اثر زیگارنیک

پارسا خیاط‌زاده |‌ ثمین نیکخواه بهرامی | دی‌ماه ۱۳۹۹ | ماهنامه فن‌کاو شماره ۴

حتما برایتان پیش آمده است که بعد از نصفه و نیمه گوش دادن به یک آهنگ، ریتم آن بر زبانتان افتاده است و مدام آن را زیر لب تکرار کردهاید. جالب است بدانید همین تکرار گاهی اوقات آزاردهنده میشود، با یکبار کامل گوش دادن همان آهنگ متوقف میشود و از شر آن خلاص میشوید.

روانشناسان به این میلی که پیوسته ما را به فکر کردن به کارهای نیمه‌تمام‌مان سوق میدهد، اثر زیگارنیک میگویند. در ادامه به صورت مختصر با اثر زیگارنیک آشنا خواهیم شد.

اثر زیگارنیک چگونه کشف شد؟

این فرضیه ابتدا در سال‌ ۱۹۲۰ توسط روانشناس روس، خانم بلوما زیگارنیک، ارائه شد.

زیگارنیک و همکارانش به طور اتفاقی مشاهده کردند که پیشخدمت‌های رستوران، جزئیات سفارشها را فقط تا زمانی که هنوز پرداخت نشده بودند به یاد میآوردند و به محض اینکه هزینه سفارش پرداخت شد، پیشخدمتها تقریبا تمام جزئیات سفارشها را فراموش میکردند.

رابطه اثر زیگارنیک با خماری برای قسمت بعد!

اثر زیگارنیک زمانی خودش را واقعا نشون میدهد که یه قسمت از سریال مورد علاقه‌تان با پایان باز و پرکشش تمام میشود و شما رو تا قسمت بعدی توی در حالت کنجکاوی شدید نگه می‌دارهد. همچنین اثر زیگارنیک در مجموعه کتاب‌هایی که آخر هر جلد، مقدمهای جذاب برای جلدهای بعدی نوشته میشود وجود دارد و حتی معلمهایی که کلاس را با یک پرسش تامل برانگیز تمام میکنند و ذهن دانش آموزان را تا جلسه بعدی درگیر نگه میدارند، در حال استفاده از این اثر هستند.

اثر زیگارنیک و نیاز به تمام شدن: مدیریت کارها (Task Management)

همهی تحقیقات خانم زیگارنیک نشان میدهند که ذهن انسان از امور ناتمام دوری میجوید. او معتقد است که همین کارهای ناتمام باعث بروز تنش‌های فیزیکی در بدن میشود که در واقع ما را به پایان رساندن کارهای نیمهتمام مجاب میکند. مادامی که وظایفتان را ناتمام رها کرده باشید، ذهن شما در موقعیت نامساعدی قرار میگیرد. این تنشها، افکار تکرارشونده و استرسها همگی تقلای ذهنتان است تا دوباره خود را در "موقعیت مساعد" قرار دهد. چراکه به محض تکمیل آن کار یا وظیفه ناتمام، این تنش آرام میگیرد و ذهنتان آن کار را از محدوده هشیاری شما رها میسازد.

به عبارتی دیگر درگیری و فشار روانی بسیار زیادی هنگامی که کاری را نیمه رها کردید نسبت به زمان پایان یافتن آن کار بر شما وارد است.

از نگاه مدیریت زمان، وظایف تمامنشده و هدفهای تحققنیافته شما را تا زمانی که به آنها برسید، به نگرانی مداوم سوق میدهند.

برای یک امتحان سخت آماده باش!

اثر زیگارنیک بیشتر از آن که یک یافتهی ساده درباره عملکرد مغز باشد، میتواند کاربردهای عجیبی در زندگی روزمره داشته باشد! درواقع ما میتوانیم از این یافتهی روانشناسانه به نفع خودمان بهره بگیریم.

بسیار گفته میشود که انجام دادن بدون ترمز یک پروژه، وظیفه یا مسئولیت و به پایان رساندن آن،‌ بهترین و کاراترین شیوهی رسیدن به هدف است. اما طبق توصیهی اثر زیگارنیک، انجام دادن یک پروژه با وقفههایی در فرایند آن باعث میشود اطلاعات و مسائل را بهتر بخاطر بسپاریم و به یاد بیاوریم.

یعنی اگر دارید برای یک امتحان سنگین آماده میشوید، مطالب امتحانی را در بازه‌های زمانی متعدد مطالعه کنید و تمام کتاب را در یک شب فشرده نکنید. با مطالعههای کوتاهتر اما پیوسته، مطالب امتحانی را بهتر به یاد خواهید آورد.

یا اگر باید یک موضوع بسیار مهم و پیچیده را بخاطر بسپارید، وقفهها میتوانند برای حافظهتان مفید و کارساز باشند. اثر زیگارنیک پیشنهاد میکند به جای بارها و بارها تکرار کردن این مطالب، فقط چند بار آن را مرور کنید و سپس آن را رها کنید و به سراغ کارهای دیگرتان بروید. زمانی که تمرکزتان بر روی کارهای دیگر است، متوجه میشوید ذهنتان به صورت ناخودآگاه به همان موضوعی که رهایش کردید باز میگردد.

با فرستادن ددلاین ساعت ۱۲ شب خداحافظی کن!

ددلاین ساعت ۱۲ شب است و ما تازه ساعت ۱۰ شروع به نوشتن تکلیف میکنیم. به تعویق انداختن پروژهها تا دقیقه نود در میان دانشجویان بسیار رایج است و ترک کردن این عادت بسیار سخت و نشدنی به نظر میرسد. دقیقه نودی بودن علاوه بر ایجاد استرس، باعث میشود تا کیفیت کار پایین بیاید.

یکی از راههای غلبه بر دقیقهنودی بودن، استفاده از اثر زیگارنیک است. به این صورت که در ابتدا یک گام، هر چند کوچک، برای انجام پروژه یا تکلیف برداریم. واقعا مهم نیست که این گام چقدر کوچک است. چرا که با انجام همین مرحله، ذهنتان درگیر پروژه ناتمامتان میشود و مدام به پایان رساندن آن را به شما یادآوری میکند. این روش لزوما روی انگیزه شما تاثیر ویژهای نخواهد داشت اما حداقل انجام پروژه را به یادتان می‌آورد و هنگام اتمام آن، انگار دستاوردی کسب کرده‌اید و احساس رضایت خواهید کرد.