمال یا سخنان فرد سوءاستفاده کننده هدفی جز تحقیر طرف مقابل ندارد. این نوع رفتار عموما به صورت زیر هستند؛

استفاده از اسامی تحقیرآمیز: افراد سوءاستفاده کننده ممکن است با صراحت طرف مقابل را احمق، دیوانه یا با سایر نام‌های توهین‌آمیز صدا کنند و در صورت برخورد با آن‌ها، ممکن است سعی کنند که توهین خود آن را به‌عنوان شوخی جلوه بدهند.
شوخی یا کنایه: اگر هر دو طرف یک رابطه از شوخی لذت ببرند، در آن صورت شوخی و کنایه می‌تواند وسیله‌ای برای تفریح باشد، اما گاهی اوقات، افراد سوءاستفاده کننده سخنان تحقیرآمیز خود را به‌عنوان شوخی و کنایه تلقی می‌کنند. اگر فرد مقابل احساس آزردگی کند، ممکن است فرد سوءاستفاده کننده به دلیل نداشتن روحیه‌ی شوخ‌طبعی، طرف مقابل را بیشتر مسخره کند.
استفاده از القاب توهین‌آمیز: اسامی مستعار یا استفاده از القاب ممکن است در روابط طبیعی باشد. با این حال، اسم یا لقبی که توهین‌آمیز باشد قابل قبول نیست.
توهین در ملأ عام: افراد سوءاستفاده کننده ممکن است علنا و در ملأعام با دعوا راه بی اندازند، فقط با این هدف که شما را عصبانی بکنند و جلوی دیگران مقصر جلوه بدهند. آن‌ها همچنین ممکن است به طرف مقابل به دلیل گیر بدهند یا در یک فضای اجتماعی آشکارا او را مسخره کنند.
فخر فروشی: این موضوع شامل تحقیر و پایین جلوه دادن جایگاه طرف مقابل به لحاظ اجتماعی، مالی، تحصیلی و… است، با این هدف که غیر مستقیم به طرف مقابل بگویند که در سطح آن‌ها نیست.
توهین به ظاهر فرد: فرد سوءاستفاده کننده ممکن است به ظاهر طرف مقابل در حضور دیگران توهین کند.
خیانت کردن: افراد سوءاستفاده کننده ممکن است برای آزار و تحقیر شریک زندگی خود به آن‌ها خیانت کنند.
۶ نوع قلدری در دنیای امروز و روش‌های پیشگیری از آن‌ها

غیرقابل پیش‌بینی بودن

به نظر می‌رسد که افراد سوءاستفاده کننده فقط برای اینکه طرف مقابل را تحت کنترل داشته باشند، هرج و مرج راه می‌اندازند و رفتارهای غیر‌قابل‌پیش‌بینی از خود نشان می‌دهند. این رفتارهای غیرقابل پیش‌بینی معمولا شامل نشانه‌های زیر هستند؛

تغییرات شدید خلقی، مثلا نوسان در طیفی بین بسیار مهربان تا سرشار از خشم و عصبانیت در کسری از ثانیه
طغیان‌های احساسی
شروع به بحث و جدل بدون هیچ دلیل مشخصی
تناقض با خود، مانند اظهارنظرهای متناقض با گفته‌های قبلی آن‌ها
تکنیک چراغ گاز، مانند انکار واقعیت‌ها یا ایجاد شک و تردید در طرف مقابل و تظاهر به اینکه او اتفاقات گذشته را به درستی به خاطر نمی‌آورند.
دو رویی، مانند خوش برخورد و مهربان بودن در جمع، اما بد خلق و ایرادگیر بودن در منزل

منزوی کردن قربانی

یکی از تکنیک‌های افراد سوءاستفاده کننده می‌تواند شامل منزوی کردن قربانی یا جلوگیری از خروج وی از خانه باشد. افراد سوءاستفاده همچنین به طرق مختلفی سعی دارند تا قربانی را اطرافیان و آشنایانش جدا کرده و او را منزوی کنند، از جمله:

به شخص قربانی می‌گویند که نمی‌تواند وقت خود را با دوستان و خانواده‌اش بگذراند.
مخفی کردن کلید اتومبیل شخص قربانی
سرقت، پنهان کردن، یا حتی تخریب تلفن همراه یا رایانه قربانی
مسخره کردن یا تحقیر کردن دوستان یا خانواده شخص قربانی که باعث می‌شود فرد از گذراندن وقت با آن‌ها احساس بدی داشته باشد.
گرفتن تمام وقت آزاد شخص
حبس کردن فرد در یک اتاق یا خانه

در مقابل سوءاستفاده‌ی عاطفی باید چه کرد؟

در مرحله‌ی اول هر کسی که احساس می‌کند در معرض آسیب جسمی قرار دارد باید سعی کند با پلیس تماس بگیرد.

هر کسی که علائم سوءاستفاده‌ی عاطفی را مشاهده می‌کند ولی در معرض خطر آسیب جسمی نیست، هم نیاز به دریافت کمک دارد. تماس با اورژانس اجتماعی در این زمینه گزینه‌ی مناسبی است. این سرویس به طور ۲۴ ساعته در دسترس است و در شرایطی که نیاز به جداسازی فرد باشد، می‌تواند به شما خدمات اقامتی هم ارائه بدهد.

اگر شخصی احساس کند که نسبت به استفاده از این گونه خدمات، احساس راحتی ندارد، می‌تواند با یک دوست یا یکی از اعضای خانواده‌ی خود تماس بگیرد. صحبت کردن با یک فرد مورد اعتماد می‌تواند به این گونه افراد کمک کند تا احساس حمایت بیشتر و انزوای کمتری را احساس کنند.

برخی از افراد احساس می‌کنند که می‌توانند با سوءاستفاده‌ی عاطفی کنار بیایند، یا ممکن است سعی کنند آن را توجیه کنند و بگویند که این کار به اندازه‌ی سوءاستفاده‌ی جسمانی بد نیست. با این حال، همان‌طور که دفتر بهداشت زنان آمریکا خاطر نشان کرده، سوءاستفاده‌ی عاطفی تأثیرات طولانی مدت خود را دارد و همچنین نشانه‌ای است دال بر اینکه که آزار جسمی هم در انتظار فرد است.

به همین دلیل، مهم است که سعی کنید از سوءاستفاده‌ی عاطفی و فرد سوءاستفاده کننده فاصله بگیرید و این روند معیوب را متوقف کنید.

۱۶ روش اثبات شده برای غلبه بر افسردگی

این اقدامات شامل مراحل زیر است:

تعیین مرز و فاصله‌گذاری با فرد سوءاستفاده کننده: شامل ایستادن در راستای منافع خود تا هر حدی که لازم باشد و با هدف جلوگیری از رفتارهای مخرب فرد سوءاستفاده. در بسیاری از مواقع، این موضوع شامل خاتمه دادن به رابطه یا قطع کامل رابطه با شریک زندگی می‌شود بدون هیچ نوع ارتباطی با آن‌ها بعد از جدایی.
تغییر اولویت‌ها: افراد سوءاستفاده کننده احساس همدردی فرد قربانی را مخدوش می‌کنند، تا حدی که فرد قربانی در حین مراقبت از شخص سوءاستفاده از نیازهای اولیه‌ی خودش هم غافل می‌شود. مهم است که به این رویه غلط خاتمه دهید و نیازهای خود را در اولویت قرار دهید.
دریافت کمک از متخصصان: دریافت کمک حرفه‌ای طولانی مدت در قالب روان‌درمانی و گروه‌های پشتیبانی می‌تواند عزم و اراده‌ی فرد را تقویت کرده و به او کمک کند تا باور کند که در فرایند بهبودی از سوءاستفاده تنها نیست.
تدوین برنامه‌ای برای خروج از رابطه: هر کسی که احساس می‌کند در موقعیت سوءاستفاده‌ی عاطفی قرار گرفته است، باید برنامه‌ای برای خروج از آن وضعیت هم داشته باشد. همکاری با کسانی که آن فرد را دوست دارند و از او حمایت می‌کنند، می‌تواند به این طرح خروج کمک کند که باعث ایجاد احساس حمایت در فرد قربانی بشود.

نکته‌ی پایانی

سوءاستفاده‌ی عاطفی اشکال مختلفی دارد و می‌تواند بسیار ظریف‌تر و پوشیده‌تر از سایر اشکال سوءاستفاده باشد. هر کسی که علائم سوءاستفاده‌ی عاطفی را از طرف نزدیکانش می‌کند، باید از هر روشی که احساس راحتی بیشتری می‌کند، اقدام کند و از دیگران کمک بگیرد.

اعتماد به یک دوست یا متخصص سلامت روان می‌تواند به شما کمک کند تا به سمت آینده‌ای روشن حرکت کنید که از آن شرایط ناسالم و آزاردهنده فاصله گرفته و بهبودی پیدا کنید.