اپیزود هجدهم فینسوف: هوش مصنوعی| برج بابل یا نابودگر طبقات

این اپیزود به بررسی انقلاب هوش مصنوعی (LLMs)، که از زمان معرفی عمومی ChatGPT در اواخر ۲۰۲۲ جهان را در شوک فرو برده، می‌پردازد. با مقایسه این تحول با اختراع ماشین چاپ گوتنبرگ، استدلال می‌شود که هوش مصنوعی توانایی خلق معنا را دارد و بنیان‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی ما را زیر و رو خواهد کرد، که اگر آماده نباشیم، به استثمار خشن و بتونی شدن طبقات منجر می‌شود.

۱. هوش مصنوعی (LLMs): خلق معنا و شکستن الگوها

الف. تفاوت نسل جدید هوش مصنوعی

مدل‌های زبان بزرگ (LLMs) مانند ChatGPT صرفاً محاسبه نمی‌کنند، بلکه:

شناسایی و بازسازی الگوهای معنایی: این مدل‌ها بر اساس حجم انبوهی از داده‌های متنی (کتاب، مقاله و...) آموزش (Train) دیده‌اند. آن‌ها با پیش‌بینی کلمه بعدی، الگوهای معنایی را شناسایی و بازسازی می‌کنند.
خلق معنا: برخلاف هوش مصنوعی‌های قدیمی (که صرفاً از میان داده‌های موجود انتخاب می‌کردند)، LLMs می‌توانند از سنتز داده‌های دریافتی، چیزی جدید خلق کنند. این پتانسیل برای خلق داده‌ای که اصلاً وجود نداشته (خطا)، نشان‌دهنده توانایی آن‌ها در خلق معنای جدید است، مشابه فرایند یادگیری و معناسازی در کودکان.
چالش شناخت: اگر یک "خطای" هوش مصنوعی به دلیل فراگیری‌اش (مانند گوگل) واقعی شود (مثلاً پیش‌بینی رئیس‌جمهور بعدی)، این توانایی خلق معنا، شناخت ما از واقعیت را با چالش مواجه می‌کند.

۲. انقلاب ماشین چاپ (قرن ۱۵): الگوی تحول

برای پیش‌بینی تحولات آینده هوش مصنوعی، باید اختراعی با ماهیت مشابه را بررسی کرد. ماشین چاپ گوتنبرگ (حدود ۱۴۵۰ میلادی) چنین الگویی است:

الف. بستر اجتماعی و اقتصادی

رونق کشاورزی: با افزایش بازده زمین (گاوآهن‌های سنگین، کشت سه‌مرحله‌ای)، مردم از روستاها رها شده و به سمت حرفه‌های تخصصی‌تر (بازرگانی، پیشه‌وری) روی آوردند.
ظهور طبقه شهری: شهرها (ونیز، فلورانس و...) با خودگردانی و حکمرانی اصناف، در تضاد با ساختار فئودالی روستایی (ارباب-اشراف) شکل گرفتند.
نیاز به دانش: طبقه جدید شهری برای انتقال دانش و رقابت با اشراف، تقاضای عظیمی برای دانشگاه و کتاب ایجاد کرد.

ب. عملکرد ماشین چاپ

اختراع گوتنبرگ با استفاده از حروف متحرک فلزی، کندی و گرانی تولید کتاب‌های خطی را شکست:

دموکراتیزه شدن دانش: کتاب‌ها در اختیار جامعه شهرنشین قرار گرفتند و سوادآموزی افزایش یافت.
انقلاب مذهبی (پروتستانیسم): مارتین لوتر با ترجمه و انتشار انبوه انجیل به زبان آلمانی (۱۵۲۲)، واسطه روحانیون (کشیش‌ها) را حذف کرد و مستقیماً مردم را به چالش کشیدن کلیسا سوق داد.
یکپارچگی سیاسی و دیوان‌سالاری: پادشاهان (مانند لویی چهاردهم در فرانسه) توانستند با استفاده از چاپ انبوه دستورات و ایجاد سیستم آموزشی یکپارچه، زبان‌های محلی را حذف کرده و ملت‌های واحد (مانلاً ملت فرانسه) را تشکیل دهند.
ریست شدن جهان: ماشین چاپ "باتل نک" (Bottleneck) یا تنگنای گسترش علم را شکست و مذهب، علم و حکومت‌ها را تغییر داد (مانند فراهم کردن زمینه معاهده وستفالی).

۳. هوش مصنوعی: شکستن "باتل نک" دانش و پیامدها

امروز، باتل نک دانش، **"عدم انسجام" و "جزیره‌ای بودن علوم" است (عدم توانایی در برقراری ارتباط میان حوزه‌های تخصصی). هوش مصنوعی با رمزگشایی از زبان، این تنگنا را هدف قرار داده است:

الف. فرصت‌ها (شکستن انحصار)

کاهش اختلاف علمی: هوش مصنوعی می‌تواند با برقراری ارتباط میان حوزه‌های مختلف و تسهیل دسترسی، انحصار دانش (که لبه تکنولوژی را در دست کشورهای توسعه‌یافته نگه داشته) را بشکند.
انقلاب ترجمه: سرعت ترجمه آثار از زبان‌های دیگر به فارسی (و برعکس) هزاران برابر می‌شود؛ فاصله زمانی ترجمه از ماه‌ها به روزها می‌رسد.
احیای تاریخ: توانایی تبدیل عکس دست‌نوشته‌ها به متن (با دقت بالا) امکان بازنویسی تاریخ ایران از روی تمام اسناد تاریخی (که در موزه‌ها خاک می‌خورند) را فراهم می‌کند.

ب. تهدیدها (سانسور، کنترل و بتونی شدن طبقات)

تشدید نظارت و سانسور: همانطور که ماشین چاپ نظارت را شدید کرد، هوش مصنوعی با توانایی رصد و تحلیل میلیون‌ها محتوا، سانسور را کارآمدتر می‌کند. الگوریتم‌ها می‌توانند به‌طور نامحسوس شما را خفه کنند (محتوای شما دیده نشود) و شما را تنها با محتوایی همبسته کنند که گردانندگان پلتفرم می‌خواهند.
بتونی شدن طبقات: هوش مصنوعی می‌تواند به ایجاد یک ساختار طبقاتی سخت منجر شود که در آن:
- رشد فردی وابسته به مرحمت الیگارش‌هایی می‌شود که کنترل الگوریتم‌ها را در اختیار دارند (مشابه اینستاگرام).
- کاهش ارزش کار: هوش مصنوعی و ربات‌ها مشاغل بیشتری را حذف می‌کنند. انسان‌ها مجبورند با حقوقی بسیار کمتر از یک ماشین کار کنند و شبح بیکاری دائمی است.
- الیگارشی حاکم: هوش مصنوعی می‌تواند یک طبقه الیگارش حاکم ایجاد کند که به هیچ وجه نمی‌توان آن را پایین کشید.
بی‌نیازی دولت از مردم: اگر ربات‌ها/هوش مصنوعی بتوانند تمام امور تولیدی، نظامی، علمی و ارزشی دولت را انجام دهند، حکومت‌ها دیگر نیازی به مردم ندارند. این می‌تواند به فجایعی مانند جنگ یا بیماری‌های همه‌گیر برای "خلاص شدن از شر مردم" منجر شود (تئوری توطئه).

ج. راه حل

باید به سمتی حرکت کرد که کار معنادار شود (بر اساس بحث اپیزودهای قبل). انسان دیگر موجود بهینه‌ای برای سیستم سرمایه‌داری نیست، بنابراین باید فعالانه مسیر آینده را تعیین کند تا از استثمار و نابودی جلوگیری کند.