اکوسیستم استارتاپی فنلاند در ۲۰۲۵: بهشت کارآفرینان خارجی

چکیده

اکوسیستم استارتاپی فنلاند در آستانهٔ سال ۲۰۲۵ به عنوان یکی از پویاترین زیست‌بوم‌های نوآوری اروپا شناخته می‌شود. طی دههٔ گذشته، حجم سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌های فنلاندی ۱۰ برابر افزایش یافته و در سال ۲۰۲۲ به رکورد تاریخی ۱٫۸ میلیارد یورو (حدود ۱٫۹۸ میلیارد دلار) رسید. هرچند در سال ۲۰۲۳ این رقم با روندی جهانی کمی کاهش یافت و به ۸۷۱ میلیون یورو (حدود ۹۵۰ میلیون دلار) رسید، اما نشانه‌های بهبود در نیمهٔ اول ۲۰۲۴ مشاهده شد و سرمایه‌گذاری‌ها با ۴۹۷ میلیون یورو (معادل ~۵۴۰ میلیون دلار) همچنان در سطح سال قبل حفظ شده است. فنلاند با حمایت‌های سخاوتمندانهٔ دولتی، نیروی انسانی تحصیل‌کرده و رویدادهای جهانی نظیر اسلاش (Slush)، به مقصدی جذاب برای کارآفرینان بین‌المللی تبدیل شده است.

کارآفرینان خارجی – به‌ویژه بنیان‌گذاران ایرانی – سهم چشم‌گیری در موفقیت این اکوسیستم دارند. طبق گزارش‌ها، حدود ۳۶٪ از استارتاپ‌های فنلاندی حداقل یک هم‌بنیان‌گذار بین‌المللی دارند و این استارتاپ‌ها نزدیک به ۶۰٪ از کل سرمایه‌ جذب‌شده را به خود اختصاص داده‌اند. محیط کسب‌وکار پایدار، حمایت دولت از نوآوری و کیفیت بالای زندگی در «شادترین کشور جهان» موجب شده که فنلاند به بهشتی برای کارآفرینان مهاجر بدل شود. در این گزارش جامع، ضمن مرور وضعیت کنونی اکوسیستم استارتاپی فنلاند، مسیر راه‌اندازی استارتاپ برای بنیان‌گذاران خارجی، روندهای بازار، مدل‌های درآمدزایی، چالش‌ها و مزیت‌های رقابتی فنلاند بررسی می‌شود. همچنین نگاهی به چشم‌انداز آینده و نمونه‌های موفق کارآفرینان ایرانی در فنلاند خواهیم داشت. در پایان، پرسش‌های راهبردی کلیدی مطرح و توصیه‌هایی عملی ارائه شده و یک چک‌لیست ۱۰ مرحله‌ای برای شروع استارتاپ در فنلاند آورده شده است.

شمای کلی اکوسیستم استارتاپی فنلاند در ۲۰۲۵

فنلاند با جمعیتی کمتر از ۶ میلیون نفر، اکوسیستمی چابک و کیفی برای استارتاپ‌ها بنا کرده است. طی سال‌های اخیر، سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌های فنلاندی رشد خارق‌العاده‌ای داشته است. نمودار زیر رشد سرمایه‌گذاری سالانه را نشان می‌دهد که چگونه از حدود ۵۰۰ میلیون یورو در ۲۰۱۹ به اوج ۱٫۸ میلیارد یورو در ۲۰۲۲ رسید و سپس در ۲۰۲۳ اندکی افت کرد:

این جهش سرمایه‌گذاری فنلاند را در زمرهٔ برترین زیست‌بوم‌های استارتاپی اروپا قرار داده است. برای مثال، تنها در سال ۲۰۲۲ بیش از ۲۸۰ استارتاپ فنلاندی موفق به جذب سرمایه شدند و سه یونیکورن فعال (شرکت‌های با ارزش بالای یک میلیارد دلار) در کشور حضور داشتند: شرکت تولیدکنندهٔ انگشتر هوشمند ŌURA، پلتفرم داده و هوش مصنوعی Aiven و شرکت نرم‌افزار زنجیره تأمین Relex Solutions. علاوه بر این‌ها، یونیکورن‌های مشهور سابق فنلاند مانند شرکت بازی‌سازی Supercell و استارتاپ ارسال غذای Wolt نیز با خروج‌های موفق (خریداری توسط غول‌های جهانی) نام خود را ثبت کرده‌اند.

شاخص‌های کلان اکوسیستم نیز چشمگیر است. طبق آمار «بیزنس فنلاند»، در حال حاضر حدود ۱۳۰۰ شرکت نوپا در فنلاند تحت حمایت سرمایه‌گذاری جسورانه هستند که در مجموع ۷ میلیارد یورو سرمایهٔ VC و ۱٫۴ میلیارد یورو بودجهٔ تحقیق‌وتوسعه جذب کرده‌اند. این شرکت‌ها سالانه ۶٫۴ میلیارد یورو درآمد داشته و ۴ میلیارد یورو صادرات ایجاد می‌کنند و بیش از ۲۵ هزار نفر را مشغول به کار کرده‌اند. چنین خروجی اقتصادی قابل‌توجهی برای کشوری با بازار داخلی کوچک، نشان‌دهندهٔ توان بالای استارتاپ‌های فنلاند در مقیاس‌پذیری جهانی است. در واقع بسیاری از استارتاپ‌های فنلاندی از روز نخست با نگاه به بازار جهانی شکل می‌گیرند و مدل کسب‌وکار خود را برای صادرات فناوری و خدمات طراحی می‌کنند.

یکی از نقاط عطف هر سالهٔ اکوسیستم فنلاند، برگزاری رویداد بزرگ Slush در هلسینکی است. اسلاش به عنوان یکی از معتبرترین گردهمایی‌های استارتاپی جهان، بستری برای جذب سرمایه و شبکه‌سازی فراهم کرده است. در دورهٔ اخیر (نوامبر ۲۰۲۴)، بیش از ۵٬۵۰۰ استارتاپ و ۳٬۳۰۰ سرمایه‌گذار از ۹۰ کشور در این رویداد شرکت کردند. چنین حضوری نه‌تنها به جذب سرمایهٔ خارجی به استارتاپ‌های فنلاندی کمک می‌کند، بلکه جایگاه هلسینکی را به عنوان یک هاب نوآوری بین‌المللی تثبیت می‌نماید.

از منظر شرایط زندگی و کسب‌وکار، فنلاند مزایای منحصربه‌فردی دارد. این کشور در گزارش‌های سازمان ملل برای ششمین سال متوالی شادترین کشور جهان شناخته شده و محیطی سرشار از آرامش، امنیت و تعادل کار و زندگی ارائه می‌دهد. کارآفرینان خارجی در فنلاند می‌توانند از سیستم اداری شفاف، نبود فساد، خدمات دولتی الکترونیک و سرعت بالای راه‌اندازی کسب‌وکار بهره‌مند شوند. ثبت شرکت در فنلاند کاملاً آنلاین و سریع است و شاخص سهولت کسب‌وکار این کشور همواره در رتبه‌های برتر جهان قرار دارد. همچنین تقریباً همهٔ جوانان فنلاندی به زبان انگلیسی مسلط‌اند و این امر سد زبان را برای مهاجران کارآفرین برطرف کرده است. مجموعهٔ این عوامل باعث شده فنلاند در ۲۰۲۵ نه‌تنها برای استارتاپ‌های داخلی، بلکه برای بنیان‌گذاران بین‌المللی یک بستر ایده‌آل محسوب شود.

مسیر راه‌اندازی استارتاپ در فنلاند برای بنیان‌گذار خارجی

راه‌اندازی استارتاپ در فنلاند برای کارآفرینان خارجی به لطف برنامه‌های حمایتی دولت و قوانین مهاجرتی ویژه، نسبتاً ساده و شفاف است. دولت فنلاند از سال ۲۰۱۸ ویزای استارتاپ (Startup Permit) را معرفی کرده که کارآفرینان خارج از اتحادیه اروپا می‌توانند از طریق آن اقامت دو ساله (قابل تمدید) برای توسعهٔ کسب‌وکار نوپای خود دریافت کنند. در ادامه گام‌های اصلی این مسیر تشریح شده است:

1. طرح کسب‌وکار و بررسی اولیه: در اولین گام، بنیان‌گذار باید یک طرح کسب‌وکار نوآورانه و مقیاس‌پذیر آماده کند. ایدهٔ استارتاپی باید قابلیت رشد جهانی داشته باشد و در صورت امکان در یکی از حوزه‌های فناورانهٔ موردتوجه فنلاند (مانند سلامت دیجیتال، هوش مصنوعی، بازی‌سازی، انرژی پاک و...) باشد. سپس درخواست گواهی شایستگی (Eligibility Statement) به سازمان بیزنس فنلاند ارائه می‌شود. این نهاد دولتی طرح کسب‌وکار را ارزیابی می‌کند تا اطمینان یابد ایدهٔ پیشنهادی پتانسیل یک استارتاپ مقیاس‌پذیر را دارد. موافقت بیزنس فنلاند (صدور گواهی) گام ضروری برای ادامهٔ فرآیند است.
2. درخواست ویزای استارتاپ و اقامت: پس از اخذ گواهی شایستگی، بنیان‌گذار باید به ادارهٔ مهاجرت فنلاند (MIGRI) درخواست ویزای استارتاپ دهد. شرایط کلیدی شامل داشتن سن بالای ۱۸ سال، طرح کسب‌وکار تأییدشده و تمکن مالی کافی برای تأمین هزینه‌های زندگی حداقل به مدت یک سال در فنلاند است. طبق آخرین دستورالعمل‌ها، حداقل سرمایهٔ شخصی موردنیاز حدود ۱۳٬۰۰۰ یورو برای یک فرد مجرد (معادل ~۱۴٬۰۰۰ دلار) در سال اعلام شده است که باید به عنوان پشتوانهٔ مالی نشان داده شود. نیازی به ارائهٔ مدرک زبان یا داشتن حامی محلی نیست و خود استارتاپ مبنای اعطای اقامت خواهد بود.
3. ورود به فنلاند و ثبت شرکت: پس از صدور ویزا/مجوز اقامت دو ساله، بنیان‌گذار می‌تواند به فنلاند نقل مکان کند. در بدو ورود، ثبت شرکت در مرکز ثبت شرکت‌ها و مالکیت معنوی فنلاند (PRH) انجام می‌شود. رایج‌ترین ساختار حقوقی، شرکت با مسئولیت محدود (Oy) است که تنها با ۲۵۰۰ یورو سرمایهٔ اولیه قابل تأسیس است. فرآیند ثبت شرکت کاملاً آنلاین بوده و معمولاً در عرض چند روز کاری تکمیل می‌شود. پس از ثبت شرکت و دریافت شمارهٔ تجاری (Y-tunnus)، استارتاپ به صورت رسمی در فنلاند فعالیت خود را آغاز می‌کند.
4. راه‌اندازی زیرساخت‌های کسب‌وکار: در مرحلهٔ بعد، اقدامات عملیاتی از جمله افتتاح حساب بانکی شرکتی، اجارهٔ فضای اداری (در صورت نیاز) یا استقرار در یکی از مراکز استارتاپی فنلاند انجام می‌شود. برای مثال، استارتاپ‌های خارجی تازه‌وارد می‌توانند به فضای کار اشتراکی Maria 01 در هلسینکی – بزرگ‌ترین مرکز استارتاپی کشورهای نوردیک – بپیوندند که جامعه‌ای متشکل از صدها استارتاپ و سرمایه‌گذار است. همچنین خانهٔ بین‌المللی هلسینکی (International House Helsinki) خدمات جامعی را برای مهاجران از قبیل ثبت امور اداری، مشاورهٔ حقوقی و راهنمایی‌های شغلی ارائه می‌دهد تا استقرار اولیه به‌سهولت انجام شود.
5. بهره‌گیری از حمایت‌های دولتی: یکی از مزیت‌های بزرگ فنلاند، برنامه‌های تأمین مالی دولتی برای استارتاپ‌ها است. بیزنس فنلاند به عنوان آژانس نوآوری دولت، انواع کمک‌های مالی (گرنت) و وام‌های کم‌بهره برای مراحل مختلف رشد استارتاپ ارائه می‌کند. برای استارتاپ‌های نوپا، کمک مالی پروژهٔ Tempo تا سقف ۵۰٬۰۰۰ یورو (جهت تحقیق بازار و توسعهٔ اولیه محصول) و برای استارتاپ‌های آمادهٔ رشد، کمک پروژهٔ Market Explorer و غیره در دسترس است. این بودجه‌ها معمولاً به صورت هم‌سرمایه‌گذاری اعطا می‌شوند؛ بدین معنی که دولت بخشی از هزینه‌های تحقیق و توسعه را تقبل می‌کند. به گفتهٔ یکی از کارآفرینان فناوری فنلاند، «بیزنس فنلاند تاکنون حدود ۵۰٪ از هزینه‌های تحقیق و توسعهٔ استارتاپ من را پوشش داده است». چنین حمایتی ریسک سرمایه‌گذاران را کاهش داده و انگیزهٔ ورود سرمایه به استارتاپ‌های فنلاندی را افزایش می‌دهد.
6. شبکه‌سازی و شتاب‌دهی کسب‌وکار: پس از استقرار، برای یک بنیان‌گذار خارجی بسیار مهم است که خود را در اکوسیستم محلی جای دهد. شرکت در رویدادهای استارتاپی (مانند Slush، Polar Bear Pitching در اولو، یا Junction و Startup Sauna در دانشگاه آلتو) فرصت‌های ارزشمندی جهت معرفی ایده و جذب سرمایه‌گذار فراهم می‌کند. برنامه‌های شتاب‌دهنده و پیش‌شتاب‌دهنده مانند Kiuas یا Maria Accelerator پذیرای تیم‌های بین‌المللی هستند. همچنین سازمان‌های دولتی و شهری نظیر Helsinki Partners برنامه‌هایی مثل Founders to Finland ترتیب داده‌اند که به بنیان‌گذاران خارجی برای آشنایی با بازار فنلاند و ایجاد ارتباطات کمک می‌کند. حضور فعال در این شبکه‌ها و بهره‌گیری از منتورشیپ، شانس موفقیت استارتاپ را افزایش می‌دهد.
7. رشد و توسعه به بازارهای جهانی: همان‌طور که اشاره شد، فنلاند به دلیل جمعیت محدود، بازار داخلی کوچکی دارد (جمعیت ~۵.۵ میلیون نفری). از این رو، استارتاپ‌های موفق مجبورند به سرعت به بازارهای منطقه‌ای و جهانی گسترش یابند. خبر خوب این است که عضویت فنلاند در اتحادیهٔ اروپا دسترسی آزاد به بازار ۴۵۰ میلیونی اروپا را فراهم می‌کند. بنیان‌گذاران خارجی پس از ثبت شرکت فنلاندی، می‌توانند بدون هیچ محدودیت گمرکی یا روادیدی در سراسر اروپا کسب‌وکار خود را توسعه دهند. دولت نیز با شبکه‌ای از ۴۰ دفتر بیزنس فنلاند در جهان، در اتصال استارتاپ‌ها به شتاب‌دهنده‌ها و مشتریان بین‌المللی نقش فعالی ایفا می‌کند. بنابراین یک استارتاپ تاسیس‌شده در هلسینکی می‌تواند سکوی پرتابی به تمام اروپا و حتی فراتر از آن باشد.
8. تمدید اقامت و اقامت بلندمدت: مجوز اقامت استارتاپی در ابتدا دوساله است. برای تمدید آن، استارتاپ باید پیشرفت ملموسی مطابق برنامهٔ کسب‌وکار ارائه‌شده نشان دهد. ادارهٔ مهاجرت بررسی می‌کند که آیا کسب‌وکار واقعاً راه‌اندازی شده، منابع مالی کافی در اختیار دارد و چشم‌انداز ادامهٔ فعالیتش مثبت است. در صورت تحقق اهداف (حتی نسبی)، اقامت برای دورهٔ دو سالهٔ دیگر تمدید می‌شود. پس از ۴ سال اقامت پیوسته در فنلاند، کارآفرین می‌تواند درخواست اقامت دائم دهد و پس از ۵ سال (مجموع) واجد شرایط تابعیت فنلاندی خواهد شد. دولت فنلاند در سال‌های اخیر کوشیده روند اعطای اقامت به کارآفرینان را تسهیل کند؛ با این حال، برخی چالش‌های اداری ممکن است به‌وجود آید که در بخش «چالش‌ها» به آن می‌پردازیم.

به طور خلاصه، مسیر راه‌اندازی استارتاپ در فنلاند برای یک بنیان‌گذار خارجی شامل تأیید ایده توسط بیزنس فنلاند، دریافت ویزای استارتاپ، ثبت سریع شرکت، استفاده از حمایت‌های مالی دولتی، ادغام در اکوسیستم محلی و توسعهٔ جهانی است. بسیاری از کارآفرینان خارجی (از اروپا، آسیا تا آمریکا) این مسیر را طی کرده و فنلاند را به خانهٔ دوم استارتاپی خود تبدیل نموده‌اند. در ادامه خواهیم دید که چرا فنلاند برای آنها جذاب بوده و روندهای بازار کنونی چیست.

تحلیل روندهای بازار استارتاپی فنلاند

اکوسیستم استارتاپی فنلاند طی سال‌های اخیر دوره‌های اوج و اصلاح را تجربه کرده است. دورهٔ اوج ۲۰۲۱-۲۰۲۲ با ثبت سرمایه‌گذاری‌های کم‌سابقه همراه بود، سپس در ۲۰۲۳ متأثر از شرایط اقتصادی جهانی، اندکی افت کرد و در ۲۰۲۴ وضعیت با ثبات‌تری پیدا نمود. در این بخش، روندهای کلیدی بازار استارتاپی فنلاند را بررسی می‌کنیم:

• رکوردشکنی سرمایه‌گذاری‌ها: سال ۲۰۲۱ نقطهٔ عطفی بود که در آن استارتاپ‌های فنلاندی مجموعاً حدود ۱٫۳ میلیارد یورو (≈۱٫۴۳ میلیارد دلار) سرمایه جذب کردند. این رقم عمدتاً به لطف چند دور سرمایه‌گذاری بزرگ (از جمله جذب ۴۴۰ میلیون یورویی Wolt در ۲۰۲۱ محقق شد. در سال ۲۰۲۲ این رکورد شکسته شد و همان‌طور که ذکر شد، سرمایهٔ جذب‌شده به ۱٫۸ میلیارد یورو رسید . برای مقایسه، این عدد تقریباً دو برابر کل سرمایه‌گذاری ۲۰۱۹ (حدود ۵۰۰ میلیون یورو) است. رشد سال‌های اخیر فنلاند را در صدر اروپا از نظر جذب سرمایه نسبت به اندازهٔ اقتصاد قرار داده است؛ طبق آمار، استارتاپ‌های فنلاندی در سال ۲۰۲۰ بالاترین میزان سرمایهٔ جسورانه نسبت به تولید ناخالص داخلی را در اروپا کسب کردند.
• کاهش و تصحیح در ۲۰۲۳: در پی افت تب جهانی سرمایه‌گذاری جسورانه در سال ۲۰۲۲، فنلاند نیز در سال ۲۰۲۳ کاهش سرمایه‌ را تجربه کرد. مجموع سرمایه‌گذاری استارتاپی در ۲۰۲۳ حدود ۸۷۱ میلیون یورو بود که تقریباً نصف رکورد ۲۰۲۲ و معادل سال ۲۰۱۸-۲۰۱۹ است. علت این کاهش، افت قابل‌توجه تعداد معاملات بزرگ بود. برای مثال، در سال 2023 بزرگ‌ترین دور سرمایه‌گذاری استارتاپی مربوط به شرکت فنلاندی Hostaway به مبلغ ۱۶۲ میلیون یورو بود ، در حالی که در ۲۰۲۲ پنج مورد از ۱۵ سرمایه‌گذاری بزرگ تاریخ فنلاند رخ داد (از جمله ۵۰۰ میلیون یورو برای Relex Solutions. همچنین سرمایه‌گذاری‌های خارجی که موتور اصلی رشد سال‌های قبل بودند، در ۲۰۲۳ حدود ۵۸٪ کاهش یافت؛ به بیان دیگر، ورود سرمایهٔ خارجی بهRounds بزرگ کند شد و استارتاپ‌ها بیشتر متکی به سرمایه‌گذاران داخلی شدند.
• نشانه‌های بهبود در ۲۰۲۴: آمار نیمهٔ نخست ۲۰۲۴ حاکی از تثبیت شرایط است. طبق گزارش انجمن سرمایه‌گذاری جسورانه فنلاند (FVCA)، در ۶ ماههٔ اول ۲۰۲۴ استارتاپ‌ها ۴۹۷ میلیون یورو سرمایه جذب کردند که تقریباً برابر با نیمهٔ اول ۲۰۲۳ بوده اس. نکتهٔ قابل توجه، رکوردشکنی سرمایه‌گذاری VCهای داخلی در استارتاپ‌های خارجی است؛ یعنی سرمایه‌گذاران فنلاندی نیز شروع به سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌های خارج از کشور کرده‌اند که نشان از بلوغ و جهانی‌شدن دید آنهاست. هرچند تعداد معاملات بزرگ کماکان کمتر از سال‌های اوج است، ولی سرمایه‌گذاری در مراحل اولیه همچنان پرقدرت ادامه دارد و نسل جدیدی از استارتاپ‌ها در حال شکل‌گیری است.
• ترکیب سرمایه‌گذاران – نقش پررنگ خارجی‌ها: یکی از روندهای جالب فنلاند افزایش سهم سرمایه‌گذاران خارجی در تأمین مالی استارتاپ‌ها بوده است. در سال ۲۰۲۱ حدود ۷۱٪ از کل سرمایهٔ تزریق‌شده به استارتاپ‌های فنلاند از سوی سرمایه‌گذاران خارجی تأمین شد. سرمایه‌گذاران آمریکای شمالی، اروپای غربی و آسیایی در جستجوی نوآوری، به استارتاپ‌های فنلاندی روی آوردند و چندین دور بزرگ را رهبری کردند. برای نمونه، در دور ۵۰۰ میلیون یورویی Relex (۲۰۲۲) و ۱۲۸ میلیون یورویی IQM (استارتاپ کوانتومی) سرمایه‌گذاران خارجی لید بودند. با این حال در ۲۰۲۳، به دلیل شرایط اقتصاد کلان، حضور خارجی‌ها در دورهای بزرگ کمتر شد و سهم سرمایهٔ داخلی اهمیت بیشتری یافت. سرمایه‌گذاران داخلی (شامل VCهای فنلاندی، فرشتگان کسب‌وکار و شرکت‌های بزرگ) در ۲۰۲۳ در مجموع ۳۸۹ میلیون یورو در استارتاپ‌ها سرمایه‌گذاری کردند که افت کمتری نسبت به سرمایهٔ خارجی داشت. این موضوع اهمیت تقویت ظرفیت سرمایه‌گذاری داخلی را برجسته کرده است. البته لازم به ذکر است دولت فنلاند در همان سال ۲۰۲۳ با راه‌اندازی چند صندوق جسورانهٔ جدید و ادغام نهادهای سرمایه‌گذاری دولتی، تلاش کرده شکاف سرمایهٔ مرحلهٔ رشد را پر کند.
• روندهای بخشی (صنعتی): از نظر حوزه‌های فناوری، چند گرایش کلیدی در استارتاپ‌های فنلاند به چشم می‌خورد: دیپ‌تک (فناوری‌های عمیق) حدود ۳۰٪ از کل سرمایه‌گذاری ۲۰۲۴ را به خود جذب کرده که نشان‌دهندهٔ تمرکز بر نوآوری‌های مبتنی بر تحقیق (نظیر فناوری کوانتوم، فضا، مواد جدید و هوش مصنوعی سطح بالا) است . با این حال، استارتاپ‌های هوش مصنوعی کاربردی تنها ۱۲٪ از سرمایهٔ ۲۰۲۴ را کسب کرده‌اند که حاکی از فضای رشد در این حوزه است. بخش فناوری غذایی (FoodTech) در حال صعود است؛ به عنوان مثال استارتاپ Onego Bio فعال در پروتئین تخمیری، در ۲۰۲۴ حدود ۲۷ میلیون یورو سرمایه جذب کرد . در مقابل، سرمایه‌گذاری در انرژی پاک و تک‌کلین به‌طور موقت افت داشته (در ۲۰۲۴ حدود ۲۲٪ کاهش نسبت به سال قبل)، هرچند فنلاند همچنان یکی از برترین کشورهای جهان در شاخص‌های پایداری و توسعهٔ پایدار (SDG) است. همچنین حوزهٔ سنتی قدرتمند فنلاند یعنی بازی‌سازی و سرگرمی دیجیتال پس از موفقیت‌های بزرگی چون Rovio و Supercell، اکنون با نسل جدیدی از بازی‌سازان مستقل در حال ادامه است. فناوری‌های سلامت و سنسور/سنجش نیز به پشتوانهٔ زیرساخت‌های تحقیقاتی قوی (دانشگاه‌ها و مراکز R&D) رشد قابل توجهی دارند.
• منابع انسانی و فرهنگ استارتاپی: زیست‌بوم فنلاند از نیروی انسانی ماهر در حوزه‌های STEM بهره‌مند است. سیستم آموزشی فنلاند - که به تمرکز بر خلاقیت و علوم پایه شهرت دارد - سالانه متخصصان بسیاری را وارد بازار می‌کند. این نیروی کار تحصیل‌کرده به همراه فرهنگ استارتاپی باز که بر نوآوری و همکاری تأکید دارد، باعث شده بسیاری از شرکت‌های بزرگ بین‌المللی واحد تحقیقاتی یا نوآوری خود را در فنلاند مستقر کنند. شبکه‌های کارآفرینی مانند Tribe Tampere، Maria 01 در هلسینکی، Platform6 در تمپر و SparkUp در تورکو، جامعه‌های منطقه‌ای را فعال کرده‌اند. همچنین دولت طرحی موسوم به «Talent Boost» برای جذب برنامه‌نویسان و متخصصان خارجی راه‌اندازی کرده تا کمبود احتمالی نیروی متخصص را جبران کند.

به طور خلاصه، بازار استارتاپی فنلاند پس از یک دهه رشد چشمگیر، در حال ورود به مرحلهٔ بلوغ و تثبیت است. دوره‌های اوج ۲۰۲۱-۲۰۲۲ اعتماد به نفس بالایی ایجاد کرده و اکنون بازیگران اکوسیستم با نگاهی واقع‌بینانه‌تر در حال ادامهٔ مسیر هستند. انتظار می‌رود در سال‌های آتی سرمایه‌گذاری‌ها مجدداً شیب صعودی پیدا کند، به‌ویژه اگر شرایط اقتصاد جهانی بهبود یابد. تمایل سرمایه‌گذاران خارجی به فنلاند نشانهٔ مثبتی است که احتمالاً با بازگشت رونق، شاهد افزایش دوبارهٔ rounds بزرگ خواهیم بود. تمرکز بر حوزه‌هایی مثل کوانتوم، فضا، سلامت و انرژی پاک که از مزیت‌های علمی فنلاند هستند، می‌تواند موتور رشد بعدی باشد. در ادامه، خواهیم دید مدل‌های کسب‌وکاری استارتاپ‌های فنلاند چگونه است و آنها از چه روش‌هایی برای درآمدزایی استفاده می‌کنند.

مدل‌های درآمدزایی استارتاپ‌های فنلاندی

استارتاپ‌های فنلاندی در طیف متنوعی از صنایع فعالیت می‌کنند و مدل‌های درآمدزایی متفاوتی را به کار می‌گیرند. اما وجه مشترک بسیاری از آنها، تمرکز بر درآمدهای مکرر و مقیاس‌پذیر است. در این بخش، رایج‌ترین مدل‌های کسب‌درآمد میان استارتاپ‌های فنلاندی را مرور می‌کنیم و مثال‌هایی از هر کدام ذکر خواهیم کرد:

• مدل اشتراک (Subscription/SaaS): تعداد زیادی از استارتاپ‌های فنلاندی خدمات نرم‌افزاری خود را به صورت اشتراک ماهانه یا سالانه ارائه می‌کنند. برای نمونه، استارتاپ موفق Relex Solutions که نرم‌افزار مدیریت زنجیرهٔ تأمین به خرده‌فروشی‌ها ارائه می‌دهد، از مدل SaaS بهره می‌گیرد و فروش سالانهٔ اشتراکی به ده‌ها شرکت بزرگ بین‌المللی دارد. همچنین Aiven پلتفرم ابری مدیریت دیتابیس‌های متن‌باز، سرویس خود را به شکل اشتراک ابری به شرکت‌های خارجی می‌فروشد. این مدل درآمدی مبتنی بر نرم‌افزار به‌عنوان خدمت (SaaS) به دلیل پایداری جریان نقدی و مقیاس‌پذیری بالا، میان استارتاپ‌های فنلاندی بسیار محبوب است.
• مدل فریمیوم و درآمد درون‌برنامه‌ای: در صنعت بازی‌های ویدئویی و اپلیکیشن‌های موبایل، فنلاند پیشرو بوده و شرکت‌های این حوزه معمولاً از مدل Fremium استفاده می‌کنند؛ بدین صورت که محصول پایه رایگان ارائه می‌شود اما برای امکانات اضافه یا آیتم‌های مجازی، هزینه دریافت می‌گردد. مثال بارز، شرکت بازی‌سازی Supercell (خالق بازی Clash of Clans) است که بازی‌هایش رایگان هستند اما از خریدهای درون‌بازی درآمد صدها میلیون دلاری کسب می‌کند. همچنین Rovio (سازنده Angry Birds) ترکیبی از تبلیغات درون‌برنامه‌ای و خرید درون‌برنامه‌ای را به کار گرفت. این مدل به استارتاپ‌های حوزهٔ مصرف‌کننده (B2C) امکان می‌دهد ابتدا کاربر انبوه جذب کنند و سپس از درصدی از کاربران وفادار کسب درآمد نمایند.
• کارمزد تراکنش و مارکت‌پلیس: برخی استارتاپ‌های فنلاندی به ایجاد پلتفرم‌های بازار آنلاین (marketplace) پرداخته‌اند که خریداران و فروشندگان را مستقیم مرتبط می‌کنند و خود از هر تراکنش کارمزد می‌گیرند. نمونهٔ موفق، Wolt است که پلتفرم سفارش آنلاین غذا و تحویل درب منزل را ارائه داد. وُلت از هر سفارش غذایی درصدی کارمزد از رستوران و هزینهٔ ارسال از مشتری دریافت می‌کرد. این مدل به سرعت مقیاس‌پذیر است و Wolt را از هلسینکی به ده‌ها شهر اروپایی و آسیایی گسترش داد تا جایی که در ۲۰۲۱ با ارزشی بالغ بر ۷ میلیارد یورو توسط Doordash خریداری شد. نمونهٔ دیگر Hostaway (پلتفرم مدیریت املاک اجاره کوتاه‌مدت) است که از میزبانان ملک کارمزد نرم‌افزار دریافت می‌کند. این پلتفرم که توسط یک تیم چندملیتی در فنلاند تأسیس شده، در ۲۰۲۳ جذب سرمایهٔ ۱۶۰ میلیون یورویی را تجربه کرد و درآمدش مستقیماً از کارمزد خدمات به میزبانان تأمین می‌شود.
• مدل سخت‌افزار به‌علاوهٔ خدمات (Hardware + Service): تعدادی از استارتاپ‌های فنلاندی محصول فیزیکی منحصر‌به‌فردی را همراه با خدمات دیجیتال عرضه می‌کنند و از هر دو محل درآمد کسب می‌کنند. برای مثال، شرکت ŌURA یک انگشتر هوشمند سلامتی توسعه داده که علاوه بر فروش سخت‌افزار (انگشتر)، از اشتراک ماهانهٔ اپلیکیشن سلامتی نیز درآمد دارد. مشتریان پس از خرید حلقه، برای دسترسی به تحلیل‌های پیشرفتهٔ خواب و تندرستی، اشتراک پرداخت می‌کنند. این ترکیب فروش دستگاه و سرویس به ایجاد جریان درآمد مداوم کمک کرده است. استارتاپ دیگر Varjo که هدست‌های واقعیت‌مجازی پیشرفته تولید می‌کند، سخت‌افزار خود را به شرکت‌ها می‌فروشد و علاوه بر آن لایسنس نرم‌افزار و پشتیبانی سالانه نیز ارائه می‌کند.
• مدل تبلیغات و داده‌محور: برخی پلتفرم‌ها و اپلیکیشن‌های با مخاطب انبوه (مانند شبکه‌های اجتماعی یا ابزارهای محتوایی) از تبلیغات به عنوان منبع اصلی درآمد بهره می‌گیرند. اگرچه در فنلاند این مدل به فراگیری ایالات متحده نیست، اما مثال آن Yousician (اپ آموزش موسیقی آنلاین) است که نسخهٔ رایگان با تبلیغات دارد و از نمایش آگهی و نیز فروش نسخهٔ پرمیوم بدون آگهی درآمدزایی می‌کند. به طور کلی، مدل مبتنی بر تبلیغات دیجیتال بیشتر در محصولاتی کاربرد دارد که کاربر بسیار زیاد ولی قدرت پرداخت پایینی دارند. همچنین برخی استارتاپ‌های فنلاندی فعال در حوزهٔ کلان‌داده و آنالیتیکس، پس از کسب اجازه از کاربران، داده‌های ناشناس‌شده را تحلیل کرده و برای تحقیقات بازار یا بهبود خدمات به شرکت‌های ثالث می‌فروشند.
• قرارداد سازمانی و فروش مستقیم B2B: بسیاری از استارتاپ‌های فنلاندی که محصول یا خدمتی برای کسب‌وکارها (B2B) ارائه می‌کنند، مدل درآمدی‌شان قرارداد مستقیم سازمانی است. به عنوان نمونه، ICEYE شرکتی که ماهواره‌های کوچک راداری برای پایش زمین ساخته، تصاویر ماهواره‌ای و خدمات نظارتی خود را از طریق قرارداد به سازمان‌های دولتی و شرکت‌های بیمه و کشاورزی می‌فروشد. یا Noona (استارتاپ حوزهٔ سلامت دیجیتال) پلتفرم ارتباط بیمار و پزشک خود را به بیمارستان‌ها لایسنس کرده است. در این مدل، معمولاً قراردادهای سالانه یا چندساله با مبلغ ثابت یا مبتنی بر تعداد کاربران منعقد می‌شود. گرچه این مدل به اندازهٔ اشتراک ماهانه مقیاس‌پذیر نیست، اما برای فناوری‌های تخصصی که مشتریان محدود ولی بزرگی دارند، کارآمد است.

در کنار مدل‌های فوق، مدل‌های ترکیبی نیز رایج‌اند. مثلاً یک استارتاپ فین‌تک ممکن است اپلیکیشن خود را رایگان عرضه کند (جذب کاربر) اما از هر تراکنش درصد بگیرد و در کنار آن اشتراک ویژه هم ارائه دهد. نکتهٔ قابل توجه این است که استارتاپ‌های فنلاندی به دلیل الزام به ورود به بازار جهانی، اغلب از روز اول مدل درآمدی خود را بر اساس استانداردهای بین‌المللی بنا می‌کنند. آنها نگاه دقیقی به بهترین رویه‌های سیلیکون‌ولی و اروپا دارند و سعی می‌کنند از مدل‌های آزموده‌شده استفاده کنند. در عین حال، نوآوری در مدل کسب‌وکار نیز دیده می‌شود؛ برای مثال برخی استارتاپ‌های حوزهٔ اقتصاد دایره‌ای مدل‌های اشتراک کالا به جای فروش و یا مدل «پرداخت به ازای مصرف» (Pay-as-you-go) را پیاده‌سازی کرده‌اند که متناسب با روندهای نوظهور مصرف پایدار است.

به طور کلی، مزیت رقابتی استارتاپ‌های فنلاندی در ارائهٔ محصولات و خدمات با کیفیت جهانی است و مدل درآمدزایی آنها نیز باید پابه‌پای این کیفیت، پایدار و مقیاس‌پذیر باشد. تجربه نشان داده که ترکیب حمایت دولتی در مراحل اولیه و تمرکز بر درآمد بین‌المللی در مراحل رشد، فرمول موفقیت بسیاری از تیم‌های فنلاندی بوده است.

چالش‌های اکوسیستم استارتاپی فنلاند

اکوسیستم استارتاپی فنلاند با وجود نقاط قوت فراوان، با چالش‌ها و موانعی نیز روبروست که آگاهی از آنها برای سیاست‌گذاران و کارآفرینان ضروری است. در این بخش، مهم‌ترین چالش‌هایی که یک بنیان‌گذار (به ویژه خارجی) ممکن است در فنلاند با آن مواجه شود را بررسی می‌کنیم:

• بازار داخلی کوچک – ضرورت بین‌المللی شدن: همان‌طور که اشاره شد، فنلاند بازار بومی محدودی دارد. این بدان معناست که یک استارتاپ برای دستیابی به سودآوری قابل توجه، تقریباً حتماً باید به بازارهای خارجی گسترش یابد. هرچند این موضوع یک فرصت (برای جهانی شدن سریع) است، اما چالشی نیز محسوب می‌شود؛ زیرا بنیان‌گذاران باید از همان آغاز با استراتژی ورود به بازارهای جدید، مدیریت نیروی کار از راه دور یا چندملیتی، تطبیق محصول با فرهنگ‌ها و زبان‌های مختلف و رقابت در مقیاس جهانی آشنا باشند. این نیاز به شبکه‌سازی بین‌المللی و جذب سرمایه‌گذاران خارجی دارد. فنلاندی‌ها جملهٔ معروفی دارند: «کارآفرینان ما از روز اول باید جهانی فکر کنند». هرچند این نگرش وجود دارد، ولی عملاً اجرا کردن آن برای تیم‌های جوان می‌تواند دشوار باشد. یافتن مشتریان اولین در خارج از فنلاند و تأمین هزینه‌های بازاریابی بین‌المللی از چالش‌های جدی استارتاپ‌های فنلاندی است.
• وابستگی به سرمایهٔ خارجی در مراحل رشد: در مراحل رشد و مقیاس (Scale-up)، معمولاً نیاز به تزریق سرمایه‌های بزرگ (Series B و بالاتر) است. در فنلاند سرمایه‌گذاران داخلی تا مراحل معینی قادر به تأمین مالی هستند اما برای rounds بسیار بزرگ، حضور سرمایه‌گذاران بین‌المللی ضروری است. چالش اینجاست که جذب سرمایهٔ خارجی به شدت به شرایط بازار جهانی وابسته است. اگر جو سرمایه‌گذاری جهانی سرد شود (مانند ۲۰۲۳)، استارتاپ‌های فنلاندی نیز آسیب می‌بینند زیرا تکیه‌گاه اصلی آنها سرمایهٔ خارجی بوده است. ضمن اینکه هنوز در فنلاند تعداد صندوق‌های VC با پشتوانهٔ صدها میلیون یورویی (مثل همتایان آمریکایی) کم است. دولت در تلاش بوده با ادغام صندوق‌های دولتی (مانند TEKES، TESI و ...) یک صندوق سرمایه‌گذاری بزرگ ملی ایجاد کند، اما این امر زمان‌بر است. تا آن زمان، ریسک کمبود سرمایه برای رشد و مجبور شدن استارتاپ‌ها به خروج زودهنگام (از طریق فروش یا ادغام) وجود دارد.
• موانع اداری و مهاجرتی برای کارآفرینان خارجی: هرچند فنلاند برنامهٔ ویزای استارتاپ را تسهیل کرده، اما همچنان برخی چالش‌های بروکراتیک وجود دارد. از جمله نگرانی‌هایی که اخیراً مطرح شده، پیشنهاد قانون «مهلت سه‌ماهه» برای دارندگان اقامت کاری است. طبق این طرح (که در دست بررسی بوده)، اگر یک مهاجر شاغل طی سه ماه پس از بیکاری شغل جدیدی پیدا نکند ممکن است اقامتش لغو شود. این موضوع برای کارآفرینان خارجی که ممکن است دوره‌هایی بدون حقوق و صرفاً مشغول توسعهٔ محصول باشند، ایجاد ریسک می‌کند. صابر کردستانچی کارآفرین ایرانی‌تبار موفق در فنلاند هشدار داده که اگر چنین قانونی زودتر بود، شاید او جرأت ترک شغل و راه‌اندازی استارتاپ را پیدا نمی‌کرد. همچنین فرآیند تمدید ویزای استارتاپ بعضاً طولانی می‌شود و عدم قطعیت در نتیجهٔ تمدید، می‌تواند ادامهٔ فعالیت کسب‌وکار را تهدید کند. به عنوان مثال، یک بنیان‌گذار خارجی (سانتوش مهتا از نپال) که در فنلاند استارتاپی راه‌اندازی کرده بود، به دلیل تأخیر در تمدید اقامت با عدم امکان جذب سرمایهٔ جدید مواجه شد و نهایتاً استارتاپش دچار شکست شد. بنابراین، هرچند سیاست کلی مهاجرپذیری در فنلاند مثبت است، اما بهبود رویه‌های اداری و ایجاد اطمینان خاطر به کارآفرینان مهاجر یک ضرورت به شمار می‌رود.
• رقابت منطقه‌ای و جهانی: کشورهای حوزهٔ نوردیک و بالتیک همگی در تلاش برای جذب استارتاپ‌ها و سرمایه‌گذاران هستند. استکهلم، تالین و هلسینکی در سال‌های اخیر رقابت تنگاتنگی داشته‌اند. برای مثال، سوئد چندین نسل از استارتاپ‌های موفق (اسپاتیفای، کلارنا و ...) را پرورش داده و مقیاس اکوسیستم آن بزرگ‌تر است. استارتاپ‌های فنلاندی برای جلب توجه سرمایه‌گذاران باید بتوانند خود را از سایهٔ کشور همسایه (سوئد) و دیگر مراکز نوآوری اروپا بیرون بکشند. همچنین در سطح جهانی، رقابت برای استعداد و سرمایه شدید است. یک توسعه‌دهندهٔ زبده ممکن است پیشنهادات کاری از برلین یا لندن نیز داشته باشد و استارتاپ فنلاندی باید ارزش پیشنهادی متمایزی برای جذب او ارائه دهد (مثلاً فرهنگ کاری بهتر یا گزینهٔ سهام جذاب‌تر). این رقابت بر سر استعداد به ویژه در زمینه‌هایی مانند مهندسی نرم‌افزار، علم داده و توسعهٔ کسب‌وکار بین‌المللی محسوس است.
• هزینه‌های بالای زندگی و مالیات: فنلاند کشوری با استاندارد بالای زندگی است اما این به معنای هزینه‌های بالاتر نیز هست. شهر هلسینکی از نظر هزینهٔ مسکن و خدمات در میان گران‌ترین شهرهای اروپا است. برای یک استارتاپ که بودجهٔ محدود دارد، پرداخت حقوق‌های رقابتی به کارمندان در فنلاند می‌تواند چالش‌برانگیز باشد – به ویژه وقتی رقبا در کشورهای با هزینهٔ زندگی کمتر فعالیت می‌کنند. همچنین نرخ مالیات بر درآمد افراد در فنلاند نسبتاً بالا (برای درآمدهای بالا حتی بیش از ۴۵٪) است که ممکن است برای برخی بنیان‌گذاران یا کارمندان کلیدی بازدارنده باشد. البته مالیات شرکت‌ها ۲۰٪ و نسبتاً رقابتی است، اما جذابیت پکیج کلی (حقوق پس از کسر مالیات) در مقایسه با مثلاً ایالات متحده کمتر است. دولت برای رفع این مشکل در سال‌های اخیر مشوق‌های مالیاتی برای سهام تشویقی کارکنان استارتاپ‌ها وضع کرده تا اعطای سهام به کارکنان مشمول مالیات کمتری شود و استارتاپ‌ها بتوانند با ارائهٔ گزینهٔ سهام، استعدادها را حفظ کنند.
• کاهش نرخ تأسیس استارتاپ‌های جدید: با وجود رشد سرمایه‌گذاری، یک نگرانی مطرح در فنلاند افت تعداد استارتاپ‌های تازه‌تأسیس در سال‌های اخیر است. کارشناسان اشاره می‌کنند که شاید نسل جدید جوانان تمایل کمتری به کارآفرینی نسبت به دههٔ گذشته نشان می‌دهند یا فرصت‌های استخدامی جذاب در شرکت‌های بزرگ فناوری (مانند NOKIA جدید، Supercell، Unity Technologies و ...) باعث شده کمتر به سمت تأسیس شرکت خود بروند. اگر ورودی «خط لولهٔ استارتاپ‌ها» کاهش یابد، در بلندمدت اکوسیستم از لحاظ پویایی تضعیف خواهد شد. دولت و دانشگاه‌ها برنامه‌هایی برای ترویج فرهنگ کارآفرینی راه‌اندازی کرده‌اند (مثل دوره‌های کارآفرینی در آلتو و هلسینکی)، ولی باید دید این روند نزولی معکوس می‌شود یا خیر. خود بیزنس فنلاند نیز اعلام کرده تمرکز ویژه‌ای بر حمایت از تیم‌های علمی در حال اسپین‌آف و کارآفرینان بین‌المللی مشتاق راه‌اندازی استارتاپ در فنلاند دارد تا جریان ورودی استارتاپ‌ها حفظ شود .

با در نظر گرفتن چالش‌های فوق، می‌توان گفت فنلاند در حال حاضر محیطی کم‌ریسک از نظر ثبات سیاسی و اقتصادی، اما با ریسک‌هایی در حوزهٔ رشد و مقیاس‌دهی است. کارآفرینان خارجی ضمن برخورداری از مزایای اکوسیستم، باید برای مواردی چون: نیاز به گسترش جهانی سریع، تأمین مالی دوره‌های بعدی، تطبیق با قوانین مهاجرتی و رقابت بر سر استعداد برنامه‌ریزی کنند. خبر خوب این است که بسیاری از این چالش‌ها با حمایت‌های دولتی و شبکه‌سازی قابل مدیریت هستند – مثلاً دولت فنلاند خود به کمبود سرمایهٔ رشد واقف است و با جذب LPهای خارجی به صندوق‌های داخلی سعی در حل آن دارد. به هر روی، آگاهی و آمادگی قبلی نسبت به این چالش‌ها، شانس موفقیت استارتاپ‌ها را افزایش می‌دهد.

مزیت‌های رقابتی فنلاند برای استارتاپ‌ها

فنلاند علیرغم چالش‌های مذکور، دارای مزیت‌های بی‌نظیری است که آن را به بستری جذاب برای رشد استارتاپ‌ها – به‌ویژه توسط بنیان‌گذاران خارجی – تبدیل کرده است. در این بخش، مهم‌ترین مزیت‌های رقابتی اکوسیستم استارتاپی فنلاند را مرور می‌کنیم:

• نیروی انسانی متخصص و فرهنگ نوآوری: سیستم آموزشی ممتاز فنلاند، که بر ترویج خلاقیت و دانش عمومی برای همه تأکید دارد، یک منبع غنی استعداد در حوزه‌های فناوری فراهم کرده است. نرخ سواد علمی و دیجیتال در فنلاند بسیار بالا است و دانشگاه‌هایی نظیر Aalto، هلسینکی و Oulu هر سال مهندسین و پژوهشگران طراز اولی تربیت می‌کنند. این «چگالی استعداد» به اذعان کارآفرینان موفق، عامل اصلی پیشرفت اکوسیستم استارتاپی کشور است. علاوه بر مهارت، ویژگی فرهنگی فنلاندی‌ها یعنی سیسو (Sisu) – به معنای استقامت و پشتکار – در روحیهٔ استارتاپی‌ها منعکس شده است. بنیان‌گذاران فنلاندی به مقاوم بودن در برابر مشکلات شهرت دارند و فرهنگ کار تیمی و تواضع را نیز حفظ کرده‌اند. ترکیب این ویژگی‌ها محیطی حمایتی و هم‌افزا ایجاد کرده که در آن اشتراک‌گذاری دانش و تجربه رایج است.
• حمایت‌های گستردهٔ دولتی و زیرساخت قوی نوآوری: دولت فنلاند نقشی کلیدی در رشد اکوسیستم ایفا نموده و مجموعه‌ای از سیاست‌های حمایت‌گرانه را پیاده کرده است. بیزنس فنلاند با بودجهٔ دولتی هر سال ده‌ها میلیون یورو کمک مالی به استارتاپ‌ها اعطا می‌کند و عملاً ریسک تحقیق‌وتوسعه را برای آنها نصف می‌کند . این حمایت مالی در پروژه‌های تحقیقاتی بلندپروازانه (DeepTech) تعیین‌کننده بوده است. همچنین دولت سرمایه‌گذاری عظیمی در زیرساخت‌های پژوهشی کرده است – فنلاند با بیش از ۳٫۲ میلیارد یورو امکانات تحقیقاتی (آزمایشگاه‌ها، شتاب‌دهندهٔ ذرات، ابررایانه‌ها و...) یکی از غنی‌ترین اکوسیستم‌های علمی متناسب با جمعیت را دارد. شرکت‌های نوپا می‌توانند با همکاری دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی، از این زیرساخت بهره ببرند. برنامهٔ ملی افزایش مخارج تحقیق‌وتوسعه به ۴٪ تولید ناخالص داخلی تا ۲۰۳۰ نیز نشان از استمرار این حمایت در سال‌های آینده دارد. به موازات این، معافیت‌ها و مشوق‌های مالیاتی برای سرمایه‌گذاران فرشته، برنامه‌های تطبیق استارتاپ‌ها با تأمین مالی اروپا (مثل راهنمایی برای Horizon Europe) و ایجاد یک صندوق سرمایه‌گذاری مشترک دولتی – خصوصی (شامل VFV, Tesi و ...) مجموعه مزیت‌هایی است که شاید در کمتر کشوری یکجا پیدا شود.
• کیفیت زندگی و جذابیت برای نیروی خارجی: فنلاند پیوسته رتبهٔ اول کیفیت زندگی و شادی را در جهان کسب کرده است. این یک مزیت نرم اما بسیار تأثیرگذار در جذب کارآفرینان و کارمندان خارجی است. هلسینکی به داشتن هوای پاک، طبیعت زیبا، خدمات شهری منظم و رفاه اجتماعی معروف است. تعادل کار و زندگی در فرهنگ فنلاندی نهادینه شده؛ ساعات کاری انعطاف‌پذیر، مرخصی‌های سخاوتمندانه و حمایت از خانواده (مانند مرخصی زایمان طولانی) باعث می‌شود استارتاپ‌داران در فنلاند کمتر دچار فرسودگی شوند و بتوانند در کنار ساخت شرکت، از زندگی شخصی خود نیز لذت ببرند. امنیت بالای اجتماعی (نرخ پایین جرم)، سیستم درمانی عمومی با کیفیت و امکان آموزش رایگان فرزندان نیز دلایل بیشتری است که یک کارآفرین مهاجر فنلاند را برای اقامت بلندمدت انتخاب کند. همهٔ اینها باعث شده فنلاند اکنون برند استارتاپی خود را مترادف با «تخصص برتر همراه با رضایت و خوشبختی» معرفی کند. این تصویری منحصربه‌فرد در مقابل سیلیکون‌ولی (با استرس و رقابت نفس‌گیر) یا حتی مراکز شلوغ اروپایی است و برای بسیاری از بنیان‌گذاران جذابیت ویژه دارد.
• جامعهٔ استارتاپی باز و بین‌المللی: اکوسیستم فنلاند از روزهای آغازین شکل‌گیری خود (اواخر دهه ۲۰۰۰) تلاش کرده بین‌المللی باشد. به عنوان مثال، رویداد Slush از ابتدا برنامه‌های خود را به زبان انگلیسی برگزار کرد و امروزه تیم اجرایی آن از ده‌ها کشور عضو دارد. فضاهای اشتراکی نظیر Maria 01 بیش از یک‌سوم اعضایشان استارتاپ‌های با بنیان‌گذار خارجی هستند. این آمیختگی فرهنگ‌ها باعث شده کارآفرینان خارجی در فنلاند احساس طردشدگی نکنند و برعکس، مزیت محسوب شوند. طبق گزارش ماریا ۰۱، استارتاپ‌های دارای بنیان‌گذار بین‌المللی عملکرد قوی‌تری در جذب سرمایه داشته‌اند که نشان می‌دهد جامعهٔ سرمایه‌گذاری نیز برای تنوع بنیان‌گذاران ارزش قائل است. نهادهایی مانند Startup Refugees به مهاجران و پناهندگان کمک می‌کنند کسب‌وکار خود را شروع کنند و نمونه‌های موفقی (از جمله چند کارآفرین ایرانی و عراقی) را معرفی کرده‌اند. خلاصه اینکه، اکوسیستم فنلاند در قیاس با بسیاری از کشورهای اروپایی، شمول‌پذیری (Inclusivity) بیشتری نسبت به خارجی‌ها دارد و استعداد و ایده را ورای ملیت به رسمیت می‌شناسد. این برای بنیان‌گذاران ایرانی که شاید نگران تبعیض در کشورهای دیگر باشند، پیام مثبتی است.
• پیشینهٔ صنعتی و شرکت‌های بزرگ همیار: فنلاند گذشتهٔ صنعتی-فناورانهٔ قدرتمندی دارد (نماد آن شرکت Nokia) که میراث آن به اکوسیستم استارتاپی رسیده است. تعداد زیادی از کارآفرینان و سرمایه‌گذاران امروز فنلاند، مدیران یا مهندسان سابق نوکیا هستند که پس از دوران اوج آن شرکت، به استارتاپ‌ها پیوستند. این انتقال تجربه از نسل شرکت‌های بزرگ به نسل استارتاپ‌ها، یک پشتوانهٔ گران‌بهاست. علاوه بر این، شرکت‌های بزرگ فنلاندی (مانند نوکیا، Kone، Fortum، Elisa و غیره) در سال‌های اخیر رویکرد بازتری به همکاری با استارتاپ‌ها اتخاذ کرده‌اند. بسیاری از آنها برنامه‌های نوآوری باز یا سرمایه‌گذاری شرکتی (CVC) راه انداخته‌اند تا به استارتاپ‌های مرتبط سرمایه یا قرارداد همکاری بدهند. این همزیستی استارتاپ-صنعت، بازار اولیهٔ مهمی برای نوآوری‌ها ایجاد کرده است. برای مثال، استارتاپ Sensible 4 که فناوری خودران توسعه می‌دهد با شرکت حمل‌ونقل عمومی HSL همکاری آزمایشی داشت؛ یا استارتاپ Solar Foods در کنار شرکت برق Fortum آزمایشگاه راه‌اندازی کرد. چنین دسترسی به مشتریان صنعتی داخلی، مزیتی است که شاید در کشورهای بزرگ‌تر به‌سادگی میسر نباشد.
• جایگاه جغرافیایی و دسترسی به اتحادیه اروپا: فنلاند به عنوان عضوی از اتحادیه اروپا و منطقهٔ شنگن، از مزایای قانونی و جغرافیایی این اتحادیه بهره‌مند است. استارتاپی که در فنلاند ثبت شده باشد، می‌تواند آزادانه در کل بازار واحد اروپا فعالیت کند، از برنامه‌های حمایتی اتحادیه (مانند Horizon Europe) بودجه دریافت کند و نیروی کار متخصص اروپایی را بدون محدودیت جذب نماید. همچنین هلسینکی فاصلهٔ پروازی کوتاهی با مراکز مالی اروپا (۲-۳ ساعت تا لندن، برلین) و نیز آسیای مرکزی (۶ ساعت تا دبی) دارد. نزدیکی فرهنگی به کشورهای نوردیک و بالتیک نیز بازار منطقه‌ای اولیه خوبی در اختیار استارتاپ‌های فنلاندی می‌گذارد. ضمن اینکه فنلاند پل ارتباطی سنتی بین اروپا و آسیا بوده – حضور جامعهٔ تجاری ژاپنی و چینی قدیمی در هلسینکی گواه آن است – و شرکت‌ها می‌توانند از این موقعیت برای توسعهٔ دو سوی اوراسیا بهره ببرند.

مجموع این مزایا موجب شده استارتاپ‌های موفقی که در فنلاند شکل گرفته‌اند، غالباً رقبای بین‌المللی خود را از لحاظ فنی و سازمانی پشت‌سر بگذارند. برای نمونه، استارتاپ فضایی ICEYE با وجود رقابت جهانی در تصویربرداری ماهواره‌ای، توانست اولین ماهواره‌های راداری تجاری را به لطف همکاری با محققان فنلاندی بسازد و قیمتی رقابتی ارائه دهد؛ یا شرکت بازی‌سازی Supercell با تیم کوچک خود توانست درآمدی در حد شرکت‌های چندبرابری ایجاد کند که علت آن هم تیم بااستعداد و حمایت اکوسیستم بود. در یک کلام، فنلاند برای کارآفرینانی که به دنبال تلفیق کیفیت زندگی و کیفیت کسب‌وکار هستند یک مقصد آرمانی است. مزیت‌هایی همچون امنیت، ثبات، حمایت نهادی و استعداد ارزان‌قیمت نسبی (در قیاس با سیلیکون‌ولی) بر نقاط ضعفی مانند بازار کوچک می‌چربد و به همین دلیل است که فنلاند امروز به یکی از قطب‌های نوآوری تبدیل شده است.

چشم‌انداز آیندهٔ اکوسیستم

نگاهی به آیندهٔ اکوسیستم استارتاپی فنلاند در ۲۰۲۵ به بعد، نشان می‌دهد که روندهای امیدوارکننده‌ای در حال شکل‌گیری است، اگرچه چالش‌هایی نیز در افق دیده می‌شود. در این بخش، اهم پیش‌بینی‌ها و برنامه‌های پیش‌روی اکوسیستم را بررسی می‌کنیم:

• بازگشت رشد سرمایه‌گذاری و تداوم جهانی‌شدن: انتظار می‌رود با بهبود شرایط اقتصاد جهانی، میزان سرمایه‌گذاری‌های استارتاپی در فنلاند دوباره روند صعودی بگیرد. گزارش‌ها حاکی است که فنلاند در سال ۲۰۲۴ برخلاف بسیاری از کشورها توانست افت سرمایه‌گذاری را متوقف کند و حتی اندکی افزایش دهد. این نشان‌دهندهٔ تاب‌آوری اکوسیستم در برابر تکانه‌های بیرونی است. تحلیل‌گران پیش‌بینی می‌کنند در سال‌های ۲۰۲۵-۲۰۲۶ با بازگشت سرمایه‌گذاران خارجی، حجم سرمایه‌گذاری‌ها مجدداً به بالای ۱ میلیارد یورو در سال برسد. تمرکز سرمایه‌گذاران خارجی بر فنلاند احتمالاً بر حوزه‌های تخصصی و برتر آن (مانند سلامت دیجیتال، فناوری پاک، هوش مصنوعی و بازی) خواهد بود که فنلاند در آنها مزیت دارد. همچنین حضور فزایندهٔ سرمایه‌گذاران آسیا و خاورمیانه در Slush و رویدادهای دیگر نویدبخش تنوع جغرافیایی منابع سرمایه است. این روند به استارتاپ‌های فنلاندی کمک می‌کند وابستگی کمتری صرفاً به سرمایهٔ اروپایی یا آمریکایی داشته باشند.
• تقویت صندوق‌های داخلی و سرمایه‌گذاری دوجانبه: دولت فنلاند برنامه دارد با ادغام و افزایش سرمایهٔ نهادهای سرمایه‌گذاری دولتی، یک ابرصندوق ملی برای مراحل رشد ایجاد کند. این صندوق (متشکل از Business Finland Venture Capital, Tesi, صندوق آب‌وهوایی و Oppiva Invest) می‌تواند در دورهای بزرگ نقش لید یا co-investor را ایفا کند و مانع خروج زودهنگام استارتاپ‌ها شود. همچنین حضور فعال VCهای فنلاندی در سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌های خارجی (مثلاً در دیگر کشورهای نوردیک و بالتیک) گسترش خواهد یافت. این کار ضمن سودآوری، اعتبار صندوق‌های فنلاندی را جهانی کرده و جذب LPهای خارجی را برای آنها آسان‌تر خواهد کرد. در نتیجه، ظرف چند سال آینده احتمالاً چند صندوق فنلاندی با سایز بالای €300-400M ظهور خواهند کرد که می‌توانند سرمایه‌گذاری‌های بعدی روی استارتاپ‌های داخلی را تأمین کنند.
• دوچندان شدن استارتاپ‌های دیپ‌تک و محوریت تحقیقات: افق ۲۰۳۰ فنلاند بر اساس مطالعهٔ بانک سرمایه‌گذاری اروپا، دو برابر شدن تعداد استارتاپ‌های دیپ‌تک است. زمینه‌هایی مانند رایانش کوانتومی، هوافضا (New Space)، فناوری‌های سلامت، اقلیم و انرژی پاک، بیوتکنولوژی صنعتی و امنیت سایبری در اولویت سرمایه‌گذاری و پژوهش قرار گرفته‌اند. دولت و بخش خصوصی در قالب مراکز نوآوری متمرکز (Cluster) این حوزه‌ها را تقویت می‌کنند. برای مثال، مرکز IQM Quantum در اسپو با حمایت دولت و اتحادیه اروپا، توسعهٔ کامپیوتر کوانتومی تمام-فنلاندی را هدف گرفته که در کنار آن چندین استارتاپ کوانتومی دیگر هم رشد خواهند کرد. یا در حوزهٔ New Space (فضا)، برنامه‌هایی برای اعزام صورت‌های فلکی ماهواره‌ای توسط شرکت‌های خصوصی با همکاری آژانس فضایی اروپا (ESA) در جریان است که ICEYE و برخی استارتاپ‌های جدید (مثل Aurora Propulsion) را به بازیگران مهم این عرصه بدل می‌کند. انتظار می‌رود طی ۵ سال آینده چند خروجی بزرگ (Unicorn محتمل) در این حوزه‌های دیپ‌تک از فنلاند ببینیم – شاید یک یونیکورن کوانتومی یا یک یونیکورن انرژی پاک.
• حرکت به سمت پایداری و استارتاپ‌های Impact: فنلاند که در شاخص‌های محیط‌زیستی و توسعهٔ پایدار جزو برترین‌ها است ، قصد دارد این مزیت را در استارتاپ‌ها نیز منعکس کند. استارتاپ‌های Impact (اثرگذار اجتماعی/محیطی) سهم فزاینده‌ای از اکوسیستم خواهند داشت. حوزه‌هایی چون اقتصاد چرخشی، کاهش کربن صنعتی، کشاورزی عمودی، آموزش آنلاین و سلامت روان مورد توجه قرار گرفته‌اند. شتاب‌دهنده‌های تخصصی برای استارتاپ‌های سبز راه‌اندازی شده و دولت برای پروژه‌های سازگار با اهداف اقلیمی و اجتماعی، بودجه‌های ویژه اختصاص می‌دهد. این رویکرد دوجانبه است: هم کمک به حل چالش‌های جهانی و هم بهره‌گیری از فرصتی که ارزش‌های پایداری نزد سرمایه‌گذاران جهانی ایجاد کرده است (سرمایه‌گذاری‌های ESG). می‌توان پیش‌بینی کرد که فنلاند تا ۲۰۳۰ جزو ۱۰ اکوسیستم برتر جهان در حوزهٔ Cleantech و Impact قرار گیرد (در گزارش Startup Genome 2023، هلسینکی در میان ۲۵ اکوسیستم برتر Cleantech بود.
• ساده‌سازی بیشتر برای کارآفرینان خارجی: با توجه به موفقیت‌هایی که مهاجران کارآفرین برای فنلاند به ارمغان آورده‌اند (نمونه‌اش مالیات‌دهندگان برتر کشور که مهاجر نیز در آنها هست، انتظار می‌رود سیاست‌گذاران بیش از پیش در فکر جذب و نگهداشت استعدادهای جهانی باشند. احتمال اصلاح قوانین مهاجرتی به نفع استارتاپ‌ها (مثلاً حذف شرط‌های سخت‌گیرانه مانند قانون بحث‌برانگیز سه‌ماهه) وجود دارد . همچنین برنامه‌هایی مانند “۹۰ روز در فنلاند” یا Founders to Finland به طور منظم برگزار خواهد شد تا کارآفرینان بالقوه را با اکوسیستم آشنا کند و آنها را تشویق به راه‌اندازی کسب‌وکار در فنلاند نماید. تمرکز بر بازارهای هدف مشخص – از جمله ایران – برای پیدا کردن بنیان‌گذاران بااستعداد می‌تواند بخشی از این استراتژی باشد. (گزارش‌های غیررسمی حاکی است که پس از موفقیت چند ایرانی در فنلاند، اکنون مشاورانی در فنلاند به طور تخصصی به استارتاپ‌های ایرانی برای مهاجرت کمک می‌کنند و این روند رو به رشد است).
• ادامهٔ موفقيت‌ها و خروج‌های بزرگ: خروج‌های بزرگ مانند فروش Wolt در ۲۰۲۱ و IPO احتمالی Unity (که بخشی از تیم آن در فنلاند است) توجهات را به فنلاند جلب کرده. انتظار می‌رود در افق آینده، چند عرضهٔ عمومی (IPO) مهم از دل استارتاپ‌های فنلاندی ببینیم – شاید Oura یا ICEYE در بازار بورس عرضه شوند. همچنین نسل اول یونیکورن‌های فنلاند (مانند Supercell) در حال سرمایه‌گذاری بر روی نسل جدید هستند (کارمندان سابق آنها اکنون استارتاپ‌های خود را شروع کرده‌اند). این اثر زنجیره‌ای موفقیت منجر به ایجاد یک چرخهٔ خودتقویت‌شونده در اکوسیستم خواهد شد. اگر هر خروج موفق پول و تجربه را به اکوسیستم بازگرداند، فنلاند می‌تواند به سرعت شکافی را که با مراکز بزرگ‌تر دارد پر کند.

به طور کلی، تصویر آیندهٔ اکوسیستم استارتاپی فنلاند روشن و پرامید است. دولت با دیدی استراتژیک به نوآوری می‌نگرد و بخش خصوصی نیز پتانسیل‌های جدید را تشخیص داده است. البته موانعی مانند رقابت جهانی شدید یا روند نزولی تولد استارتاپ‌های جدید نیازمند مراقبت و اقدام‌اند. اما فنلاند نشان داده که با کار گروهی و برنامه‌ریزی بلندمدت می‌تواند بر چالش‌ها فائق آید – چنان‌که طی ده سال از یک بازیگر حاشیه‌ای به یکی از مراکز اصلی نوآوری اروپا تبدیل شد. اگر این مسیر ادامه یابد، دور از ذهن نیست که تا اواخر دههٔ ۲۰۲۰، فنلاند در گزارش‌های بین‌المللی جزو ۲۰ اکوسیستم برتر استارتاپی دنیا قرار گیرد (در گزارش Startup Genome 2022، هلسینکی جهش از رتبه ۵۹ به ۳۱ داشت . برای کارآفرینان ایرانی که به دنبال فضایی مناسب جهت رشد ایده‌های جهانی خود هستند، فنلاند احتمالاً همچنان جزو مقاصد طلایی باقی خواهد ماند.

نمونه‌های موفق کارآفرینان ایرانی در فنلاند

یکی از بهترین شاخص‌های سنجش پذیرش و موفقیت مهاجران کارآفرین در یک کشور، بررسی نمونه‌های واقعی آنان است. در فنلاند نیز طی سال‌های اخیر چندین کارآفرین ایرانی‌تبار توانسته‌اند کسب‌وکارهای موفقی راه‌اندازی کنند و به الگوهایی الهام‌بخش تبدیل شوند. در این بخش به دو نمونهٔ برجسته اشاره می‌کنیم:

- صابر کردستانچی – هم‌بنیان‌گذار Hostaway: شاید نام صابر کردستانچی (Saber Kordestanchi) این روزها در رسانه‌های اقتصادی فنلاند بیشتر شنیده شود. او که متولد ایران است و در ۲۰ سالگی به فنلاند مهاجرت کرد، پس از چند سال کار در حوزهٔ فناوری، در سال ۲۰۱۵ به همراه دو شریک فنلاندی و آلمانی استارتاپ Hostaway را بنیان گذاشت. Hostaway یک پلتفرم نرم‌افزاری برای مدیریت املاک اجاره‌ای کوتاه‌مدت (مانند Airbnb) است که کار صاحبان ملک را در مدیریت رزروها، قیمت‌گذاری و هماهنگی با چندین پلتفرم آسان می‌کند. این استارتاپ به سرعت رشد کرد و دفتر مرکزی خود را در هلسینکی تثبیت نمود. موفقیت بزرگ زمانی حاصل شد که در سال ۲۰۲۲ یک شرکت سرمایه‌گذاری آمریکایی بیش از ۱۶۰ میلیون یورو در Hostaway سرمایه‌گذاری کرد. بنیان‌گذاران در این معامله بخشی از سهام خود را فروختند که درآمد شخصی چشمگیری برای آنان به همراه داشت. صابر کردستانچی در لیست مالیاتی سال 2023 فنلاند با بیش از ۲۰ میلیون یورو درآمد سالانه در رتبه یازدهم کل کشور قرار گرفت – و جالب اینکه این بالاترین رتبه‌ای است که تاکنون یک مهاجر در فهرست پردرآمدترین‌های فنلاند کسب کرده است. او تأکید دارد که موفقیتش حاصل فرصت‌هایی است که اکوسیستم فنلاند در اختیارش قرار داد و حمایت‌هایی که دریافت کرد. داستان Hostaway نمونه‌ای درخشان از این است که چگونه یک ایرانی می‌تواند در فنلاند استارتاپی جهانی بسازد: این شرکت اکنون هزاران مشتری در بیش از ۱۰۰ کشور دارد و یکی از بازیگران مطرح در صنعت خود محسوب می‌شود. صابر کردستانچی نه تنها از نظر مالی موفق بوده، بلکه به عنوان یک الگوی مهاجر کارآفرین در رسانه‌های فنلاندی مطرح شده و در گفتگوها اشاره می‌کند که «فنلاند بدون کمک استعدادهای خارجی نمی‌تواند به رشد خود ادامه دهد». او خود اکنون سرمایه‌گذاری فعال در استارتاپ‌های دیگر را آغاز کرده و حلقه‌ای از کارآفرینان ایرانی و غیرایرانی را در هلسینکی گرد هم آورده است.

- وحید مرتضایی (Vahid Mortezaei) – کارآفرین حوزهٔ غذا: وحید مرتضایی، مهندس معدن ایرانی، پس از مهاجرت به فنلاند و تحصیل در رشتهٔ ارتباطات بصری، وارد صنعت غذا شد. او با راه‌اندازی ابتکاراتی در زمینهٔ پایداری غذایی و استفاده از منابع بازیافتی، توانست کسب‌وکار موفقی در هلسینکی ایجاد کند. ​

• نیما سلامی: هم‌بنیان‌گذار و مدیرعامل استارت‌آپ OASYS NOW برای مراقبت‌های بهداشتی شخصی و پزشکی برنده جایزه یک میلیون یورویی اسلاش ۱۰۰ (Slush 100) در سال 2024 شد (+)

- پویا محمدی و ابرا گوهری – FinlandQ: شرکت FinlandQ توسط پویا محمدی و ابرا گوهری، دو کارآفرین ایرانی، تأسیس شده است. این شرکت در زمینهٔ مشاوره و تسهیل فرآیندهای ثبت شرکت و دریافت ویزای استارتاپ در فنلاند فعالیت می‌کند. دفتر اصلی FinlandQ در تورکو و دفتر نمایندگی آن در تهران قرار دارد.

فارغ از جزئیات، آنچه اهمیت دارد این است که اکوسیستم فنلاند از حضور ایرانیان استقبال کرده و آنان نیز توانمندی خود را نشان داده‌اند. جامعهٔ ایرانیان فنلاند هرچند کوچک است (حدود 7000 نفر جمعیت بر اساس برخی تخمین‌ها)، اما در بخش‌های فناوری و دانشگاهی افراد شاخصی دارد. استارتاپ‌های ایرانی که از ایران به فنلاند مهاجرت کرده‌اند نیز در حال افزایش‌اند؛ برخی از آنان ابتدا در ایران استارتاپ خود را شروع کرده و سپس برای بهره‌گیری از امکانات اروپا، دفتر مرکزی را به فنلاند منتقل نموده‌اند. نمونه‌اش استارتاپ Formaloo (پلتفرم بدون‌کد) است که بنیان‌گذارانش ایرانی‌اند و ابتدا در اکوسیستم استونی فعالیت داشتند اما سپس بخشی از عملیات را به فنلاند آورده‌اند.

کارآفرینان ایرانی موفق در فنلاند اغلب تأکید می‌کنند که پشتکار، شبکه‌سازی و استفاده از فرصت‌های محلی رمز پیشرفت آنها بوده است. تجربهٔ آنها نشان می‌دهد ترکیب نوآوری ایرانی با نظم و امکانات فنلاندی می‌تواند بسیار اثربخش باشد. حضور ایرانیان موفق همچنین الهام‌بخش موج جدیدی از جوانان ایرانی شده که فنلاند را به عنوان مقصد کارآفرینی در نظر بگیرند. انتظار می‌رود طی سال‌های آینده، نام‌های ایرانی بیشتری را در لیست استارتاپ‌های برتر فنلاند ببینیم.

پرسش‌های راهبردی برای کارآفرینان خارجی در فنلاند

با توجه به مطالب مطرح‌شده، کارآفرینان – به ویژه خارجی – که قصد راه‌اندازی استارتاپ در فنلاند را دارند، باید به برخی سوالات راهبردی کلیدی بیاندیشند. این پرسش‌ها به تدوین استراتژی کسب‌وکار و افزایش شانس موفقیت در اکوسیستم فنلاند کمک می‌کنند:

1. چگونه از فنلاند به عنوان سکویی برای بازار جهانی استفاده کنم؟ – استارتاپ من باید چه ویژگی داشته باشد که بتواند از یک کشور کوچک به بازارهای بزرگ‌تر صادر شود؟ آیا از روز اول برنامهٔ بین‌المللی‌سازی دارم و بازارهای هدف بعدی را شناسایی کرده‌ام؟
2. منابع مالی لازم را چگونه تأمین خواهم کرد؟ – با توجه به ساختار سرمایه‌گذاری در فنلاند، چه زمانی نیاز به جذب سرمایهٔ خارجی خواهم داشت؟ آیا می‌توانم ابتدا از گرنت‌ها و سرمایه‌گذاران محلی استفاده کنم و سپس به سراغ VCهای اروپایی/آمریکایی بروم؟ برنامه‌ام برای مدیریت سهام و ارزش‌گذاری چیست؟
3. چگونه تیمم را شکل می‌دهم و استعدادها را جذب می‌کنم؟ – آیا اعضای بنیان‌گذار مکمل در تیم دارم؟ برای جذب نیروهای فنی و تجاری در فنلاند چه پیشنهادی ارائه می‌دهم که آنها را مجاب کند (سهام، شرایط کار، دورنمای رشد)؟ آیا نیاز به جذب نیرو از خارج از فنلاند دارم و چگونه آنها را منتقل خواهم کرد؟
4. چه‌طور با جامعهٔ محلی ارتباط برقرار کنم؟ – برنامه‌ام برای شبکه‌سازی در هلسینکی و دیگر شهرها چیست؟ کدام رویدادها، انجمن‌ها یا شتاب‌دهنده‌ها برای حوزهٔ کاری من مناسب‌اند؟ آیا از حمایت‌های منتورشیپ و مشاورهٔ ارگان‌هایی مثل Helsinki Partners بهره خواهم برد؟
5. چگونه عدم قطعیت‌های حقوقی/اداری را مدیریت کنم؟ – برای اطمینان از تمدید مجوز اقامت استارتاپی‌ام چه اهدافی را باید محقق کنم؟ آیا دانش کافی از قوانین کار، مالیات و ثبت اختراع/برند در فنلاند دارم یا نیاز به مشاورهٔ حقوقی دارم؟
6. مزیت رقابتی من نسبت به استارتاپ‌های سایر کشورها چیست؟ – آیا چیزی در محصول یا مدل کسب‌وکارم دارم که اکوسیستم‌های رقیب (مثل برلین یا لندن) کمتر ارائه می‌دهند؟ چگونه از حمایت‌های خاص فنلاند (مثلاً زیرساخت پژوهشی یا همکاری با شرکت‌های محلی) برای ساختن این مزیت استفاده کنم؟
7. استراتژی خروج (Exit) یا رشد بلندمدت چیست؟ – آیا هدف من فروش استارتاپ به یک شرکت بزرگ طی ۵ سال است یا ساخت شرکتی ماندگار و ورود به بورس در فنلاند/خارج؟ هر کدام که باشد، از الان چه اقداماتی باید انجام دهم (مثلاً ساخت روابط با سرمایه‌گذاران بین‌المللی یا رعایت استانداردهای حسابداری برای IPO)؟
8. چگونه ریسک‌های خارجی را پوشش دهم؟ – اگر بازار جهانی دچار رکود شد یا جذب سرمایه به تعویق افتاد، برنامهٔ جایگزین من چیست؟ آیا امکان بهره‌مندی از تسهیلات دولتی یا طرح‌های حمایت در بحران را دارم؟ برای سناریوهای بدبینانه چه آماده‌سازی‌هایی کرده‌ام؟
9. چه میزان باید به بومی‌سازی محصول/خدمت فکر کنم؟ – هرچند هدف جهانی است، اما آیا محصولم نیاز به تطبیق با فرهنگ و زبان فنلاندی برای مشتریان اولیه دارد؟ آیا باید یک نسخهٔ محلی (مثلاً با زبان فنلاندی) ارائه کنم یا انگلیسی‌بودن کافی است؟ رویکردم نسبت به فرهنگ کسب‌وکار فنلاندی (مثلاً شیوهٔ فروش و مذاکره که ممکن است متفاوت باشد) چیست؟
10. چگونه از تجارب دیگران استفاده کنم؟ – آیا با کارآفرینان خارجی موفق در فنلاند ارتباط گرفته‌ام تا از آنها بیاموزم؟ چه درس‌هایی از نمونه‌های ایرانی یا غیرایرانی می‌توانم اقتباس کنم تا اشتباهات کمتری مرتکب شوم؟

پاسخ دادن به پرسش‌های فوق به تدوین یک نقشهٔ راه استراتژیک برای راه‌اندازی و رشد استارتاپ در فنلاند می‌انجامد. این سوالات البته جامع نیستند و بسته به صنعت و شرایط هر کسب‌وکار موارد دیگری نیز باید در نظر گرفته شود؛ اما چارچوبی اولیه فراهم می‌کنند تا بنیان‌گذار با دیدی بازتر گام در این مسیر بگذارد.

نتیجه‌گیری و توصیه‌ها

فنلاند در سال‌های اخیر به طور چشمگیری جایگاه خود را در نقشهٔ استارتاپی جهان ارتقا داده و اکنون به عنوان کانونی پویا و بین‌المللی برای نوآوری شناخته می‌شود. بررسی ما نشان داد که این اکوسیستم علی‌رغم ابعاد نسبتاً کوچک، از نظر کیفیت حمایت‌ها، سطح فناوری و استعداد انسانی در سطح بالایی قرار دارد. کارآفرینان خارجی – از جمله ایرانیان – سهم مهمی در موفقیت‌های فنلاند داشته و دارند، به طوری که استارتاپ‌های بین‌المللی نقش موتور رشد را ایفا کرده‌اند. دولت فنلاند نیز با درک این موضوع، مسیر ورود و فعالیت آنها را تا حد ممکن هموار ساخته است.

به عنوان نتیجه‌گیری، می‌توان گفت فنلاند برای کارآفرینانی که ایده‌ای نوآورانه و نگاه جهانی دارند، یکی از بهترین مقصدهاست. ترکیب نقاط قوت فنلاند (ثبات، حمایت مالی، نیروی متخصص، فرهنگ پذیرا) با خلاقیت و سخت‌کوشی بنیان‌گذاران خارجی می‌تواند معجونی از موفقیت به وجود آورد که نمونه‌هایش را دیدیم. از سوی دیگر، آگاهی از محدودیت‌ها و چالش‌ها نیز حیاتی است – بازار کوچک، نیاز به سرمایهٔ خارجی، قوانین مهاجرتی – اما هیچ‌یک غیرقابل حل نیستند و با برنامه‌ریزی و استفاده از منابع محلی می‌توان بر آنها فائق آمد.

توصیه‌هایی برای کارآفرینان خارجی علاقمند به فنلاند:

• حتماً تحقیقات بازار خود را انجام دهید و مطمئن شوید ایده‌تان با یکی از نیازهای جهانی که فنلاند توان پاسخ به آن را دارد منطبق است. مثلاً اگر در حوزهٔ بازی‌سازی یا سلامت دیجیتال است، بدانید فنلاند پتانسیل خوبی دارد.
• از برنامه‌های حمایتی مثل ویزای استارتاپ و گرنت‌های بیزنس فنلاند بهره ببرید – این امکانات به ندرت در کشور دیگری با این سهولت یافت می‌شود.
• شبکه‌سازی فعال را فراموش نکنید؛ به محض ورود در رویدادها شرکت کنید، با همتایان خود ارتباط بگیرید و از منتورها راهنمایی بخواهید. جامعهٔ استارتاپی فنلاند خوش‌مشرب و کمک‌رسان است.
• صبور و درازمدت‌اندیش باشید. ساختن یک استارتاپ جهانی زمان می‌برد. از اینکه در سال‌های اول رشد آهسته بود نگران نشوید؛ بر ساخت محصول عالی و تیم قوی تمرکز کنید.
• فرهنگ فنلاندی را درک کنید: وقت‌شناسی، صداقت، تواضع و حرفه‌ای‌گری در اینجا ارزشمند است. همچنین از زندگی در فنلاند لذت ببرید – این به حفظ انرژی شما برای مسیر کارآفرینی کمک می‌کند.

توصیه‌هایی برای سیاست‌گذاران فنلاند: حفظ روند موفقیت‌ها مستلزم پایداری در حمایت‌ها و رفع موانع است. ادامهٔ تأمین مالی تحقیق‌وتوسعه، تشویق شکل‌گیری صندوق‌های بزرگ، اصلاح قوانین مهاجرت به نفع کارآفرینان (مانند اطمینان از تمدید آسان ویزاها) و ترویج فرهنگ کارآفرینی در بین جوانان فنلاندی از جمله اقداماتی است که باید با جدیت پیگیری شود. همچنین تمرکز بر جذب استعداد از کشورهایی مانند ایران که سرمایهٔ انسانی غنی دارند اما فرصت کافی در داخل نمی‌یابند، می‌تواند برد-برد باشد.

در پایان، تجربهٔ فنلاند نشان می‌دهد که حتی یک کشور کوچک هم می‌تواند با دید بلندمدت، سرمایه‌گذاری بر نوآوری و آغوش باز برای جهان، معجزه‌ای در عرصهٔ اقتصاد دانش‌بنیان رقم بزند. برای بسیاری از کارآفرینان نوظهور، فنلاند سکوی پرتابی است که نه تنها کسب‌وکارشان را به موفقیت می‌رساند، بلکه کیفیت زندگی‌شان را نیز ارتقا می‌دهد. این ترکیب منحصر‌به‌فرد، چیزی است که شاید تنها در فنلاند بتوان یافت.

ـــ

چک‌لیست ۱۰ مرحله‌ای شروع استارتاپ در فنلاند (برای کارآفرینان خارجی):

1. تحقیق و آماده‌سازی ایده: تحقیق بازار انجام دهید و مطمئن شوید ایدهٔ استارتاپی شما نوآورانه، مقیاس‌پذیر و متناسب با نیازهای بازار جهانی است. یک بیزنس پلن و pitch deck قوی آماده کنید.
2. اخذ گواهی استارتاپ از بیزنس فنلاند: به وب‌سایت Business Finland بخش Startup Permit مراجعه و برای دریافت Eligibility Statement اقدام کنید . مدارک لازم (طرح کسب‌وکار، اطلاعات تیم و فرم‌ها) را تکمیل و ارسال نمایید.
3. درخواست ویزای استارتاپ: پس از دریافت نامهٔ تأیید بیزنس فنلاند، از طریق سایت ادارهٔ مهاجرت فنلاند (Enter Finland) برای مجوز اقامت استارتاپ اقدام کنید. مدارک مالی و هویتی را ارائه و در مصاحبه (در سفارت) شرکت کنید.
4. سفر به فنلاند و ثبت شرکت: با دریافت ویزا، به فنلاند بیایید. در اسرع وقت شرکت خود (معمولاً Oy) را از طریق پورتال YTJ ثبت کنید. نام مناسبی انتخاب و حداقل سرمایهٔ لازم را واریز نمایید. ظرف چند روز شماره ثبت (Y-tunnus) خواهید گرفت.
5. راه‌اندازی امور اداری: حساب بانکی شرکتی باز کنید. اگر نیاز به دفتر یا فضای کار دارید، در یکی از coworking spaceهای استارتاپی (مثلاً Maria 01 در هلسینکی، Platform6 در تمپره) مستقر شوید. شماره مالیاتی (در اداره مالیات VERO) و بیمه‌های لازم را نیز دریافت کنید.
6. اتصال به اکوسیستم: به محض آغاز فعالیت، خود را در جامعه استارتاپی معرفی کنید. در رویدادهای Networking و meet-upهای محلی حاضر شوید. در برنامه‌های شتاب‌دهنده یا مراکز رشد ثبت‌نام کنید تا منتورها و مشاوران راهنما داشته باشید.
7. درخواست تسهیلات و گرنت‌ها: از حمایت‌های مالی دولتی بهره ببرید. برای برنامه‌هایی مثل Tempo یا Market Explorer بیزنس فنلاند اقدام کنید تا کمک‌هزینه دریافت نمایید. همچنین به دنبال مسابقات استارتاپی و جوایز نقدی (مثل Slush 100 Pitching) باشید.
8. استخدام و ساخت تیم اولیه: با احتیاط و بر اساس نیاز واقعی شروع به عضوگیری کنید. می‌توانید از طریق پلتفرم‌های شغل‌یابی فناوری در فنلاند یا لینکدین، افراد مستعد (داخلی یا بین‌المللی) را جذب کنید. حتماً امور قرارداد و ویزای نیروی خارجی را بررسی و پیگیری کنید (سرویس International House Helsinki مفید است).
9. توسعه محصول و دریافت بازخورد: محصول یا MVP خود را توسعه دهید و در این بین از منتورها، مشتریان آزمایشی و حتی برنامه‌های Innovation Voucher برای بهبود آن بهره گیرید. در فنلاند مشتریان پیشرو (مثلاً یک شرکت یا بیمارستان) پیدا کنید که حاضر به آزمودن محصول شما باشند و بازخورد بگیرید.
10. گسترش بازار و جذب سرمایه مرحله بعد: پس از جا افتادن در فنلاند، به فکر توسعه به سایر کشورها باشید. یک برنامه بازاریابی بین‌المللی تدوین کنید. همچنین برای رشد بیشتر، به دنبال سرمایه‌گذاری مرحله Seed یا Series A بروید – می‌توانید در رویدادهایی مثل Slush با صدها سرمایه‌گذار بین‌المللی ملاقات کنید. دیتاپکیج قوی (traction، KPI) آماده و جلسات را تنظیم کنید.

با طی این ده مرحله، شما باید یک استارتاپ ثبت‌شده، یک تیم کوچک و محصول اولیه در فنلاند داشته باشید و آمادهٔ خیز برداشتن به سمت موفقیت در مقیاس بزرگ‌تر باشید. به یاد داشته باشید که پشتکار و سازگاری در هر مرحله کلید عبور از چالش‌هاست. اکوسیستم فنلاند در کنار شماست و اگر شما نیز خود را با آن هماهنگ کنید، آیندهٔ روشنی در انتظار کسب‌وکار نوپای شما خواهد بود.

منابع:

1. Business Finland – Finland has the best startup and growth company ecosystem in the world (Finland has the best startup and growth company ecosystem in the world - Business Finland) (Finland has the best startup and growth company ecosystem in the world - Business Finland)
2. Tech Funding News – In Finland, startups with international founders raise almost 60% of the funding – key reasons (In Finland, startups with international founders raise almost 60% of the funding – here are the key reasons — TFN) (In Finland, startups with international founders raise almost 60% of the funding – here are the key reasons — TFN)
3. Finnish Venture Capital Association (FVCA) – Startup funding in Finland 2023 (Press Release) (Startup funding in Finland sees drop from record highs in 2023 – Finnish venture capital funds raise a substantial amount of new capital - Pääomasijoittajat) (Startup funding in Finland sees drop from record highs in 2023 – Finnish venture capital funds raise a substantial amount of new capital - Pääomasijoittajat)
4. Startup Reporter – Finland’s Startup Funding Sees Dip from Record Highs (Finland’s Startup Funding Sees Dip from Record Highs - Startup Reporter) (Finland’s Startup Funding Sees Dip from Record Highs - Startup Reporter)
5. EntrepreNerd (LinkedIn) – Finnish startups raised €497M in H1 2024 (497 million of euros is the investment amount raised by Finnish startups… | EntrepreNerd) (Finland: ¬497M in investments for startups in 2024)
6. Tech.eu – Finland’s startups attracted record-breaking investment in 2021 (Finland’s startups attracted record-breaking investment in 2021 - Tech.eu) (Finland’s startups attracted record-breaking investment in 2021 - Tech.eu)
7. Good News Finland – Funding of Finnish startups reaches new heights (2022) (New record for Finnish startup funding) (New record for Finnish startup funding)
8. Nordea – Finland’s startup boom breaks records (2020 vs 2019) (Finland’s startup boom breaks records | Nordea)
9. City of Helsinki – Slush 2024 expected attendance (News) (Slush focusing on change – a record number of startup entrepreneurs and investors attending | City of Helsinki)
10. EBAN – Finnish Startup Funding Reached New High in 2019 (FINNISH STARTUP FUNDING REACHED NEW HIGH IN 2019 – EBAN)
11. Medium – Challenges of a Startup Founder in Finland (Santosh’s story) (The Struggle for Residency: Challenges and Impacts on Startup Founders in Finland — Personal Blog Post | by isantoshmehta | Medium) (The Struggle for Residency: Challenges and Impacts on Startup Founders in Finland — Personal Blog Post | by isantoshmehta | Medium)
12. Yle News – Record-breaking immigrant entrepreneur (Saber Kordestanchi) (Record-breaking immigrant entrepreneur: I wouldn't be here with the 3-month rule | Yle News | Yle)