صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) در فنلاند

صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) یکی از پیشرانه‌های اصلی اقتصاد فنلاند است. این کشور علی‌رغم جمعیت نسبتاً کم (۵٫۵ میلیون نفر)، به واسطه سرمایه‌گذاری تاریخی در آموزش، نوآوری و زیرساخت‌های دیجیتال، به یکی از مراکز مهم فناوری در اروپا تبدیل شده است. فنلاند از دهه ۱۹۹۰ با حضور شرکت‌هایی مانند نوکیا در عرصه مخابرات همراه، اکوسیستم پررونق ICT را توسعه داده است و امروز حوزه‌هایی چون توسعه نرم‌افزار و اپلیکیشن، بازی‌سازی، هوش مصنوعی، امنیت سایبری و سخت‌افزارهای پیشرفته را در بر می‌گیرد. سهم این صنعت از اقتصاد فنلاند قابل توجه است؛ بر اساس آمار سال‌های اخیر، بخش ICT حدود ۶٫۷۴٪ تولید ناخالص داخلی فنلاند را تشکیل می‌دهد و حدود ۱۲۱٬۰۰۰ نفر در این حوزه مشغول به کار هستند. به عبارت دیگر، بیش از ۶٪ کل نیروی کار فنلاند در بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات فعال‌اند که از بالاترین نسبت‌ها در اتحادیه اروپا محسوب می‌شود. این نیروی انسانی متخصص شامل برنامه‌نویسان، مهندسان مخابرات، محققان هوش مصنوعی، طراحان بازی و کارشناسان امنیت شبکه است که بسیاری از آنان در دانشگاه‌ها و شرکت‌های فنلاند تربیت شده یا جذب شده‌اند.


فنلاند به داشتن جامعه دیجیتال پیشرفته و کاربران آگاه فناوری نیز شناخته می‌شود. تقریباً ۹۷٪ خانوارهای فنلاند به اینترنت دسترسی دارند و کسب‌وکارهای کوچک و متوسط فنلاند از نظر به‌کارگیری فناوری‌های دیجیتال در اروپا پیشتاز هستند. دولت الکترونیک در فنلاند بسیار قوی است و خدمات عمومی دیجیتال نقش مهمی در زندگی روزمره مردم دارند. این زیرساخت دیجیتال قوی، همراه با فرهنگ نوآوری و همکاری نزدیک دانشگاه و صنعت، باعث شده است که فنلاند یک محیط ایده‌آل برای رشد شرکت‌های ICT و آزمایش فناوری‌های جدید باشد. برای مثال، فنلاند جزو نخستین کشورهایی بود که شبکه ۵G را به صورت گسترده آزمایش و راه‌اندازی کرد و حتی اولین شبکه آزمایشی ۶G جهان نیز در سال ۲۰۱۸ در فنلاند شروع به کار کرد.

آمارهای رسمی از اندازه و بازار ICT فنلاند

مطابق آمارهای رسمی، حجم مالی صنعت ICT فنلاند ده‌ها میلیارد یورو در سال است. براساس گزارش اتحادیه شرکت‌های فناوری اطلاعات فنلاند (FiCom)، در سال ۲۰۲۱ مجموع درآمد/گردش مالی شرکت‌های ICT فنلاند حدود ۳۶٫۲ میلیارد یورو بوده است. این رقم شامل تمام زیربخش‌های ICT از جمله تولید تجهیزات کامپیوتری و الکترونیکی، مخابرات، نرم‌افزار و خدمات مشاوره IT، و خدمات اطلاعاتی می‌شود. همچنین تعداد شرکت‌های فعال در این حوزه قابل توجه است؛ در سال ۲۰۲۱ حدود ۹٬۶۵۳ شرکت ICT در فنلاند ثبت شده‌اند. اکثریت قریب به اتفاق این شرکت‌ها کسب‌وکارهای کوچک و استارتاپ‌ها هستند به طوری که حدود ۸۷٪ شرکت‌های ICT فنلاند کمتر از ۱۰ نفر کارمند دارند. در مقابل، تنها ۱۳۴ شرکت دارای بیش از ۱۰۰ کارمند بوده‌اند که عمدتاً در حوزه‌های نرم‌افزار و مشاوره یا تولید تجهیزات الکترونیک فعال بوده‌اند. این آمار بیانگر آن است که ساختار صنعت ICT فنلاند متکی بر شبکه گسترده‌ای از استارتاپ‌ها و شرکت‌های کوچک نوآور است که در مجموع اکوسیستم پویایی را شکل داده‌اند.

از نظر نیروی انسانی متخصص، طبق آمار Eurostat، حدود ۶٫۴٪ تا ۷٫۴٪ کل اشتغال فنلاند در حوزه ICT است که این نسبت فنلاند را جزو چند کشور برتر اروپا در این شاخص قرار می‌دهد. به طور مطلق، بیش از ۱۲۰ هزار نفر در شرکت‌های ICT فنلاند شاغل‌اند. سالانه نیز حدود ۱۵٬۰۰۰ دانش‌آموخته در رشته‌های علوم و مهندسی از دانشگاه‌های فنلاند فارغ‌التحصیل می‌شوند که بخش بزرگی جذب صنایع فناوری می‌گردند. این عرضه نیروی کار ماهر موجب شده فنلاند از نظر دسترس‌پذیری مهندسان و متخصصان در رتبه‌های نخست جهانی قرار گیرد.

همچنین هزینه‌های تحقیق و توسعه (R&D) در بخش ICT بسیار بالا است. بنابر داده‌های رسمی، شرکت‌های ICT نزدیک به ۱٫۹۷ میلیارد یورو در سال ۲۰۲۱ صرف تحقیق و توسعه کرده‌اند که معادل ۳۸٫۳٪ کل مخارج تحقیقاتی بخش کسب‌وکار فنلاند است. این سهم عظیم نشان می‌دهد شرکت‌های ICT فنلاندی توجه ویژه‌ای به نوآوری دارند و در مقایسه با سایر صنایع، پیشتاز تحقیق و توسعه هستند. نتیجه چنین سرمایه‌گذاری‌هایی را می‌توان در محصولات و اختراعات جهانی‌شده فنلاند مشاهده کرد (از سیستم‌عامل لینوکس گرفته تا فناوری‌های ۵G و بازی‌های موبایلی محبوب).

از نظر تقسیم‌بندی زیربخش‌ها، بخش خدمات فناوری اطلاعات (شامل نرم‌افزار، مشاوره و پردازش اطلاعات) و بخش تولید سخت‌افزار الکترونیکی، هر دو سهم عمده‌ای در بازار ICT فنلاند دارند. برای مثال در سال‌های اخیر حدود ۵۰٪ از درآمد بخش ICT مربوط به تولید تجهیزات الکترونیکی و نوری (مانند تجهیزات مخابراتی، دستگاه‌های الکترونیکی) و حدود ۳۱٪ مربوط به خدمات نرم‌افزار و مشاوره بوده است. بخش مخابرات (اپراتورها و خدمات ارتباطی) نیز حدود ۱۴٪ و خدمات اطلاعات (مانند داده‌ها و پلتفرم‌های اطلاعاتی) حدود ۵٪ را تشکیل می‌داده‌اند. چنین ترکیبی نشان‌دهنده توازن نسبی بین سخت‌افزار و نرم‌افزار در صنعت فناوری فنلاند است؛ برخلاف بسیاری از کشورها که عمدتاً یکی از این دو غالب است، فنلاند هم در مهندسی سخت‌افزار (برای مثال تجهیزات شبکه، الکترونیک پیشرفته) قوی است و هم در توسعه نرم‌افزار و سرویس‌های دیجیتال.

مقایسه فنلاند با کشورهای دیگر (اروپا و جهان)

فنلاند از منظر شاخص‌های فناوری و نوآوری در صدر رتبه‌بندی‌های بین‌المللی قرار دارد. بر اساس شاخص اقتصاد دیجیتال و جامعه (DESI) اتحادیه اروپا، فنلاند در سال ۲۰۲۲ رتبه اول اروپا را در دیجیتال‌سازی کسب کرده است. این شاخص مولفه‌هایی مانند اتصال اینترنت، مهارت‌های دیجیتال، استفاده کسب‌وکارها از فناوری‌های نوین و خدمات دولتی آنلاین را می‌سنجد و صدرنشینی فنلاند نشان‌دهنده پیشرو بودن این کشور در تحول دیجیتال است. به طور مثال، بیش از ۸۲٪ شرکت‌های کوچک و متوسط فنلاند دارای سطح پایه‌ای از شدت دیجیتال هستند و فنلاند در ادغام فناوری‌های دیجیتال در کسب‌وکار (از جمله استفاده از خدمات ابری پیشرفته) رتبه اول را دارد. همچنین دولت الکترونیک فنلاند بسیار قوی است و این کشور در ارایه خدمات عمومی آنلاین و دوستدار تلفن‌همراه تقریبا حداکثر امتیاز ممکن را کسب کرده است.

در شاخص نوآوری جهانی (GII) که هر ساله توسط سازمان جهانی مالکیت فکری منتشر می‌شود، فنلاند همواره در بین ۱۰ کشور برتر نوآور جهان قرار داشته است. به عنوان نمونه در سال ۲۰۲۳ فنلاند در رتبه ششم جهان قرار گرفت (صعود از رتبه ۹ در ۲۰۲۲). این امر جایگاه فنلاند را به عنوان یکی از پیشتازان نوآوری جهانی تثبیت کرده است. همچنین در «جدول امتیازات نوآوری اروپا ۲۰۲۲» (European Innovation Scoreboard) فنلاند پس از سوئد دومین کشور برتر اتحادیه اروپا از نظر عملکرد نوآورانه بوده است. کشورهای شمال اروپا (سوئد، فنلاند، دانمارک) همواره به داشتن بالاترین شاخص‌های نوآوری شهرت دارند و فنلاند در بسیاری از معیارهای جزئی نوآوری (مانند سرمایه انسانی، سرمایه‌گذاری شرکت‌ها در R&D، همکاری‌های علمی-صنعتی و کیفیت تولیدات دانش‌بنیان) بالاتر از میانگین اروپاست.

از نظر نیروی کار متخصص ICT، فنلاند همراه با ایرلند و استونی بالاترین نسبت متخصصان فناوری را نسبت به کل شاغلین دارد. حدود ۷٫۴٪ نیروی کار فنلاند را متخصصان ICT تشکیل می‌دهند که از این لحاظ فنلاند در کنار کشورهای اسکاندیناوی و بنلوکس پیشرو است و به‌مراتب بالاتر از میانگین اتحادیه اروپاست. این امر حکایت از تمرکز بالای اقتصاد فنلاند بر فعالیت‌های دانش‌بنیان و دیجیتالی دارد.

در زمینه سهم بازار جهانی، هرچند فنلاند به دلیل اندازه کوچکتر اقتصاد، از نظر حجم مطلق صنعت ICT با غول‌هایی مانند ایالات متحده، چین، هند یا حتی آلمان و فرانسه قابل قیاس نیست، اما برخی شرکت‌ها و محصولات فنلاندی سهم قابل توجهی در بازارهای جهانی کسب کرده‌اند. برای مثال شرکت نوکیا یکی از سه بازیگر اصلی بازار تجهیزات مخابراتی ۵G در جهان است (در کنار اریکسون و هواوی) و بخش عمده‌ای از شبکه‌های مخابراتی دنیا از فناوری نوکیا استفاده می‌کنند. همچنین در صنعت بازی‌های موبایل، شرکت‌های فنلاندی مانند سوپرسل (Supercell) و روویو (Rovio) علیرغم کوچکی کشور، مدت‌ها در صدر بازار جهانی بازی‌های گوشی‌های هوشمند بوده‌اند و عناوین آنها (مانند Clash of Clans و Angry Birds) صدها میلیون کاربر در جهان داشته است. این نشان می‌دهد فنلاند بالاتر از وزن جمعیتی خود در بازار فناوری جهان اثرگذار است. حتی اختراعات پایه‌ای مثل پیامک (SMS) و سیستم‌عامل متن‌باز لینوکس نیز ریشه در فنلاند دارند که نقش این کشور را در تاریخ ICT برجسته می‌کند.

از منظر سهم ICT در اقتصاد ملی نسبت به سایر کشورها، فنلاند جزو کشورهای پیشرو است. سهم بخش ICT در تولید ناخالص داخلی فنلاند (~۶–۷٪) نسبتاً بالاتر از میانگین اروپا (۵٫۵٪ در سال ۲۰۲۲) است. تنها معدودی از اقتصادهای جهان - عمدتاً اقتصادهای بسیار بزرگ یا کشورهایی با خوشه‌های فناوری عظیم - سهمی بالاتر دارند. برای مثال در ایرلند (به دلیل استقرار شرکت‌های چندملیتی فناوری) سهم بخش ICT از GDP بیش از ۳۰٪ گزارش شده که موردی استثنایی است. اما در بین کشورهای صنعتی با اندازه متوسط، فنلاند یک نمونه موفق از اقتصاد دانش‌محور محسوب می‌شود که بخش قابل توجهی از تولید و صادراتش را محصولات و خدمات فناوری تشکیل می‌دهد.

به طور خلاصه، فنلاند در قیاس بین‌المللی به عنوان کشوری پیشرفته در تحول دیجیتال و نوآوری تکنولوژیک شناخته می‌شود و در اکثر شاخص‌های مرتبط با فناوری (از جمله مهارت دیجیتال شهروندان، استفاده کسب‌وکار از ICT، تخصص نیروی کار و سرمایه‌گذاری در نوآوری) جزو برترین‌هاست. هرچند اندازه بازار ICT آن به بزرگی کشورهای پرجمعیت‌تر نیست، اما نفوذ جهانی آن از طریق شرکت‌ها و فناوری‌های تاثیرگذارش کاملاً محسوس است.

وضعیت فعلی صنعت و تأثیر جهانی فنلاند

صنعت ICT در فنلاند در حال حاضر در شرایط پویایی و سلامت به‌سر می‌برد و تاثیرات جهانی متعددی از خود برجای گذاشته است. پس از فراز و نشیب‌هایی که با افول کسب‌وکار گوشی‌های همراه نوکیا در دهه ۲۰۱۰ رخ داد، اکوسیستم فناوری فنلاند با تنوع‌بخشی و استارتاپ‌های جدید احیا شد. امروز فنلاند میزبان هزاران استارتاپ و شرکت فناوری فعال در زمینه‌های گوناگون است. بر اساس پایگاه داده Dealroom، بیش از ۳۸۰۰ استارتاپ فعال در فنلاند وجود دارد و این کشور تاکنون بیش از ۱۰ یونیکورن (استارتاپ با ارزش بیش از ۱ میلیارد دلار) پرورش داده است. اکثر این شرکت‌های موفق، دفتر مرکزی خود را در هلسینکی (پایتخت) بنا کرده‌اند که قطب اصلی فناوری کشور است. از جمله یونیکورن‌ها و شرکت‌های شناخته‌شده فنلاندی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

  • شرکت Supercell – سازنده بازی‌های موبایلی محبوب (Clash of Clans, Brawl Stars) که یکی از سودآورترین شرکت‌های بازی جهان است.
  • شرکت Rovio Entertainment – خالق بازی مشهور Angry Birds که تبدیل به برند سرگرمی جهانی شد.
  • شرکت Wolt – پلتفرم فناوری ارسال غذا که کار را برای سفارش آنلاین غذا بسیار آسان کرد و در سال ۲۰۲۱ با ارزشی میلیارددلاری توسط شرکت DoorDash آمریکایی خریداری شد.
  • شرکت ICEYE – استارتاپ پیشرو در حوزه ماهواره‌های راداری (سنجش از دور) که ماهواره‌های کوچک با قابلیت تصویربرداری راداری در هر شرایط آب‌وهوایی توسعه می‌دهد.
  • شرکت Oura Health – سازنده‌ی انگشتر هوشمند ردیاب سلامت (حلقه Oura) که در بازار پوشیدنی‌های سلامت شهرت جهانی پیدا کرده است.
  • شرکت Relex Solutions – شرکت نرم‌افزاری ارائه‌دهنده راهکارهای پیشرفته‌ی زنجیره تامین و خرده‌فروشی که از هوش مصنوعی بهره می‌برد (یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های خصوصی نرم‌افزار در فنلاند).
  • شرکت Silo.ai – یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های خصوصی هوش مصنوعی در اروپا که در فنلاند بنیان‌گذاری شده و به کسب‌وکارها خدمات AI ارائه می‌کند.
  • شرکت F-Secure / WithSecure – شرکت امنیت سایبری باسابقه که راهکارهای امنیتی و آنتی‌ویروس ارائه می‌دهد و یکی از نام‌های معتبر در حوزه امنیت دیجیتال در سطح جهان است.

علاوه بر این استارتاپ‌ها و شرکت‌های جوان، شرکت‌های باسابقه‌ی فنلاند نیز کماکان نقش جهانی ایفا می‌کنند. مهم‌ترین آنها نوکیا است که پس از تغییر استراتژی از گوشی به تجهیزات شبکه و فناوری مخابرات، اکنون یکی از دو سه غول بزرگ زیرساخت مخابرات در دنیا محسوب می‌شود و در توسعه فناوری ۵G و ۶G نقشی کلیدی دارد. همچنین شرکت‌هایی نظیر TietoEVRY (فعال در خدمات نرم‌افزاری و مشاوره فناوری اطلاعات در شمال اروپا)، Nokia Bell Labs (مراکز تحقیقاتی نوکیا)، Basware (راهکارهای مالی و مدیریت اسناد الکترونیک) و Qt Company (چارچوب نرم‌افزاری متن‌باز Qt) از دیگر بازیگران قابل توجه هستند.

فنلاند به عنوان یک زیست‌بوم استارتاپی جذاب در سطح بین‌المللی شناخته می‌شود. رویداد سالانه Slush که در هلسینکی برگزار می‌شود، اکنون یکی از بزرگ‌ترین گردهمایی‌های استارتاپ‌ها و سرمایه‌گذاران خطرپذیر در جهان است و هر سال هزاران نفر از فعالان فناوری را به خود جذب می‌کند. فرهنگ استارتاپی در فنلاند متأثر از روحیه همکاری، اعتماد و جسارت نوآورانه است. بسیاری از کارآفرینان موفق تجربیات خود را به نسل جدید انتقال می‌دهند و دولت و نهادهای عمومی نیز حمایت گسترده‌ای از این اکوسیستم دارند. نتیجه این عوامل، خلق تجارب موفقی مانند مواردی است که ذکر شد و تاثیرگذاری disproportionate (نامتناسب با اندازه کشور) فنلاند در صحنه فناوری جهانی است.

یکی دیگر از جنبه‌های تاثیر جهانی فنلاند در ICT حضور آن در مرزهای دانش و آزمایش فناوری‌های نوظهور است. به عنوان مثال، فنلاند از کشورهای پیشگام در تحقیق و توسعه شبکه‌های ۶G است. دانشگاه اولو (Oulu) میزبان برنامه ۶G Flagship است که نخستین برنامه پژوهشی جامع ۶G در جهان بود. همچنین پروژه اروپایی Hexa-X برای تحقیق در فناوری ۶G به رهبری شرکت نوکیا و مشارکت دانشگاه‌های فنلاندی در جریان است. این نقش فعال در توسعه نسل‌های آتی ارتباطات، جایگاه فنلاند را به عنوان «آزمایشگاه فناوری» در سطح دنیا تثبیت کرده است؛ تا جایی که بسیاری از شرکت‌های بین‌المللی از فنلاند به عنوان محل آزمون و اجرای پایلوت محصولات جدید خود پیش از عرضه جهانی استفاده می‌کنند.

در مجموع، وضعیت فعلی صنعت ICT فنلاند را می‌توان «کوچک اما نیرومند» توصیف کرد. این صنعت با وجود اندازه ملی محدود، هم از لحاظ سلامت مالی و رشد در شرایط خوبی قرار دارد (حاشیه سود عملیاتی صنعت ICT در فنلاند از بالاترین‌هاست و انتظار می‌رود سودآوری آن در سال‌های پیش‌رو افزایش یابد) و هم از نظر نفوذ بین‌المللی در حوزه‌های تخصصی کلیدی (مخابرات، بازی، امنیت سایبری، ...). فنلاند به دلیل این دستاوردها الگوی بسیاری از کشورهای دیگر در توسعه اقتصاد دیجیتال بوده و همکاری‌های بین‌المللی گسترده‌ای در حوزه ICT دارد. برای نمونه، فنلاند در پروژه‌های اروپایی مشارکت پررنگی دارد و همچنین اتحادهایی با کشورهای پیشرفته (مثل China-Finland ICT Alliance) برای پیشبرد مرزهای فناوری برقرار کرده است. از منظر تاثیر اجتماعی نیز، صنعت ICT فنلاند به ایجاد مشاغل باکیفیت، افزایش بهره‌وری اقتصاد و بهبود کیفیت زندگی (از طریق خدمات دیجیتال کارآمد) کمک شایانی کرده است.

چشم‌انداز ۱۰ سال آینده صنعت ICT فنلاند

دولت و بخش خصوصی فنلاند دید روشنی برای دهه آینده صنعت ICT ترسیم کرده‌اند. بر اساس «قطب‌نمای دیجیتال فنلاند ۲۰۳۰» که همراستا با برنامه‌های اتحادیه اروپا تدوین شده، فنلاند قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ یک جامعه کاملاً دیجیتال با مهارت‌های بالای شهروندان، زیرساخت‌های امن و پایدار و اقتصادی مبتنی بر داده و نوآوری باشد. برخی اهداف کلان این چشم‌انداز عبارتند از: افزایش درصد شهروندان دارای مهارت‌های پایه دیجیتال به بالای ۸۷٪، تداوم توازن جنسیتی در مشاغل ICT و افزایش تعداد متخصصان ICT، توسعه شبکه‌های ارتباطی پرظرفیت (فیبر نوری و ۵G/6G) در تمام مناطق کشور، و بهره‌گیری کامل از هوش مصنوعی و داده‌ها در صنایع مختلف.

یکی از چالش‌ها و در عین حال فرصت‌های مهم دهه آینده، کمبود نیروی متخصص و نیاز به جذب استعدادهای جدید است. طبق برآورد انجمن صنایع فناوری فنلاند، تا سال ۲۰۳۰ حدود ۱۳۰٬۰۰۰ نیروی کار جدید در بخش فناوری فنلاند مورد نیاز خواهد بود. این رقم بسیار قابل توجه است (بیش از کل اشتغال فعلی ICT) و نشان‌دهنده رشد پیش‌بینی‌شده در این حوزه است. برای تحقق این امر، فنلاند برنامه دارد به طور فعال متخصصان خارجی را جذب کند و مهاجرت نیروی کار ماهر در حوزه ICT را تسهیل نماید. به عبارتی دیگر، پیش‌بینی می‌شود طی ۱۰ سال آینده بخش چشمگیری از نیروی انسانی ICT در فنلاند را افراد غیرفنلاندی تشکیل دهند که یا برای کار در شرکت‌های فنلاند استخدام می‌شوند یا خود اقدام به راه‌اندازی استارتاپ می‌کنند. برای همین، دولت طرح‌هایی همچون ویزای استارتاپ و تسهیلات مهاجرت کاری را تقویت کرده است (که در بخش‌های بعدی توضیح داده خواهد شد).

در حوزه فناوری‌های نوظهور، فنلاند قصد دارد جایگاه خود را در خط مقدم حفظ کند. انتظار می‌رود تا سال ۲۰۳۰ فناوری ۶G به مراحل استانداردسازی نزدیک شود و فنلاند یکی از سردمداران توسعه و آزمایش کاربردهای ۶G (نظیر اینترنت حس‌گرها، واقعیت مجازی/افزوده همه‌جا حاضر، ارتباطات صنعتی فوق سریع و هوش مصنوعی توزیع‌شده) باشد. همچنین هوش مصنوعی نقش پررنگ‌تری در اقتصاد فنلاند خواهد داشت؛ گزارش‌ها حاکیست هم‌اکنون نیز یک‌سوم شرکت‌های ICT فنلاند در عملیات خود از AI بهره می‌برند یا آن را به عنوان مزیت رقابتی بکار گرفته‌اند. در سال‌های آتی، نفوذ AI در صنایع سنتی‌تر (مانند تولید، سلامت، حمل‌ونقل) نیز بیشتر خواهد شد و فنلاند امیدوار است با ترکیب هوش مصنوعی و اتوماسیون، بهره‌وری اقتصادی را به طور چشمگیری افزایش دهد.

روند دیگر، سازگاری زیست‌محیطی ICT است. فنلاند در سال ۲۰۱۹ نخستین استراتژی اقلیم و محیط زیست برای بخش ICT را در جهان تدوین کرد که هدف آن تبدیل شدن به پیشگام توسعه راهکارهای ICT سازگار با محیط زیست تا سال ۲۰۳۵ است. بنابراین تا ۱۰ سال آینده (۲۰۳۵) فنلاند می‌خواهد در زمینه‌هایی مانند دیتاسنترهای سبز با انرژی پاک، الکترونیک قابل بازیافت و کدنویسی بهینه انرژی سرآمد باشد. هم‌اکنون نیز پروژه‌هایی مثل Green ICT Ecosystem (راه‌اندازی در ۲۰۲۲) و تحقیقاتی مانند ECOtronics (توسعه الکترونیک کمپوست‌شونده) در حال پیشبرد این چشم‌انداز سبز هستند. پیش‌بینی می‌شود در دهه آتی، توجه به کاهش ردپای کربن دیجیتال در میان شرکت‌های فنلاندی بیش از پیش شود و شاید بسیاری از آنها به استانداردهای بالای پایداری در محصولات و خدماتشان دست یابند.

از نظر رشد بازار، انتظار می‌رود بازار ICT فنلاند روندی رو به رشد و حتی شتابان داشته باشد. یک گزارش پیش‌بینی کرده که ارزش بازار ICT فنلاند از حدود ۱۴ میلیارد دلار در ۲۰۲۳ به بیش از ۲۳ میلیارد دلار در اواخر دهه ۲۰۲۰ خواهد رسید (یعنی رشد مرکب سالانه حدود ۱۰٪). هرچند باید توجه داشت بخشی از این رشد اسمی ناشی از تورم یا تغییر نرخ ارز است، اما به طور کلی تحلیل‌گران روندی مثبت برای درآمد شرکت‌های فناوری فنلاند ترسیم می‌کنند. زمینه‌هایی مانند خدمات ابری، اینترنت اشیا (IoT)، بازی‌های دیجیتال، سلامت دیجیتال، فناوری مالی (Fintech) و راهکارهای Industry 4.0 (نظیر اتوماسیون کارخانه‌ها) از بخش‌هایی هستند که پتانسیل رشد بالایی در فنلاند طی سال‌های آینده دارند. فنلاند همچنین سرمایه‌گذاری ویژه‌ای روی استارتاپ‌های حوزه هوافضا و پهپاد آغاز کرده است تا در بازار رو به رشد تکنولوژی‌های پهپادی و ماهواره‌ای سهم بگیرد.

به طور خلاصه، چشم‌انداز ۱۰ ساله حاکی از گسترش و تعمیق نقش ICT در اقتصاد فنلاند است. انتظار می‌رود ICT نه تنها سهم بیشتری از تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص دهد بلکه به عنوان موتور محرک نوآوری در سایر بخش‌ها (از انرژی گرفته تا پزشکی و آموزش) عمل کند. دولت فنلاند با سیاست‌های حمایتی (نظیر بودجه ۱۳۰ میلیون یورویی برنامه 6G Bridge تا ۲۰۲۶) و جامعه استارتاپی با ابتکار و کارآفرینی خود، دست در دست هم در حرکت‌اند تا فنلاند را تا سال ۲۰۳۰ در زمره دیجیتالی‌ترین و نوآورترین اقتصادهای دنیا حفظ کنند.

نحوه راه‌اندازی کسب‌وکار یا استارتاپ ICT در فنلاند

راه‌اندازی یک کسب‌وکار فناوری در فنلاند – چه توسط شهروندان فنلاند و چه کارآفرینان خارجی – به طور کلی در یک محیط شفاف، منظم و حمایت‌گر صورت می‌گیرد. در این بخش به مراحل قانونی ثبت شرکت، حمایت‌ها و سرمایه‌گذاری‌های در دسترس، نهادهای پشتیبان و همچنین مقررات مرتبط با کارآفرینان خارجی می‌پردازیم.

مراحل قانونی و ثبت شرکت

۱. طرح کسب‌وکار (Business Plan) – اولین گام توصیه‌شده، تهیه یک طرح کسب‌وکار جامع است. هرچند ارائه طرح به مراجع ثبت الزامی قانونی نیست، اما برای جذب سرمایه اولیه (مثلاً کمک‌هزینه استارت‌آپ) و قانع کردن سرمایه‌گذاران یا حتی خودتان به سودآوری ایده، داشتن یک بیزنس‌پلن مدون ضروری است. مراکزی مانند آژانس‌های کارآفرینی فنلاند (Uusyrityskeskus) در این زمینه مشاوره رایگان ارائه می‌دهند.

۲. تأمین مالی اولیه و کمک‌هزینه استارت‌آپ – دولت فنلاند برای حمایت از کارآفرینان جدید، طرحی به نام Starttiraha (کمک‌هزینه شروع کسب‌وکار) ارائه می‌کند. این کمک مالی که باید از طریق دفاتر خدمات اشتغال (TE Services) درخواست شود، به مدت چند ماه هزینه معاش کارآفرین را تامین می‌کند تا وی با خیال آسوده‌تری کسب‌وکارش را راه‌اندازی کند. برای دریافت این کمک، معمولاً تأیید طرح کسب‌وکار و تمام‌وقت بودن در فعالیت کارآفرینی شرط است.

۳. انتخاب نوع شرکت (Business Entity) – در فنلاند اشکال مختلف حقوقی برای کسب‌وکار وجود دارد: متداول‌ترین برای استارتاپ‌ها شرکت با مسئولیت محدود خصوصی (Osakeyhtiö یا Oy) است. سایر انواع شامل مالکیت انفرادی (toiminimi)، مشارکت و شاخه‌ی شرکت خارجی هستند. انتخاب نوع شرکت بستگی به اندازه، تعداد بنیان‌گذاران، سرمایه و میزان ریسک دارد. اکثر استارتاپ‌های فناوری به صورت شرکت سهامی خاص (Oy) ثبت می‌شوند چون در این ساختار مسوولیت سهامداران محدود به سرمایه‌شان است و امکان جذب سرمایه‌گذار و سهامداری آسان‌تر است.

۴. ثبت شرکت (Company Registration) – تمام شرکت‌ها باید در اداره ثبت شرکت‌ها و مالکیت صنعتی فنلاند (PRH) به ثبت برسند. ثبت از طریق پر کردن فرم ثبت (معروف به Y-start یا از طریق سیستم آنلاین YTJ) انجام می‌شود. در این فرم اطلاعاتی نظیر نام پیشنهادی شرکت، نوع فعالیت، آدرس و مشخصات موسسین درج می‌گردد. همچنین همزمان می‌توان درخواست ثبت در اداره مالیات (برای دریافت کد مالیاتی، ثبت مالیات بر ارزش افزوده (VAT) و ثبت به عنوان کارفرما در صورت داشتن کارکنان) را ارائه داد که در قالب همان فرم مشترک صورت می‌گیرد. هزینه رسمی ثبت شرکت (در حال حاضر) حدود ۲۷۵ یورو برای ثبت آنلاین است. از سال ۲۰۱۹ حداقل سرمایه اولیه برای شرکت با مسئولیت محدود در فنلاند برداشته شده است (قبلاً ۲۵۰۰ یورو بود) لذا با هر میزان سرمایه (حتی ۱ یورو) می‌توان شرکت Oy ثبت کرد. معمولاً طی یک تا دو هفته فرآیند ثبت تکمیل و شماره شناسه کسب‌وکار (Y-tunnus) صادر می‌شود.

۵. مجوزها و اقدامات تکمیلی – پس از ثبت شرکت، بسته به نوع کسب‌وکار، ممکن است نیاز به اخذ مجوزهای خاص باشد. خوشبختانه اکثر فعالیت‌های حوزه ICT (مانند برنامه‌نویسی، خدمات نرم‌افزاری، مشاوره فناوری) نیاز به مجوز ویژه‌ای ندارند و با ثبت شرکت می‌توان آغاز به کار کرد. تنها در صورتی که کسب‌وکار شما در حوزه‌های تنظیم‌شده (regulated) باشد – مثلاً خدمات مالی فینتک، یا محصولات پزشکی دیجیتال – باید مجوز مربوطه از نهاد ناظر اخذ شود. علاوه بر این، ثبت نام‌های مالیاتی مثل کد مالیات بر ارزش افزوده (VAT) و ثبت به عنوان کارفرما (اگر قصد استخدام دارید) نباید فراموش شود؛ البته همان‌طور که ذکر شد، این ثبت‌ها را می‌توان ضمن ثبت شرکت با تیک زدن موارد مربوطه انجام داد.

۶. حسابداری و امور مالی – از بدو شروع، کارآفرین باید برای امور مالی و حسابداری شرکت برنامه داشته باشد. قانون فنلاند مستلزم نگهداری سوابق مالی منظم و ارائه اظهارنامه‌های مالیاتی (معمولاً ماهیانه برای VAT و سالیانه برای مالیات بر درآمد شرکت) است. توصیه می‌شود از همان ابتدا یک حسابدار مجرب یا شرکت خدمات حسابداری استخدام کنید. با این کار، کارآفرین می‌تواند بر توسعه کسب‌وکار متمرکز شود و دغدغه رعایت الزامات مالی و حقوقی را به متخصص آن بسپارد.

۷. افتتاح حساب بانکی تجاری – گام عملی دیگر، باز کردن یک حساب بانکی شرکتی در یکی از بانک‌های فنلاند است. برای این کار مدارک ثبت شرکت و شناسه کسب‌وکار لازم است. داشتن حساب بانکی محلی هم برای واریز سرمایه (در صورت وجود)، هم برای انجام تراکنش‌های تجاری (پرداخت هزینه‌ها، دریافت درآمد فروش) ضروری است. فنلاند دارای سیستم بانکی پیشرفته بوده و پرداخت‌های آنلاین و موبایلی به‌سهولت انجام می‌شود.

دریافت حمایت‌ها و سرمایه‌گذاری

یکی از مزیت‌های راه‌اندازی کسب‌وکار در فنلاند، دسترسی به انواع حمایت‌های دولتی و خصوصی برای رشد استارتاپ است. برخی از مهم‌ترین منابع پشتیبانی و تأمین مالی عبارتند از:

  • بیزنس فنلاند (Business Finland) – این سازمان دولتی نقشی کلیدی در حمایت از استارتاپ‌ها ایفا می‌کند. Business Finland از ادغام مؤسسه نوآوری Tekes و آژانس سرمایه‌گذاری Finpro شکل گرفته و خدمات مختلفی ارائه می‌دهد. برای استارتاپ‌های فناوری، برنامه‌های تأمین مالی متعددی وجود دارد. به عنوان مثال، گرنت Tempo کمک‌هزینه‌ای در حدود ۵۰٬۰۰۰ یورو برای مراحل اولیه (اعتبارسنجی ایده و تحقیقات بازار) اعطا می‌کند. همچنین برنامه NIY (شرکت‌های نوآور جوان) تا سقف ~۱ میلیون یورو کمک مالی مرحله‌ای برای استارتاپ‌های با پتانسیل رشد بالا فراهم می‌سازد. این کمک‌ها اغلب بلاعوض یا به صورت وام‌های نرم هستند و هدفشان تسریع رشد و بین‌المللی‌سازی تیم‌های نوپا است. به علاوه، Business Finland شبکه‌سازی بین‌المللی و مشاوره نیز ارائه می‌دهد و از طریق برنامه‌های accelerator و اعزام به نمایشگاه‌ها، به استارتاپ‌ها در یافتن سرمایه‌گذار و مشتری خارجی کمک می‌کند.
  • نهاد Finnvera – این نهاد مالی دولتی، وام‌ها و ضمانت‌هایی برای کسب‌وکارهای کوچک فراهم می‌کند. استارتاپ‌هایی که نیاز به وام (مثلاً برای تأمین سرمایه در گردش یا خرید تجهیزات) دارند، می‌توانند از وام‌های کم‌بهره Finnvera بهره بگیرند. دولت بخشی از ریسک را تضمین می‌کند، لذا استارتاپ‌های نوپا که دارایی کافی برای وثیقه ندارند از این طریق می‌توانند وام بگیرند.
  • صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر (VC) و فرشتگان کسب‌وکار – فنلاند یک جامعه رو به رشد از سرمایه‌گذاران خصوصی دارد. در هلسینکی چندین صندوق VC فعالند (مثل Lifeline Ventures، Inventure، Icebreaker.vc، Evli Growth و غیره) که به دنبال استارتاپ‌های امیدوار کننده برای سرمایه‌گذاری هستند. همچنین شبکه‌ای از angel investorها (سرمایه‌گذاران فرشته) در فنلاند وجود دارد که معمولاً در مراحل بذری سرمایه تزریق می‌کنند. حضور سالانه سرمایه‌گذاران خارجی در رویداد Slush نیز فرصت جذب سرمایه‌ بین‌المللی را برای استارتاپ‌های فنلاندی فراهم کرده است.
  • مراکز رشد و شتاب‌دهنده‌ها – فضاهای استارتاپی متعددی در شهرهای اصلی فنلاند فعالیت دارند. برای مثال، Campus Maria 01 در هلسینکی یک مرکز بزرگ استارتاپی (میزبان صدها استارتاپ) است که امکانات دفتری و مشاوره‌ای در اختیار شرکت‌های نوپا می‌گذارد. شتاب‌دهنده‌های تخصصی مانند xEdu (در حوزه فناوری آموزشی)، Vertical (سلامت دیجیتال) و Kiuas (عمومی) نیز برنامه‌های فشرده رشد را برگزار می‌کنند که اغلب با سرمایه بذری مختصر همراه است. این اکوسیستم پشتیبان باعث می‌شود کارآفرینان در فنلاند احساس تنهایی نکنند و به شبکه‌ای از منتورها، مشاوران و همتایان دسترسی داشته باشند.
  • حمایت‌های تحقیقاتی و دانشگاهی – دانشگاه‌های فنلاند (خصوصاً دانشگاه‌های Aalto، هلسینکی، اولو، تامپره) دارای واحدهای نوآوری و مراکز کارآفرینی هستند که به دانشجویان و محققان برای تجاری‌سازی ایده‌ها کمک می‌کنند. صندوق‌های سرمایه‌گذاری دانشگاهی یا برنامه‌های رقابتی کارآفرینی دانشجویی (Hackathonها، مسابقات ایده) نیز راه دیگری برای کسب حمایت هستند. به عنوان نمونه، همکاری نزدیک نوکیا با دانشگاه اولو فرصت‌های شغلی و کارآموزی فراوانی برای دانش‌آموختگان ایجاد کرده است.

مقررات مربوط به مهاجران و کارآفرینان خارجی

فنلاند از کارآفرینان و سرمایه‌گذاران خارجی استقبال می‌کند و قوانین نسبتاً بازی در این زمینه دارد. چند نکته مهم برای افرادی که شهروند/مقیم اتحادیه اروپا نیستند و می‌خواهند در فنلاند کسب‌وکار ICT راه‌اندازی کنند:

  • مجوز اقامت استارت‌آپ (Finnish Startup Permit) – این برنامه مخصوص بنیان‌گذاران استارتاپی خارج از اتحادیه اروپا طراحی شده است. برای گرفتن ویزای استارتاپ فنلاند ابتدا باید یک گواهی ارزیابی صلاحیت استارتاپ از Business Finland دریافت کنید. در این درخواست، طرح کسب‌وکار و پتانسیل رشد استارتاپ شما ارزیابی می‌شود. اگر Business Finland کسب‌وکار پیشنهادی را دارای نوآوری و قابلیت مقیاس‌پذیری بداند، نامه تأییدیه (Eligibility Statement) صادر می‌کند. سپس با این نامه می‌توانید از طریق اداره مهاجرت فنلاند (Migri) تقاضای مجوز اقامت استارتاپ نمایید. معمولاً این مجوز ابتدا ۲ ساله صادر می‌شود و قابل تمدید است. شرط کلیدی، تعهد به راه‌اندازی شرکت در فنلاند و داشتن منابع مالی کافی برای تامین زندگی در مدت راه‌اندازی است. این برنامه راهی نسبتاً سریع برای حضور در فنلاند به عنوان کارآفرین فراهم کرده و طی سال‌های اخیر تعداد قابل توجهی تیم‌های استارتاپی خارجی از طریق آن وارد فنلاند شده‌اند.
  • مالکیت ۱۰۰٪ خارجی و حقوق برابر – قوانین بازرگانی فنلاند اجازه می‌دهد افراد خارجی (حتی غیرمقیم) شرکت خود را به صورت مالکیت کامل راه‌اندازی کنند و نیازی به شریک محلی نیست. همچنین سود و سرمایه به راحتی قابل انتقال به خارج است و محدودیتی در این زمینه وجود ندارد. اما اگر هیچکدام از موسسان یا مدیران شرکت محل اقامت در منطقه اقتصادی اروپا نداشته باشند، ممکن است لازم شود یک نماینده مجاز مقیم فنلاند معرفی کنند که امور قانونی شرکت را پیگیری نماید. این الزام را می‌توان با تعیین یک وکیل یا مشاور محلی برطرف کرد.
  • مجوز کار – برای افرادی که به عنوان کارکنان متخصص به فنلاند می‌آیند (و نه لزوماً موسس)، مجوز موسوم به Specialist Permit وجود دارد که فرآیند آن سریع‌تر از ویزاهای عادی کار است. دولت فنلاند در چند سال اخیر روند صدور مجوزهای کار برای متخصصان ICT را بسیار تسهیل کرده و حتی طرح‌هایی برای صدور مجوز اقامت در ۱۴ روز برای نیروهای فناوری اطلاعات مطرح شده است. بنابراین شرکت‌های فنلاندی نسبتاً آسان می‌توانند متخصصان خارجی را جذب و استخدام کنند.
  • محیط کسب‌وکار انگلیسی‌زبان – نکته دلگرم‌کننده برای کارآفرینان خارجی در فنلاند این است که صنعت ICT این کشور تقریباً به طور کامل انگلیسی‌محور است. اکثر برنامه‌نویسان و مهندسان فنلاندی مسلط به زبان انگلیسی هستند و در محیط کاری به راحتی انگلیسی صحبت می‌شود. همچنین مکاتبات رسمی با اداره ثبت شرکت‌ها، بانک‌ها و ... را می‌توان به انگلیسی انجام داد. وب‌سایت‌های راهنمای دولتی (مانند suomi.fi یا Business Finland) نسخه انگلیسی دارند و اطلاعات لازم را در اختیار می‌گذارند. این ویژگی‌ها، مانع زبان را تا حد زیادی برطرف کرده و فنلاند را برای یک کارآفرین خارجی محیطی دوستدار استارتاپ بین‌المللی کرده است.

بطور کلی، فرایند راه‌اندازی کسب‌وکار در فنلاند طبق گزارش بانک جهانی جزو مسیرهای روان محسوب می‌شود و از نظر سهولت کسب‌وکار، فنلاند در رده‌های بالای جهانی قرار دارد. وجود شفافیت اداری، فساد بسیار ناچیز، احترام به مالکیت فکری و حمایت قانونی از سرمایه‌گذاران از جذابیت‌های محیط کسب‌وکاری فنلاند است. به علاوه، فرهنگ فنلاندی مبتنی بر وقت‌شناسی و اعتماد است که در همکاری‌های تجاری نمود دارد. کارآفرینان خارجی در فنلاند می‌توانند مطمئن باشند که با پیروی از مراحل قانونی و استفاده از حمایت‌های موجود، شانس خوبی برای موفقیت خواهند داشت.

چالش‌ها و ریسک‌های موجود در صنعت ICT فنلاند

هرچند صنعت ICT فنلاند بسیار موفق و پیشرو است، اما با چالش‌ها و ریسک‌هایی نیز مواجه است که آگاهی از آن‌ها برای ترسیم واقع‌بینانه بیزینس‌پلن ضروری است. مهم‌ترین چالش‌ها عبارتند از:

  • بازار داخلی کوچک: اقتصاد فنلاند بازار مصرفی محدودی (حدود ۵.۵ میلیون نفر) دارد. بنابراین استارتاپ‌های فناوری ناگزیرند از همان ابتدا نگاه بین‌المللی داشته باشند و محصولات/خدماتی طراحی کنند که در بازارهای بزرگ‌تر (اروپا، آمریکا، آسیا) نیز رقابت‌پذیر باشد. این امر اگرچه فرصتی برای جهانی فکر کردن است، اما ریسکی هم به همراه دارد؛ زیرا شرکت‌های فنلاندی باید مستقیماً در صحنه جهانی با رقبای بزرگ‌تر رقابت کنند و نمی‌توانند صرفاً با اتکا به بازار بومی رشد کنند.
  • محدودیت نیروی کار متخصص: همان‌طور که گفته شد، فنلاند با کمبود نیروی کار مواجه است و هدف‌گذاری کرده صدها هزار نیروی جدید تا ۱۰ سال آتی جذب کند. در حال حاضر نیز بسیاری از شرکت‌های فناوری در فنلاند برای پر کردن فرصت‌های شغلی خود دچار رقابت شدید شده‌اند و جذب استعدادهای برتر (به ویژه در حوزه‌های داغ مانند هوش مصنوعی، یادگیری ماشین، امنیت سایبری) چالش‌برانگیز است. این جنگ بر سر استعداد ممکن است منجر به بالا رفتن هزینه حقوق و مزایا شود. بنابر یک گزارش، ۴۳٪ از شرکت‌های ICT فنلاند اعلام کرده‌اند که برای تأمین مهارت‌های مورد نیاز، ناچارند به استخدام بین‌المللی روی بیاورند. بنابراین استارتاپ‌های نوپا ممکن است در جذب و نگهداشت نیرو با شرکت‌های بزرگتر رقابت داشته باشند و نیاز به ارائه مشوق‌های جذاب (سهام، شرایط کاری منعطف، ماموریت هیجان‌انگیز) دارند.
  • دسترسی به سرمایه در مراحل رشد: اگرچه برای مراحل اولیه تأمین مالی در فنلاند پشتیبانی‌های خوبی وجود دارد، اما برخی کارآفرینان گزارش می‌کنند که برای مراحل اسکیل‌آپ (مثلاً سرمایه سری B و بالاتر) جذب سرمایه بزرگتر در داخل کشور دشوارتر است. صندوق‌های VC فنلاند معمولاً روی چک‌های چند میلیون یورویی متمرکزند و برای جذب سرمایه‌های ۲۰-۳۰ میلیون یورویی به بالا، استارتاپ‌ها اغلب باید به سرمایه‌گذاران خارجی (اروپا یا سیلیکون‌ولی) مراجعه کنند. هرچند این روند با پیشرفت اکوسیستم در حال بهبود است، اما کوچک بودن بازار سرمایه خطرپذیر در فنلاند نسبی است و ممکن است شرکت‌ها برای رشد سریعتربه خروج از کشور (Re-location) یا ادغام با بازیگران بزرگ تن دهند.
  • رقابت جهانی و نوآوری مستمر: شرکت‌های فنلاندی در سطح جهان با رقبای قدرتمندی مواجه‌اند. برای مثال، یک استارتاپ بازی‌سازی در فنلاند در بازار جهانی با شرکت‌های آمریکایی، چینی و ژاپنی رقابت می‌کند؛ یا یک شرکت سازنده تجهیزات شبکه باید با غول‌هایی از سوئد (اریکسون) و چین (هواوی) همگام شود. این فشار رقابتی ایجاب می‌کند که شرکت‌های فنلاندی دائماً نوآوری کنند، در غیر این صورت سهم بازار را از دست خواهند داد. تجربه تاریخی نوکیا نشان داد که حتی پیشتازان نیز اگر با تحول بازار (مثلاً ظهور تلفن‌های هوشمند) همگام نشوند، ممکن است زمین‌گیر شوند. بنابراین استمرار در تحقیق و توسعه و تطبیق مدل کسب‌وکار با روندهای جدید یک چالش دائمی است.
  • هزینه‌های نسبتا بالا: فنلاند کشور ارزانی نیست؛ هزینه نیروی کار ماهر، هزینه اجاره دفاتر (خصوصاً در هلسینکی) و هزینه زندگی برای کارکنان نسبت به متوسط جهانی بالاست (اگرچه در اروپا قابل مقایسه با آلمان یا فرانسه است). نرخ مالیات بر شرکت‌ها در فنلاند ۲۰٪ است که رقابتی محسوب می‌شود، اما مالیات بر درآمد و دستمزد کارکنان نسبتاً بالا است و می‌تواند در بسته‌های جبران خدمات لحاظ شود. همچنین آب‌وهوای سرد و طولانی بودن شب‌های زمستان ممکن است برای برخی افراد جذاب نباشد که این خود به‌نوعی چالش در جذابیت محیط برای خارجی‌ها است، هرچند فنلاند با تاکید بر کیفیت بالای زندگی و طبیعت پاک تلاش دارد این نگرانی‌ها را رفع کند.
  • چالش‌های مقرراتی و انطباق: فعالیت در چارچوب اتحادیه اروپا به این معناست که استارتاپ‌های فنلاندی باید با مجموعه‌ای از مقررات نسبتاً سخت‌گیرانه در حوزه‌هایی نظیر حفظ حریم خصوصی داده‌ها (GDPR)، قوانین رقابت و مقررات بخش مالی (برای فینتک‌ها) همخوان شوند. هرچند این مقررات در بلندمدت به ایجاد بازار منصفانه و اعتماد کاربران کمک می‌کند، اما برای شرکت‌های کوچک رعایت همه آنها می‌تواند پرهزینه و پیچیده باشد. خوشبختانه سازمان‌های دولتی و شتاب‌دهنده‌ها در فنلاند معمولاً راهنماهایی برای انطباق با این مقررات فراهم می‌کنند.
  • فاصله جغرافیایی: موقعیت جغرافیایی فنلاند در گوشه شمال اروپا به معنی دوری از برخی بازارهای بزرگ است. سفرهای کاری بین‌المللی ممکن است طولانی‌تر و پرهزینه‌تر باشد. البته با پیشرفت ابزارهای آنلاین این موضوع کمرنگ‌تر شده، ولی همچنان استارتاپ‌های فنلاندی برای توسعه کسب‌وکار در آمریکا یا آسیا نیاز به برنامه‌ریزی دقیق برای حضور محلی یا همکاری‌های راهبردی دارند.

در مجموع، می‌توان گفت فنلاند محیط بسیار مساعدی برای رشد فناوری است، اما استارتاپ‌ها نباید از دشواری‌های مسیر غافل شوند. ترکیب بازار کوچک داخلی و لزوم جهانی‌شدن سریع، کمبود نیروی متخصص و رقابت بر سر استعداد، و فشار مداوم برای نوآوری، از مهم‌ترین مواردی است که کارآفرینان ICT در فنلاند باید مدنظر داشته باشند. با این حال، تاریخچه موفق شرکت‌های فنلاندی نشان می‌دهد که با برنامه‌ریزی صحیح و بهره‌گیری از حمایت‌های اکوسیستم، می‌توان بر این چالش‌ها فائق آمد و به موفقیت دست یافت.

تخمین درآمد و زمان رسیدن به سوددهی استارتاپ‌های ICT

یکی از سوالات کلیدی در تدوین برنامه کسب‌وکار (به‌ویژه برای سرمایه‌گذاران) این است که یک استارتاپ ICT چه زمانی می‌تواند به سوددهی برسد و چه میزان درآمد قابل انتظار است. پاسخ به این سوال بسیار وابسته به نوع کسب‌وکار، مدل درآمدی و شرایط بازار است و نمی‌توان عدد دقیقی داد، اما می‌توان برخی قواعد کلی و تجربیات رایج را بیان کرد.

به طور معمول، استارتاپ‌های فناوری در سال‌های اولیه سودده نیستند و بیشتر درآمد کسب‌شده را دوباره در رشد کسب‌وکار سرمایه‌گذاری می‌کنند. بسیاری از استارتاپ‌ها حتی در ۲–۳ سال اول درآمد چندانی ندارند (در حال توسعه محصول یا یافتن بازار مناسب هستند). بر اساس تجربیات بین‌المللی، اگر یک استارتاپ موفق شود، میانگین زمان لازم برای رسیدن به نقطه سر به سر و سپس سوددهی حدود ۳ تا ۵ سال است. این بدین معناست که کارآفرینان باید برای چند سال اول منابع مالی لازم را (از سرمایه خود یا سرمایه جذب‌شده) داشته باشند تا هزینه‌ها را پوشش دهند.

در فنلاند، به دلیل وجود کمک‌های دولتی و هزینه‌های نسبتاً پایین‌تر راه‌اندازی (مثلاً عدم نیاز به پرداخت اجاره‌های گزاف مثل سیلیکون‌ولی)، برخی استارتاپ‌های کوچک ممکن است زودتر به سود عملیاتی برسند. برای مثال، یک شرکت نرم‌افزاری B2B که با چند مشتری بزرگ قرارداد می‌بندد شاید ظرف ۲ سال جریان نقدی مثبت ایجاد کند. اما در مقابل، استارتاپ‌های حوزه پلتفرم یا مصرف‌کننده (B2C) که نیاز به جذب کاربر انبوه دارند، ممکن است چندین سال زیان‌ده اما در حال رشد باشند تا به حجم کاربر و مقیاس اقتصادی لازم برسند. نمونه‌هایی مانند Wolt (پلتفرم سفارش غذا) چندین سال رشد سریعی داشتند بدون سوددهی و عمدتاً بر اساس جذب سرمایه ارزششان افزایش یافت تا نهایتاً توسط شرکت بزرگتری خریداری شدند – یعنی هدفشان الزاماً رسیدن به سوددهی کوتاه‌مدت نبود بلکه دست‌یابی به سهم بازار بود. در مقابل، شرکت‌هایی مانند Supercell در همان سال‌های نخست پس از عرضه بازی‌های موفق، شروع به سودآوری کلان کردند (زیرا مدل درآمدی مبتنی بر خریدهای درون‌بازی داشتند).

از جنبه میزان درآمد، گستره وسیعی بسته به زیربخش وجود دارد. آمار کلی نشان می‌دهد میانگین حاشیه سود EBITDA در بخش ICT فنلاند جزو بالاترین‌ها بین صنایع است، به این معنی که شرکت‌های فناوری پس از عبور از دوره سرمایه‌گذاری اولیه، می‌توانند به سودآوری خوبی برسند. بسیاری از شرکت‌های نرم‌افزاری به حاشیه سود عملیاتی بالای ۲۰٪ دست می‌یابند (به واسطه مقیاس‌پذیری بالای نرم‌افزار). در مقابل، شرکت‌های سخت‌افزاری یا تولیدی ممکن است حاشیه سود پایین‌تری داشته باشند (۱۰–۱۵٪). برای یک استارتاپ، دستیابی به گردش مالی سالانه چند میلیون یورو ظرف ۳–۵ سال یک موفقیت خوب محسوب می‌شود، هرچند برخی شرکت‌های استثنایی توانسته‌اند در همان چند سال اول ده‌ها میلیون یورو درآمد کسب کنند (بسته به بازار و محصول).

زمان تقریبی رسیدن به سود می‌تواند چنین سناریویی داشته باشد:

  • سال اول: سرمایه‌گذاری بر توسعه محصول، عموماً بدون درآمد قابل توجه (زیان‌ده).
  • سال دوم: شروع کسب درآمد از مشتریان اولیه؛ هنوز احتمالاً هزینه‌ها بیش از درآمد است (زیان عملیاتی ادامه دارد).
  • سال سوم: رشد درآمد و احتمال رسیدن به نقطه سر به سر (Break-even) برای برخی مدل‌ها. در بهترین حالت ممکن است سوددهی اندک شروع شود.
  • سال چهارم و پنجم: افزایش مقیاس کسب‌وکار، بهبود حاشیه سود به دلیل اثر مقیاس. بسیاری از استارتاپ‌های موفق تا سال پنجم به سوددهی پایدار می‌رسند، هرچند برخی برای رشد سریع‌تر تصمیم می‌گیرند سود را دوباره سرمایه‌گذاری کرده و عملاً سود حسابداری نشان ندهند.

باید توجه داشت که همه استارتاپ‌ها موفق به رسیدن به سود نمی‌شوند. آمار جهانی حاکیست تنها حدود ۴۰٪ استارتاپ‌ها نهایتاً به سوددهی می‌رسند و بقیه یا شکست می‌خورند یا در حد ادامه بقا باقی می‌مانند. در فنلاند نیز درصدی از استارتاپ‌ها ممکن است پس از چند سال فعالیت، اقدام به خروج (فروش شرکت) کنند یا در صورت عدم موفقیت، تعطیل شوند. اما فضای امن فنلاند (وجود شبکه تامین اجتماعی قوی) ریسک شخصی کارآفرین را تا حدی کاهش می‌دهد زیرا حتی در صورت شکست کسب‌وکار، کارآفرین زیر پوشش بیمه بیکاری یا حمایت‌های دولتی قرار می‌گیرد و می‌تواند مجدداً تلاش کند.

بنابراین در نوشتن بیزینس‌پلن، سناریوی مالی واقع‌بینانه باید شامل ۲-۳ سال اول زیان‌ده (سرمایه‌گذاری) و سپس کاهش تدریجی زیان و عبور به سود در سال‌های میانی باشد. البته اگر مدل شما نیاز به صرف هزینه سنگین (مانند تولید سخت‌افزار یا زیرساخت) در ابتدا ندارد، ممکن است سریع‌تر به درآمد برسید. توصیه می‌شود حتماً نقطه سر به سر (زمانی که درآمدها هزینه‌های جاری را پوشش می‌دهد) مشخص شود و منابع مالی لازم تا رسیدن به آن زمان تامین گردد، خواه از محل سرمایه شخصی، خواه جذب سرمایه بیرونی یا گرنت‌های دولتی. خوشبختانه با وجود برنامه‌هایی نظیر Starttiraha و حمایت‌های Business Finland، بسیاری از استارتاپ‌های فنلاندی می‌توانند ماه‌های ابتدایی بدون درآمد را پشت سر بگذارند تا به مرحله درآمدزایی برسند.

معرفی شهرهای برتر فنلاند برای راه‌اندازی کسب‌وکار ICT

فنلاند علیرغم وسعت جغرافیایی، از نظر جمعیتی بسیار متمرکز است و اکوسیستم‌های استارتاپی و فناوری عمدتاً در چند شهر شکل گرفته‌اند. ۳ شهر/منطقه اصلی به عنوان قطب‌های فناوری فنلاند شناخته می‌شوند:

  • هلسینکی (Helsinki): پایتخت و بزرگ‌ترین شهر فنلاند، قلب تپنده صنعت ICT کشور است. بیشترین تعداد استارتاپ‌ها، شرکت‌های فناوری و سرمایه‌گذاران در هلسینکی و کلان‌شهر پیرامونی آن (شامل اسپو و وانتا) مستقر هستند. هلسینکی در سال ۲۰۲۳ به عنوان بهترین شهر برای استارتاپ‌ها در فنلاند رتبه‌بندی شده است و در رتبه‌بندی جهانی نیز جزو ۲۰ شهر برتر اروپا قرار دارد. حضور دانشگاه Aalto و دانشگاه هلسینکی در این منطقه، نیروی انسانی تحصیل‌کرده‌ای را تامین می‌کند. پارک علمی اوتانیمی (Otaniemi) در اسپو که مقر دانشگاه Aalto و مراکز تحقیقاتی مانند VTT است، یک خوشه فناوری مهم (مشابه سیلیکون ولی کوچک) ایجاد کرده است. شرکت‌های بزرگ مانند Nokia، Rovio، Supercell، Wolt و ... دفتر مرکزی خود را در این منطقه دارند. فضای استارتاپی هلسینکی با وجود مکان‌هایی نظیر Maria 01 بسیار پویاست و رویدادهای متعددی برگزار می‌شود. به علاوه، اکثر سرمایه‌گذاران خطرپذیر فنلاند در هلسینکی متمرکزند، که برای جذب سرمایه اهمیت دارد.
  • اولو (Oulu): شهر اولو در شمال فنلاند، به خاطر پیشینه قوی در مخابرات و الکترونیک به "سیلیکون‌ولی شمال" شهرت یافته است. در دهه‌های گذشته، نوکیا حضور پررنگی در اولو داشت و هنوز هم بخش قابل توجهی از تحقیق و توسعه نوکیا در این شهر انجام می‌شود. اولو دارای دانشگاه ممتازی در فناوری ارتباطات است و پرچمدار تحقیقات ۶G محسوب می‌شود. در این شهر بالغ بر ۱۰۰۰ شرکت فناوری با حدود ۲۵٬۰۰۰ نیروی کار متخصص فعالیت می‌کنند. تمرکز اصلی اکو‌سیستم اولو بر مخابرات، بی‌سیم، الکترونیک، IoT و اخیراً هوش مصنوعی است. به خاطر جامعه متخصص بزرگ، شرکت‌های بین‌المللی نظیر Huawei و LG نیز در اولو مراکز R&D دایر کرده‌اند. به علاوه، اولو محیطی جذاب برای آزمایش‌های صنعتی است؛ مثلاً بسیاری از کاربردهای صنعتی ۵G/6G یا فناوری‌های پهپادی در این منطقه آزمایش می‌شوند (به دلیل دسترسی به باندهای فرکانسی و حمایت دانشگاه). برای استارتاپ‌هایی که در حوزه سخت‌افزار یا مخابرات هستند، اولو شاید بهترین مکان در فنلاند باشد چرا که شبکه‌ای از تامین‌کنندگان، آزمایشگاه‌ها و نیروی کار مرتبط را در اختیار دارند. این شهر به عنوان دومین شهر برتر استارتاپی فنلاند پس از هلسینکی شناخته می‌شود و حتی در مقیاس نوردیک نیز جزو ۵ شهر برتر منطقه‌ای ارزیابی شده است.
  • تامپره (Tampere): تامپره سومین شهر بزرگ فنلاند است و سابقه‌ای صنعتی دارد، اما در دهه‌های اخیر خود را به عنوان یک هاب فناوری و مخصوصاً مرکز بازی‌سازی و موبایل مطرح کرده است. در زمان اوج نوکیا، بخش اعظم توسعه سیستم‌عامل و دوربین گوشی‌های نوکیا در تامپره انجام می‌شد و پس از آن نیز شرکت‌های متعددی توسط مهندسان سابق نوکیا در این شهر راه‌اندازی شدند. دانشگاه صنعتی تامپره (TUT) نیز به تربیت مهندسان برجسته ادامه می‌دهد. امروز، تامپره میزبان شرکت‌های بازی مشهوری همچون Remedy Entertainment (سازنده Max Payne و Alan Wake)، Supercell (استودیوی دوم)، و استارتاپ‌های متعدد بازی و رسانه‌ای است. علاوه بر بازی، تصویربرداری و فناوری‌های دوربین یک خوشه تخصصی در تامپره است (میراث نوکیا). برای مثال شرکت‌های فعال در حوزه واقعیت افزوده/مجازی نیز در اینجا فعالند. همچنین شرکت Intel آزمایشگاه‌هایی در تامپره دارد. از نظر استارتاپی، تامپره فضایی در حال رشد دارد و شهر اسپین‌آف‌های صنعتی نیز محسوب می‌شود (مثلاً در اتوماسیون صنعتی و ماشین‌آلات هوشمند). به طور کلی اگرچه تامپره به اندازه هلسینکی و اولو در رتبه‌بندی‌ها بالا نیست، اما قطعاً یکی از مراکز مطلوب برای راه‌اندازی کسب‌وکار فناوری در فنلاند است و کیفیت زندگی بالای آن (با هزینه کمتر نسبت به هلسینکی) برای بسیاری جذاب است.

علاوه بر این سه شهر، اِسپو (Espoo) و وانتا (Vantaa) که عملاً متصل به هلسینکی هستند بخش از همان کلان‌شهر محسوب می‌شوند (دفتر مرکزی نوکیا در اسپو است). تورکو (Turku) نیز در جنوب غربی فنلاند، یک اکوسیستم استارتاپی کوچک اما فعال دارد و به‌ویژه در زمینه زیست‌فناوری و سلامت دیجیتال و همچنین فناوری دریایی (به دلیل صنایع کشتی‌سازی) شاهد نوآوری‌هایی است. لاپِن‌رانتا (Lappeenranta) و یووَسکولا (Jyväskylä) از دیگر شهرهایی هستند که دانشگاه‌های فنی دارند و کسب‌وکارهای فناوری در آنها رشد کرده است، هرچند در مقیاس کوچکتر.

به طور خلاصه: هلسینکی برای اکثر استارتاپ‌ها انتخاب اول است (دسترسی به سرمایه، شبکه و بازار بهتر)، اولو برای حوزه‌های مخابرات و الکترونیک ایده‌آل است و تامپره در میانه این دو قرار می‌گیرد با تمرکز بر بازی و نرم‌افزار. بقیه شهرها نیز بسته به صنعت می‌توانند مزایایی داشته باشند اما از نظر زیست‌بوم کامل استارتاپی این سه شهر اصلی حکم ستون فقرات را دارند. خوشبختانه فاصله این شهرها از هم چندان زیاد نیست (سفر هوایی بین هلسینکی و اولو ~۱ ساعت، زمینی ~۶ ساعت) و ارتباط بین اکوسیستم‌های آنها برقرار است. بسیاری از رویدادهای فناوری حالت گردشی بین شهرها دارند و کارآفرینان در سطح کشور با یکدیگر در ارتباط‌اند.

نمونه‌هایی از شرکت‌های پیشتاز و استارتاپ‌های موفق فنلاندی

فنلاند طی سال‌ها شرکت‌های مطرح بسیاری در حوزه ICT به جهان معرفی کرده است. برخی از این نام‌های برجسته و داستان موفقیت آن‌ها عبارتند از:

  • شرکت Nokia – قدیمی‌ترین و شناخته‌شده‌ترین برند فناوری فنلاند که زمانی بزرگ‌ترین سازنده تلفن‌همراه جهان بود. اگرچه نوکیا بخش گوشی را در ۲۰۱۴ فروخت، اما امروز با تمرکز بر شبکه‌های مخابراتی (تجهیزات ۴G/5G) جایگاه قدرتمندی دارد و همراه با اریکسون اروپایی و هواوی چینی، از تأمین‌کنندگان اصلی زیرساخت مخابرات در جهان است. نوکیا همچنان در فنلاند حدود ۶٬۸۰۰ نفر را استخدام می‌کند و طی سال‌های 2021-2022 بیش از ۱٬۲۰۰ نیروی جدید جذب کرده که نیمی از آنها اتباع خارجی بوده‌اند. این شرکت در شهرهای اسپو، اولو و تامپره مراکز R&D بزرگ دارد و در پروژه‌های ۶G پیشتاز است. نوکیا یک نماد ملی فنلاند است و شبکه‌ای از کارآفرینان نوکیا سابق در فنلاند فعال‌اند (بسیاری از استارتاپ‌های موفق توسط کارکنان پیشین نوکیا تاسیس شده‌اند).
  • شرکت Supercell – استودیوی بازی موبایل که در ۲۰۱۰ تأسیس شد و با بازی‌های رایگان-پایه (Free-to-play) همچون Clash of Clans و Clash Royale انقلابی در درآمدزایی بازی‌های موبایل ایجاد کرد. سوپرسل بسیار زود به سوددهی عظیم رسید و در اوج خود فقط با حدود ۲۰۰ کارمند، سالانه صدها میلیون دلار سود داشت. اکثریت سهام این شرکت در ۲۰۱۶ توسط Tencent چین با ارزش‌دهی ۱۰٫۲ میلیارد دلار خریداری شد، اما همچنان مستقل در هلسینکی فعالیت می‌کند. Supercell به خاطر فرهنگ سازمانی مبتکرانه (تیم‌های خودمختار کوچک) و موفقیت جهانی‌اش، الگویی برای استارتاپ‌های بازی شده است. حضور چنین شرکتی در فنلاند، توجه جهانیان را به صنعت بازی‌سازی این کشور جلب کرد.
  • شرکت Rovio Entertainment – دیگر ستاره صنعت بازی فنلاند که با سری بازی‌های Angry Birds شهرت یافت. Rovio در ۲۰۰۹ یک بازی ساده پازلی با شخصیت‌های پرندگان خشمگین ساخت که به سرعت دانلود میلیونی گرفت و تبدیل به فرنچایز رسانه‌ای (شامل انیمیشن، کالا و پارک تفریحی) شد. Rovio در سال ۲۰۱۷ در بورس فنلاند عرضه شد و در ۲۰۲۳ توسط شرکت سگا (ژاپن) به قیمت حدود ۷۰۶ میلیون یورو خریداری شد. داستان Rovio نشان داد چگونه یک استارتاپ کوچک فنلاندی می‌تواند تبدیل به برند جهانی شود. موفقیت Rovio همچنین زیربنای ایجاد صدها استودیوی بازی مستقل دیگر در فنلاند شد که امیدوارند مسیر مشابهی طی کنند.
  • شرکت Wolt – تأسیس در ۲۰۱۴ در هلسینکی به عنوان پلتفرم سفارش آنلاین غذا، Wolt طی چند سال به سرعت در کشورهای مختلف اروپایی و آسیایی گسترش یافت و به دلیل تجربه کاربری برتر و کارایی عملیاتی مورد ستایش قرار گرفت. این استارتاپ فنلاندی در نوامبر ۲۰۲۱ با ارزشی بالغ بر ۸ میلیارد دلار توسط DoorDash (شرکت امریکایی) خریداری شد، که یکی از بزرگ‌ترین معاملات خروج استارتاپی اروپا بود. Wolt با بیش از ۴۰۰۰ کارمند در ده‌ها کشور (تا زمان فروش) نشان داد که استارتاپ‌های فنلاندی می‌توانند در عرصه اپلیکیشن‌های مصرفی نیز در کلاس جهانی ظاهر شوند. تیم مدیریتی Wolt اکنون الگوی بسیاری از کارآفرینان جوان فنلاندی است.
  • شرکت F-Secure / WithSecure – شرکت امنیت سایبری که در ۱۹۸۸ در هلسینکی تاسیس شد. F-Secure از اولین شرکت‌های آنتی‌ویروس اروپا بود و طی دهه‌ها محصولات امنیتی خود (آنتی‌ویروس، مدیریت رمزعبور، حفاظت سرور) را به میلیون‌ها کاربر خانگی و سازمانی عرضه کرده است. این شرکت در سال ۲۰۲۲ کسب‌وکار شرکتی خود را تحت نام جدید WithSecure تفکیک کرد و تمرکز F-Secure بر بازار مصرف‌کننده قرار گرفت. F-Secure با حدود ۱۷۰۰ کارمند، یکی از مدافعان اصلی فضای سایبری اروپاست و مراکز تحقیقات تهدید آن در شناسایی بدافزارهای جدید شناخته‌شده هستند. موفقیت F-Secure راه را برای ظهور استارتاپ‌های امنیتی دیگر در فنلاند هموار کرده (مثل Nordic ID در امنیت شبکه‌های بی‌سیم، یا RapidDeploy در امنیت ابری).
  • شرکت TietoEVRY – شرکت فنلاندی-سوئدی ارائه‌دهنده خدمات نرم‌افزاری و برون‌سپاری IT که با بیش از ۲۴٬۰۰۰ کارمند در سراسر جهان، از بزرگ‌ترین شرکت‌های ICT منطقه نوردیک است. اگرچه TietoEVRY یک استارتاپ نوپا نیست، اما حضور آن نشان می‌دهد چگونه فنلاند توانسته شرکت‌های خدمات فناوری در مقیاس بزرگ پرورش دهد که پروژه‌های بین‌المللی انجام می‌دهند. این شرکت ارائه‌دهنده خدمات به صنایع گوناگون (بانکی، مخابرات، دولت الکترونیک) است و ریشه آن به دهه ۱۹۶۰ (اتومات‌سازی بانک‌ها در فنلاند) برمی‌گردد.
  • شرکت Oura Health – استارتاپی که مثال خوبی از پیوند فناوری دیجیتال و سلامت است. Oura در شهر اولو تاسیس شد و با ساخت یک انگشتر هوشمند که کیفیت خواب و شاخص‌های سلامت را پایش می‌کند، بازار پوشیدنی‌ها را متحول کرد. حلقه Oura اکنون توسط ورزشکاران حرفه‌ای و حتی چهره‌های مشهوری استفاده می‌شود و داده‌های دقیقی درباره الگوی خواب، ضربان قلب و دمای بدن ارائه می‌دهد. این شرکت با بهره‌گیری از تخصص مهندسی (برای سخت‌افزار) و علم داده (برای الگوریتم‌های سلامت) نشان داد که فنلاند می‌تواند در فناوری‌های بهداشت دیجیتال نیز نوآوری جهانی ارائه دهد.
  • شرکت ICEYE – شرکت دانش‌بنیان تاسیس‌شده توسط فارغ‌التحصیلان دانشگاه آلتو که کوچک‌ترین ماهواره‌های رادار دهانه ترکیبی (SAR) تجاری را می‌سازد. ICEYE با پرتاب ده‌ها ماهواره به مدار زمین، امکان تصویربرداری راداری با رزولوشن بالا از هر نقطه زمین را (صرفنظر از پوشش ابری یا تاریکی هوا) فراهم کرده است. داده‌های ICEYE برای کاربردهایی مانند مدیریت بحران (مثلاً پایش سیل)، بیمه و نظارت زیست‌محیطی استفاده می‌شود. این شرکت با جذب صدها میلیون دلار سرمایه، یکی از پیشتازان صنعت فضا در بخش خصوصی اروپا به شمار می‌رود و نماد خلاقیت فنلاند در حوزه‌هایی فراتر از IT سنتی است.

موارد فوق تنها مشتی از خروار شرکت‌ها و استارتاپ‌های موفق فنلاندی است. همچنین باید به Linus Torvalds اشاره کرد، دانشجوی فنلاندی که در سال ۱۹۹۱ هسته سیستم‌عامل لینوکس را ایجاد کرد و اکنون لینوکس در سراسر جهان قلب بسیاری از سیستم‌های سرور، گوشی‌های اندرویدی و دستگاه‌های هوشمند است – اگرچه لینوکس یک پروژه متن‌باز است نه شرکت تجاری، اما تاثیری بی‌مانند در ICT جهانی داشته است. مثال دیگر SSH Communications است که پروتکل امنیتی SSH (برای ارتباط امن در شبکه) را توسعه داد. یا Linux Foundation Europe اخیراً در فنلاند آغاز به‌کار کرده تا بر میراث لینوکس در این کشور تاکید کند.

نکته مشترک در اکثر این شرکت‌ها، تکیه بر نوآوری و نگاه جهانی بوده است. این داستان‌های موفقیت الهام‌بخش نسل جدید کارآفرینان فنلاندی شده و نشان داده که حتی از یک گوشه شمالی اروپا می‌توان محصولاتی ساخت که جهان را فتح کنند. در نتیجه امروز فرهنگ کارآفرینی فنلاند غنی از role modelهای موفق است و کارآفرینان جدید می‌توانند از تجربیات آنان بهره گیرند.

ایده‌های نوآورانه و روندهای نوظهور در صنعت ICT فنلاند

صنعت ICT به سرعت در حال تغییر و تحول است و فنلاند نیز همگام یا حتی جلوتر از روندهای جهانی حرکت می‌کند. در حال حاضر چند روند نوظهور و حوزه نوآوری در فنلاند برجسته است که می‌تواند جهت‌دهنده حرکت صنعت در سال‌های آینده باشد:

  • شبکه‌های ۵G پیشرفته و ۶G: همان‌طور که اشاره شد، فنلاند جزو اولین کشورها در پیاده‌سازی ۵G بود و اکنون به سمت ۶G پیش می‌رود. چشم‌انداز ۶G شامل سرعت‌های به مراتب بالاتر، تأخیر نزدیک صفر و اتصال صدها میلیارد دستگاه است. دانشگاه اولو با پروژه 6G Flagship و شرکت نوکیا با هدایت پروژه Hexa-X در این عرصه پیشتازند. انتظار می‌رود در فنلاند طی سال‌های آتی آزمایش کاربردهای نوین ۵G (مثل خودروهای خودران، شهر هوشمند، جراحی راه دور) گسترش یابد و زیرساخت پژوهشی ۶G نیز توسعه پیدا کند. همچنین شرکت‌هایی در فنلاند بر روی فناوری‌های تکمیلی ۵G/۶G کار می‌کنند، مانند پیکوسون (Picosun) که روش‌های تولید نیمه‌هادی پایدارتر برای رفع نیازهای تراشه‌های نسل جدید ارائه می‌دهد.
  • هوش مصنوعی و یادگیری ماشین: AI دیگر یک کلمه‌ی پرطمطراق نیست بلکه به جزئی از جریان اصلی تبدیل شده است. در فنلاند، دولت با پروژه‌هایی نظیر دوره آنلاین رایگان “Elements of AI” (که برای آموزش عمومی AI به شهروندان راه‌اندازی شد) تلاش کرده همه را با این فناوری آشنا کند. اکنون بسیاری از شرکت‌های فنلاندی - حتی در صنایع سنتی - به دنبال کاربردهای AI هستند. شبکه AI Finland و شتاب‌دهنده‌های AI خاص شکل گرفته‌اند. شرکت‌هایی نظیر Silo.ai، Ultimate.ai، Reaktor و Valohai نمونه‌های استارتاپی حوزه AI هستند. موضوعاتی مانند AI قابل توضیح (Explainable AI)، هوش مصنوعی در لبه شبکه (Edge AI) و هوش مصنوعی مسئولانه در محافل فنلاندی بحث می‌شود. همچنین فنلاند در AI تلاش دارد مزیت‌های داده‌ای خود را به کار گیرد – مثلاً سیستم‌های آموزشی و درمانی فنلاند داده‌های باکیفیتی تولید می‌کنند که می‌تواند خوراک الگوریتم‌های یادگیری ماشین باشد (با رعایت حریم خصوصی). انتظار می‌رود در سال‌های آینده، AI در محصولات مصرفی (دستیارهای هوشمند بومی‌سازی شده برای زبان فنلاندی)، صنایع تولیدی (نگهداری پیش‌بینانه ماشین‌آلات) و خدمات عمومی (مانند پروژه دستیار دیجیتال دولتی AuroraAI) به کار گرفته شود.
  • امنیت سایبری و حریم خصوصی: موقعیت جغرافیایی و ژئوپلتیک فنلاند (هم‌مرزی با روسیه) و همچنین دیجیتالی بودن فراگیر جامعه، اهمیت امنیت سایبری را دوچندان کرده است. مرکز ملی امنیت سایبری فنلاند (NCSC-FI) به طور فعال تهدیدات را رصد و هماهنگ می‌کند. شرکت‌های نوآور در زمینه امنیت ابری، امنیت IoT و محافظت از سیستم‌های صنعتی در فنلاند ظهور کرده‌اند. روند دیگر توجه به حریم خصوصی داده‌ها و راهکارهای فنی برای آن است (مانند توسعه ابزارهای ناشناس‌سازی داده). فنلاند می‌تواند از نظر امنیت سایبری به یک صادرکننده دانش و محصول تبدیل شود، بخصوص در پسافضای قوانین GDPR که نیاز به محصولات سازگار با حریم خصوصی وجود دارد.
  • رایانش کوانتومی: هرچند حوزه کوانتوم هنوز نوپاست، فنلاند در تحقیقات فیزیک کوانتومی پیشینه قوی دارد. در سال ۲۰۲۱ اولین رایانه کوانتومی فنلاند (ساخته شده توسط شرکت IQM و VTT) راه‌اندازی شد و فنلاند را به یکی از معدود کشورهای دارای کامپیوتر کوانتومی تبدیل کرد. استارتاپ IQM که در اسپو مستقر است، به سرعت در حال رشد است و در توسعه سخت‌افزار کوانتومی پیشتاز اروپا محسوب می‌شود. همچنین آزمایشگاه QS در دانشگاه آلتو روی نرم‌افزارها و الگوریتم‌های کوانتومی کار می‌کند. انتظار می‌رود طی چند سال آینده، فنلاند به یک هاب منطقه‌ای محاسبات کوانتومی بدل شود و شرکت‌های سنتی نیز شروع به آزمایش کاربردهای کوانتومی (مثلاً در بهینه‌سازی یا شبیه‌سازی مواد) کنند.
  • فناوری‌های سبز و پایدار: روند پایداری نه فقط در ICT بلکه در کل اقتصاد فنلاند پررنگ است. در ICT، مبحث Green ICT داغ می‌باشد – از طراحی چیپ‌ها و دستگاه‌های کم‌مصرف گرفته تا بهره‌گیری از انرژی‌های تجدیدپذیر در دیتاسنترها. فنلاند با دارا بودن منابع گسترده انرژی بادی و هیدرو، و همچنین آب‌وهوای سرد (که برای خنک‌سازی دیتاسنتر ایده‌آل است)، مقصد جذابی برای ایجاد دیتاسنترهای بزرگ شده است. گوگل یکی از مراکز داده عظیم خود را در شهر همینا (Hamina) فنلاند احداث کرده که کاملاً با انرژی تجدیدپذیر کار می‌کند. دیگر شرکت‌ها نیز روند مشابهی دارند. بازیافت الکترونیک و اقتصاد چرخشی در صنعت الکترونیک نیز از موضوعات مورد توجه هستند – مثلاً پروژه ECOtronics به رهبری VTT تلاش دارد قطعات الکترونیکی قابل‌تجزیه تولید کند. می‌توان انتظار داشت در آینده، شرکت‌های فنلاندی با ارائه راهکارهای سبز در ICT (مانند نرم‌افزارهایی برای پایش ردپای کربن یا سرویس‌های ابری با انرژی پاک) خود را متمایز کنند.
  • صنعت بازی و واقعیت مجازی/افزوده (XR): موفقیت‌های گذشته در زمینه بازی، پشتوانه‌ی محکمی برای ادامه نوآوری در این حوزه شده است. اکنون حوزه جدیدتر XR (واقعیت توسعه‌یافته) مورد توجه شرکت‌های فنلاندی است. استارتاپ Varjo واقع در هلسینکی، یکی از سازندگان برجسته هدست‌های واقعیت ترکیبی فوق‌العاده باکیفیت است که رزولوشن دید انسان را شبیه‌سازی می‌کنند – محصولی که برای کاربردهای حرفه‌ای (مثل آموزش خلبانان) استفاده می‌شود. همچنین شرکت‌های بازی فنلاندی به سوی ساخت محتوا و پلتفرم‌های متاورس گرایش یافته‌اند. با توجه به زیرساخت 5G و 6G آتی، فنلاند مکان مناسبی برای توسعه و آزمایش تجربه‌های XR بر بستر شبکه‌های پرسرعت (مانند استریم ابری بازی یا واقعیت افزوده شهری) خواهد بود.
  • فناوری سلامت (HealthTech): سیستم بهداشت و درمان فنلاند از بهترین‌های دنیاست و دارای داده‌های ارزشمند بلندمدت (مانند biobankها) می‌باشد. استارتاپ‌های جذابی در تقاطع فناوری و سلامت ظهور کرده‌اند؛ از ابزارهای پوشیدنی (مثل Oura) گرفته تا اپلیکیشن‌های سلامت روان دیجیتال و پلتفرم‌های مدیریت بیماری‌های مزمن. دولت فنلاند اجازه دسترسی پژوهشگران و استارتاپ‌ها به داده‌های سلامت بی‌نام‌شده را فراهم کرده که می‌تواند سوخت موتور نوآوری باشد. همچنین پزشکی از راه دور به‌ویژه برای مناطق کم‌جمعیت شمالی فنلاند، کاربردی حیاتی یافته و شرکت‌ها در این زمینه فعال‌اند. انتظار می‌رود HealthTech یکی از حوزه‌های رشد در دهه آتی باشد که هم به صادرات خدمات (نرم‌افزار کلینیکی، دستگاه‌های پزشکی) و هم به بهبود رفاه داخلی کمک کند.
  • اینترنت اشیا صنعتی و اتوماسیون: بخش تولیدی فنلاند (مثل صنایع جنگل‌داری، کاغذ، ماشین‌آلات سنگین) با سرعت در حال دیجیتالی شدن است. مفهوم Industry 4.0 و کارخانه‌های هوشمند در فنلاند جدی گرفته شده و شرکت‌هایی مثل Konecranes (سازنده جرثقیل‌های هوشمند) یا Metso Outotec (ماشین‌آلات معدن) بر افزودن حسگر، ارتباطات و هوش مصنوعی به محصولاتشان سرمایه‌گذاری می‌کنند. این روند، فضایی برای استارتاپ‌های IoT ایجاد کرده تا سنسورها، شبکه‌ها و پلتفرم‌های داده فراهم کنند. فناوری شبکه‌های اختصاصی 5G در محیط‌های صنعتی یکی از گرایش‌های مهم است که نوکیا در آن پیشتاز است و فنلاند چندین نمونه پیاده‌سازی‌شده (مثلاً در بنادر و کارخانجات) از شبکه خصوصی بی‌سیم دارد. با ترکیب این شبکه‌ها و IIoT، بهره‌وری صنایع افزایش یافته و فرصت صادرات این مدل‌ها به سایر کشورها نیز وجود خواهد داشت.

با توجه به موارد فوق، صنعت ICT فنلاند در برابر تغییرات آینده چابک و آماده به نظر می‌رسد. سیاست‌گذاران با تدوین نقشه‌راه‌های استراتژیک (مثلاً Digital Compass و استراتژی AI) و شرکت‌ها با سرمایه‌گذاری مداوم در R&D و استقبال از فناوری‌های جدید، تلاش می‌کنند فنلاند را همواره در لبه پیشرفت فناوری نگه دارند. نتیجه احتمالی این روند، خلق نسل جدیدی از محصولات و شرکت‌های فنلاندی خواهد بود که در حوزه‌های نوظهور مرجعیت خواهند داشت. برای کارآفرینان و سرمایه‌گذاران، زیر نظر داشتن این گرایش‌ها می‌تواند فرصت‌های طلایی در اکوسیستم فنلاند را نمایان کند.

منابع