لوازم و موانع نقش آفرینی جوانان در تحقق اهداف بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی

نویسنده: جواد جمشیدی
مجله مدرسه‌ای اندیشه پژوه - شماره اول/آذر 1403

چکیده

بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی مسیر پیموده شده در چهل ساله اول انقلاب را تبیین می‌کند و نقشه راهی برای پیمودن گام دوم توسط جوانان ارائه می‌دهد. بدون شک جوانان سهم ویژه‌ای در خودسازی، جامعه‌پردازی و تمدن‌سازی برعهده دارند. در این نوشتار اهمیت و نقش جوانان در تحقق اهداف بیانیه گام دوم انقلاب مورد توجه قرار گرفته و در همین راستا ابتدا لوازم و بایسته‌های نقش‌آفرینی جوانان در این زمینه بر اساس بیانات رهبر انقلاب تشریح گردید. ایمان، پایبندی به اصول و ارزشها، شناخت اسلام ناب، روحیه جهادی و انقلابی، امیدواری، صبر، آگاهی و بصیرت تاریخی از جمله این لوازم بود و نقش این ویژگی‌ها در نگاه رهبری مورد بررسی قرار گرفت. در بخش بعدی موانع تحقق هدف مذکور در سخنان معظم‌له واکاوی و تشریح شد که در پنج عنوان ذیل مطرح شد: ناامیدی، پشت‌کردن به انقلاب، تهاجم فرهگی، ناآگاهی از حقیقت دین و تنبلی.

واژگان کلیدی:
جوانان، انقلاب اسلامی، بیانیه گام دوم انقلاب، مقام معظم رهبری، اهداف بیانیه گام دوم.

مقدمه

در چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی ایران رهبر حکیم انقلاب اسلامی با صدور «بیانیه گام دوم انقلاب» همه آحاد جامعه به ویژه جوانان را مورد خطاب قرار دادند. ایشان ضمن تببین دستاوردهای چهل ساله انقلاب اسلامی، توصیه‌هایی اساسی به منظور « نزدیک کردن انقلاب به آرمان بزرگ تمدن نوین اسلامی و طلوع خورشید ولایت عظمی (ارواحنافداه) ارائه فرموده‌اند. اگر چه همگان در جهت اجرایی ساختن اهداف بیانیه گام انقلاب مسئولیت دارند اما‌ باید بدانیم بار اصلی بر دوش جوانان است. رهبر معظم انقلاب اسلامی علاوه بر بیانیه گام دوم انقلاب، در بسیاری از سخنرانی‌ها و پیام‌های خود به این مطلب اشاره فرمود‌ه‌اند که نقش جوانان در آینده انقلاب و پیشرفت کشور بسیار حائز اهمیت است. حال که قرار است جوانان در اهدف بیانیه گام دوم، و آینده انقلاب اسلامی نقش اصلی را ایفا کنند پس لازم است در این زمینه به آنان کمک کرد تا با وظایف خود در مسیر تحقق اهداف بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی آشنا گردند، لوازمی را که برای این کار مورد نیاز است بشناسند، همچنین از موانع تحقق اهداف بیانیه گام دوم انقلاب مطلع گردند.

بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی مسیر پیموده شده در چهل ساله اول انقلاب را تبیین می‌کند، و نقشه راهی برای پیمودن گام دوم توسط جوانان ارائه می‌دهد. در هنگام مطالعه بیانیه که بخش‌های مختلفی دارد انسان متوجه می شود که اگر چه کل جامعه مخاطب این بیانیه هستند اما مخاطب اصلی آن جوانان می‌باشند. در حقیقت آنچه از کلیات بیانیه گام دوم انقلاب مشخص است بخش اعظم بار دومین مرحله خود سازی، جامعه پردازی و تمدن سازی بر عهده جوانان است و آن ها هستند که باید انقلاب اسلامی را به آرمان بزرگ آمادگی برای طلوع خورشید ولایت عظمی (اروحناه فداه) نزدیک کنند. جوانان هستند که باید در عرصه‌هایی همچون علم، معنویت، اقتصاد مقاومتی، عدالت، حراست از استقلال و آزادی، روابط خارجی، مقابله با ترویج سبک زندگی غربی، پیشرفت کشور و... نقش‌آفرینی کنند و در این راه مأیوس و ناامید نشوند، بنابراین برای نقش‌آفرینی جوانان، باید بیانیه گام دوم را به‌خوبی مورد مطالعه و تأمل قرار داد، نسبت به اهداف آن باید آگاه شد و با وظایف جوانان آشنا گشت و آن را برای جوانان تبیین کرد و اینکه جوانان بدانند باید خود را برای تحقق اهداف انقلاب اسلامی آماده کنند. مطالعه بیانیه گام دوم نشان می‌دهد که وظایف مهمی بر دوش جوانان است و البته در این راه دشمنانی هم درکمین نشسته‌اند، بنابراین نوشتار حاضر در صدد است لوازم مورد نیاز جوانان برای تحقق این اهداف و موانع پیشروی آن ها را تبیین کند.

با توجه به اهمیت بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی تحقیقاتی در این خصوص انجام شده است که محتوای آن در قالب کتاب یا مقاله انتشار یافته است که بخشی از آن ها به تبیین اصل بیانیه و جایگاه آن پرداخته شده و در لابلای مباحث به جوانان و نقش آن ها در بیانیه اشاره کرده است اما بخش دیگری از تحقیقات همه مطالب خود را به جوانان اختصاص داده اند و هر کدام از دریچه‌ای به مبحث جوانان و نقش آن ها در بیانیه نگاه کرده است. وجه تمایز مقاله حاضر در این است که از میان مخاطبین بیانیه تنها به جوانان و نقش آنها در اهداف بیانیه می‌پردازد و علاوه بر متن خود بیانیه، از بیانات و دیگر سخنرانی‌های رهبر حکیم انقلاب اسلامی هم استفاده می‌کند ولی در بعضی تحقیقات از این نکته غفلت شده است. همچنین مقاله حاضر به ابعاد مختلفی که در مورد جوانان تصور می‌شود مانند لوازم مورد نیاز و یا موانع پیشرو می‌پردازیم. مطالب این مقاله با روش کتابخانه‌ای و با مراجعه به متن سخنرانی‌های رهبر انقلاب و منابع دیگر گردآوری گردید و در موارد لازم توصیف و تحلیل شد.

1. لوازم مورد نیاز جوانان برای تحقق اهداف بیانیه گام دوم انقلاب

مقام معظم رهبری در دیدارهای مختلف با جوانان علاوه بر تأکید بر پیگیری اهداف انقلاب اسلامی، همچنین نسبت به لوازم رسیدن به این اهداف تذکر می‌دهند و از همه مخصوصا جوانان می‌خواهند که نسبت به آن ها غفلت نورزند. بنابراین در این بخش به دنبال تبیین لوازم مورد نیاز جوانان برای تحقق اهداف بیانیه گام دوم انقلاب هستیم که البته به مهمترین آن ها می‌پردازیم.

1.1. ایمان

جوانان برای تحقق اهداف بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی باید ایمان داشته باشند. در بعضی از فرازهای بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی تعبیر «جوانان مؤمن» وارد شده است: «برای اجرای شایسته‌ی آن، چشم امید به شما جوانها است؛ و اگر زمام اداره‌ی بخش‌های گوناگون کشور به جوانان مؤمن و انقلابی و دانا و کاردان -که بحمدالله کم نیستند- سپرده شود، این امید برآورده خواهد شد» (خامنه‌ای، بیانیه گام دوم انقلاب : 1397) . یعنی جوانان برای ایفای نقش در تحقق اهداف بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی باید ایمان داشته باشند و ایمان یکی از لوازم مورد نیاز جوانان برای تحقق اهداف بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی است. اما مقصود از ایمان در گفتمان انقلاب اسلامی چیست؟ مقام معظم رهبری در اینباره می‌فرمایند:

«شهید مطهّری (رضوان الله تعالی علیه) در پاریس یک ملاقاتی با امام کرده بود ــ خود شهید مطهّری کوه ایمان بود، او در مقابل ایمانِ امام اظهار حیرت و شگفتی می‌کرد ــ ایشان بعد از برگشتن گفت که من چهار ایمان در امام مشاهده کردم: یکی ایمان به هدف، هدف یعنی اسلام؛ هدف امام اسلام بود. یکی ایمان به راه؛ راهی که در پیش گرفته بود، راه امام راه مبارزه بود. یکی ایمان به مردم، به مؤمنین. و چهارم، از همه بالاتر، ایمان به رب، ایمان به خدا، اعتماد به خدا. وقتی که ما ایمان به خدا را در مسائل عینی، در مسئله‌ی مبارزه با استکبار مطرح می‌کنیم، معنای ویژه‌ای دارد. ایمان به خدا در این مقام به معنای ایمان به وعده‌های الهی است. ایمان به رب که شهید مطهّری از قول امام نقل می‌کند، معنایش این است: یعنی به وعده‌های الهی ایمان دارد، اعتقاد دارد، ایمان به اسلام یکی از آن چهار ایمانی است که از قول امام نقل شده است. امام (رضوان الله علیه) این اسلام را در بیانات متعدّد خودش معرّفی کرده است. این اسلام، نه اسلام سرمایه‌داری است، نه اسلام التقاطیِ روشنفکرنماهایِ بی‌اطّلاع و بی‌خبر. امام، در فهم اسلام و تبیین اسلام، نه این نظراتِ سستِ به‌اصطلاح روشنفکرانه را قبول میکند ــ نظراتی که تشرّع اسلامی را قبول ندارند، فقه اسلامی را قبول ندارند، ادّعای اسلام هم می‌کنند! اینها را امام قاطعاً رد میکند ــ و نه اسلامِ افرادِ متحجّر که تواناییِ این را ندارند که یک استنباط نو از متون اسلامی را بفهمند و قبول کنند و به آن باور داشته باشند هیچ کدام از اینها را امام نمیگوید. امام، اسلام کتاب و سنّت با اجتهاد متقن و فهم درست از اسلام [را در نظر دارد]؛ این، اسلام امام بزرگوار است. ایمان به مردم؛ «یُؤمِنُ بِاللهِ وَ یُؤمِنُ لِلمُؤمِنین»(توبه، 61) را که در آیه‌ی کریمه‌ی قرآن هست، ممکن است بعضی جور دیگری معنا کنند، معنای درست «یُؤمِنُ لِلمُؤمِنین» همان «یؤمن بالمؤمنین» است. «یُؤمِنُ لِلمُؤمِنین» یعنی اعتماد به مردم، اعتقاد به مردم. در طول این سالها مکرّر افرادی پیش امام اظهار نگرانی میکردند که ممکن است مردم تاب نیاورند و نتوانند این راه دشوار و سنگین را با گام‌های امام طی کنند امام میفرمود نه، من مردم را بیشتر از شما و بهتر از شما می‌شناسم؛ و حق با او بود؛ میدانست که مردم اگر تشخیص بدهند که این راه، راه خدا است، همه‌ی مشکلات را در این راه تحمّل می‌کنند. خانواده‌های شهیدداده این فهم امام را تصدیق کردند جوان‌های فداکار در طول این سالهای متمادی، این برداشت امام را تأیید کردند؛ اجتماعات عظیم ملّت ایران در بزرگداشت دین و مسائل دینی و مباحث انقلابی، این برداشت امام را تأیید کرد» (خامنه‌ای، بیانات در مراسم سی و چهارمین سالگرد ارتحال حضرت امام خمینی (ره)؛ 1402).

2.1. پایبندی به مبانی، اصول و ارزش های انقلاب اسلامی

جوانان برای تحقق اهداف بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی باید به مبانی، اصول و ارزش‌های انقلاب اسلامی پایبند باشند و در غیر این صورت نمی‌توانند در مسیر تحقق اهداف بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی نقش آفرین باشند. پس باید بدانیم که این مبانی، اصول و ارزش ها کدامند؟ و پس از شناخت آن ها تلاش کرد به آن ها پایبند بود و در مسیر رسیدن به اهداف بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی با توجه به همین مبانی حرکت کرد. قانون اساسی هر کشوری شناسنامه آن کشور به شمار می‌آید به گونه‌ای که در آن نوع حکومت، مبانی آن، اصول و ارزش‌های آن معرفی گردید که بسیار متعددند. برای نمونه:

1. انتخاب نوع حکومت، «جمهوری اسلامی» است.

2. اعتماد و پذیرش ولی فقیه در زمان غیبت که بر پایه اصول دین (توحید، معاد، نبوت، امامت و عدل) است.

3. اتکا به آرای عمومی.

4. تفکیک قوا.

بر این اساس حکومت اسلامی یکی از مبانی انقلاب اسلامی است.امام یکی از مهمترین اهداف خود و هدف از انقلاب اسلامی را پایه گذاری حکومت اسلامی و حکومت «الله» بر روی کره زمین می‌دانست (رکابیان، و گرجی، 1398 :100). در دیدگاه مقام معظم رهبری پایبندی به اسلام ناب محمدی، محور بودن مردم، اعتقاد به پیشرفت، تحول، تکامل و تعامل با محیط،و حمایت از محرومان از جمله مبانی انقلاب اسلامی هستند، معظم له در یکی از سخنرانی‌های خود اینگونه می‌فرمایند:

«مبنای اوّل، پایبندی به اسلام ناب در مقابل اسلام آمریکایی است. اسلام ناب در مقابل اسلام آمریکایی است، اسلام آمریکایی هم دو شاخه دارد: یک شاخه اسلام متحجّر، یک شاخه اسلام سکولار؛ این اسلام آمریکایی است. استکبار و قدرت‌های مادّی از هر دو شاخه پشتیبانی کرده‌اند و می‌کنند؛ اسلام ناب در مقابل آنها است اسلام ناب اسلامی است که همه‌جانبه است، از زندگی فردی و خلوت فردی تا تشکیل نظام اسلامی، همه را شامل میشود. این یکی از مبانی است که باید به این پایبند بود.یکی دیگر از مبانی، محور بودن مردم است که وقتی ما مردمی بودن را و محور بودن مردم را با اسلام همراه می‌کنیم، ترکیب آن میشود جمهوری اسلامی. جمهوری اسلامی یعنی این، مردم محورند، مقاصد برای مردم است، هدفها متعلّق به مردم است، یکی از آن مبانی اساسی و ارزش‌های اساسی عبارت است از اعتقاد به پیشرفت، اعتقاد به تحوّل، به تکامل، و تعامل با محیط، البتّه با پرهیز از انحرافها و خطاهایی که در این راه ممکن است وجود داشته باشد. تحوّل و تکامل؛ هم فقه ما، هم جامعه‌شناسی ما، هم علوم انسانی ما، هم سیاست ما، هم روش‌های گوناگون ما باید روزبه‌روز بهتر بشود، منتها به دست آدمهای خبره، یکی از مبانی اساسی و ارزش‌های اساسی نظام اسلامی عبارت است از حمایت از محرومان. یکی دیگر حمایت از مظلومان است در هر نقطه‌ی عالم. اینها ارزش‌های اساسی انقلاب است.» (خامنه‌ای، بیانات در مراسم بیست وهفتمین سالگرد رحلت امام خمینی (ره)، 1395).

مقام معظم رهبری پایبندی به ارزش‌های انقلاب اسلامی را عامل مستمر بودن و مستقیم بودن حرکت می‌دانند: «اگر این پایبندی به ارزش‌های اساسی وجود داشت حرکت، حرکت مستمر و مستقیم خواهد بود و در تندباد حوادث، این حرکت تغییر پیدا نمی‌کند.» (همان) بنابراین، پایبندی به ارزش‌های انقلاب اسلامی باعث می‌شود حرکت جوانان در مسیر تحقق اهداف بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی هم استمرار داشته باشد و هم تغییر پیدا نکند.

3.1. شناخت اسلام ناب محمدی

یکی از توصیه‌هایی که مقام معظم رهبری بارها به جوانان داشته‌اند، شناخت اسلام است. از آغاز انقلاب اسلامی تفکرات مختلفی درباره اسلام وجود داشت که تفاوت‌های اساسی با یکدیگر دارند و حتی پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز ادامه پیدا کرد. با توجه به اینکه حرکت انقلاب اسلامی توسط امام خمینی (ره) رهبری و هدایت می‌شد امام خمینی (ره) با مطرح کردن اسلام ناب محمدی در مقابل تحجر و التقاط ایستاد، مقام معظم رهبری می‌فرمایند: «از جمله‌ی چیزهایی که امام به مردم ارائه میکرد، اسلام بود، اسلام ناب محمّدی. اسلام ناب یعنی اسلامی که نه اسیر و پابند تحجّر است، نه اسیر و پابند التقاط است. در دورانی که هم تحجّر وجود داشت، هم التقاط وجود داشت، امام، اسلام ناب را مطرح کرد.»(خامنه‌ای، بیانات در مراسم بیست وهشتمین سالگرد رحلت امام خمینی (ره)، 1396). با توجه به اینکه انقلاب اسلامی ماهیتی اسلامی دارد و توسط مردم مسلمان ایران و هدایت علمای اسلام ایجاد شد، در ادامه این حرکت نیز جوانان باید در چارچوب اسلام ناب محمدی حرکت کنند، چنانکه مقام معظم رهبری در این‌باره می‌فرمایند: «اسلام ناب اسلامی است که همه‌جانبه است؛ از زندگی فردی و خلوت فردی تا تشکیل نظام اسلامی، همه را شامل میشود. اسلام ناب آن اسلامی است که هم تکلیف من و شما را در خانواده با خود و در خلوت شخصی‌مان معیّن میکند، هم تکلیف ما را در جامعه معیّن میکند، هم تکلیف ما را در قبال نظام اسلامی و ایجاد نظام اسلامی معیّن میکند این اسلام ناب است» (خامنه‌ای، بیانات در مراسم بیست وهفنمین سالگرد رحلت امام خمینی (ره)، 1395). از طرفی، اهدافی که در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی مطرح شده است، اهدافی اسلامی است که از اهمیت شناخت اسلام ناب محمدی حکایت می‌کند. اگر جوانان ما اسلام ناب محمدی را نشناسند ممکن است در دام التقاط یا تحجر بیفتند که ارتباطی با اهداف بیانیه گام دوم انقلاب ندارند، در سخنان مقام معظم رهبری اینگونه می‌خوانیم:

«ما بایستی تلاش کنیم، یعنی در نظام جمهوری اسلامی، کار بزرگ و مهم این است که ما همه - هر کسی در هر نقطه‌ای قرار دارد که توانی در این زمینه دارد - باید تلاشمان این باشد که اسلام ناب را مطرح کنیم، اسلام عبارت است از نیرویی، انگیزه‌ای، فکری که علیه ظالمین و ستمگران و به نفع مظلومین حرکت میکند، برنامه دارد و این را وظیفه‌ی خودش میداند. اسلامِ طرف‌دار عقلانیّت، اسلامِ فلسفه‌های عمیق، اسلامِ تفکّر، اسلامی که در قرآن این‌همه به عقل و فکر و لبّ و مانند اینها اهمّیّت داده شده را معرّفی کنیم. اسلامِ طرف‌دار عقلانیّت و ضدّ قشری‌گری، ضدّ تحجّر، ضدّ اسیر اوهام و تخیّلات خود شدن، امروز دستگاه‌های فراوانی جوانها را به بی‌مبالاتی، به لاابالی‌گری، به لاقیدی در امور گوناگون سوق می‌دهند. خب، اسلامی که انسان را متعهّد دانسته، او را متعهّد میخواهد و میطلبد. اسلامِ حاضر در متن زندگی، در برابر اسلام سکولار! اسلام سکولار شبیه مسیحیّت سکولار است که میرود در گوشه‌ی کلیسا، خودش را زندانی میکند و در محیط واقعی زندگی هیچ حضوری ندارد. اسلام سکولار هم همین‌جور است کسانی هستند امروز دعوت میکنند به اسلام منزوی، اسلامی که هیچ کاری به کار زندگی مردم ندارد. مردم را به یک عبادتی، به یک چیزی گوشه‌ی مسجد یا گوشه‌ی خانه‌ها فرامیخواند. اسلامِ واردِ در متن زندگی را معرّفی کنیم؛ اسلامِ رحمت به ضعفا؛ اسلامِ جهاد و مبارزه‌ی با مستکبران. به نظر من این یک وظیفه‌ای است که به‌عهده‌ی همه است» (خامنه‌ای، بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری، 1393).

4.1. روحیه جهادی و انقلابی

اگر جوانان بخواهند در تحقق اهداف بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی موفق باشند و به وظایف خود عمل کنند باید روحیه جهادی و انقلابی داشته باشند در فرازی از بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی می‌خوانیم که : «مدیران جوان، کارگزاران جوان....باید نگاه انقلابی و روحیه‌ی انقلابی و عمل جهادی را به کار بندند و ایران عزیز را الگوی کامل نظام پیشرفته‌ی اسلامی بسازند» (خامنه‌ای، بیانیه گام دوم انقلاب ، 1397). بنابراین یکی از لوازم جوانان برای تحقق اهداف بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی همین روحیه جهادی و انقلابی است. مقام معظم رهبری در تبیین روحیه جهادی اینگونه می‌فرمایند: «روحیه‌ی جهادی یعنی اعتقاد به این‌که «ما می‌توانیم» و کارِ بی‌وقفه و خستگی‌ناپذیر و استفاده از همه‌ی ظرفیت وجودی و ذهنی و اعتماد به جوان‌ها» (خامنه‌ای، بیانات در دیدار کشاورزان، 1384). در اینجا اگر دقت کنیم باز هم اعتماد به جوانان مطرح شده است و این یعنی جوانان نقش عظیمی در تحقق روحیه جهادی بر عهده دارند. در جای دیگر نیز مقام معظم رهبری ستون پیشرفت های علمی و پژوهشی را جوانان انقلابی و بچه‌های مؤمنی می‌داند که ویژیگی بارز أن ها روحیه جهادی است: «ما پیشرفت‌های علمی و پژوهشیِ بسیار زیادی در بخشهای مختلف داشته‌ایم که ستون اصلی این بخشها را همین جوانان انقلابی و بچه‌های مؤمن تشکیل داده‌اند. آنها بودند که وارد میدان شدند و بر اساس همان روحیه، بسیاری از گردنه‌ها و عقبه‌های تحقیقات و کار مهمّ علمی را پیش بردند.» (همان، 1382). البته چون در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی روحیه جهادی و انقلابی با هم به کار برده شده است پس باید با روحیه انقلابی هم آشنا شویم، مقام معظم رهبری در تبیین روحیه انقلابی اینگونه می‌فرمایند: «معنای روحیّه‌ی انقلابی این است که یک انسان انقلابی، شجاعت دارد، اهل اقدام و عمل است، ابتکار می‌ورزد، بن‌بست‌شکنی میکند، گره‌گشایی میکند، از چیزی نمی‌ترسد، به آینده امیدوار است، به امید خدا به سمت آینده‌ی روشن حرکت میکند.»(خامنه‌ای، بیانات در دیدار دانش آموزان، 1395). در جای دیگر مقام معظم رهبری شرط دوام حیات جمهوری اسلامی را وجود روحیه انقلابی می دانند و نبود این روحیه را به معنای نبود جمهوری اسلامی مطرح می‌کنند: «شرط دوام حیات جمهوری اسلامی وجود انگیزه‌های انقلابی و وجود روحیه‌ی انقلابی است. اگر روحیه‌ی انقلابی نباشد، جمهوری ‌اسلامی نخواهد بود؛ بله، یک حکومتی سرِ کار خواهد بود، امّا آن حکومت، دیگر جمهوری اسلامی نیست.»(خامنه‌ای، بیانات در دیدار رئیس و اعضای مجلس خبرگان رهبری، 1396). بنابراین، اگر جوانان بخواهند همچنان جمهوری اسلامی ادامه پیدا کند و در بستر آن بتوانند اهداف بیانیه گام دوم انقلاب را محقق کنند باید از روحیه جهادی برخوردار باشند.

5.1. امیدواری

امید مهمترین عامل رسیدن به اهداف در زندگی است و مهمترین موتور محرک فرد و جامعه در مسیر پیشرفت کشور می‌باشد. از آنجایی که جوانان کارآمدترین قشر جامعه را تشکیل می‌دهند، امیدواری این قشر تأثیر بسزایی در رشد جامعه دارد. از این رو دشمن نیز همواره درصدد تزریق ناامیدی در بین جوانان می باشد. انسان موجودی هدفمند، جویای نشاط و سعادت است، و تا زمانی که به آنچه می‌خواهد دست نیابد، احساس خوشبختی، شادی و نشاط و سعادت نمی‌کند. در واقع امید عاملی برانگیزاننده است که افراد را قادر می سازد مسیری را انتخاب کنند، که به نتیجه‌ای مثبت می‌انجامد. بنابراین، می توان اذعان نمود که افراد امیدوار، هدفمند عمل می‌کنند. تقویت و نهادینه شدن امید در زندگی تلاش و پویایی را به دنبال خواهد داشت. جامعه‌ای در عرصه‌های مختلف پیروز می‌شود که همه اعضای آن به خصوص جوانان کار و تلاش همراه با امید به آینده‌ای روشن را در رأس برنامه‌های خود قرار دهند.(علوی نیا و نعمتی: 10). جوانان به عنوان مخاطب اصلی بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی باید در جهت تحقق اهداف بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی امیدوارانه تلاش کنند. در حرکت امام خمینی (ره) امید نقش اساسی داشت، در اینباره مقام معظم رهبری می‌فرمایند: «امید در دل امام یک عنصر دائمی بود. امید، موتور حرکت امام بزرگوار بود. این امید در رفتار امام، در گفتار امام بوضوح دیده ‌میشود.»(خامنه‌ای، بیانات در مراسم سی و چهارمین سالگرد ارتحال حضرت امام خمینی(ره)، 1402). یک جوان انقلابی که می‌خواهد اهداف بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی را محقق کنند، باید امید به خداوند داشته باشد و باور داشته باشد اگر برای تحقق این اهداف مقدس تلاش کند، در این راه خداوند پشتیبان اوست «نگاه ما به جهان نگاه امیدوارانه است. نگاهمان به مسیر تاریخ و حرکت تاریخ نگاه روشنی است، نگاه امیدوارانه است. ما متّکی به ‌یک قدرت عظیمی هستیم که این قدرت به ما نیرو میبخشد، به ما امید میدهد. ما اهل توکّل به خدا هستیم، آن کسانی که این ‌توکّل را ندارند، این توسّل را ندارند، آنها ناامید می‌شوند.»(خامنه‌ای، بیانات در دیدار شرکت کنندگان در هفتمین اجلاس مجمع جهانی اهل بیت (علیه السلام)، 1401). مقام معظم رهبری اعتماد ویژه ای به جوانان دارند، و حضور آنان در عرصه‌های مختلف را امیدآفرین می‌دانند، و علی رغم اینکه عده‌ای می‌خواهند القا کنند جوانان دچار یأس شده اند اما مقام معظم رهبری این مطلب را به هیچ عنوان نمی ‌ذیرد و حرکت جوانان را در گذشته، حال و آینده انقلاب اسلامی حرکتی درخشان و امیدوارانه می‌دانند که همین موضوع به جوانان نوید موفقیت در تحقق اهداف بیانیه گام دوم را می‌دهد (خامنه‌ای، بیانات در مراسم مشترک دانش آموختگی دانشجویان دانشگاه‌های افسری نیرو های مسلح، 1401). با توجه به این مباحث مشخص می‌شود که «امید» یکی از ضروری ترین لوازم مورد نیاز جوانان برای تحقق اهداف بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی است.

6.1. صبر و استقامت

مسیر زندگی انسان ها بر اساس سنت های الهی و تاریخی همواره صحنه جدال حق و باطل بوده و در این میان آنچه که آینده را تعیین می‌کند نقش انسان ها ، انتخاب‌ها و چگونگی رفتارهای آنهاست. امتی که در مسیر دعوت انبیا و اولیا حرکت کرده و با شناخت مسیر و بصیرت و تشخیص برای رسیدن به اهداف متعالی تلاش کردند و در این راه سختی‌ها و ناملایمات و دشواری ها را به جان خریدند، موفق شده و توانستندپیروزی را نصیب خود کنند. آری سنت الهی مطابق آیه ۱۳ سوره رعد، این است که خداوند سرنوشت هیچ قوم( و ملّتی) را تغییر نمی‌دهد مگر آنکه آنان آنچه را در خودشان است تغییر دهند.مسیری که مردم ایران با تکیه بر صبر و بصیرت انقلابی در ساقط کردن استبداد نظام شاهنشاهی، دوران جنگ تحمیلی،فتنه‌های گوناگون، تحریم‌های اقتصادی و جنگ‌نرم علیه فرهنگ و اعتقاداتشان، پشت سر گذاشتند و حاصلش سربلندی و استقلال همه جانبه و اقتدار کشور شده است (پایگاه حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله خامنه‌ای، 1400) و «قدرت آمریکا، دولت آمریکا، استکبار آمریکا که در مقابل ملت ایران قرار گرفته بود و این مبارزه‌ی طولانی را از سال ۳۲ با ملت ایران شروع کرده بود، در این مبارزه، آن که شکست خورده، همان دولت مستکبرِ متکبرِ خودبزرگبین آمریکاست و آن که پیروز شده، ملت سرافرازِ مصممِ مقتدرِ ایران است» (خامنه‌ای، بیانات در دیدار دانش آموزان و دانشجویان، 1391) موفقیت‌هایی که ایران اسلامی در عرصه‌های مختلف به خصوص تامین امنیت همه جانبه و قطع دست آمریکا و ایادی آن در کشور و منطقه کسب کرده، بدون شک حاصل مبارزه مستمر و پایداری و استقامت همه جانبه است. عنصر صبر در پیروزی انقلاب اسلامی در صحنه‌های مختلف نقش مهمی ایفا کرده است. نقشی که رهبر انقلاب بارها بر آن تاکید کرده‌اند (خامنه‌ای، بیانات در دیدار میهمانان کنفرانس وحدت اسلامی و جمعی از مسئولان نظام، 1400). بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، معاندان و جریان کفر و نفاق و دشمنان این آب و خاک برای شکست و به انزوا کشاندن انقلاب اسلامی هر روز دسیسه‌ای کردند: به راه انداختن جنگ تحمیلی علیه انقلاب اسلامی، ایجاد انشقاق میان صفوف ملت، تحریم‌های اقتصادی، اعمال انواع فشارهای سیاسی و صرف هزینه‌های هنگفت برای ایجاد و حمایت از گروهک‌های معاند و تروریستی در طول این سال‌ها از سوی ضد انقلاب به سرکردگی آمریکا برای ضربه واردکردن به انقلاب اسلامی صورت گرفت، اما یکی از عوامل مهمی که موجب موفقیت ملت ایران شد، صبر و مقاومت آحاد مردم و ایستادگی در مقابل زورگویی‌های دشمنان بود.

بنابراین، صبر و استقامت یکی از لوازم مورد نیاز جوانان برای تحقق اهداف بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی است، بزرگترین حرکت ها به سمت اهداف نیازمند صبر است، در تاریخ زندگانی اولیای الهی صبر و استقامت به عنوان یک عنصر مهم محسوب می‌شود، که اوج آن را باید در قیام سید الشهدا مشاهده کرد، اکنون نیز که در دوران انتظار به سر می بریم و باید به سمت تمدن نوین اسلامی و طلوع خورشید ولایت عظمی حرکت کنیم از مهمترین لوازم آن صبر و استقامت است، «صبر یعنی چشم به هدف‌های دور و به افق‌های دور دوختن. هدفِ دور را نگاه کنید، قلّه را نگاه کنید؛ ببینید پیام حقیقی انقلاب و نظام اسلامی چیست و ملّت ایران را و امّت اسلامی را و در نهایت جامعه‌ بشری را به‌سمت چه هدفی می‌خواهد حرکت بدهد، به آنجا نگاه کنید. حرکت انقلاب اسلامی یک چنین صبری را لازم دارد (خامنه‌ای، بیانیه گام دوم انقلاب ،1397).

7.1. آگاهی و بصیرت تاریخی

رهبر انقلاب یکی از مهم ترین لوازم حرکت انقلابیِ صحیح و عمیق را کسبِ «آگاهی و بصیرت تاریخی» می‌دانند.در نگاه رهبر انقلاب فهمِ تاریخی از موضوعات و پدیده ها یک امر بُنیادین و کلیدی است: «ما درباره هر پدیده‌ای که سخن میگوییم و قضاوت می‌کنیم، باید به تاریخ آن پدیده نگاه کنیم.» چراکه فهم تاریخی «درس‌ها و عبرت‌ها» را در اختیارمان قرار می‌دهد: «می خواهیم از راه شناختن تاریخ خود، گذشته ی خود و برجستگان این تاریخ، خود را درست بشناسیم، امروزمان را درست بفهمیم و راه فردامان را تشخیص بدهیم و بازکنیم...» (خامنه‌ای، بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم، 1394). این آگاهی و بصیرت تاریخی به عنوان راهنمای جوانان عمل می‌کند و به آن ها کمک می‌کند تا آگاهانه برای حرکت به سمت اهداف بیانیه گام دوم تلاش کنند؛ به تعبیر دیگر گذشته چراغ راه آینده است، شکست ها، پیروزی ها، حماسه ها، فتح قله ها، عبرت ها همه در دل تاریخ نهفته است و مطالعه تاریخ از جهات فراوانی برای تحقق اهداف بیانیه گام دوم لازم است چرا که جوانان هم باید مسیری را طی‌کنند که ادامه راه گذشتگان است، با این نگاه «تاریخ یعنی شرح حال ما، در صحنه‌ای دیگر... تاریخ یعنی من و شما. یعنی همین‌هایی که امروز این جا هستیم. پس، اگر ما شرحِ تاریخ را می‌گوییم، هر کداممان باید نگاه کنیم و ببینیم در کدام قسمتِ داستان قرار گرفته‌ایم. بعد ببینیم کسی که مثل ما در این قسمت قرار گرفته بود، آن روز چگونه عمل کرد که ضربه خورد؟ مواظب باشیم آن طور عمل نکنیم.»(خامنه‌ای، بیانات در دیدار فرماندهان لشکر 27 محمد رسول الله (صلی الله علیه و آله)، 1375). از طرفی انقلاب اسلامی پدیده ای برخوردار از یک عقبه تاریخی است. فهم این عُمق تاریخی به خصوص برای جوانان انقلابی واجب است. با این نگاه، حضرت آیت الله خامنه‌ای بر مطالعه ی تاریخ «دویست سال اخیر ایران» تأکید ویژه‌ای دارند: «من همه دغدغه ام این است که جوان انقلابی امروز، نداند ما بعد از چه دورانی، امروز در ایران مشغول چنین حرکت عظیمی هستیم. تاریخچه این صدوپنجاه، دویست سال اخیر - از دوران اواسط قاجار به این طرف؛ از دوران جنگهای ایران و روس به این طرف - را بخوانید.» مطالعه ی «تاریخ انقلاب‌های دنیا» و مقایسه تطبیقی این انقلابها با انقلاب اسلامی یکی دیگر از توصیه‌ای حضرت آیت الله خامنه‌ای است: «متأسّفانه، اغلب جوانان ما، اصلاً از انقلاب‌های دیگر خبر ندارند. من گاهی از این بابت، واقعاً غصّه می خورم. اصلاً نمی‌دانند انقلاب سوسیالیستی شوروی سابق که بزرگترین انقلاب زمان معاصر تا قبل از انقلاب اسلامی بود و این همه هیاهو در دنیا داشت، در مقایسه با انقلاب ما، از چه ظواهر ناخوشایندی برخوردار بود.» همچنین مقام معظم رهبری مطالعه ی تاریخِ استعمار، نفوذ و دخالت‌های قدرت‌های مستکبر را توصیه می‌کنند، ایشان در این زمینه به صورت مشخص «مطالعه ی اسناد لانه جاسوسی» را پیشنهاد کرده‌اند: «من نمی‌دانم شما جوان‌ها این کتاب‌های اسناد لانه جاسوسی را خوانده‌اید، می‌خوانید یا نه؛ خواندنی است.»(خامنه‌ای ، بیانات در دیدار دانش آموزان و دانشجویان، 1387).

2. موانع تحقق اهداف بیانیه گام دوم انقلاب توسط جوانان

تاریخ بسیاری از انقلاب‏ها نشان می‏دهد که معمولاً انقلابیون و مصلحان گام‏های اولیه را با موفقیت برمی‏دارند و رژیم سیاسی ظالم حاکم را بر انداخته و وضع موجود را متحول می‏سازند، ولی در تحقق اهداف انقلاب و بنای جامعه مطلوب ناکام می‏مانند. برای مثال، انقلاب مشروطیت هرچند حرکتی وسیع و مردمی بود و خون‏های زیادی در راه آن نثار شد، اما با گذشت کم‏تر از چهارده سال از فرمان مشروطیت، شاهد کودتای 1299 و پایه‏ گذاری دیکتاتوری رضاخان و روی کار آمدن غرب‏زده‏ها می‏ باشیم (باقرزاده، محمدرضا، آسیب شناسی انقلاب اسلامی، ماهنامه معرفت، ش68، ص96). از این تجربه باید استفاده کنیم، و اجازه ندهیم که ما هم به سرنوشت انقلاب مشروطه دچار شده و در مسیر تحقق اهداف بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی به خاطر موانعی که وجود دارد، متزلزل شویم. همواره در طول تاریخ انقلاب اسلامی موانعی وجود داشته است که البته ملت ما با موفقیت از آن ها عبور کرده است چه بسا همین موانع باعث شد انقلاب‌های متعددی به اهداف خود دست پیدا نکند اما در انقلاب اسلامی اینگونه نبود :«از میان همه‌ی ملّتهای زیر ستم، کمتر ملّتی به انقلاب همّت می‌گمارد، و در میان ملّتهایی که به‌پاخاسته و انقلاب کرده‌اند، کمتر دیده شده که توانسته باشند کار را به نهایت رسانده و به‌جز تغییر حکومتها، آرمان‌های انقلابی را حفظ کرده باشند. امّا انقلاب پُرشکوه ملّت ایران که بزرگ‌ترین و مردمی‌ترین انقلاب عصر جدید است، تنها انقلابی است که یک چلّه‌ی پُرافتخار را بدون خیانت به آرمان‌هایش پشت سر نهاده است»(خامنه‌ای، بیانیه گام دوم انقلاب ،1397). قبل از بیان موانع تحقق اهداف بیانیه گام دوم لازم است مقصود خود را از موانع را توضیح دهیم تا از مباحث دیگر کاملا تفکیک شود. اگر جوانان بخواهند در تحقق اهداف بیانیه گام دوم نقش آفرین باشند با چند مانع روبرو می‌شوند: اولا با توجه به اینکه انقلاب اسلامی در مقابل استکبار جهانی ایستاد و او را از کشور بیرون کرد و ارزش‌های خود را به سایر نقاط جهان صادر کرد، طبیعتا استکبار جهانی ساکت نخواهد نشست و برای شکست انقلاب اسلامی دست به اقداماتی خواهد زد تا مانع تحقق اهداف توسط جوانان شود. پس شناخت اینکه دشمنان انقلاب اسلامی چگونه می‌خواهند مانع جوانان شده و آن ها را از مسیر انقلاب منحرف کنند، نقش مهمی در کمک به جوانان برای تحقق اهداف بیانیه گام دوم دارد. ثانیا تنها دشمنان خارجی و یا داخلی مانع جوانان نمی‌شوند بلکه موانع دیگری هم وجود دارد که مربوط به خود افراد است، چه بسیار انقلابیونی بودند که به خاطر برطرف نکردن همین موانع، از مسیر انقلاب اسلامی منحرف شدند و بعد از سال ها از مواضع انقلابی خود کوتاه آمدند وثالثا در مسیر حرکت به سمت اهداف بیانیه گام دوم موانع دیگری وجود دارد که آن موانع لازمه چنین حرکتی است؛ به تعبیر مقام معظم رهبری«حوادث طبیعی یک راه دشوار به سمت قله است»(خامنه‌ای، بیانات به مناسبت برگزاری ششمین پاسداشت ادبیات جهاد و مقاومت ، 1395) که البته به مهمترین این موانع اشاره می‌کنیم.

1.2. ناامیدی

در سال‌های اخیر بیشترین برنامه ریزی و اقدام دشمن در جهت ناامید کردن مردم بوده است. دشمن با برنامه‌های مختلف رسانه‌ای و عملیاتی سعی دارد مردم را نسبت به آینده انقلاب اسلامی ناامید کند و در این میان بیشترین هجمه به جوانان شده است تا مبادا آن ها بتوانند در گام دوم انقلاب اسلامی نقش آفرین باشند و اهداف بیانیه گام دوم انقلاب را محقق کنند. «در طول این چهل سال -و اکنون مانند همیشه- سیاست تبلیغی و رسانه‌ای دشمن و فعّال‌ترین برنامه‌های آن، مأیوس‌سازی مردم و حتّی مسئولان و مدیران ما از آینده است» (خامنه‌ای، بیانیه گام دوم انقلاب ،1397). جوانان نباید در برابر هجمه‌های ناامید کننده دچار انفعال و خمودگی شوند، بلکه باید پاسخ محکمی به مطالب ناامید کننده داده، و امیدوارانه به کار خود در جهت تحقق اهداف بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی ادامه دهند، علاوه بر این جوانان نباید نسبت به دیگر اقشار جامعه بی تفاوت باشند بلکه باید به آن ها امید دهند، چون در حرکت به سمت اهداف بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی جوانان باید با دیگر اقشار جامعه همکاری کنند و وقتی ناامیدی بتواند در جامعه نفوذ کند؛ همین ناامیدی مانع بزرگی در برابر جوانان خواهد بود، مقام معظم رهبری در این‌باره می‌فرمایند:

«اینکه ناامیدی عمدتاً منشأ داخلی دارد، این را من قبول ندارم. بله، مشکلاتی در داخل حتماً وجود دارد و ما این مشکلات را ‌میدانیم امّا این‌جور نیست که این مشکلات، جوان دانشجوی پُرانگیزه را ناامید کند. جوان دانشجوی پُرانگیزه جور دیگری ناامید ‌میشود؛ [آن وقتی که] استاد یا مثلاً فرض کنید فلان آدمی که تعهّدی ندارد، می‌نشیند به چه امید و به چه دلخوشی‌ای اینجا ‌درس میخوانی، کار میکنی؟». ناامیدی این‌جوری وارد میشود؛ این اثر می‌گذارد» (خامنه‌ای، بیانات در دیدار رمضانی دانشجویان، 1402)

اما جوان مومن و انقلابی به این چنین سخنانی پاسخ محکمی می‌دهد، وبا روحیه‌ای سرشار از امید درجهت تحقق اهداف تلاش می‌کند، «البتّه پاسخ جوان مؤمن و مبارز و آگاه و هوشمند ‌بی‌لکنت و رسا است که «بله، مشکلات در کشور وجود دارد [امّا] من درس می‌خوانم برای اینکه بنا دارم ده‌ها سال دیگر در این ‌کشور عمر کنم، زندگی کنم و صدها سال دیگر فرزندان من .... هم‌میهنان من در این کشور زندگی ‌کنند» (همان).

2.2. پشت کردن به انقلاب

یکی از موانعی که ممکن است بر سر راه جوانان قرار گیرد: «پشت کردن به انقلاب» است همانگونه که در مقدمه گفتیم موانعی هست که مربوط به خود افراد است، یعنی ممکن است جوانان در مسیر تحقق اهداف بیانیه گام دوم حرکت کنند اما در ادامه مسیر از انقلابی بودن پشیمان شوند، و همین مانع می‌شود تا جوانان نتوانند نقش خود را در تحقق اهداف بیانیه گام دوم محقق کنند. براستی آیا ممکن است جوانی مومن و انقلابی باشد و بعد بر اثر گذر زمان و تغییر شرایط روزی برسد که آن جوان دیگر مومن یا انقلابی نباشد؟ رهبر انقلاب در اوج رخدادهای فتنه‌آمیز سال ۸۸ تعبیری داشتند به عنوان «انقلابی فرسوده پشیمان»: «...صرف‌نظر از یک عده انقلابی فرسوده‌ی پشیمان که به دلائل گوناگون، زندگی راحت را، سازش را ترجیح دادند، یا به ساز دشمن رقصیدن را عیب ندانستند، جوانِ کشور، توده‌ی ملت که اکثریت هم جوان هستند، این انگیزه‌ی عمیق را دارند» (خامنه‌ای، بیانات در دیدار دانش آموزان در آستانه 13 آبان، 1388). یکی از توصیه‌های مقام معظم رهبری به جوانان ثبات قدم است، حرکت انقلاب اسلامی نیاز به ثبات قدم دارد واگر در راه انقلاب ثبات قدم وجود نداشت موجب پشت کردن به انقلاب می‌شود، و چه بسا جوانی که در مسیر تحقق اهداف بیانیه در حال حرکت است اما به یکباره تغییر مسیر می‌دهد، مقام معظم رهبری در این‌باره می‌فرمایند: «جوانهاى امروز ما، جوان‌هاى نسل معاصر ما و جوان‌هایى که در آینده خواهند آمد، بدانند راه انقلاب، راهى است که احتیاج دارد به عزم، به ایمان، به ثبات قدم. بعضى این ثبات قدم را دارند، بعضى در بین راه برمى‌گردند؛ البته این‌ها به ضرر خودشان عمل مى‌کنند؛ فمن نکث فإنّما ینکث على نفسه» (فتح، 10) آن کسانى که از راه انقلاب برگردند، مثل کسانى هستند که در تابستان روزه گرفته‌اند و تا اواخر روز، روزه را حفظ مى‌کنند، اما یک ساعت به غروب، دو ساعت به غروب طاقتشان تمام مى‌شود؛پ افطار مى‌کنند. این مثل همان کسى است که از اولِ روز، روزه نگرفته است. باطل کردن روزه در هر زمانى از ساعات روز باشد، ابطال روزه است. در راه انقلاب اگر ثبات قدم وجود نداشت، اگر پیوستگى حرکت وجود نداشت، انسان رابطه‌اش با انقلاب قطع مى‌شود. این بى‌وفائى به انقلاب است. همیشه بودند کسانى که به انقلاب بى‌وفائى کردند، ... به انقلاب پشت کردند» (خامنه‌ای، بیانات در مراسم نوزدهمین سالگرد ارتحال امام خمینی (ره)، 1387).

3.2. تهاجم فرهنگی

یکی از اقداماتی که دشمنان انجام می دهند، و به واسطه‌ی آن می‌خواهند مانع ادامه‌ی حرکت انقلاب اسلامی شوند،تهاجم فرهنگی می باشد (مصباح یزدی، 1392: 165). تهاجم فرهنگی که هدف آن تنها ممانعت از نقش آفرینی جوانان در گام دوم انقلاب اسلامی نیست، بلکه هدف دیگر آن انحراف جوانان است، اما تهاجم فرهنگی به چه معناست و از کجا شروع شد؛ پس از پایان جنگ تحمیلی و آغاز برنامه‏‌های توسعه و بازسازی کشور، موضوع تهاجم فرهنگی و مقابله با این پدیده مورد توجه مقام معظم رهبری (دام ظلّه) قرار گرفت (باقرزاده، 1382: 96). ایشان در یکی از بیاناتشان می‏‌فرمایند: «انقلاب اسلامی که آمد، مثل مشتی به سینه مهاجم خورده، او را عقب انداخت و تهاجم را متوقف کرد. شما در آن دوران اول انقلاب، ناگهان دیدید که مردم ما در ظرف مدت کوتاهی، تغییرات اساسی در خلقیات خودشان احساس کردند....البته عمیق نبود، آن وقتی عمق پیدا می‏کند که چند سالی روی آن کار بشود، این فرصت پیش نیامد... در اواسط دوران جنگ، به وسیله ابزارهای تبلیغی، به وسیله گفتارهای غلط و کج‏اندیشانه، مجددا شروع شد و آن ته‏نشین‏ها و رسوب‏های ذهنی و روحی خود ما مردم هم مؤثر بود! اما باز حرارت جنگ مانع بود تا این‏که جنگ تمام شد. پس از جنگ، این جبهه جدید به شکل جدی مشغول کار شد» (خامنه‌ای، بیانات در دیدار جمعی از کارگزاران فرهنگی، 1371).

اما تهاجم فرهنگی به چه معناست؟ مقام معظم رهبری تهاجم فرهنگی را این گونه تعریف کرده‌اند: «تهاجم فرهنگی به این معنی است که یک مجموعه سیاسی یا اقتصادی برای اجرای مقاصد خاص خود و اسیرکردن یک ملت به بنیان‌های فرهنگی آن ملت هجوم می‌برند. آن‌ها هم چیزهای تازه‌ای را وارد این کشور و ملت می‌کنند اما به زور و به قصد جایگزین کردن آن‌ها با فرهنگ و باورهای ملی آن ملت، که نام این، تهاجم فرهنگی است.»(همان.) آنگونه که از این تعریف متوجه می‌شویم، تهاجم فرهنگی و آثاری که از خود برجای می گذارد برای حرکت جوانان در جهت تحقق اهداف بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی بسیار خطرناک است، چرا که اگر گرفتار آثار تهاجم فرهنگی شوند، هیچ گونه تلاشی در جهت اهداف بیانیه گام دوم انجام نمی‌دهند، چون اساسا هدف آن ها به واسطه‌ی تهاجم فرهنگی دستخوش تغییر قرار می‌گیرد، البته ما غیر از تهاجم فرهنگی بحث دیگری هم داریم که زبده گزینی فرهنگی نام دارد، که البته امری پسندیده است و می‌تواند به تحقق اهداف بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی کمک کند، چنانکه مقام معظم رهبری در تبیین زبده گزینی فرهنگی می‌فرمایند: «گرفتن برجستگیها و زبده‌گزینی از فرهنگ‌های دیگر این، چیزی است مباح، بلکه واجب. اسلام به ما دستور می‌دهد، عقل هم به‌طور مستقل از ما می‌خواهد که هر چیز خوب، زیبا و باارزشی را که در هر کجا می‌بینیم، آن را فرا بگیریم و از آن استفاده کنیم.»(خامنه‌ای، بیانات پس از بازدید از صدا و سیما، 1383).

4.2. عدم آگاهی از حقیقت دین

پیش از این، در بخش‌های قبل درباره اسلام ناب محمدی بحث نمودیم که یکی از لوازم مورد نیاز جوانان برای تحقق اهداف بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی، شناخت اسلام ناب است، و البته در همانجا مختصری هم از ضررهای عدم شناخت اسلام ناب سخن گفتیم، و در این‌باره می‌خواهیم بیشتر سخن بگوییم. عدم آگاهی از حقیقت دین یکی دیگر از موانع تحقق اهداف بیانیه گام دوم توسط جوانان است، امروزه به دلیل گستردگی وسایل ارتباط جمعی و هجمه‌های رسانه‌ای دشمن شبهات بسیاری در مورد دین رواج پیدا کرده است که باید به آن ها پاسخ داد، اما اگر این هجمه ها اثر کند و جوانان تحت تاثیر قرار بگیرند راه برای سلطه دشمن باز شده، و همین مانع تحقق اهداف بیانیه گام دوم می‌شود، مقام معظم رهبری در اینباره می‌فرمایند: «آماج حملات دشمنان، دو نقطه‌ی اساسی است: یکی دین، یکی مردم و وفاداری آنها. می‌دانند که اگر این انقلاب، یک انقلاب دینی نبود، قدرت مقاومت نداشت. چون دین است که پیروان خود را از تسلیم شدن در مقابل ظلم منع میکند، به مقابله‌ی با ظالم تشویق میکند؛ عدالت و آزادی و معنویت و پیشرفت را به زندگی انسانها پیشنهاد میکند. این، خصوصیت دین است. پس آن نظامی که بر مبنای دین باشد، معنی ندارد که تسلیم فشار و زور دشمنان و زورگویان و زیاده‌طلبان بشود. اگر عنصر دین در این انقلاب نبود، ممکن بود مسئولین انقلاب و سرکردگان انقلاب با گرفتن یک امتیازی در مقابل دشمن کوتاه بیایند و راه را برای سلطه‌ی دوباره‌ی دشمن باز کنند» (خامنه‌ای، بیانات در اجتماع بزرگ مردم قم، 1389).

دین بنابر فرموده ی مقام معظم رهبری، «ستون فقرات انقلاب است» (همان). و می‌دانیم اگر این ستون فقرات آسیب دید، حرکت انقلاب اسلامی مختل می‌شود، و وقتی حرکت مختل شد، دیگر امکان تحقق اهداف وجود ندارد، عدم آگاهی از حقیقت دین که البته یکی از عواملش شبهه افکنی‌های خود دشمن است، بستر مناسبی برای آسیب زدن به جوانان فراهم می کند، به گونه ای که دشمن یا دین را به گونه‌ای دیگر جلوه می دهد و یا اساسا جوانان را به سمت بی دینی یا فرقه‌های انحرافی می‌کشاند. البته صرفا عدم آگاهی از حقیقت دین به خاطر دشمن نیست، بی تدبیری خانواده و اجتماع هم موثر است، اگر این دو نهاد نسل جدید را با معارف دینی تربیت نکنند، در زمینه بی‌دینی و یا دین گریزی جوانان نقش دارند. ناگفته نماند، اگر خود جوانان به دنبال شناخت حقیقت دین بروند، هیچیک از عوامل مذکور تأثیر ندارد، بنابراین، جوانان باید معرفت دینی خود را افزایش دهند، دین را از طرق صحیح آن بشناسند و برای همین باید با منظومه فکری امام خمینی و مقام معظم رهبری آشنا شوند، و در شناخت اسلام ناب محمدی به تبیین امام و رهبری مراجعه کنند.

5.2. تنبلی و راحت طلبی

یکی دیگر از مسائلی که باعث می‌شود جوانان در تحقق اهداف بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی موفق نشوند، تنبلی و راحت طلبی است که مانع بزرگی برای رسیدن به اهداف است، و همین باعث تسلط دشمنان بر جوامع اسلامی شد، «امت اسلامی در طول سالهای متمادی به وظایفی که بر عهده‌ی او بود، عمل نکرده است، در این هیچ تردیدی نباید کرد. ما باید تقصیر خودمان را بفهمیم و بدانیم. اگر ما به تنبلی و راحت‌طلبی و ذلت تن نمیدادیم، دشمن نمی‌توانست بر ما مسلط شود» (خامنه‌ای، بیانات در خطبه‌های نماز عید سعید فطر، 1385). تنبلی و راحت طلبی مانعی است که از ناحیه خود انسان ایجاد می‌شود، مقام معظم رهبری در این‌باره می‌فرمایند:«از همه‌ى دشمنها بدتر، دشمن درونى ما است، دشمن خود ما است، نفْسِ راحت‌طلب ما است، تنبلى ما است، تن‌آسایى ما است، عدم تدبیر ما در پیشبرد امورمان است‌» (خامنه‌ای، بیانات در دیدار اساتید دانشگاه ها، 1393). بنابراین، جوانان اگر بخواهند اهداف بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی را محقق کنند، باید از تنبلی و راحت طلبی بپرهیزند و دائما در تلاش باشند و مسئولیت خود در قبال انقلاب اسلامی غفلت نورزند. در عرصه‌های مختلف مادی و معنوی اگر کسی تنبلی کند به جایی نمی‌رسد، مقام معظم رهبری می‌فرمایند: «امروز حرف اصلی من به شما عزیزان و همه‌ی ملت ایران این است که به هیچ فردی، به هیچ ملتی و به هیچ جمعیتی، از خزانه‌ی غیبت الهی هیچ چیز نمی‌دهند، مگر با تلاش و کوشش...افرادی که نخواهند تلاش کنند و زحمت بکشند، در بازار معنویّت و در سودای عشق و ایمان و تقوا و فضایل معنوی، چیزی گیرشان نخواهد آمد،هم در دنیای مادّی این‌طور است یعنی ملتهایی که کار کنند، فکر کنند، ابتکار کنند، سختیها را تحمّل کنند، به امکانات مادّی و رفاه و پیشرفت خواهند رسید، و هم در میدان معنویّات این‌گونه است: ملتهایی که تلاش کنند، مجاهدت کنند، ایثار کنند و از کار و فداکاری نترسند، خدای متعال به آنها همه چیز خواهد داد» (خامنه‌ای، بیانات در دیدار جمعی از ایثارگران و خانواده‌های شهدا، 1376).

تنبلی و راحت طلبی وقتی به سراغ انسان آمد، باعث می‌شود انسان دائما از اموری که نیاز به تلاش دارند یا فرار کند یا کار را به درستی انجام انجام ندهد، چنین انسانی دیگر قادر نخواهد بود در راه رسیدن به اهدافی که بیشترین تلاش ممکن را لازم دارند استقامت کند نتیجه این مطلب تباهی است، «کسالت، کم‌کاری و تنبلی، یک انسان، یک خانواده، یک کشور و یک ملت را تباه میکند» (خامنه‌ای، خطبه‌های نماز جمعه تهران، 1390).

نتیجه

در این نوشتار اهمیت و نقش جوانان در تحقق اهداف بیانیه گام دوم انقلاب مورد توجه قرار گرفت. در همین راستا ابتدا لوازم و بایسته‌های نقش‌آفرینی جوانان در این زمینه بر اساس بیانات رهبر انقلاب تشریح گردید که ایمان، پایبندی به اصول و ارزشها، شناخت اسلام ناب، روحیه جهادی و انقلابی، امیدواری، صبر ، آگاهی و بصیرت تاریخی از جمله این لوازم بود و نقش این ویژگی‌ها در نگاه ایشان مورد بررسی قرار گرفت. در بخش بعدی موانع تحقق هدف مذکور در سخنان معظم‌له واکاوی و تشریح شد که در پنج عنوان ذیل مطرح شد: ناامیدی، پشت‌کردن به انقلاب، تهاجم فرهگی، ناآگاهی از حقیقت دین و تنبلی. بدون‌‌شک توجه توجه جوانان به موارد ذکرشده و هم‌چنین درنظر گرفتن لوازم و موانع مذکور توسط مسئولین و متصدیان امور جوانان، نقش مهمی در تحقق اهداف بیانیه و نقش‌آفرینی مطلوب این قشر جامعه در این زمینه خواهد داشت.

منابع

1. قرآن کریم

2. رکابیان، رشید، محمود، علی پور گرجی، «مولفه‌های انقلابی‌گری و انقلابی بودن و انقلابی ماندن در اندیشه سیاسی مقام معظم رهبری»، نشریه مطالعات انقلاب اسلامی، ش57، صص110-95، سال 1398.

3. خامنه‌ای، سیدعلی، (1402)، بیانیه «گام دوم انقلاب» خطاب به ملت ایران، دفتر حفظ و نشرآثار حضرت آیت الله خامنه‌ای، بازیابی شده از آدرس https://farsi.khamenei.ir/message-content?id در10خردادساعت2بعدازظهر:12صفحه.

4. علوی‌نیا، نسرین، زهرا، نعمتی، «فرآیند نهادینه کردن امید در جوانان و راهکارهای آن در بیانیه گام دوم انقلاب مبتنی بر بیانات مقام معظم رهبری»، نشریه مطالعات هنر و فرهنگ، ش19، صص18-9، سال 1400.

5. باقرزاده، محمدرضا، «آسیب شناسی انقلاب اسلامی»، ماهنامه معرفت، ش68، صص 105-96، سال 1382.

6. مصباح یزدی، محمد تقی، انقلاب اسلامی و ریشه‌های آن، چاپ اول، قم، انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1392ه ش.

7. پایگاه اینترنتی آیه‌الله خامنه‌ای