ویراستار کیست و ویرایش چطور انجام می‌شود؟ (معرفی مشاغل حوزه‌ی ویراستاری)

هنگامی که روی یک متن مراحل مختلف ویرایش به‌درستی انجام شده باشد، آنچه باقی می‌ماند یک اثر نوشتاری یکپارچه و زیبا است که ساختاری منطقی دارد، هیچ‌گونه ابهامی ندارد و نمی‌توان از آن چند معنای مختلف برداشت کرد، نقصان و مشکلی در اطلاعات ارائه شده در آن مشاهده نمی‌شود، انسجام منطقی دارد و جریان ارائه‌ی اطلاعات در آن شفاف و رسا است و در نهایتِ وضوح و اختصار ارائه شده است.

ویرایش فرایندی است که طی آن ویراستار کیفیت یک متن را از جهات مختلف بهبود می‌بخشد و آن را با اصول نگارشی مربوط به یک سبک یا شیوه‌نامه‌ی نگارشی خاص منطبق می‌کند تا آن اثر برای انتشار آماده شود.

انواع مختلفی از ویرایش وجود دارد؛ از ویرایش تکوینی گرفته تا تصحیح متون که اغلب آن‌ها به‌عنوان مراحل مختلف فرایند ویرایش در نظر گرفته می‌شوند. ویرایش یک نوشته از مراحل فنی و ظاهری شروع می‌شود و به اصلاحات ظریف‌تر مثل ملاحظات سبکی و معناشناختی ختم می‌شود.

نوع ویرایش لازم برای هر متن خاص بستگی به این دارد که روی آن نوشته در مرحله‌ی نگارش چقدر کار شده باشد. آثار ساختارمند و صیقلی ممکن است فقط به یک ویرایش فنی کوچک نیاز داشته باشند به همراه اعمال سایر ترجیحات و رویه‌های مربوط به مؤسسه‌ی انتشاراتی که قرار است آن اثر را منتشر کند.

برخی از انتشاراتی‌های کوچک ممکن است فرایند ویرایش آثارشان زیاد پیچیده و طولانی نباشد، در حالی که برخی از انتشاراتی‌های بزرگ و صاحب نام ممکن است قبل از انتشار اثر، ویرایش‌های گسترده‌تری طی چندین مرحله مجزا روی آن انجام دهند.

در ادامه‌ی این مقاله، ابتدا مفهوم ویراستاری به همراه هدف و اهمیت آن تشریح شده است، سپس در ادامه شیوه‌های مختلف ویرایش متون و انواع ویراستارها معرفی شده‌اند. با ما همراه باشید.

اصلاح و بازنویسی، راز دستیابی به یک متن واضح و رسا

بازنویسی و ویرایش راز دستیابی به یک متن شفاف و استاندارد است. مرحله‌ای که نتیجه‌ی کار یک نویسنده در آن تعیین می‌شود. اکثر نویسندگان در همان ابتدا آنچه را که می‌خواهند بگویند در نوشته‌اشان بیان نمی‌کنند یا مفهومی که در ذهنشان است را آن‌طور که باید بیان نمی‌کنند.

تمام متون پیش از بازنویسی همیشه مشکلاتی دارند؛ گاهی اوقات ابهام دارند و واضح نیستند. گاهی اوقات چهارچوب منطقی یا مفهومی متن مشکل دارد و ارتباط بین مفاهیم مغشوش است. گاهی متن دارای زیاده‌گویی و اطناب است. گاهش اوقات لحن متن زیادی تند است یا زیادی پرجلوه و پر ادعا به نظر می‌رسد. گاهی اوقات هم ممکن است متنی خسته‌کننده باشد یا پر از حشو و کلیشه‌های تهی از معنا. گاهی اوقات متن عاری از ریتم و آهنگ لازم است. گاهی اوقات هم می‌توان متن را به روش‌های مختلف خواند و معانی مختلف برداشت کرد. بعضی وقت‌ها هم یک جمله با جمله ماقبل خود ارتباطی منطقی و مفهومی ندارد.

نکته‌ی مهم این است که رسیدن به یک متن واضح و رسا نتیجه‌ی اعمال ترفندها و تغییرات زبانی و ادبی بسیاری است که در حیطه تخصص یک ویراستار می‌گنجند.

ویراستاری چیست؟

ویراستاری یا ویرایش عبارت است از گزینش و آماده‌سازی مطالب مکتوب، تصویری، شنیداری یا ویدیویی که توسط شخص یا نهادی با هدف انتقال پیام یا اطلاعات مشخص استفاده می‌شود. فرآیند ویرایش می‌تواند شامل اصلاح، خلاصه‌سازی، سازماندهی و بسیاری از تغییرات دیگر باشد که به منظور دستیابی به یک اثر استاندارد، یکپارچه، دقیق و عاری از مشکل انجام می‌شود.

فرایند ویرایش اغلب با شکل‌گیری ایده‌ی نویسنده برای خلق اثر آغاز می‌شود و با نوشتن اثر در قالب همکاری بین نویسنده و ویراستار ادامه می‌یابد. ویرایش عموما مبتنی بر به کار گیری مهارت‌های خلاقانه، روابط انسانی و پیروی از مجموعه‌ای از روش‌های دقیق و مشخص می‌باشد.

ویرایش نه تنها به دانش و مهارت زبانی نیاز دارد بلکه مستلزم این توانایی و شهود هم هست که ویراستار در یک نگاه تشخیص بدهد چه چیزی در متن درست است و چه چیزی سر جای خودش نیست. ویراستار باید معنا و هدف متن را به‌درستی درک و احساس کند.

ویراستار در متنی که پیش روی اوست باید به دنبال رفع کج‌تابی‌ها، ایجاد ثبات و یکپارچگی سبکی و وضوح بیانی باشد. او همچنین باید بتواند بدون تعصب و دخالت دادن ایدئولوژی و عقایدش هر نوشته‌ای را بررسی و اصلاح کند.

یک ویراستار مجرب آرایه‌های زبانی و ادبی نامتداول و کاربردهای نامتعارف زبان را به‌راحتی تشخیص می‌دهد. او می‌داند که چه زمانی باید تغییری در ساختار متن انجام دهد و اینکه چگونه این کار را با درایت تمام انجام دهد. کمک به نویسنده برای یافتن «لحن» خودش، بخشی از این فرایند است.

درباره‌ی آثاری که توسط یک ویرایشگر حرفه‌ای، ویراستاری شده‌اند، ساختار متن کاملا یکپارچه است و کمترین عنصری از پیام نویسنده یا تجربه خواننده کاسته نشده است.

ویراستار ارشد در بسیاری از نشریات تحت عنوان «سردبیر» (Chief Editor)، دبیر اجرایی یا دبیر تحریریه شناخته شود. ویراستارانی هم که به صورت مکرر و در سطوح بالا ممکن است با یک مجله یا نشریه همکاری داشته باشند، عنوان «دبیر همکار» (Contributing Editor) را به دست آورند. درباره‌ی روزنامه‌ها و مجلات، بعد از این سطح، دبیران بخش‌های مختلف مانند اقتصاد، ورزش و سبک زندگی قرار می‌گیرند که مطالب مربوط به این حوزه‌ها را گزینش و ویرایش می‌کنند.

در صنعت نشر کتاب، ویراستاران معمولا کتاب‌های مختلف و سایر تألیفات این‌چنینی را ویرایش و سازماندهی می‌کنند. برخی دیگر هم نسخه‌های قدیمی آثار یک نویسنده کلاسیک را تصحیح می‌کنند. عقد قرارداد با نویسندگان و جذب آثار جدید برای انتشار هم وظیفه «دبیر انتشارات» (Acquisitions Editor) است. یافتن ایده‌های مخاطب پسند و ارائه‌ی آن‌ها به نویسندگان مناسب برای تألیف اثر بر مبنای آن‌ها هم جزء وظایف «دبیر بازاریابی» (Sponsoring Editor) است.

آن دسته از ویراستارانی هم که مستقیم روی متن کار می‌کنند عموما «ویراستار» (Copy editors) نامیده می‌شوند که معمولا متون را به لحاظ املایی، دستوری و سبکی اصلاح و آماده انتشار می‌کنند. با این حال این گروه از ویراستاران هم با توجه به حوزه‌ی تخصصی کارشان و سطح ویرایشی که بر روی یک متن انجام می‌دهند به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند که در ادامه به تشریح آن‌ها می‌پردازیم.

در روزنامه‌ها و خبرگزاری‌های اینترنتی، سردبیران مطبوعاتی یا ویراستاران عنوان و موضوع مطالب را تعیین می‌کنند و روی موضوعات اساسی‌تری مانند اطمینان از صحت خبر، رعایت بی‌طرفی و انطباق متن خبر با سیاست‌های داخلی خبرگزاری کار می‌کنند. در برخی این ویراستاران خبری صفحه‌آرایی روزنامه یا مجله را هم طراحی می‌کنند و جایگاه اخبار مختلف در هر صفحه را انتخاب می‌کنند.

هدف از ویرایش چیست؟

هدف از ویرایش یک اثر (مکتوب، صوتی، تصویری یا نمایشی) این است که اطمینان حاصل کنیم محتوا و شیوه‌ی بیان آن اثر با پیامی که مد نظر ما است و همچنین با مخاطب، تناسب و انطباق داشته باشد. ویرایش عموما حول محور عناصر زیر می‌چرخد.

• وضوح: آیا پیام یا داستان شما برای مخاطب واضح و قابل درک است؟
• انسجام: آیا همه اجزا و قسمت‌های مختلف اثر با هم تناسب دارند و در مجموع یک کلیت واحد و منطقی را تشکیل می‌دهند؟
• چفت و بسط منطقی: آیا اثر مخاطب را به شیوه‌ای منطقی از ابتدای متن به انتهای متن هدایت می‌کند؟
• محتوا: آیا پیام یا داستان شما مناسب نوشته شده و برای مخاطب هم به شیوه‌ای مناسب ارائه شده است؟ آیا این اثر نیازها یا انتظارات مخاطب را برآورده می‌کند؟
• لحن: آیا لحن و سبک کار به درستی منعکس کننده شخصیت واقعی نویسنده متن است؟

دو رویکرد به ویرایش

دو رویکرد کلی به ویرایش وجود دارد: «ویرایش هم‌زمان» و «ویرایش پیش‌نویس». اکثر ما هنگام نوشتن، متن را ویرایش هم می‌کنیم و هم‌زمان با ویرایش کردن، مطالبی هم به متن اضافه می‌کنیم. در واقع نمی‌توان بین این دو تمیز قائل شد. شما در حال نوشتن هستید، سپس یک کلمه را در یک جمله تغییر می‌دهید، سه جمله دیگر هم به متن اضافه می‌کنید، سپس یک عبارت را از انتهای جمله به ابتدای آن منتقل می‌کنید که یک ایده‌ی جدید ناگهان از این تغییر به ذهن شما خطور می‌کند، بنابراین یک پاراگراف جدید می‌نویسید که تا آن لحظه نیازی به آن نبود. این کار «ویرایش هم‌زمان» است.

درباره‌ی ویرایش پیش‌نویس، شما فرایند نوشتن را متوقف می‌کنید، صفحات را جمع می‌کنید، آن‌ها را می‌خوانید، درباره‌ی قسمت‌هایی که مناسب است و همچنین مشکلات متن یادداشت‌برداری می‌کنید، سپس دوباره متن را بازنویسی می‌کنید. فقط در حالت ویرایش پیش‌نویس است که شما به کلیت متن پی می‌برید و آن را با تمامیتش درک می‌کنید، سپس به‌عنوان یک فرد مجزا، می‌توانید متن را بررسی کنید.

سطوح ویرایش

آخرین قدم در نگارش یک متن این است که دوباره به عقب برگشت و ناهمواری‌های متن را اصلاح کرد. این کار معمولا در چند سطح مختلف انجام می‌شود که به شرح زیر هستند؛

• حقایق: مطمئن شوید آنچه که نوشته‌اید با واقعیت و حقایق موجود منطبق است.
• املای کلمات: املای اسامی افراد و مکان‌ها، عناوین مختلف، کلمات با املای غیر معمول، غلط املایی متداول خودتان را چک کنید. شما برای این کار می‌توانید از یک غلط‌یاب املایی آنلاین هم استفاده کنید اما پیش از این کار سعی کنید چشمان خود را درست تربیت کنید.
• اعداد: ارقام موجود در متن، به ویژه شماره تلفن‌ها را دوباره بررسی کنید. سایر اعداد را هم همین‌طور، مطمئن شوید که تمام محاسبات ریاضی موجود در متن درست است و سایر اعداد (برآورد جمعیت، حقوق و غیره) منطقی به نظر می‌رسد.
• دستور زبان: فاعل و فعل باید با هم منطبق باشند، ضمایر به مراجع صحیح نیاز دارند و چیزهایی از این دست.
• سبک: انطباق کامل و یکپارچه متن با شیوه‌نامه‌های مندرج و مربوط به مؤسسه انتشاراتی یا سازمانی که قرار است اثر شما را منتشر کند.

شش نوع اصلیِ ویرایش چیست؟

اگرچه ممکن است تفاوت‌هایی در نام‌گذاری انواع مختلف ویرایش وجود داشته باشد، اما به طور کلی، شش نوع اصلی ویرایش وجود دارد که روی متون مختلف اعمال می‌شوند که بدون ترتیب خاصی در ادامه آورده شده‌اند.

• ویرایش تکوینی یا بنیادی
• ویرایش ساختاری
• ویرایش ادبی
• ویرایش صوری
• ویرایش فنی
• نمونه‌خوانی

تفاوت این نوع ویرایش‌ها چیست و چه زمانی به هر کدام نیاز دارید؟ هر یک از این انواع ویرایش بخش مهمی از فرایند اصلاح و بازنویسی متون محسوب می‌شود است که به طور کلی مراحل پیشرفت آماده‌سازی متن را از اصلاحات عمده و درشت تا رسیدن به نسخه نهایی نشان می‌دهد. بسته به نوع متنی که در حال ویرایش آن هستید، ممکن است در این مراحل ویرایش همپوشانی وجود داشته باشد، اما بیشتر، مراحل ویرایش واضح بوده و از یکدیگر متمایز هستند.

۱- ویرایش تکوینی (Developmental editing)

یک ویراستار تکوینی در ویرایش متون به مسائل بزرگ و اساسی توجه می‌کند.

اولین مرحله این نوع ویرایش شامل خواندن کل متن برای ارائه‌ی نکات نوشتاری بر اساس نیازهای ویرایشی متن است. در واقع ویراستار متن را به طور کامل ارزیابی می‌کند تا مطمئن شود که شخصیت‌های داستان شما به‌خوبی پرداخت شده‌اند، اتفاقات داستان قابل‌باور است، تنش و ساختار روایی داستان از پیچیدگی و جذابیت لازم برخوردار است و موضوعاتی از این قبیل.

در نقدی که ویراستار تکوینی برای متن شما می‌نویسد ممکن است به این نکات اشاره کند که یکی از شخصیت‌های داستانتان برای مخاطب خسته‌کننده است، پلات داستان دارای نقصان‌هایی است، در ساختار روایی اثر تنش کافی وجود ندارد یا طرح کلی اثر خیلی کلیشه‌ای است و جذابیت زیادی برای مخاطب ایجاد نمی‌کند.

اگر تازه پیش‌نویس داستان خود را به پایان رسانده‌اید و به دنبال ویرایشگری هستید تا اثر شما را نقد کند، یک ویراستار تکوینی می‌تواند بهترین خواننده بتا (آزمایشی) برای شما باشد.

ویرایش تکوینی، که تحت عنوان «ویرایش محتوایی» هم شناخته می‌شود، معمولا اولین مرحله‌ی ویرایش است که یک پیش‌نویس تکمیل شده باید طی کند.

این نوع ویرایش ممکن است برای کتاب‌ها، مقالات دانشگاهی، مقالات تحقیقی یا مقالات عمومی اعمال شود.

ویرایش تکوینی محتوای اثر را با نگاهی عمیق بررسی می‌کند. ویرایش تکوینی تصویر کلی متن را در نظر می‌گیرد و چنین سؤالاتی را مطرح می‌کند که آیا این اثر دارای انسجام منطقی است؟ جریان اطلاعات در اثر روان و شفاف است؟ آیا مفاهیم و ایده‌های موجود در متن به وضوح توسعه یافته و بیان شده‌اند؟ آیا نقصان یا اشکال منطقی عمده‌ای در متن وجود دارد؟

اگر از یک ویراستار تکوینی برای اصلاح نوشته‌هایتان کمک بگیرید او معمولا برای شما روی متن یادداشت‌هایی می‌گذارد و تغییرات بزرگ و عمده‌ای را به شما توصیه می‌کند. ویراستار همچنین ممکن است بخش‌هایی از متن را حذف کند یا پیشنهاد کند اطلاعات بیشتری را به متن اضافه کنید.

۲- ویرایش ساختاری (Structural editing)

در ویرایش ساختاری هدف ویرایشگر اصلاح ساختار داستان است. یک ویراستار ساختاری کل کتاب شما را می‌خواند و سپس به شما توصیه می‌کند که چه نوع ساختاری بیانی‌ با نوع داستان شما سازگاری بیشتری دارد.

به‌عنوان مثال، داستان شما ممکن است برای بیان گذشته یکی از شخصیت‌ها، نیاز به استفاده از فلاش‌بک داشته باشد، نه قصه‌گویی به شیوه‌ی خطی تاریخی. یا شاید بالعکس، یک نویسنده از فلاش‌بک‌های زیاد استفاده کرده باشد که این مسأله می‌تواند توجه و تمرکز خواننده را از سیر داستانی منحرف کند، بنابراین ویراستار ساختاری ممکن است رویکرد خطی‌تری را به نویسنده توصیه کنند.

این ویراستارها همچنین ممکن است درباره‌ی حجم و طول فصل‌های کتاب شما هم اظهار نظر کنند.

بسیاری از ویراستاران تکوینی، خدمات ویرایش ساختاری را هم ارائه می‌دهند، بنابراین می‌توانید از آن‌ها بخواهید که این نوع ویرایش را هم برای متن شما انجام دهند، زیرا شما این کار را در مراحل اولیه نوشتن خود لازم دارید.

آن‌ها پس از بررسی متن بازخورد ساختاری را به شما ارائه می‌دهند، درست همانند ویرایش تکوینی. در واقع ویرایش ساختاری می‌تواند همراه با ویرایش تکوینی یا به‌عنوان یک فرایند جداگانه انجام شود.

۳- ویرایش ادبی (Copy editing)

اگر احساس می‌کنید که داستان شما به لحاظ ساختار، محتوا و انسجام منطقی نگارش در وضعیت خوبی قرار دارد و آماده هستید که کسی اثر شما را از نظر املا، دستور زبان و کیفیت کلی نگارش بررسی و اصلاح شود باید از یک ویراستار ادبی کمک بگیرید.

در این نوع ویرایش متن شما جمله به جمله بررسی می‌شود تا اشتباهاتی مانند غلط‌های املایی، ناسازگاری دستوری یا ساختارهای مبهم و جملات گیج‌کننده که بر خوانایی متن شما تأثیر می‌گذارد، اصلاح شوند.

ویراستاران ادبی فقط به کاربرد صحیح صورت‌های زبانی توجه دارند نه محتوای اثر. این گروه از ویراستاران می‌خواهند مطمئن شوند که از ساختارهای دستوری به‌درستی استفاده می‌کنید و هر بار نام شخصیت خود را درست می‌نویسید تا خواننده شما بتواند روی داستان تمرکز کند.

شما باید بدانید که مجموعه مهارت‌های ویراستار ادبی شامل چه چیزهایی است تا بتوانید پیش‌بینی کنید که آن‌ها به دنبال چه نکاتی هستند و چرا. مهارت‌های آن‌ها شامل آنچه در ادامه آورده شده است؛

• علائم نگارشی: رایج‌ترین علائم نگارشی استفاده‌شده توسط ویراستاران ادبی شامل ویرگول، گیومه، نیم فاصله و نقطه ویرگول است.
• املا: شامل هرگونه غلط املایی است.
• دستور زبان: رایج‌ترین مقوله‌های دستوری که توسط ویراستاران ادبی استفاده می‌شود شامل انطباق دستوری بین فاعل و فعل و همین‌طور کاربرد صحیح صورت تصریفی فعل (زمان فعل) است.
• واژه‌گزینی: ویراستاران ادبی قادر هستند به شما بگویند که متداول‌ترین صورت استفاده‌شده برای هر مفهوم زبانی چیست و چگونه می‌توانید برای گسترش دامنه ارتباط خود با خواننده برخی کلمات را با معادل‌های بهتر یا به روزتر عوض کنید.
• تکرار: آیا در متن خود از یک کلمه زیاد استفاده کرده‌اید؟ آیا می‌توان آن کلمه را با چیز دیگری جایگزین کرد؟
• راستی آزمایی اطلاعات موجود در متن: ویراستاران ادبی بررسی می‌کنند که آنچه شما در متن خود بیان کرده‌اید درست است یا نه.
• زاویه دید: ویراستاران ادبی هر گونه ناسازگاری از منظر زاویه دید را در متن شما یافته و اصلاح می‌کنند و متنی یکپارچه و یکدست به شما تحویل می‌دهند.
• توصیفات و توضیحات: ویراستاران ادبی اطمینان حاصل می‌کنند که همه‌ی توصیفات مربوط به شخصیت‌ها و مکان‌ها یکدست و یکپارچه باشند و برای خوانندگان مختلف قابل درک باشند.

۴- ویرایش صوری (Line editing)

ویرایش صوری با ویرایش ادبی یکسان نیست اگرچه اغلب آن‌ها با هم اشتباه گرفته می‌شوند. ویرایش صوری که اغلب «ویرایش سبکی» هم نامیده می‌شود، از منظر محتوا و جریان ارائه مطالب روی متن تمرکز دارد.

در ویرایش صوری تمرکز روی انتخاب کلمات، ساختار جملات، زمان انتخابی برای افعال و نحوه‌ی توصیفات است. ویراستار صوری لحن نثر شما را بررسی و اصلاح می‌کند؛ همین‌طور نحوه‌ی به‌کارگیری کلمات برای ایجاد یک تجربه لذت‌بخش و جذاب برای خواننده.

ویراستار صوری به نثر شما از منظر سبک می‌نگرد، نه از منظر فنی زبان (مانند ویراستار ادبی). اگر احساس می‌کنید که نثر شما به اندازه‌ی کافی صاف و صیقلی به نظر نمی‌رسد، یک ویراستار صوری در این حالت می‌تواند به شما کمک کند.

ویراستار صوری تأثیر نوشتار شما را با دقت بررسی می‌کند و با اعمال اصلاحات لازم سعی می‌کند تا اطمینان حاصل کند که نوشته شما واضح و گویا است.

ویراستاران صوری عبارت‌هایی که کلیشه‌ای به نظر می‌رسند را با اصلاحات زنده و به روز جایگزین می‌کنند. آن‌ها همچنین بر وضوح متن تمرکز می‌کنند و سعی می‌کنند ساخت نوشتار شما را تا حد ممکن که به معنی آسیبی وارد نشود، ساده کنند تا معنی و مفهوم بنیادین متن برای خواننده بیش از حد پیچیده نباشد.

برای هر نوع نوشته‌ای، هم ویرایش صوری و هم ویرایش ادبی انواع مهمی از ویرایش محسوب می‌شوند که نوشته‌های شما را پالایش و جلا می‌دهند.

۵- ویرایش فنی (Mechanical Editing)

اکنون که متن شما از نظر ساختار، محتوا، انسجام، سبک، جریان، دستور زبان و انتخاب کلمات بررسی شده است، زمان آخرین مرحله ویرایش است؛ ویرایش فنی.

ویراستار فنی وظیفه‌س بررسی املای کلمات، انطباق ساختارهای نحوی، علائم سجاوندی و قالب‌بندی متن را بر عهده دارد. به‌عنوان مثال در ویرایش آکادمیک وقتی که می‌خواهید اطمینان حاصل کنید که مقاله‌ی شما کاملا با راهنمای سبک نگارش مقاله (APA, MLA, Chicago) مطابقت دارد، یک ویراستار فنی این کار را برای شما انجام می‌دهد.

خدمات ویرایش ادبی گاهی اوقات شامل ویرایش فنی هم می‌شود. با این حال، این دو نوع ویرایش با هم متفاوت هستند، بنابراین در هنگام استفاده از سرویس ویرایش ادبی، مطمئن شوید که این نوع ویرایش شامل ویرایش فنی هم می‌شود یا نه.

۶- نمونه‌خوانی (Proofreading)

نمونه‌خوانی آخرین مرحله در فرآیند ویرایش است برای اینکه مطمئن شوید هیچ خطایی در نسخه نهایی شما وجود ندارد. «نمونه» در واقع به پیش‌نویس نسخه‌ی نهایی کتاب شما اشاره دارد، بنابراین آخرین فرصت برای ویرایش و اصلاح متن قبل از انتشار است.

نمونه‌خوان در این مرحله به دنبال همه‌ی چیزهایی است که ویرایشگر ادبی شما آن‌ها را بررسی کرده است. او با نهایت دقت سعی دارد هر گونه خطایی را که ممکن است تصادفا برطرف نشده باشد، پیدا کند.

بسیاری از نمونه‌خوان‌ها روی نسخه‌ی چاپی متن کار می‌کنند؛ زیرا به دنبال مشکلاتی هستند که در طول فرایند طراحی و چاپ ممکن است به وجود آمده باشد، مانند ایرادات مربوط به حروف‌چینی، فاصله خطوط یا صفحه‌بندی. آن‌ها همچنین زیرنویس‌های تصاویر، چیدمان کلی صفحه، شماره‌گذاری صفحات، فهرست مطالب، ایندکس (در صورت وجود) و حتی متن پشت جلد را هم بررسی می‌کنند.

اگرچه گاهی اوقات انواع مختلف ویرایش کمی همپوشانی دارند، اما به لحاظ خروجی کار از یکدیگر متمایز محسوب می‌شوند. اطلاع از این تفاوت‌ها در هنگام استخدام یک ویراستار از اهمیت زیادی برخوردار است. همچنین بیان شفاف و مشخص نیازهای خودتان به ویراستار.

انواع ویراستاران و آنچه آن‌ها انجام می‌دهند

همان‌طور که انواع مختلف از ویرایش وجود دارد، ویرایشگران هم انواع مختلفی دارند که هر یک از آن‌ها نقش متفاوتی در فرایند انتشار یک اثر دارند. انتخاب ویرایشگر مناسب برای پروژه شما بستگی به نیازهای شما و گاهی اوقات بودجه شما دارد. در ادامه نقش‌های مختلفی که ویراستاران در فرایند انتشار یک مقاله یا کتاب ایفا می‌کنند، آورده شده است.

۱- خواننده بتا (Beta Reader)

خوانندگان بتا عموما افرادی هستند که به آن‌ها اجازه می‌دهید نوشته‌های شما را بررسی کنند و نظرشان را با شما در میان بگذارند. آن‌ها نیاز به سابقه‌ی زیادی در ویرایش ندارند، اما غالبا توصیه‌های ارزشمندی دارند که از یک نگاه بکر و تازه منشعب می‌شوند. در صورت نوشتن کتاب، اگر به دنبال دریافت بازخورد ارزنده و حرفه‌ای هستید، این یک روش ایدئال محسوب می‌شود.

بسیاری از نویسندگان معمولا برای دریافت بازخورد اولیه نسبت به داستانشان از خوانندگان بتا کمک می‌گیرند، حتی برخی از نویسندگان برای خواننده بتا یک پرسشنامه هم طراحی می‌کنند که در حین مطالعه اثر به آن پاسخ بدهد. اطلاع از اینکه مخاطب نسبت به نوشته شما چه احساسی دارد می‌تواند به شما کمک کند قبل از انتشار، اثر جذاب‌تر و اقناعی‌تری تولید کنید.

۲- نمونه‌خوان (Proofreader)

انواع ویراستاران و نقش آن‌ها ممکن است متفاوت باشد، اما نمونه‌خوان‌ها یکی از رایج‌ترین انواع آن هستند. نمونه‌خوان‌ها پس از طی کردن مراحل دیگر ویرایش، به بررسی محتوا می‌پردازند. این مرحله آخرین بازخوانی قبل از انتشار اثر است. نمونه‌خوان‌ها اغلب فقط به دنبال اشتباهات آشکار در دستور زبان و علائم نگارشی هستند و ممکن است بازخورد کمی درباره‌ی کیفیت یا توسعه محتوا داشته باشند.

اگر نگران اشتباهات املایی، نگارشی یا دستوری متن خود هستید، مانند مقاله‌ها یا رزومه‌ها، بهترین گزینه استفاده از یک نمونه‌خوان است. همچنین مطالعه و بررسی نهایی اثر قبل از انتشار از اشتباهات غیر قابل بازگشت پیش‌گیری می‌کند. برخی از نمونه‌خوان‌ها همچنین متن شما را علامت‌گذاری می‌کنند تا محل اصلاحات را نشان دهند.

۳- ویرایشگر آنلاین (Online editor)

اصطلاح «ویرایشگر آنلاین» شامل هرکسی است که به صورت آنلاین اقدام به ارائه‌ی خدمات ویرایشی می‌کند. این نوع ویراستاران عموما به صورت مستقل و فریلنس کار می‌کنند و مجموعه مهارت‌های آن‌ها ممکن است نسبت به هم متفاوت باشد. اگر نمی‌دانید برای ویرایش اثرتان به چه کسی مراجعه کنید، یافتن یک ویراستار آنلاین می‌تواند گزینه خوبی باشد.

اگر قصد دارید استخدام یک ویرایشگر آنلاین را دارید، ابتدا مطمئن شوید که او در نوع ویرایش انتخابی شما به‌خوبی تسلط دارد. ممکن است هزینه‌ی این نوع ویراستاران هم متفاوت است، بنابراین مطمئن شوید که سطح و نوع تخصص ویراستار خود را به‌درستی انتخاب کرده‌اید.

۴- همکار منتقد (Critique Partner)

همکار منتقد معمولا نویسنده یا مؤلفی است که داستان یک نویسنده دیگر را بررسی می‌کند و به او کمک می‌کند تا کیفیت کار خود را بالا ببرد. همکار منتقد معمولا بیشتر به‌عنوان مربی حرفه‌ای عمل کند تا یک ویرایشگر. وقتی به راهنمایی درباره‌ی نگارش و توسعه یک داستان برای انتشار نیاز دارید، یک همکار منتقد گزینه مناسبی برای شما محسوب می‌شود.

اگر با نویسندگان دیگر ارتباط دارید، این کار یک روش عالی برای معاوضه آثار و دریافت بازخورد محسوب می‌شود. از آنجا که همکار منتقد شما هم یک نویسنده است، او می‌تواند روش‌های خاص و منحصر‌به‌فردی برای بهبود اثر شما پیدا کند، مانند توسعه‌ی شخصیت‌ها، توصیف طبیعی‌تر محیط داستان و حذف کلیشه‌نویسی.

۵- دبیر انتشارات (Acquisitions Editor)

دبیر انتشارات به‌عنوان ویراستار خرید هم شناخته می‌شود. دبیر انتشارات کسی است که در یک مؤسسه‌ی انتشاراتی به دنبال کتاب‌ها یا مقالات جدید برای چاپ است. اگر به دنبال انتشار کتاب خود هستید یا یک نویسنده مستقل هستید و قصد دارید مقاله یا مطلب خودتان را در یک مجله یا سایت خاص ارائه دهید، دبیر انتشارات فردی است که باید با او صحبت کنید.

این نوع ویراستارها به دنبال کتاب‌ها و مقالاتی هستند که برای مؤسسه انتشاراتی یا شرکت سودآور و پرفروش باشند. آن‌ها سلیقه و روند بازار را دائما زیر نظر دارند و نویسندگان، پیشنهادات کتاب و ایده‌های بالقوه‌ای را پیدا می‌کنند که می‌تواند برای خوانندگان جذاب باشد.

اگر فکر می‌کنید رمان یا مقاله شما فوق‌العاده است، می‌توانید آن را برای دبیر انتشارات مؤسسات انتشاراتی یا نشریات مختلف ارسال کنید.

۶- ویراستار تکوینی (Developmental editor)

ویراستاران تکوینی در واقع به‌عنوان مربی نویسندگان عمل می‌کنند تا داستان آن‌ها را برای چاپ آماده کنند.

آن‌ها شما را تشویق می‌کنند و به شما کمک می‌کنند تا لحن، ساختار و مخاطب اثر را به‌درستی ارزیابی کنید. آن‌ها همچنین شما را برای بهبود متنتان به چالش می‌کشند و ممکن است درباره‌ی نحوه‌ی توسعه‌ی پلات و طرح داستان با شما به بحث بپردازند.

هنگامی که برای پیشبرد داستان خود به راهنمایی نیاز دارید، ویراستاران تکوینی باید بتوانند به شما کمک کنند. آن‌ها همچنین ممکن است بخشی از زمان خود را برای سایه نویسی برای دیگران صرف کنند. این نوع ویراستار به‌خصوص برای رمان‌ها، ضروری است.

۷- ویراستار محتوایی (Content editor)

ویراستاران محتوایی هر آنچه که در متن آمده است را بررسی می‌کنند.

درباره‌ی کتاب‌ها، آن‌ها داستان را بررسی می‌کنند و در صورت لزوم تغییراتی در طرح داستان، شخصیت‌ها، فضای داستان و دیگر چیزها ایجاد می‌کنند. در حوزه‌ی روزنامه‌نگاری یا نشریات آنلاین، ویراستار محتوایی باید اطمینان حاصل کند که حوزه‌ی مفهومی مقاله برای مخاطبان مناسب است و موضوع آن با سیاست‌های نشریه همخوانی داشته باشد.

اگر برای اثر خود به دنبال ویرایش گسترده هستید، این نوع ویراستاری گزینه بسیار خوبی است. ویراستاران محتوایی همه‌ی عناصر را در کار شما بررسی می‌کنند و مطمئن می‌شوند که به طور کلی، محتوا با کیفیت و جذاب است. برخی از ویراستاران محتوایی حتی استراتژی بازاریابی و تأثیر کلی نوشتار را هم در نظر می‌گیرند.

۸- ویراستار ادبی (Copy editor)

ویراستاران ادبی که همچنین با عنوان ویراستاران صوری و گاهی اوقات به‌عنوان ویراستار محتوایی هم شناخته می‌شوند، معمولا همه عناصر موجود در یک اثر را از حقایق گرفته تا دستور زبان و قالب‌بندی آن بررسی می‌کنند.

این ویرایشگران می‌توانند همه کارهای مربوط به ویراستاری را انجام دهند. ویراستاران ادبی به طور خاص علائم نگارشی و دستور زبان اثر را بررسی می‌کنند. آن‌ها دانش زبانی زیادی دارند و با شیوه‌های نوشتاری مختلف هم آشنا هستند.

۹- دبیر سرویس (Associate editor)

دبیر سرویس‌ها اغلب برای روزنامه‌ها یا مجلات کار می‌کنند. این عنوان معمولا همراه با یک صفت بعد از آن به کار برده می‌شود، مثلا «دبیر سرویس سیاسی/اجتماعی/ورزشی». گاهی هم به این حرفه عنوان «دبیر اجرایی/ دستیار سردبیر» داده می‌شود.

یک دبیر سرویس اغلب مسؤولیت‌های یک دبیر انتشارات را دارد با این تفاوت که فقط در یک حوزه‌ی موضوعی خاص فعالیت می‌کند، مثلا فقط روی کتاب‌ها یا مقالات سیاسی تمرکز دارد نه تمام موضوعات. او مسؤول جست‌وجوی داستان یا مطالب جذاب برای انتشار در حوزه خودش است.

این نوع ویراستاران مطالبی را که قرار است منتشر شود را می‌خوانند و آن‌ها را بررسی می‌کنند. آن‌ها غالبا موضوعاتی را که ممکن است برای خوانندگان جالب باشد، به نویسندگان واگذار می‌کنند و برای جذاب‌تر کردن عنوان و محتوای مطالب برخی تغییرات را روی متن لحاظ می‌کنند. آن‌ها هنگام گزینش محتوا برای انتشار و همچنین هنگام ویرایش محتوا، اهداف و سیاست‌های کلی روزنامه یا مجله را مد نظر قرار می‌دهند.

۱۰- دبیر همکار (Contributing editor)

ویراستارانی هم که به صورت مکرر و در سطوح بالا ممکن است با یک مجله یا نشریه همکاری داشته باشند، به‌عنوان «دبیر همکار» شناخته می‌شوند.

یک دبیر همکار معمولا با یک مجله یا روزنامه همکاری می‌کنند و گاهی اوقات ممکن است از آن‌ها به‌عنوان سردبیر چرخشی هم یاد شود. در صنعت روزنامه‌نگاری، گاهی اوقات دبیر همکار را دبیر کل می‌نامند. یک دبیر همکار معمولا آزادی بیشتری در انتخاب آنچه که ویرایش می‌کند یا روی آن کار می‌کند دارد.

۱۱- دبیر تحریریه/ سر ویراستار (Chief editor)

دبیر تحریریه که به‌عنوان سر ویراستار/ دبیر اجرایی هم شناخته می‌شود، مسؤول کلی تولید مقالات، داستان‌ها و انواع دیگر محتوای با کیفیت و استاندارد می‌باشد. دبیر تحریریه کسی است که محصول نهایی را بررسی می‌کند تا مطمئن شود که با استانداردهای سازمان مطابقت دارد و سپس آن را برای انتشار تأیید می‌کند.

ممکن است سال‌ها تجربه برای رسیدن به این موقعیت لازم باشد. اما اگر به دنبال فردی هستید که درباره‌ی هر مرحله از نشر آثار جوابی قطعی به شما بدهد، دبیر تحریریه کسی است می‌تواند حرف آخر را در زمینه‌ی محتوای شما بزند.

۱۲- سردبیر (Editor-in-Chief)

سردبیر به طور کلی شخصی است که بر واحد ویرایش نظارت می‌کند و تمامی ویراستاران دیگر سازمان را مدیریت می‌کند. آن‌ها کارها و وظایف را در بین تیم ویرایش توزیع می‌کنند و بر پروژه‌های بزرگ نظارت می‌کنند. سردبیر همچنین مسؤول حفظ لحن و سبک بیانی سازمان به همراه فلسفه و رسالت آن است. گاهی اوقات در برخی از مؤسسات انتشاراتی سردبیر می‌تواند در هر پروژه‌ای که می‌خواهد کار کند.

شما چه نوع ویرایش‌های دیگری را می‌شناسید که در این مقاله به آن‌ها اشاره نشده است؟ نظرات خود را با ما در میان بگذارید.