معرفی کتاب "آغازی برای پرواز"

نویسنده: محمدحسن مهرابی
مجله مدرسه‌ای اندیشه پژوه - شماره اول/آذر 1403

چکیده

مقاله حاضر پژوهی توصیفی از متن کتاب آغازی برای پرواز، نوشته حجه الاسلام سید علیرضا تراشیون است. در قسمت نخست این نوشتار به بررسی زندگی‌نامه، شخصیت علمی و آثار نویسنده پرداخته شده است. نویسنده در این کتاب با رویکردی تربیتی به شیوه‌های دعوت فرزندان به نماز پرداخته و هجده راهکار در این زمینه مطرح نموده است. مؤلف نه‌تنها از آیات و روایات اسلامی بلکه از آثار علمی و به‌ویژه روان‌شناسی بهره برده است و مطاالب خود را با روش عقلی و نقلی پی‌گرفته است. کتاب از زبانی قابل‌فهم برای عموم برخوردار است و لذا برای همه اقشار قابل استفاده است. روش پرداختن به مطالب نسبت به آثار مشابه ابداعی است ولی بهتر بود مطالب به‌صورت چند فصل ارائه نه اینکه نویسنده مستقیما وارد موارد هجده‌گانه گردد. هم‌چنین مناسب بود که شبهات مهم پیرامون نماز مورد بررسی قرار می‌گرفت و در قسمتی از کتاب به فوائد و آثار نماز پرداخته می‌شد.

واژگان کلیدی:
متن پژوهی، آغازی برای پرواز، روش‌های دعوت‌ به نماز، تربیت دینی، انگیزه‌سازی دینی.

مقدمه

فلسفه خلقت انسان عبادت و بندگی خداوند متعال است. از مهم‌ترین از مصادیق عبادت خداوند موضوع «نماز» است. و نیز نماز در اسلام، بعد از مسئله ولایت، از اهمیت بالایی برخوردار است. لذا وظیفه یک فرد مسلمان این است به آیه شریفه قرآن و دستور خداوند متعال به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله که به ایشان فرمودند: «خانواده خود را به نماز فرمان بده و خود بر انجام آن شکیبا و صبور باش» (طه،132)(وَ أمُر أهلَکَ بِالصّلَوهِ وَ اصطَبِر عَلَیها [1] ) عمل کرده و فرزندان خود را دعوت و ترغیب به موضوع نماز کنند.

بخاطر اهمیت بالایی که این موضوع دارد، همواره مورد بحث و پژوهش قرار گرفته و آثار متعددی در این زمینه به چاپ رسیده است. یکی از این آثار با عنوان «شیوه‌های دعوت به نماز» به نوشته حجه الاسلام محسن قرائتی است و نیز کتاب دیگری با نام «مهارت‌های دعوت فرزندان به نماز» به نوشته محمدعلی جابری است. وجه تمایز اثر حاضر با این دو کتاب را می‌توان اینگونه بیان کرد که کتاب حجه الاسلام تراشیون فقط از موارد نقلی که شامل آیات و روایات باشد استفاده نکرده بلکه نکات مهم روانشناسی و تربیتی کودک را هم ضمیمه این آیات و روایات کرده که این جمع بین آیات، روایات و نکات روانشناسی یک ایده جدید و متفاوت با دیگر آثار است.

ضرورت بحث از این موضوع در نکات پیشین بیان شد. چرا که فلسفه خلقت انسان، عبادت بوده و از مصادیق مهم عبادت، مسئله نماز است و انسان برای اینکه بتواند خودش و فرزندش را اهل نماز کرده و آن را ترغیب و دعوت به نماز کند، میبایست روش‌های دعوت به نماز را فرا بگیرد.

هدف از انجام این پژوهش، بررسی کتاب آغازی برای پرواز است که در آن آموزش شیوه‌های دعوت فرزندان به نماز بیان شده تا والدین و مربیان بتوانند به راحتی فرزندان خود را با نماز اُنس داده و آنچه که مانع روی آوردن آنها به نماز می‌شود را از روش تربیتی خود حذف کنند.

روش این تحقیق، روش جمع‌آوری، پردازش و گردآوری اطلاعات به سبک کتابخانه‌ای و به صورت ارائه توصیفی است.

قسمت اول: شخصیت و جایگاه علمی نویسنده

1.1. مشخصات نویسنده و محل تحصیل و استاد

حجه الاسلام و المسلمین سید علیرضا تراشیون در سال 1350 در شهر تهران چشم به جهان گشود. وی تحصیلات خود را تا اخذ مدرک دیپلم فنی در رشته ماشین ابزار صنعتی در تهران ادامه داد. ایشان تحت تأثیر دو استاد خود به حوزة نبی اکرم صلی الله علیه و آله رفت و از محضر آیت الله ضیاء الدین نجفی رحمه الله علیه کسب علم کرد. ایشان پس از گذراندن پایه ۸ حوزه، به قم مهاجرت کرد و از محضر اساتید و علماء این شهر مقدس بهره برده و تاکنون نیز در محضر ایشان به تلمذ مشغول است. (تراشیون، 1397)

2.1. پیشینه علمی و حوزه تخصصی نویسنده

حجت الاسلام و المسلمین سید علیرضا تراشیون، در ابتدای طلبگی در قم، به تدریس درس حرفه و فن نیز اشتغال داشته که در این مسیر از تجربیات خوبی بهرمند شده است. لازم به ذکر است تحصیلات حوزوی ایشان درس خارج فقه و اصول بوده و تخصص ایشان در بحث فرق و ادیان است. حجت الاسلام تراشیون در حوزه و دانشگاه و... پیرامون مباحث خانواده هم بحث فرق و ادیان تدریس داشته اند و شاگردان زیادی پرورش داده‌اند. ایشان اکنون مدیر کل فرق و مذاهب حوزه های علمیه قم هستند. اما حوزه تخصصی ایشان مباحث تربیتی است و عضو مرکز مشاوره حوزه علمیه قم هستند. و از دهه هشتاد به عنوان کارشناس برنامه های مهارت افزایی خانواده و تربیتی (کودک و نوجوان) در رادیو و تلوزیون همچون برنامه های پرسمان، آفتاب شرقی، سمت خدا و... فعالیت دارند که به لحاظ دسته بندی منظم و همچنین کاربردی بودن مباحث با اقبال خوبی از سوی مخاطبان مواجه شده است. (تراشیون، 1397)

3.1. مؤسسات نویسنده

وی مؤسس مجموعه مدارس تربیت حسینی و مصباح الهدی در شهر قم هستند؛ مدرسه تربیت حسینی ویژه پسران و در دو نوبت ابتدائی و دوره اول دبیرستان و مدرسه مصباح الهدی در سه نوبت پیش دبستانی (دخترانه و پسرانه) و ابتدائی و دوره اول دبیرستان (دخترانه) فعالیت می‌کنند. (تراشیون، 1400) همچنین مؤسسه فردوسیان جوان قم تحت عنایت ایشان با هدف بیان رفتارهای صحیح تربیتی برای خانواده، اقدام به راه اندازی رسانه استاد تراشیون در فضای مجازی و پیام رسان های مختلف کردند. (تراشیون، 1397) و نیز سایت استاد با نام پایگاه حفظ و نشر آثار استاد تراشیون در روز های اول مرداد ماه سال 1397 آماده به کار شد.

4.1. آثار نویسنده

کتب استاد تراشیون در موضوعات روانشناسی، خانواده و تربیت فرزند بوده و عناوین آن‌ها به شرح زیر است:

· آرامش طوفان‌ها

· محرمانه‌های زنانه

· محرمانه‌های مردانه

· تربیت دینی نوجوان

· آینه‌های روبه رو

· خانه‌ای مثل بهشت

· والد سوم

· کتاب آغازی برای پرواز (کتاب مورد نظر ما)

به عنوان مثال یکی از کتاب ایشان، کتابِ "خانه‌ای مثل بهشت هست" که این کتاب روش‌های رسیدن به آرامش در محیط خانواده می پردازد. در این کتاب به بحث طلاق خاموش به صورت ویژه مورد لحاظ قرار گرفته و به تبیین و بیان برخی از نشانه ها پرداخته است.

از مباحث تربیتی مطرح شده توسط استاد تراشیون تاکنون ده‌ها دوره آموزشی مجازی و همچنین تعدادی نرم افزار آموزشی- تربیتی تولید و منتشر شده است. (تراشیون، 13 97)

از سلسله جلسات ایشان که در مدارس و حوزه های علمیه و و دیگر اماکن برگزار شده است؛ به چند مورد اشاره می‌شود:

· یکی از مقاله های استاد، مقاله مدیریت تربیتی فرزند است. این مقاله بخشی از درس های تربیت فرزند است که توسط استاد ارجمند حجه الاسلام تراشیون در موسسه نورالمجتبی علیه السلام تدریس شده است. همچنین به علاوه این مقاله، مقاله هایی از قبیل اصل تناسب و اعتدال یا اولویت در تربیت فرزند، اصل تدریج و استمرار در تربیت فرزند، جامع نگری در تربیت فرزند و 46 مقاله دیگر که این موسسه از سخنرانی ایشان به دست آورده است. ( ایمانور، 1400)

· همچنین ایشان در حوزه علمیه معصومیه قم در مورد مبحث تربیت فرزند و دانش افزایی مادران هجده جلسه سخنرانی کرده‌اند. ( معصومیه، 1399)

قسمت دوم: بررسی توصیفی کتاب

1.2. نوع کتاب

کتاب آغازی برای پرواز، اثر حجه الاسلام سید علیرضا تراشیون است. این کتاب در صدد بیان روش‌های دعوت به نماز در فرزندان است و یک نوع کتاب آموزشی است. در این کتاب به همراه بیان 18 راهکار دعوت به نماز، موضوع ویژگی‌ها و بایدها و نبایدهایی که یک مربی یا پدر و مادر رعایت کنند بیان شده که پیرامون هر یک از آنها آیات قرآن، روایاتی از اهل بیت علیهم السلام و نکات روانشناسی مطرح شده است.

2.2. موضوع شناسی

موضوع این کتاب روش‌های دعوت فرزندان به نماز است. از این رو باید موضوع این کتاب را تربیتی- اخلاقی متناسب با فرزندان دانست. چرا که به مباحث تربیتی فرزندان و تربیت در بُعد عبادی آنها پرداخته است.

البته ذکر این نکته بایسته است که بحث تربیت کودک خیلی عام و فراگیر است و نویسنده فقط در مورد بُعد عبادی آن و فقط در مورد موضوع نماز این کتاب را نوشته است.

3.2. ایده نویسنده

ایده اصلی نویسنده که در کتاب به دنبال بیان آن بوده، بیان روش‌ها وشیوه‌های ترغیب کودکان و نوجوانان به نماز است. چون بعد از مسئله ولایت، نماز از جایگاه والایی برخوردار است و یکی از موضوعات تربیت عبادی کودک، همین موضوع نماز است. لذا نگرانی والدین و مربیان نسبت به اینکه چگونه و از چه روش‌هایی می‌توانند فرزندان یا متربیان خود را ترغیب و اهل نماز کنند تا اینکه نسبت به نماز سهل انگار نشوند، نگرانی بجا و شایسته ای است.

4.2. موضوعات فرعی و ارتباط آن با موضوع اصلی

موضوع اصلی این کتاب مبحث روش ها و راهکار هایی مهارتی جهت تقویت روحیه عبادی، ترغیب و ایجاد انگیزه نماز در فرزندان را در هجده راهکار بیان میکند و هرکدام را به صورت مجزا شرح میدهد. اما حجه الاسلام تراشیون در بعضی مباحث به گونه ای توضیح و تفصیل دادند که میتوان گفت آن ها یک عنوان فرعی حساب میشوند. به عنوان مثال در بحث اراده ایشان به بحث آثار اراده در نماز اکتفا نکردند بلکه علل ضعف اراده و موارد تقویت اراده را هم به صورت مفصل شرح داده اند. و همچنین در آخر کتاب به مبحث ویژگی های مربی مشوق به نماز را هم بیان کردند. لازم به ذکر است فرعی بودن مطالب، به معنای غیر ضروری بودن مطالب نیست. چرا که برای فهم و درک بهتر موضوع اصلی، پرداختن به این مطالب، لازم است. منظور نگارنده از فرعی بودن این موضوعات نسبت به موضوع اصلی این است که می‌توان خلاصه تر این موضوعات را بیان کرد.

5.2. گروه مخاطبان کتاب

بیان شد که این کتاب در حوزه وانشناسی کودک است اما نه به این منوال که فقط برای کسانی مفید و دارای بهره گیری است که در این علم تحصیل کردند و مقدمات آن را دارند، بلکه بخاطر بیان ساده، روان و قابل فهم نویسنده کتاب، این کتاب برای عامه مردم قابل بهره بردن هست. لازم به ذکر است که این کتاب بیشتر مورد استفاده برای والدین و مربیان است. مضاف بر اینکه بعضی از قسمت های کتاب منوط به یک آشنایی مختصر با موضوع روانشناسی است که خواننده بتواند راحت تر مطالب آن قسمت را درک کند.

6.2. استدلالات نویسنده

از آنجا که حجه الاسلام تراشیون در مبحث آیات و روایات و متون اسلامی تسلط خیلی خوبی دارند و همچنین در بحث روانشناسی و تربیت کودک نوجوان بسیار کار کرده و خِبره اند، ایشان با تلفیق آیات و روایات با نکات و مباحث علمی و روانشناسی توانسته اند مطالب این کتاب را جمع آوری و پردازش و در آخر منتشر کنند. البته این کتاب خیلی عامیانه و در سطح خیلی پایین بیان شد که در جایگاه خودش در این باره صحبت می کنیم. در بیشتر و نود درصد از راهکار های ارائه شده ایشان، برای توضیح آن راهکارها از آیات قرآن یا روایت و حدیث و یا از هر دوی آنها استفاده و سپس با مبحث خود موارد را تطبیق داده و توضیح میدهند. در کل استدلالات ایشان در این کتاب بیشتر به صورت نقلی و عقلی هست و ایشان به شدت معدود از استدلال آماری استفاده کرده اند. به عنوان مثال: یکی از راهکار های هجده گانه، پرهیز از رفتارهای ناخوشایند است که در موضوع محبوبیت و مقبولیت صحبت می‌کند. در این قسمت از امام باقر علیه السلام آمده است که ایشان فرموده اند: بشاشت و گشاده رویی در برخورد های اجتماعی، مایه جلب محبت مردم و قرب به خداوند است.(بحار17، 624) و سپس نویسنده ادامه میدهد که برای اطاعت پذیری و الگو گیری، حتما باید والدین یا مربی محبوبیت ویژه برای کودک داشته باشد تا بتواند آن را نسبت به چیزی علاقه مند کرده و در انجام کاری در او انگیزه ایجاد کند؛ باید در او نفوذ عاطفی ایجاد کند که به وسیله محبوبیت و مقبولیت ایجاد می‌شود.

7.2. ابداعی یا تکراری بودن فهرست

چون این مبحث روش های دعوت به نماز در فرزندان بحث مهمی در جامعه و خانواده هست، به غیر از این کتاب، کتاب ها، مقالات و همچنین چندین کنفرانس در مورد این مبحث بیان و تشکیل شده استکه چند مورد مشابه را ذکر میکنم. این مواردی که ذکر خواهد شد مواردی هست که علاوه بر مبحث ترغیب به نماز، بحث ترغیب فرزندان و کودکان هم هست.

کتب مشابه:

· مهارت‌های دعوت فرزندان به نماز از جناب آقای محمدعلی جابری

· شیوه‌های دعوت به نماز از حجه الاسلام محسن قرائتی

مقاله های کنفرانس:

· راهکارها و شیوه های جذب فرزندان به نماز و مسجد، از سرکار خانم مولود اعظمیان بیگدلی

· واکاوی مراحل دعوت و اصول به کارگیری روشهای تربیتی در ترغیب فرزندان به نماز، از آقایان محمدمهدی کریمی‌نیا ، مجتبی انصاری‌مقدم ، غلامرضا محمدرضایی و سرکار خانم رقیه مقدم

مقاله نشریه:

· شیوه های آموزش و جذب فرزندان به نماز با تاکید بر نقش الگویی والدین از جناب آقای حسین بافکار

( علم نت، 1403)

8.2. الگوی شکل گیری مطالب

الگوی اساسی شکل گیری و پردازش مطالب کتاب ابداعی است. چون با بررسی آثار مشابهی که در باره این موضوع محتوا بیان شده، آنها مثل کتاب حجه الاسلام محسن قرائتی منشأ و ریشه نقلی با آیات و روایات دارند. اما حجه الاسلام تراشیون در این کتاب بیشتر حول محور موضوعات روانشناسی می‌گردد و در کنار آن آیات قرآن و روایات اهل بیت علیهم السلام را هم چاشنی این کار می‌کنند. لازم به ذکر است این ابداعی بودن این روش واقعا عالی و مورد پسند است. چرا که با جمع کردن مباحث عقلی و نقلی برای یک موضوع عبادی و اثبات آن با این دو مبحث نشان از تسلط ویژه این نویسنده را در موضوعات روانشناسی و همچنین در آیات و روایات را دارد.

9.2. پیشنهاد فهرست بهتر

یکی از مشکلات کتاب آغازی برای پرواز حجه الاسلام تراشیون، بحث فهرست بندی و فصل بندی کتاب است. ایراد کتاب فهرست کتاب در اینجاست که کتاب دارای فصل نیست و پس از مقدمه سریعا به سراغ هجده روش رفته و اصلا به صورت بخش بندی و تقسیم بندی منطقی و معتبر نیست. بهتر بود ایشان سر موضوعات کتاب را به راهکار های فردی، خانوادگی و اجتماعی تقسیم بندی کنند و یا تقسیم بندی خود را به صورت علت های گرایش و علت های عدم گرایش کودکان به نماز تقسیم بندی کنند. البته لازم به ذکر است که بحث علت های فردی، خانوادگی و اجتماعی در کتاب بعد از هجدهمین راهکار یعنی تقویت اراده ذکر شده است لکن اصلا به صورت بخش مجزا یا فصلی خارج از هجده راهکار نیامده است.

علت بیان این نوع فهرست بندیِ پژوهشگر به این دلیل است که خواننده کتاب بتواند در ذهنش مطالب را به خوبی تقسیم بندی کند و راحت‌تر بتواند آن را فرا بگیرد.

10.2. تاکید بر مطالب کم اهمیت

حجه الاسلام تراشیون در این کتاب به بعضی از نکات که یا کم اهمیت بوده و یا با اینکه اهمیت بالایی داشته ولی بیش از اندازه به آن پرداخته اند. به عنوان مثال موضوع ویژگی‌های مربی مشوق هست که بهتر بود در همان راهکار ها این مطلب اضافه می شد. نه اینکه بخش جداگانه ای به آن اختصاص داده شود و هم اینکه بعضی از مطالب آن هم قبلا گفته شده بود. و نیز ذیل راهکار ها به بحث دوست و الگوی مناسب بسیار پرداخته اند. گرچه این مبحث بسیار مهم و قابل توجه است ولی زیاد این بحث در کتاب تکرار شد. به عنوان مثال: در راهکار سوم (آسان گیری منطقی نسبت به نماز) مبحث انتخاب الگوهای متناسب با سن فرزند یا همان دوست هم سن مناسب مطرح شد و دوباره در راهکار پنجم (دوستان خوب) در مورد ویژگی دوست خوب صحبت شد و سپس در راهکار نهم (الگوسازی) که دوباره در مورد الگوی مناسب نکاتی بیان کردند.

11.2. پیشنهاد پژوهش بیشتر

از دیگر اشکالاتی که به این کتاب وارد است این است که می شد قسمتی از کتاب پیرامون یک سری از شبهات روز جامعه در مورد نماز و عبادت مطرح می شد تا والدین و مربی بتوانند همراه با بکار گیری این روش ها، در صورت سوال و شبهه فرزندان بتوانند پاسخگوی آنان باشند. و نیز بهتر بود در قسمتی دیگر از کتاب، بحث آثار و فواید نماز بیان می شد که مربی و والدین همراه با این روش ها، در کودکان شوق و رغبت به عبادت هم ایجاد کنند.

نویسنده پیشنهادی برای بررسی و پژوهش در کتاب مطرح نکردند. اما طبق اشکالاتی که به کمبود بعضی از مطالب کتاب گرفته شده، لازم است در مورد چند مسئله حتما تحقیق و پژوهش انجام شود:

· تحقیق در مورد شبهات روز جامعه در مورد عبادت و مخصوصا نماز که در این خصوص دشمن بسیار آماده به کار ظاهر شده و این مورد بسیار برای والدین و مربی که قصد تربیت عبادی فرزندو متربی خود را دارند بسیار حائز اهمیت است.

برای تحقیق می توان از چند منبع اسفاده کرد:

سایت‌های معتبر:

Porsemanquran.ir

Imam.iate.ir

article.tebyan.net

کتب:

پرسش و پاسخ‌های دانشجویی ج43 از جناب آقای سید حسن موسوی

پاسخ به شبهات دینی از جناب آقای حسین جمالی

پرسمان قرآنی نماز از جناب آقای سعید شمس، چاپ سوم

· تحقیق در مورد آثار و فواید نماز خواندن و همچنین ثواب ها و پاداش هایی که در قرآن و روایات بیان شده است. (البته لازم به ذکر است که نباید به گونه این موضوع بیان شود که فرزند شرطی شود و فقط بخاطر ثواب و پاداش الهی نماز بخواند)

اهمیت و آثار نماز در زندگی انسان از سرکار خانم شهین نجفی

آثار و برکات نماز از جناب آقای رجب علی حیدری مظفرنگری

قسمت سوم: مناسبات نویسنده و کتاب

1.3. شرایط نویسنده

به نظر نمی‌رسد شرایط خاصی در زمانی که حجه الاسلام تراشیون این کتاب را نوشتند برای ایشان بوده باشد. اما می‌توان به این نکته اشاره کرد که حجه الاسلام تراشیون بیشتر آثار و کتب ایشان روانشناسی و نکات تربیتی فرزند است. شاید بتوان علت نوشتن این کتاب را اهمیت تربیت فرزند در جامعه دانست. مضاف بر اینکه همان‌گونه که قبلا گفته شد نگرانی والدین برای کم نشدن اهمیت و رغبت فرزندان‌شان به موضوع نماز، بسیار بجا و حائز اهمیت است و به نظر می‌رسد بهترین کاری که می‌توان برای حل این نگرانی کرد، بحث آموزشِ روش های دعوت، نکات تربیتی و روانشناسی است تا بتواند والدین را برای این امر مجهز کند.

2.3. مطابقت نظرات نویسنده قبل و بعد نگارش کتاب

با مطالعه دقیق آثار حجه الاسلام تراشیون و هم‌چنین سخنرانی‌ها و جلسات ایشان به این نکته می‌رسیم که نظرات ایشان بعد از چاپ این کتاب تغییری نداشته است. چرا که موضوع راهکار‌های دعوت به نماز، یک امر مورد پسند همه خانواده‌های متدین و حساس نسبت به این موضوع است، لکن امکان دارد ایشان در سخنرانی هایشان نکته‌ای اضافه تر بیان کنند اما اصلا نظرات ایشان در اصل این موضوع تغییر پیدا نکرده است.

3.3. منابع علمی نویسنده

نویسنده در نگارش مطالب این کتاب، بیشتر از احادیث و روایات ائمه اطهار علیهم السلام استفاده کرده و در بعضی موارد هم از آیات قرآن بهره برداری کرده اند. از منابع روایی که ایشان استفاده کرده اند، کتب اهل سنت و کتب روایی معروف شیعه به چشم می‌خورد. از کتب اهل سنت می‌توان به صحیح مسلم، صحیح بخاری و شرح نهج‌البلاغه ابن ابی الحدید اشاره کرد. و نیز از کتب معروف شیعه می‌توان نهج البلاغه، بحارالانوار، کنزالعمال، چندی از کتب تفسیری معروف، اصول کافی، غررالحکم و دررالحکم، منتخب میزان الحکمه، تحف العقول و... را نام برد. ایشان به علت نکات روانشناسی و تربیتی این کتاب از منابعی مثل خلوت‌گاه راز، خانواده و تربیت معنوی، راه‌های ایجاد و تقویت عزم و اراده در مسیر تربیت دینی و آثار آقایان پیرداکو و محمدرضا محمدی بهره گیری کردند.

4.3. محدودیت های نویسنده

نویسنده در نگارش کتاب مورد بحث، محدودیت خاصی نداشته و به نظر می‌رسد تمام مطالب مد نظر خود را در این اثر ذکر کرده است. البته احتمال آن می‌رود که ممکن است محدودیتی نویسنده کتاب داشته ولی به آن اشاره نکرده و به همین دلیل مخاطبین این کتاب ازآن محدودیت اطلاعی ندارند. تنها می‌توان به این نکته اشاره کرد که با توجه به مخاطبین این اثر که عموم مردم هستند، ممکن است ایشان در کتاب در بیان برخی از مطالب تخصصی روانشناسی با محدودیت مواجه شده و از ذکر آن خودداری کرده است.

5.3. پیش‌فرض های نویسنده

نویسنده کتاب در این اثر پیش فرض خود را تا حدودی آشکارا بیان کرده است. ایشان می‌فرماید که دین مبین اسلام، نه تنها به افراد دستور به اقامه صلوه می‌کند بلکه به آن‌ها سفارش می‌کند که خانواده و فرزندان خود را نماز خوان تربیت کنید. و خدای متعال به حضرت محمد صل الله علیه و آله می‌فرماید:

«« و امر اهلک بالصلوه و اصطبر علیها »» (طه، 132)(خانواده خود را به نماز فرمان بده و خود بر انجام آن شکیبا و صبور باش.)

6.3. ارتباط کتاب با تخصص نویسنده

اغلب تألیفات نویسنده، در حوزه تربیتی و روانشناسی خانواده است و در شاخه های مختلف اعم از زن و شوهر، فرزند و... کتب خود را تألیف کرده اند. از این رو باید گفت موضوع کتاب با عنوان «آغازی برای پرواز» کاملا مرتبط با تخصص ایشان در حوزه روانشناسی و تربیت فرزند است که مطالعه و اهتمام ورزیدن به این کتاب می‌تواند به والدین و مربیان برای دعوت فرزندان و متربیان خود به نماز بسیار مفید و کاربردی باشد.

قسمت چهارم: خلاصه کتاب

کتاب مورد بحث مشتمل بر 18 راهکار دعوت به نماز در فرزندان است که عبارتند از آشنایی فرزندان با مفاهیم نماز، بیان داستان‌هایی پیرامون نماز، آسان گیری منطقی نسبت به نماز، گفتگو در مورد نماز، پرهیز از رفتارهای ناخوشایند، دوستان خوب، اصل تکرار و مداومت، تقویت حس مسئولیت پذیری، الگو سازی، ایجاد فضای معنوی، حضور فرزندان و دانش آموزان در اماکن مذهبی و دینی، فراهم کردن امنیت روحی و روانی کودکان و نوجوانان، استفاده از شیوه‌های تشویقی، پدر، مادر و فرزندان با همدیگر در یک محیط مشترک نماز بخوانند، ایجاد ارتباط قلبی دانش آموزان با خدا، عمل به گفته‌های خود، نقش معلم و مربی و تقویت اراده می‌باشد. البته لازم به ذکر است در ادامه علل فردی، خانوادگی و اجتماعی عدم گرایش به نماز، علل گرایش بهتر به نماز و ویژگی‌های مربی مشوق به نماز هم بیان می‌شود.

در ادامه، ابتدا علت پرداختن به این موضوع و سپس تعدادی از راهکار های دعوت فرزندان به نماز مورد بررسی قرار گرفته است.

1.4. علت پرداختن به این موضوع و اهمیت آن

فلسفه خلقت انسان عبادت و بندگی خداوند متعال است و محقق شدن این امر بواسطه تربیت بُعد عبادی انسان است. و یکی از مصادیق مهم عبادت خداوند متعال «نماز» است. همچنین خداوند حکیم به پیامبر اکرم صلوات الله علیه میفرماید:

لذا نگرانی اصلی والدین مبنی بر اینکه چگونه فرزندان خود را اهل نماز کرده و اینکه از چه روشی استفاده کنند که فرزندانشان، سهل انگار به نماز نشوند، این نگرانی بسیار مهم و درست است.

2.4. راهکار اول

راهکار اول، آشنایی فرزندان با مفاهیم نماز است. به‌گونه‌ای که بی‌هدف به سمت دیوار نایستید بلکه بداند الفاظی که تکرار می‌کند چه معنا و مفهومی دارد. چرا که زمانی انگیزه نسبت به اقمه نماز کم یا از بین می‌رود که هیچ درک و فهمی نسبت به نماز و مفاهیم عالی آن نداشته باشد.

3.4. راهکار دوم

راهکار دوم، بیان داستان‌هایی پیرامون نماز است. چرا که قصه‌گویی از مهم‌ترین و بنیادی‌ترین روش غیر مستقیم انتقال مفاهیم به دنیای مخاطبان به ویژه کودکان است و همچنین ویژگی اصلی کودک، یعنی «همزاد پنداری» باعث می‌شود کودک، با شخصیت داستان ارتباط گرفته و خود را جای او قرار داده و سعی بر انجام کارهای او داشته باشد. البته این نکته حائز اهمیت است که باید شرایط قصه‌گویی مثل شخصیت مثبت بودنِ شخصیت اصلی، موضوع داستان، مورد ابتلا کودکان باشد، نتیجه‌گیری درست از هر قسمت، اگر داستان به صورت سریالی بود، داستان کوتاه و بین 5 تا 15 دقیقه باشد و شیوه بیان آن جذاب بوده و برای کودک ایجاد انگیزه کند.

4.4. راهکار ششم

راهکار ششم، دوستان خوب است. زیرا هم‌نشین خوب، نعمت و هم‌نشین بد، بلا و مصیبت است. (بحار17، 624) دوست انسان می‌تواند شخصیت اعتقادی، اخلاقی و رفتاری انسان را تغییر بدهد و نیز دوست یابی و گرایش به دوست، یکی از ویژگی های کودکان در دوره ابتدایی و راهنمایی است. این دوران، دوران اثرپذیری و اثرگذاری کودک به شمار می‌رود. به همین علت پیامبر اکرم می‌فرمایند: آدمی بر آیین دوست خود است ( بحارالانوار، 1363 : 71/ 192) و لذا این وظیفه والدین را مبنی بر ایجاد فضایی مناسب برای نشست و برخاست و ارتباط بیشتر فرزندشان با دوستان مناسب بیشتر می‌کند.

5.4. راهکار نهم

راهکار نهم، الگو سازی است. بدیهی است والدین و مربیان، خود الگوی مناسبی برای فرزندان و دانش آموزان هستند؛ به گونه‌ای که دانش آموزان، به خصوص دوره ابتدایی، معلم خود را پیغمبر می‌بینند و رفتار و گفتار او را یک حجت دانسته و از او تبعیت می‌کنند. بنابریاین شایسته است مربیان و والدین خود اهتمام خیلی زیادی نسبت به نماز داشته باشند و مشابه امام صادق علیه السلام: «کونوا دعاه الناس بغیر السنتکم» (کافی2، 78)(مردم را با غیر زبان خود دعوت کنید.) باشند. با توجه به این نکته، برای اینکه یه الگو بتواند تاثیر ویژه‌ای در کودک بگذارد باید سه فرمول اثرگذاری را رعایت کند. عامل بودن، محبوب بودن و موفق بودن، سه فرمول اثرگذاری هستند. در مورد محبوب بودن، شخص اثرگذار باید با کودک زیبا سخن بگوید، انتقاد و امر و نهی بیش از حد نکند، ارتباط خوب با کودک بگیرد و نیازهای حقیقی او را برآورده کند.

6.4. راهکار سیزدهم

راهکار سیزدهم، استفاده از روش‌های تشویقی است. تشویق یه محرک بسیار خوش‌حال کننده و محرک بسیار قوی در جهت تقویت رفتارهای مطلوب و یک انگیزش بسیار قوی جهت بروز استعدادهای نهفته افراد به‌شمار می‌آید. اما امروزه از این محرک بسیار قوی به شیوه‌های نادرستی در مجامع استفاده می‌شود مانند کارت‌های نماز. به چند دلیل این روش نادرست است؛ به عنوان مثال کودک به خاطر جایزه نماز می‌خواند و شرطی و مزد بگیر پرورش یافته و شخص توقع داری برای خواندن نماز بشود. لازم به ذکر است روش صحیح و درست تشویق در کتاب بیان شده است.

7.4. علل فردی، خانوادگی و اجتماعی عدم گرایش به نماز

1.7.4. علل فردی

بخشی از موانع و علل عدم گرایش به نماز، بواسطه برخی از ویژگی‌های فردی و شخصیتی انسان است. به عنوان نمونه چندی از آنها ذکر می‌شود. عدم آگاهی نسبت به مفاهیم نماز، تنبلی و سستی، احساس گناه و شرمندگی در درگاه الهی و ...

2.7.4. علل خانوادگی

خانواده به عنوان نخستین کانون تعلیم و تربیت و محوری ترین رکن آن، نقش بسزایی در تربیت عبادی فرزندان دارد. اما گاهی التفات و کمبود سطح آگاهی خانواده در موضوع نماز، موجب بی‌رغبتی فرزند به مسئله نماز می‌شود. به عنوان مثال: بی‌توجهی خود والدین نسبت به نماز، بی‌توجهی والدین به نماز فرزندان، عدم سرمایه گذاری در تربیت عبادی فرزند و ...

3.7.4. علل اجتماعی

انسان موجودی اجتماعی است که تربیت می‌تواند به توجه به نقشی که دارد اثرپذیر یا اثرگذار در جامعه باشد. کودکان در این زمینه تاثیرپذیری بیشتری از محیط‌های اجتماعی، مخصوصا هم‌ سن و سال‌های خود دارند. از عوامل اجتماعی عدم گرایش به نماز می‌توان محیط و اجتماع، مدرسه، دوستان و معاشران، تهاجم فرهنگی ضد نماز و عدم الگوهای عملی در اجتماع اشاره کرد.

8.4. علل گرایش بهتر به نماز

در مقابل علل عدم گرایش به نماز، انسان باید علل گرایش به نماز را هم حتما بلد باشد. چرا که بتواند فرزند یا دانش آموز خود را از علل عدم گرایش مصون داشته و برای اهتمام او به نماز، علت‌های گرایش پیدا کردنِ بهتر به نماز را به خوبی یاد بگیرد.

تقویت روحیه کودک به وسیله 10 نکته مهم آن، مسئولیت دادن در برگزاری نماز، ارتباط چهره به چهره و مبلغ نماز شدن میتواند این 4 علت بیان شده باعث علاقه و گرایش بهتر فرزندان و دانش آموزان به نماز بشود.

9.4. ویژگی های مربی مشوق

در کتاب کاملا توضیح داده می‌شود که از شاخصه‌ها و ویژگی‌های مهم شخصیتی یک مربی این است که باید محبوبیت، مقبولیت و موفقیت را داشته باشد. اما نکته حائز اهمیتی که باید به آن توجه داشت این است که باید بغیر از این ویژگی، باید از ساختارهای رفتاری او، ساختارهای صحیحی باشد. به عنوان نمونه به چند مورد آن اشاره می‌کنیم. تکریم شخصیت کودک، محبت و مهرورزی، پرهیز از غرور و تکبر و... است که باید یک مربی این ویژگی‌ها را داشته باشد تا هم اثرگذاری بهتر داشته و هم دارای مقبولیت و محبوبیت بیشتر باشد.

نتیجه

یکی از مهم‌ترین ابعاد شخصیت انسان که در دین اسلام مورد توجه قرار گرفته است، می‌توان به بُعد اخلاقی، عبادی و اعتقادی اشاره کرد و مخصوصا بُعد تربیت عبادی انسان. چراکه می‌توان گفت فلسفه خلقت انسان، عبادت و بندگی، در درگاه الهی است. پس اگر انسان بخواهد عبادت و بندگی خداوند متعال را را داشته باشد باید بُعد عبادی خود را تقویت کند. یکی از مهم‌ترین مصادیق عبادت، نماز است. در متن پژوهی و بررسی کتاب آغازی برای پرواز این نتیجه حاصل شد که نویسنده با روشی ابداعی هجده روش دعوت فرزندان بع نماز را مورد بررسی قرار داده و در این زمینه از روش تلفیقی عقلی و نقلی بهره برده است و به تناسب موضوعات از دست‌آوردهای علمی و خصوصا روان‌شناسی بهره گرفته است. هرچند بهتر بود نویسنده مطالب خود را در قالب چند فصل مجزا و متناسب با موارد هجده‌گانه سامان می‌داد. هم‌چنین اگر نویسنده کتاب به موضوعات دیگری از جمله آثار و فواید نماز خواندن، که باعث ترغیب و علاقه مندی فرزندان به این عبادت می‌شود و نیز به شبهاتی که در جامعه امروز بر مسئله نماز وارد است می‌پرداخت، به غنای این أثر افزوده می‌شد. نقاط قوت مطرح‌شده به ضمیمه نکات پیشنهادی می‌تواند الگوی شکل‌گیری آثاری کامل‌تر قرار گیرد.

فهرست منابع

- * قرآن کریم

- اعظمیان بیدگلی، مولود(1391)، مقاله کنفرانس: راهکارها و شیوه های جذب فرزندان به نماز و مسجد، همایش منطقه‌ای از محراب تا معراج

- بافکار، حسین(1386)، مقاله نشریه: شیوه های آموزش و جذب فرزندان به نماز با تاکید بر نقش الگویی والدین. ضرورت آموختن نماز به فرزندان / نقش الگویی والدین در تشویق فرزندان به نماز / نقش نمازخوان بودن والدین در گرایش فرزندان به نماز، نشریه طوبی شماره27

- بی‌نا، پاسخ به شبهات درباره نماز، دسترسی در 3/3/1403 از وب سایت: article.tebyan-net

- بی‌نا، پاسخ به شبهات درباره نماز، دسترسی در 3/3/1403 از وب سایت: Imam.iate-ir

- بی‌نا، پاسخ به شبهات درباره نماز، دسترسی در 3/3/1403 از وب سایت: Porsemanquran-ir

- بی‌نا، پاسخ به شبهات درباره نماز، دسترسی در 3/3/1403 از وب سایت: nashremaaref-ir

- بی‌نا، زندگینامه حجه الاسلام تراشیون، دسترسی در 1/3/1403 از وب سایت: trashiun-ir

- بی‌نا، سلسله جلسات استاد تراشیون، دسترسی در 1/3/1403 از وب سایت: masoumiyeh-ir

- بی‌نا، کتاب‌هایی درباره پاسخ به شبهات نماز و آثار نماز، دسترسی در 3/3/1403 از وب سایت: gisoom-com

- بی‌نا، کتاب‌هایی درباره پاسخ به شبهات نماز و آثار نماز، دسترسی در 3/3/1403 از وب سایت: ketabrah-ir

- بی‌نا، مقالات حجه الاسلام تراشیون، دسترسی در 1/3/1403 از وب سایت: imanoor-com

- بی‌نا، مقالات مشابه با موضوع شیوه‌های دعوت فرزندان به نماز، دسترسی در 2/3/1403 از وب سایت: elmnet-ir

- تراشیون، سید علیرضا(1399)، آغازی برای پرواز، چاپ سوم، قم: دفتر نشر معارف.

- جابری، محمدعلی(1398)، مهارت‌های دعوت فرزندان به نماز، چاپ اول، تهران: دفتر نشر معارف.

- جمالی، حسین(1390)، پاسخ به شبهات دینی، چاپ اول، تهران: ما دوتا.

- حیدری مظفرنگری، رجب علی(1388)، آثار و برکات نماز، چاپ اول، قم: المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه

- شمس، سعید(1388)، پرسمان قرآنی نماز، چاپ سوم، تهران: سبط اکبر.

- قرائتی، محسن(1397)، شیوه‌های دعوت به نماز، چاپ بیست و سوم، تهران: موسسه فرهنگی انتشاراتی ستاد اقامه نماز.

- کریمی نیا محمدمهدی ، انصاری مقدم مجتبی ، محمدرضایی غلامرضا ، مقدم رقیه (1400)، مقاله کنفرانس: واکاوی مراحل دعوت و اصول به کارگیری روشهای تربیتی در ترغیب فرزندان به نماز، اولین کنفرانس بین المللی دانش و فناوری حقوق و علوم انسانی ایران

- کلینی، محمد بن یعقوب(1391)، اصول کافی ج2، چاپ دوم، تهران: دار الثقلین

- مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی(1381)، بحارالانوار، چاپ چهارم، قم: انتشارات دارالکتب الاسلامیه.

- موسوی، سید حسن(1390)، پرسش و پاسخ‌های دانشجویی ج43، چاپ هفتم، تهران: دفتر نشر معارف.

- نجفی، شهین(1395)، اهمیت و آثار نماز در زندگی انسان، چاپ اول، تهران: انتشارات قانون یار.