گزارش جامع کسب‌وکارهای ۲۴ ساعته بدون نیروی انسانی در فنلاند

در سال‌های اخیر، کسب‌وکارهای فیزیکی ۲۴ ساعته بدون نیروی انسانی – یعنی خدمات یا فروش محصولاتی که به‌صورت شبانه‌روزی و بدون حضور مستقیم کارکنان ارائه می‌شوند – رشد چشم‌گیری در جهان داشته‌اند. این گونه کسب‌وکارها با تکیه بر دستگاه‌های خودکار و فناوری‌های نوین، امکان خرید کالا یا دریافت خدمات را در هر ساعت از شبانه‌روز فراهم می‌کنند. از دستگاه‌های فروش خودکار خوراکی گرفته تا کارواش‌های اتوماتیک و فروشگاه‌های بدون صندوق‌دار، همگی مصداق‌هایی از این نوع کسب‌وکار هستند. در این گزارش، ابتدا تاریخچه‌ی شکل‌گیری و تحول این کسب‌وکارها در جهان (با تاکید بر دو دههٔ اخیر) بررسی می‌شود. سپس انواع مختلف خدمات خودکار ۲۴ ساعته معرفی شده و وضعیت رواج آن‌ها در کشورهای گوناگون – به ویژه در اروپا – مرور می‌گردد. در بخش اصلی، وضعیت فعلی فنلاند در این حوزه با جزئیات بیشتری تحلیل می‌شود؛ از جمله نمونه‌هایی در شهرهای هلسینکی، تامپره و واسا، معرفی بازیگران اصلی صنعت، و نیز محدودیت‌ها، چالش‌ها و چارچوب‌های قانونی مرتبط. در ادامه، یک راهنمای گام‌به‌گام برای راه‌اندازی چنین کسب‌وکاری در فنلاند ارائه خواهد شد. در پایان نیز جمع‌بندی همراه با توصیه‌هایی برای کارآفرینان علاقه‌مند بیان می‌شود.

۱. تاریخچهٔ جهانی و تحولات اخیر

ایدهٔ فروش خودکار کالا بدون نیاز به فروشنده، مفهومی تازه نیست و سابقهٔ آن به چند قرن پیش بازمی‌گردد. برای مثال، نخستین موارد استفاده تجاری از دستگاه‌های فروش خودکار به اوایل قرن هجدهم در انگلستان بازمی‌گردد که جعبه‌های سکه‌ای به نام «honour box» برای فروش تنباکو و انفیه به کار گرفته شدند. در اواخر قرن نوزدهم نیز در ایالات متحده دستگاه‌های فروش آدامس و شکلات سکه‌ای رواج یافت و به تدریج انواع اقلام (نظیر سیگار در دهه ۱۹۲۰ و نوشابه در دهه ۱۹۳۰) از طریق ماشین‌های خودکار به فروش رسید. در میانهٔ قرن بیستم، فروش خودکار به دلیل امکان سرویس‌دهی شبانه‌روزی و بدون وقفه (حتی در روزهای تعطیل) مورد توجه صنایع قرار گرفت و دستگاه‌های خودکار در کارخانه‌ها، مدارس، بیمارستان‌ها و سایر اماکن عمومی گسترش یافتند. این قابلیت فعالیت ۲۴ ساعته بدون نیاز به تعطیلی یا نیروی شیفت شب، به یکی از مزایای کلیدی کسب‌وکارهای خودکار تبدیل شد.

با ورود به دهه‌های اخیر، پیشرفت فناوری الکترونیک، دیجیتال و اینترنت، فصل نوینی در کسب‌وکارهای خودکار گشود. طی بیست سال گذشته، کارت‌های اعتباری و پرداخت الکترونیک جای سکه و پول نقد را در بسیاری از دستگاه‌های خودکار گرفته‌اند و امکان استفاده از آن‌ها را بسیار آسان‌تر کرده‌اند. همچنین ارتباط آنلاین و نظارت از راه دور، صاحبان این کسب‌وکارها را قادر ساخته تا موجودی و عملکرد دستگاه‌ها را لحظه‌ای پایش کرده و خدمات بهتری ارائه دهند. از سوی دیگر، ظهور تلفن‌های هوشمند و اپلیکیشن‌های همراه زمینه‌ساز نسل جدیدی از فروشگاه‌های تمام‌خودکار شد. برای نمونه، در ژانویه ۲۰۱۶ اولین فروشگاه ۲۴ ساعته بدون فروشنده در شهر ویکن سوئد افتتاح شد که مشتریان برای ورود به فروشگاه و اسکن کالاها از یک اپلیکیشن موبایل استفاده می‌کردند. این فروشگاه کوچک محلی که برای تامین اقلام ضروری ساکنین در ساعات غیرمتعارف طراحی شده بود، بدون هیچ کارمند یا صندوق‌داری اداره می‌شد و صرفاً با دوربین‌های امنیتی نظارت می‌گردید. کمی بعد، در دسامبر ۲۰۱۶ شرکت آمازون مدل فروشگاه کاملاً خودکار خود را به‌صورت آزمایشی معرفی کرد و در ژانویه ۲۰۱۸ اولین فروشگاه عمومی Amazon Go را در شهر سیاتل آمریکا افتتاح نمود. این فروشگاه با تکیه بر دوربین‌های پیشرفته و حسگرهای هوشمند، اقلام برداشته‌شده توسط هر مشتری را ردیابی کرده و پس از خروج، به‌طور خودکار از حساب وی هزینه را کسر می‌نمود؛ بدین ترتیب صف صندوق و نیاز به پرداخت در محل کاملاً حذف شد. نمونه آمازون نشان داد چگونه فناوری‌های بینایی کامپیوتر و هوش مصنوعی می‌توانند تجربه خرید ۲۴ ساعته را متحول کنند. به موازات این تحولات در غرب، در آسیا نیز غول‌های خرده‌فروشی به سمت فروشگاه‌های بدون پرسنل حرکت کردند: برای مثال، در سال ۲۰۱۷ شرکت لاوسون در ژاپن اعلام کرد فروشگاه‌های بدون صندوق‌دار راه‌اندازی می‌کند و در تایوان نیز اولین فروشگاه ۷-ٖEleven بدون فروشنده در سال ۲۰۱۸ آغاز به کار کرد. همچنین کشور ژاپن که از دیرباز پیشرو در فرهنگ فروش خودکار بوده، با کاهش نیروی کار انسانی در سال‌های اخیر، سرمایه‌گذاری بیشتری روی فروشگاه‌ها و کیوسک‌های تمام‌اتوماتیک انجام داده است.

یکی از عوامل شتاب‌دهنده به روند گسترش خدمات خودکار ۲۴ ساعته، همه گیری کووید-۱۹ در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ بود. نیاز به فاصله‌گذاری اجتماعی و کاهش تماس انسانی مستقیم، بسیاری از کسب‌وکارها را ترغیب کرد تا به راهکارهای خودکار و بدون تماس (contactless) روی آورند. هرچند این روند از قبل آغاز شده بود، اما دوران پاندمی اهمیت دسترسی به خدمات بدون حضور فیزیکی کارکنان را دوچندان کرد. پس از پاندمی نیز عادات جدید خرید – از جمله تمایل به مراجعه در ساعات دلخواه و پرهیز از صف – ادامه یافت و به عنوان بخشی از انتظارات مشتریان درآمد. به گفتهٔ یکی از مدیران حوزه فروش خودکار، امروزه مردم می‌خواهند هر زمان که برایشان مناسب است خرید کنند و اگر صف انتظار طولانی باشد، ممکن است از خرید منصرف شوند. بدین ترتیب، تجربهٔ سریع و بدون معطلی به مزیت رقابتی مهمی برای کسب‌وکارهای ۲۴ ساعته خودکار بدل شده است. در مجموع، دو دهه اخیر را می‌توان دوران بلوغ و نوآوری در کسب‌وکارهای خودکار دانست که در آن، از دستگاه‌های فروش سنتی نوشیدنی و تنقلات فراتر رفته و به فروشگاه‌ها و مراکز خدماتی پیشرفتهٔ کاملاً بی‌نیاز از نیروی انسانی رسیده‌ایم.

۲. انواع کسب‌وکارها و خدمات خودکار ۲۴ ساعته

کسب‌وکارهای بدون نیروی انسانی گسترهٔ متنوعی از خدمات و محصولات را شامل می‌شوند. در این بخش، مهم‌ترین انواع این کسب‌وکارها و نمونه خدمات ارائه‌شده توسط آن‌ها معرفی می‌گردد:

• دستگاه‌های فروش خودکار کالا (Vending Machines): این دستگاه‌ها که از قدیمی‌ترین انواع خدمات خودکار محسوب می‌شوند، عموماً برای فروش اقلام مصرفی بسته‌بندی‌شده به کار می‌روند. نوشیدنی‌های سرد و گرم، تنقلات، شکلات و لوازم مصرفی کوچک (مانند باتری یا ماسک بهداشتی) از جمله محصولاتی هستند که به‌طور گسترده از طریق وندینگ ماشین‌ها عرضه می‌شوند. امروزه بسیاری از وندینگ‌ماشین‌ها پیشرفته بوده و قابلیت پذیرش کارت بانکی و پرداخت موبایلی را دارند. در برخی کشورها تنوع کالاهای عرضه‌شده بسیار زیاد است – برای مثال در ژاپن بیش از ۵٫۵ میلیون دستگاه فعال است که به ازای هر ۲۳ نفر یک دستگاه می‌رسد و حتی در مناطق روستایی، کشاورزان از دستگاه‌های خودکار برای فروش تخم‌مرغ و محصولات تازه استفاده می‌کنند. دستگاه‌های فروش خودکار به دلیل هزینهٔ عملیاتی پایین و دسترسی همیشگی، یک کانال فروش ۲۴ ساعته محبوب محسوب می‌شوند.
• فروش غذای آماده و خوراکی‌های گرم: دسته‌ای ویژه از وندینگ ماشین‌ها به فروش خوراکی‌های تازه و گرم اختصاص دارند. نمونهٔ کلاسیک آن «آتومات‌»‌ها یا رستوران‌های خودکار قدیمی است که غذاهای گرم پشت ویترین‌های سکه‌ای ارائه می‌شدند. امروزه با پیشرفت فناوری پخت خودکار، ماشین‌هایی طراحی شده‌اند که غذای داغ را در لحظه آماده می‌کنند. برای مثال، در سال ۲۰۲1 یک دستگاه فروش پیتزا در شهر رم ایتالیا نصب شد که طی سه دقیقه از خمیر گرفتن تا پخت، یک پیتزای داغ را تحویل می‌داد. این دستگاه (با نام Mr. Go Pizza) چهار نوع پیتزا را با قیمت ۵-۷ یورو عرضه می‌کرد و خمیر را ورز داده، رویه‌گذاری کرده و مقابل دیدگان مشتری می‌پخت. هرچند چنین فناوری‌هایی هنوز در ابتدای راه هستند و ممکن است از نظر کیفیت با روش‌های سنتی رقابت کامل نکنند، اما نشان‌دهنده ظرفیت ارائه غذای گرم به صورت ۲۴ ساعته و بدون آشپز و پیشخدمت هستند. به جز پیتزا، انواع دیگری از غذاها نیز توسط ماشین در دنیا عرضه می‌شوند (همچون همبرگر، سیب‌زمینی سرخ‌کرده، قهوه و نودل داغ) که همگی در زمره کسب‌وکارهای رستورانی خودکار قرار می‌گیرند.
• کارواش‌ها و خدمات خودرویی اتوماتیک: شست‌وشوی خودرو به صورت اتوماتیک یکی از رایج‌ترین خدمات ۲۴ ساعته بدون نیاز به نیروی انسانی است. در کارواش‌های تمام‌خودکار، راننده خودرو را در جای مشخصی مستقر کرده و دستگاه شست‌وشو (تونلی یا بازویی) به صورت خودکار عملیات آب‌کشی، برس‌زنی و خشک‌کردن را انجام می‌دهد. بسیاری از پمپ‌بنزین‌ها در سراسر جهان مجهز به کارواش اتوماتیک هستند که معمولاً ۲۴ ساعته در دسترس است. همچنین کارواش‌های سلف‌سرویس وجود دارند که مشتریان می‌توانند در هر ساعت از شبانه‌روز با پرداخت الکترونیکی، از تجهیزات شست‌وشوی فشارقوی استفاده کنند. مزیت این خدمات، حذف هزینهٔ کارگر شست‌وشو و امکان سرویس‌دهی مداوم حتی در ساعات کم‌رفت‌وآمد (مثل نیمه‌شب) است. در فنلاند نیز کارواش‌های اتوماتیک در تمام شهرهای بزرگ و حتی بسیاری شهرهای کوچک در دسترس‌اند (اغلب در مجاورت ایستگاه‌های سوخت‌گیری)، که بدون نیاز به اپراتور انسانی فعالیت می‌کنند.
• فروشگاه‌های خرده‌فروشی بدون فروشنده: گونهٔ نوظهوری از کسب‌وکارهای خودکار هستند که تجربه یک فروشگاه فیزیکی را بدون پرسنل فراهم می‌کنند. این فروشگاه‌ها (معروف به فروشگاه‌های بدون صندوق‌دار یا Cashierless Stores) معمولاً یک محیط بسته شبیه سوپرمارکت کوچک دارند که با فناوری‌هایی نظیر دوربین، حسگر وزن قفسه و RFID مجهز شده است. مشتریان غالباً با یک اپلیکیشن یا کارت عضویت وارد فروشگاه می‌شوند، اقلام مورد نیاز را برمی‌دارند و سپس بدون نیاز به ایستادن در صف صندوق، فروشگاه را ترک می‌کنند؛ سیستم هوشمند فروشگاه اقلام برداشته شده را تشخیص داده و هزینه را آنلاین دریافت می‌کند. این مدل کسب‌وکار در مقیاس جهانی هنوز در حال گسترش و آزمون است اما پتانسیل بالایی دارد. نمونه‌های پیشگام آن Amazon Go در آمریکا، فروشگاه‌های آزمایشی علی‌بابا در چین، و فروشگاه‌های Zippin و Grab&Go در اروپا هستند. در این فروشگاه‌ها معمولاً تنوع کاملی از کالاهای سوپرمارکتی (از مواد غذایی بسته‌بندی‌شده تا اقلام بهداشتی) عرضه می‌شود و هدف، ارائه تجربه خرید سریع و بدون صف است.
• خدمات بهداشتی و درمانی خودکار: برخی خدمات مرتبط با سلامت و بهداشت نیز به صورت ۲۴ ساعته و بدون متصدی ارائه می‌شوند. برای مثال، دستگاه‌های خودکار فروش داروهای بدون نسخه (مانند مسکن‌ها یا ویتامین‌ها) و محصولات بهداشتی (ماسک، ژل ضدعفونی، محصولات بهداشت بانوان و ...) در کشورهای مختلف رایج شده‌اند. هرچند عرضه دارو مستلزم رعایت مقررات سخت‌گیرانه است، اما در مکان‌هایی نظیر فرودگاه یا بیمارستان دستگاه‌هایی برای فروش اقلام دارویی مجاز دیده می‌شود. علاوه بر این، خودپردازهای خدمات سلامت نیز در حال ظهورند – کیوسک‌های دیجیتال که امکان مشاوره پزشکی از راه دور یا اندازه‌گیری علائم حیاتی (فشار خون، وزن، دمای بدن) را به‌صورت سلف‌سرویس فراهم می‌کنند. هرچند این حوزه هنوز به گستردگی وندینگ ماشین‌ها نیست، اما نشان‌دهنده ظرفیت ارائه خدمات بهداشتی بدون پرسنل در آینده است. خدمات بهداشتی خودکار را می‌توان شامل امکاناتی همچون سرویس‌های بهداشتی عمومی خودپاک‌شونده نیز دانست؛ چنان‌که در بسیاری از شهرهای بزرگ دنیا توالت‌های عمومی اتوماتیکی نصب شده که پس از هر بار استفاده به‌طور خودکار شسته و ضدعفونی می‌شوند و بدون نیاز به نظافتچی، به‌صورت ۲۴ ساعته در دسترس‌اند.
• خدمات مالی و بانکی ۲۴ ساعته: حوزه بانکداری از پیشگامان استفاده از سیستم‌های خودکار بوده است. دستگاه‌های خودپرداز بانکی (ATM) که از دهه ۱۹۶۰ میلادی رواج یافته‌اند، نمونه روشنی از خدمت ۲۴ ساعته بدون نیروی انسانی هستند. دستگاه‌های خودپرداز امکان برداشت پول نقد، انتقال وجه و اخیراً حتی دریافت وجه و عملیات پیچیده‌تر را فراهم کرده‌اند. در کنار خودپردازها، پایانه‌های پرداخت قبوض، دستگاه‌های شارژ کارت بلیط (مثل کارت‌های حمل‌ونقل) و انواع کیوسک‌های پرداخت الکترونیک نیز در این دسته قرار می‌گیرند. در سال‌های اخیر، حتی دستگاه‌های خودکار صرافی ارز و خودپردازهای ارز دیجیتال نیز در برخی کشورها دیده می‌شود که به صورت شبانه‌روزی خدمات مالی ارائه می‌کنند. مزیت اصلی این دستگاه‌ها، فراهم‌بودن خدمات بانکی ضروری در تمام ساعات (حتی زمانی‌که شعب بانک تعطیل هستند) است. در فنلاند شبکه گسترده‌ای از خودپردازها (معروف به Otto) وجود دارد که دسترسی ۲۴ ساعته مردم به وجه نقد را تضمین می‌کند.
• سایر خدمات خودکار: علاوه بر موارد فوق، انواع متفرقه‌ای از کسب‌وکارهای ۲۴ ساعته بدون نیروی انسانی وجود دارند که هر کدام پاسخگوی نیاز خاصی هستند. برای مثال، رختشوی‌خانه‌های سلف‌سرویس که در بسیاری از شهرهای بزرگ دنیا ۲۴ ساعته باز هستند و مشتریان با انداختن سکه یا پرداخت آنلاین می‌توانند لباس‌های خود را شست‌وشو و خشک کنند (در فنلاند نیز زنجیره‌ای به نام «24Pesula» چنین خدماتی ارائه می‌دهد). نمونه دیگر، باشگاه‌های ورزشی ۲۴ ساعته است که با کارت عضویت یا اثر انگشت اجازه ورود اعضا در هر ساعتی از شبانه‌روز را می‌دهند بدون آنکه پرسنلی در محل حاضر باشد – برای مثال، در کشورهای شمال اروپا باشگاه‌های زنجیره‌ای مانند Fitness24Seven با این مدل فعالیت می‌کنند. همچنین خدمات تفریحی خودکار نیز وجود دارد؛ از بازی‌های آرکید سکه‌ای گرفته تا کیوسک‌های عکس فوری و صندلی‌های ماساژ سکه‌ای که همگی بدون متصدی و به‌صورت خودخدمت اداره می‌شوند. حتی کرایه برخی اقلام به صورت خودکار امکان‌پذیر شده است؛ به عنوان نمونه، ایستگاه‌های کرایه دوچرخه یا اسکوتر اشتراکی در بسیاری از شهرها عملاً کیوسک‌های سلف‌سرویس ۲۴ ساعته‌اند که کاربران با اپلیکیشن موبایل وسیله‌ای را کرایه کرده و مجدداً تحویل می‌دهند. تمامی این مثال‌ها نشان می‌دهد که تقریباً هر خدمتی را می‌توان با ابتکار و فناوری، به شکل خودکار و بدون نیاز به نیروی فروش درآورد.

۳. کشورهای پیشرو و میزان رواج این خدمات

گرچه مفهوم کسب‌وکارهای بدون نیروی انسانی در بسیاری از کشورها شناخته شده است، اما سطح رواج و مقبولیت آن در نقاط مختلف جهان متفاوت می‌باشد. در ادامه، به برخی کشورها و مناطق شاخص در این حوزه – خصوصاً در اروپا – نگاهی خواهیم داشت:

• ژاپن، پیشتاز جهانی: ژاپن را می‌توان مهد فرهنگ وندینگ‌ماشین و فروش خودکار دانست. همان‌طور که اشاره شد، این کشور با دارا بودن بیش از ۵٫۵ میلیون دستگاه خودکار فروش کالا (حدود یک دستگاه به ازای هر ۲۳ نفر جمعیت) بالاترین تراکم وندینگ‌ماشین در دنیا را دارد. دستگاه‌های خودکار در ژاپن تقریباً در همه جا به چشم می‌خورند: از خیابان‌ها و ایستگاه‌های قطار گرفته تا معابد کوهستانی! انواع نوشیدنی‌های سرد و گرم، تنقلات، چتر، اسباب‌بازی کوچک، کراوات و حتی تخم‌مرغ و برنج در بسته‌بندی‌های مختلف از طریق این ماشین‌ها عرضه می‌شوند. علاقه فرهنگی به فناوری‌های رباتیک، ارزش قائل شدن برای راحتی (Convenience)، و نیز کمبود نیروی کار در سال‌های اخیر از عواملی است که چنین ضریب نفوذ بالایی را در ژاپن رقم زده است. جالب اینکه در مناطق روستایی ژاپن نیز شکل سنتی‌تری از فروش بدون فروشنده به نام موجین‌هانبای وجود دارد که کشاورزان محصولاتشان را در دکه‌هایی ساده می‌گذارند و خریداران پول را در صندوق امانتی می‌اندازند. این رسم که مبتنی بر اعتماد است نشان می‌دهد ایده فروش بدون حضور فروشنده در فرهنگ ژاپنی ریشه‌دار است. به هر ترتیب، ژاپن چه به لحاظ فناوری و چه پذیرش مردمی، یکی از پیشروترین کشورها در کسب‌وکارهای ۲۴ ساعته خودکار محسوب می‌شود.
• ایالات متحده و آمریکای شمالی: در آمریکا نیز نمونه‌های متعددی از کسب‌وکارهای خودکار مشاهده می‌شود، هرچند تراکم آن نسبت به ژاپن کمتر است. دستگاه‌های خودکار فروش نوشیدنی و اسنک در اکثر شهرهای آمریکا رایج است و فرودگاه‌ها و مراکز خرید معمولاً دارای وندینگ‌ماشین‌های متنوع (حتی برای لوازم الکترونیک و کتاب) هستند. خودپردازهای بانکی نیز از دهه‌ها پیش بخش جدایی‌ناپذیر شهرهای آمریکا بوده‌اند. نوآوری بزرگی که در سال‌های اخیر در آمریکا رخ داد، معرفی فروشگاه‌های بدون صندوق‌دار توسط شرکت آمازون بود. فروشگاه Amazon Go که اولین‌بار در سیاتل شروع به کار کرد، توجه جهانیان را به مدل فروشگاه‌های کاملاً خودکار جلب نمود. پس از موفقیت اولیه، آمازون فروشگاه‌های Go را به شهرهای دیگر آمریکا و حتی لندن در انگلستان گسترش داد. همچنین فروشگاه‌های زنجیره‌ای سنتی‌تر در آمریکا، مانند Walmart و Kroger، در برخی شعب خود کیوسک‌های پرداخت سلف‌سرویس ۲۴ ساعته ایجاد کرده‌اند (اگرچه معمولاً فروشگاه به طور کامل بدون کارکنان نیست). در کانادا نیز روند مشابهی دیده می‌شود و حتی شرکت‌های نوپایی در حال آزمایش فروشگاه‌های تمام‌خودکار در برخی مناطق این کشور هستند. می‌توان گفت آمریکای شمالی با ترکیبی از دستگاه‌های خودکار سنتی و طرح‌های نوین فروشگاه سلف‌سرویس، یکی از قطب‌های این حوزه به شمار می‌آید.
• اروپا: قاره اروپا از دیرباز در حوزه فروش خودکار فعال بوده است، اما میزان گسترش آن در کشورهای مختلف متفاوت است. در ایتالیا، فرهنگ قهوه و میان‌وعده باعث شده وندینگ‌ماشین‌ها محبوبیت زیادی داشته باشند؛ به طوری که ایتالیا بزرگ‌ترین بازار وندینگ در اروپا شناخته می‌شود. شهر رم در ۲۰۲۱ شاهد نصب اولین دستگاه پیتزافروش خودکار بود که واکنش‌های جالبی برانگیخت و نشان داد حتی غذاهای سنتی ایتالیایی نیز به حوزه خودکار راه یافته‌اند. در آلمان نیز دستگاه‌های فروش خودکار فراوانند – از فروش نوشیدنی و تنقلات در ایستگاه‌ها گرفته تا دستگاه‌های عرضه گوشت و لبنیات محلی در مناطق روستایی. با این حال، برخی مقررات (مثلاً منع فروش سیگار به افراد زیر سن قانونی) در اروپا موجب شده تعداد سیگارفروشی‌های خودکار نسبت به گذشته کاهش یابد. کشورهای شمال اروپا (اسکاندیناوی) نیز گرایش فزاینده‌ای به خدمات خودکار داشته‌اند. برای مثال در سوئد، همان‌طور که اشاره شد، نخستین فروشگاه بدون فروشنده اروپا در سال ۲۰۱۶ در یک شهر کوچک راه‌اندازی شد. پس از آن، شرکت‌های دیگری در سوئد و نروژ مدل فروشگاه‌های اپلیکیشن‌محور را آزمودند. در بریتانیا، چندین فروشگاه زنجیره‌ای بزرگ (از جمله Tesco و Sainsbury’s) شعبه‌های آزمایشی بدون صندوق‌دار ایجاد کرده یا ساعات پایانی شب را با سیستم سلف‌سرویس اداره کرده‌اند. آمازون نیز شعب Amazon Fresh (نسخه اروپایی Amazon Go) را در لندن افتتاح کرده است. در فرانسه و اسپانیا، دستگاه‌های خودکار فروش بلیت، پرداخت عوارض جاده‌ای و خرید اقلام کوچک بسیار متداول است و فروشگاه‌های ۲۴ ساعته محدودی نیز در شهرهای بزرگ شکل گرفته است. به طور کلی، اروپا را می‌توان بازاری در حال رشد برای کسب‌وکارهای ۲۴ ساعته خودکار دانست که در آن کشورهایی مانند ایتالیا (در وندینگ سنتی) و سوئد و انگلستان (در فروشگاه‌های نوین) پیشران بوده‌اند. فرهنگ مصرف‌کننده اروپایی به تدریج به سمت پذیرش خرید بدون دخالت انسانی پیش می‌رود، هرچند ملاحظاتی مانند قوانین سخت‌گیرانه حفاظت از مصرف‌کننده و عادت به فروشگاه‌های سنتی ممکن است سرعت این تحول را در برخی مناطق کاهش دهد.
• کشورهای در حال توسعه: در بسیاری از کشورهای آسیایی (غیر از ژاپن) و نیز آمریکای لاتین، کسب‌وکارهای خودکار ۲۴ ساعته در حال ظهور هستند. چین طی دهه ۲۰۱۰ میلادی با موجی از استارتاپ‌های فروشگاه خودکار مواجه شد و شرکت‌هایی نظیر علی‌بابا و JD.com فروشگاه‌های بدون فروشنده را در شهرهای بزرگ آزمایش کردند. هرچند برخی از این تلاش‌ها با شکست‌هایی مواجه شد، اما چین همچنان بازاری بالقوه بزرگ در این زمینه است. در خاورمیانه و مناطق حاشیه خلیج فارس نیز به دلیل حضور جمعیت قابل توجه کارگران شیفت شب و گرمای هوا، دستگاه‌های فروش خودکار نوشیدنی و مواد غذایی ۲۴ ساعته رونق دارند. برای مثال، در امارات متحده عربی دستگاه‌های خودکاری وجود دارد که طلا و جواهرات می‌فروشند. در مجموع، می‌توان گفت کشورهایی که دستمزد نیروی کار بالایی دارند یا تقاضای شبانه‌روزی بالایی برای خدمات احساس می‌شود، سریع‌تر به سمت مدل‌های کسب‌وکار بدون نیروی انسانی حرکت کرده‌اند. کشورهای اروپایی مانند فنلاند (که در بخش بعد به تفصیل بررسی می‌شود) نیز با وجود شروع کندتر، اکنون با الهام از تجارب جهانی در حال توسعه این حوزه هستند.

۴. بررسی وضعیت فنلاند در کسب‌وکارهای خودکار ۲۴ ساعته

در این بخش، کشور فنلاند را به عنوان مطالعهٔ موردی بررسی می‌کنیم. فنلاند به عنوان یکی از کشورهای پیشرفته اروپایی با جمعیت ~۵٫۵ میلیون نفر، ویژگی‌های خاص خود را در زمینهٔ کسب‌وکارهای خودکار دارد. ابتدا وضعیت کلی و میزان گسترش این خدمات در سطح کشور مرور می‌شود؛ سپس به طور مشخص‌تر سه شهر هلسینکی، تامپره و واسا به عنوان نمونه بررسی می‌گردند. در ادامه، مهم‌ترین شرکت‌ها و سازمان‌های ارائه‌دهنده این خدمات در فنلاند معرفی شده و نهایتاً محدودیت‌ها، چالش‌ها، مقررات، سودآوری و ابعاد مالی این کسب‌وکارها در فنلاند تحلیل می‌شود.

۴.۱ گستردگی و انواع خدمات در فنلاند

فنلاند از نظر به‌کارگیری کسب‌وکارهای خودکار ۲۴ ساعته، در میانه طیف اروپا قرار دارد: نه به اندازه کشورهایی مثل ژاپن و ایتالیا اشباع از دستگاه‌های خودکار است و نه کاملاً خالی از این فناوری‌ها. به طور سنتی، فنلاندی‌ها برای خریدهای فوری خود حتی در ساعات دیروقت، به فروشگاه‌های رفاه و کیوسک‌های همه‌روزه (مانند R-kioski) دسترسی داشته‌اند که ساعات کاری طولانی دارند. با این حال، روند حرکت به سمت اتوماسیون در سال‌های اخیر در فنلاند شتاب گرفته است. دستگاه‌های فروش خودکار (وندینگ ماشین‌ها) در فنلاند حضور دارند ولی نه به وفور برخی کشورهای دیگر – این دستگاه‌ها عمدتاً در اماکنی نظیر ایستگاه‌های قطار، مجتمع‌های اداری، دانشگاه‌ها و بیمارستان‌ها دیده می‌شوند و اغلب به فروش نوشیدنی‌های سرد، قهوه و میان‌وعده اختصاص دارند. براساس گزارش‌های سال ۲۰۲۴، فروش از طریق وندینگ ماشین در فنلاند رشد چندانی نداشته و نسبتاً در حالت رکود بوده است. علت این امر تا حدودی محدود بودن دامنه محصولات عرضه‌شده (تقریباً محدود به نوشیدنی‌های شرکت‌های بزرگ) و رقابت شدید فروشگاه‌های رفاه ۲۴ ساعته می‌باشد. یک آمار قابل توجه اینکه مجموع تعداد ماشین‌های خودکار فروش کالا در سراسر فنلاند در سال ۲۰۲۳ حدود ۲۵۹۰ دستگاه برآورد شده است. این رقم در مقایسه با جمعیت کشور نشان می‌دهد فنلاند به ازای هر ۲٬۰۰۰ نفر حدود یک وندینگ ماشین دارد (در حالی که همان‌طور که دیدیم، این نسبت در ژاپن ۱ به ۲۳ است). هرچند انتظار می‌رود در سال‌های آینده با بهبود فناوری و تنوع محصولات، استفاده از وندینگ ماشین در فنلاند رشد ملایمی داشته باشد، اما پیش‌بینی می‌شود کماکان سهم این کانال در کل خرده‌فروشی کشور کوچک و محدود (Niche) باقی بماند. به عبارتی، وندینگ در فنلاند فعلاً یک بازار تخصصی برای موارد مصرف خاص (مانند نوشابه در اماکن عمومی) است.

در کنار وندینگ ماشین‌ها، فنلاند از سال‌ها قبل در برخی حوزه‌های دیگر خدمات ۲۴ ساعته خودکار پیشگام بوده است. برای مثال، پمپ‌بنزین‌های خودپرداز (Self-service fuel stations) در این کشور بسیار رواج دارد. شرکت‌های نفتی فنلاند (نظیر Neste، St1 و ABC) شبکه‌ای از جایگاه‌های سوخت بدون متصدی راه‌اندازی کرده‌اند که رانندگان می‌توانند در هر ساعت شبانه‌روز با کارت بانکی سوخت‌گیری کنند. این جایگاه‌ها که اغلب «express» نامیده می‌شوند، معمولاً بدون فروشگاه و کارکنان اداره می‌شوند و صرفاً دستگاه‌های پمپ و پرداخت خودکار دارند. در واقع، فرهنگ سوخت‌گیری خودسرویس در فنلاند از دهه‌های گذشته پذیرفته شده و امروزه بخش عمده‌ای از فروش بنزین و دیزل از طریق ایستگاه‌های ۲۴ ساعته‌ی بدون کارمند صورت می‌گیرد. این امر نشانگر پذیرش ایده خدمات بدون نیروی انسانی در جامعه فنلاند است.

کارواش‌های اتوماتیک نیز همان‌طور که اشاره شد در فنلاند متداول‌اند. بسیاری از ایستگاه‌های خدمات خودرو در فنلاند دارای کارواش‌های تمام‌خودکار هستند که برخی از آن‌ها در تمام ساعات شبانه‌روز فعال‌اند. مشتریان با خرید یک کد شست‌وشو (از طریق پرداخت در پمپ‌بنزین یا به صورت آنلاین) می‌توانند هر زمان خواستند خودرو را به تونل شست‌وشو ببرند. همچنین چند برند کارواش سلف‌سرویس ۲۴ ساعته در شهرهای بزرگ فعالیت می‌کنند. بنابراین در حوزه خدمات خودرویی، فنلاند نیاز شبانه‌روزی مردم را تا حد زیادی با سیستم‌های خودکار پوشش داده است.

حوزه دیگری که در فنلاند دیده می‌شود رخت‌شوی‌خانه‌های خودکار است. در شهرهای پرجمعیت‌تر (به ویژه هلسینکی)، چندین خشکشویی سلف‌سرویس ایجاد شده که برخی به صورت ۲۴ ساعته قابل استفاده‌اند. برای نمونه، زنجیره «24Pesula» در هلسینکی و شهرهای اطراف شعبه‌هایی دارد که مشتریان می‌توانند بدون رزرو قبلی و بدون حضور متصدی، با کارت بانکی ماشین لباس‌شویی و خشک‌کن را راه‌اندازی کرده و از امکانات استفاده کنند. این کسب‌وکارها نیاز اقشار مختلف (خصوصاً دانشجویان و گردشگران) به شست‌وشوی لباس در هر ساعت را برطرف می‌کنند.

در مجموع، می‌توان گفت فنلاند اگرچه تراکم پایینی از دستگاه‌های خودکار در مقایسه با برخی کشورها دارد، اما زیرساخت‌های پایه خدمات بدون نیروی انسانی در آن موجود و در حال رشد است. فرهنگ عمومی فنلاند که بر خوداتکایی و استفاده از فناوری‌های روز تاکید دارد، زمینه مناسبی برای پذیرش این گونه خدمات فراهم کرده است. علاوه بر این، هزینه بالای نیروی کار در فنلاند (به دلیل سطح دستمزد و مزایای اجتماعی) انگیزه کسب‌وکارها را برای خودکارسازی فرآیندها افزایش می‌دهد. بنابراین انتظار می‌رود در سال‌های پیش رو، انواع بیشتری از کسب‌وکارهای ۲۴ ساعته خودکار (مانند فروشگاه‌های بدون فروشنده و کیوسک‌های خدمات عمومی) در فنلاند ظهور پیدا کنند. در ادامه، برای درک بهتر وضعیت فعلی، مثال‌هایی از سه شهر هلسینکی، تامپره و واسا ارائه می‌شود.

۴.۲ نمونه‌های موردی در سه شهر: هلسینکی، تامپره و واسا

هلسینکی (پایتخت): شهر هلسینکی به عنوان بزرگ‌ترین شهر فنلاند و پایتخت کشور، در خط مقدم بهره‌گیری از فناوری‌های نوین قرار دارد. در حوزه کسب‌وکارهای بدون نیروی انسانی نیز هلسینکی پیشرو بوده و طی سال‌های اخیر چندین طرح پایلوت و پروژه نوآورانه در آن اجرا شده است. برای نمونه، در ژوئن ۲۰۲۰ شرکت نفتی Neste از اولین فروشگاه کاملاً خودکار خود در مرکز هلسینکی رونمایی کرد. این فروشگاه که با نام Easy Deli شناخته می‌شود، با استفاده از فناوری RFID امکان برچسب‌گذاری و خواندن خودکار همه اقلام را فراهم کرده است؛ مشتری می‌تواند خریدهای خود را داخل یک کیف گذاشته و همه را یکجا روی دستگاه خوانش RFID قرار دهد تا فوراً فهرست اقلام و مبلغ نمایش داده شود . فروشگاه Easy Deli کاملاً بدون صندوق‌دار و پرسنل اداره می‌شود و ۲۴ ساعته در دسترس است. Neste با این ابتکار نه تنها در فنلاند بلکه در کل اروپا پیشگام شد، چرا که Easy Deli نخستین فروشگاه رفاهی(Self-service convenience store) مبتنی بر RFID در اروپا به شمار می‌رفت . این فروشگاه در منطقه راتاکاتو هلسینکی و در کنار یک پمپ‌بنزین بدون متصدی Neste Express ایجاد شد. پس از موفقیت اولیه، Neste چند فروشگاه Easy Deli دیگر نیز در حوالی هلسینکی افتتاح کرد و حتی اعلام نمود قصد دارد این مفهوم را به کشورهای دیگر مانند لتونی گسترش دهد.

علاوه بر Neste، فروشگاه‌های زنجیره‌ای سنتی نیز در هلسینکی ایده فروشگاه‌های بدون فروشنده را آزمایش کرده‌اند. شاخص‌ترین مثال، برند معروف R-kioski است (شبکه کیوسک‌های رفاه که در سراسر فنلاند فعالیت دارد). R-kioski در اکتبر ۲۰۲۱ اولین فروشگاه کاملاً خودکار خود را با نام R-kioski Go! در محلهٔ وییکی هلسینکی افتتاح کرد. این فروشگاه بدون هیچ پرسنلی اداره می‌شود و قابلیت فعالیت ۲۴/۷ را دارد. مشتریان برای استفاده از آن باید اپلیکیشن R-kioski Go را در تلفن همراه خود نصب کنند. با کمک این اپلیکیشن و حسگرهای هوشمند نصب‌شده در سقف فروشگاه، اقلامی که مشتری از قفسه برمی‌دارد به طور خودکار شناسایی و به سبد خرید مجازی‌اش اضافه می‌شود. در صورت بازگرداندن کالا به قفسه، مورد از سبد حذف می‌گردد و در نهایت پرداخت نیز از طریق اپلیکیشن صورت می‌گیرد. بدین ترتیب، فرآیند خرید کاملاً بدون نیاز به صف صندوق یا اسکن دستی انجام می‌شود. افتتاح R-kioski Go در هلسینکی نشان داد که فناوری فروشگاه خودران (مشابه آمازون گو) در فنلاند نیز قابل پیاده‌سازی است. هرچند ساعات کاری این فروشگاه در ابتدای کار محدودتر بود، اما از نظر فنی قابلیت ۲۴ ساعته فعالیت‌داشتن را دارد. هلسینکی همچنین دارای صدها دستگاه خودپرداز بانکی (ATM) و ده‌ها کیوسک پرداخت شهری (مانند دستگاه‌های فروش بلیت حمل‌ونقل عمومی) است که همگی به صورت شبانه‌روزی سرویس می‌دهند. در ایستگاه مرکزی راه‌آهن هلسینکی و ایستگاه‌های مترو، دستگاه‌های فروش نوشیدنی و تنقلات برای مسافران در دسترس است. برخی فروشگاه‌های زنجیره‌ای خواربار (مانند Prisma) در هلسینکی فروشگاه‌هایی دارند که ۲۴ ساعت باز هستند، هرچند نیمه‌شب‌ها بدون پرسنل یا با حداقل کادر کار می‌کنند و مشتریان از صندوق سلف‌سرویس استفاده می‌کنند. به طور خلاصه، هلسینکی طیف متنوعی از خدمات خودکار ۲۴ ساعته را در بر دارد؛ از سوخت‌گیری، کارواش و بانکداری گرفته تا خرید خواربار روزانه – که بسیاری از آن‌ها در سال‌های اخیر توسعه یافته‌اند.

تامپره: شهر تامپره دومین منطقه شهری بزرگ فنلاند است و به عنوان یک شهر صنعتی و دانشجویی، بازار مناسبی برای خدمات نوین به شمار می‌رود. در تامپره نیز بسیاری از دستگاه‌های خودکار رایج در هلسینکی یافت می‌شود، اگرچه تعداد و گستردگی پروژه‌های جدید ممکن است کمتر باشد. دستگاه‌های خودکار فروش نوشیدنی در ایستگاه قطار تامپره و مراکز خرید اصلی شهر موجود است. همچنین دانشگاه تامپره و مراکز آموزشی دیگر دارای وندینگ‌ماشین‌های ۲۴ ساعته برای دانشجویان هستند. چندین کارواش اتوماتیک ۲۴ ساعته در تامپره فعالیت می‌کند و پمپ‌بنزین‌های خودسرویس نیز در این شهر فراوان‌اند. از نظر خرده‌فروشی، در سال‌های اخیر فروشگاه‌های کوچک بدون فروشنده به تامپره هم راه یافته‌اند. برای مثال، یک فروشگاه موادغذایی سلف‌سرویس به صورت آزمایشی در حومه تامپره آغاز به کار کرده که ساکنان محل می‌توانند با کارت عضویت وارد آن شده و خرید کنند. اگرچه این فروشگاه‌ها شاید به اندازه پروژه‌های هلسینکی مشهور نشده باشند، ولی نشان می‌دهد ایده فروشگاه خودران به خارج از پایتخت نیز در حال گسترش است. یک حوزه جالب دیگر در تامپره، تفریحات خودکار است: در این شهر چندین مرکز بازی (گیم‌سنتر) وجود دارد که دستگاه‌های آرکید سکه‌ای آنها ۲۴ ساعت فعال است. ضمن اینکه دستگاه‌های اجاره فیلم (DVD) تا پیش از رواج استریم آنلاین در تامپره محبوب بودند. در مجموع، تامپره را می‌توان شهری دانست که خدمات خودکار ۲۴ ساعته در آن حاضر و در حال رشد است، هرچند شاید تنوع آن به اندازه هلسینکی نباشد. آگاهی فزاینده کسب‌وکارهای تامپره از مزایای اتوماسیون (مثلاً صرفه‌جویی در هزینه نیروی انسانی برای شیفت شب) احتمالاً منجر به سرمایه‌گذاری بیشتر در این حوزه خواهد شد.

واسا: شهر واسا در ساحل غربی فنلاند اگرچه جزو شهرهای کوچکتر (جمعیت ~۶۷ هزار نفر) است، اما نمونه خوبی از نفوذ تدریجی خدمات خودکار به مناطق کمتر جمعیت است. بدیهی است که گستردگی کسب‌وکارهای ۲۴ ساعته خودکار در واسا به اندازه هلسینکی و تامپره نیست، ولی حتی در این شهر نیز می‌توان چند نمونه یافت. واسا دارای چندین ایستگاه سوخت‌گیری ۲۴ ساعته است که کاملاً اتوماتیک هستند (از جمله جایگاه‌های St1 و ABC Express در ورودی‌های شهر)؛ این به رانندگان اجازه می‌دهد حتی در نیمه‌شب بدون نیاز به متصدی سوخت‌گیری کنند. شبکه خودپردازهای Otto نیز در واسا حضور دارد و دسترسی مردم به خدمات بانکی شبانه‌روزی فراهم است. در مرکز شهر واسا و فروشگاه‌های زنجیره‌ای آن، صندوق‌های سلف‌سرویس وجود دارد که در ساعات خلوت یا اواخر شب استفاده می‌شوند. هرچند واسا فروشگاه تمام‌خودکار مستقلی مانند R-kioski Go ندارد، اما برخی فروشگاه‌های بزرگ‌تر (مانند K-Citymarket واسا) امکان خرید بعد از ساعت رسمی تعطیلی را با استفاده از درب خودکار و پرداخت الکترونیک فراهم کرده‌اند – به این صورت که مشتری با کارت بانکی در را باز کرده، کالا را برداشته و از دستگاه کارت‌خوان وجه را پرداخت می‌کند. علاوه بر این، در دانشگاه واسا دستگاه‌های فروش خودکار نوشیدنی گرم برای دانشجویان تعبیه شده که ۲۴ ساعته کار می‌کنند. حتی در نواحی اطراف واسا که مزارع و تولیدکنندگان محلی وجود دارند، چند مورد از فروش محصولات کشاورزی به صورت خودخدمت مشاهده شده است (مثلاً یک مزرعه لبنی در حوالی واسا از یخچال خودکار برای عرضه محصولات لبنی تازه استفاده می‌کند و خریداران مبلغ را به صورت آنلاین یا نقدی در صندوق می‌گذارند). این قبیل ابتکارهای محلی اگرچه کوچک‌اند اما نشان می‌دهند فرهنگ خودکارسازی خدمات حتی در شهرهای متوسط فنلاند نیز در حال پذیرش است.

به طور خلاصه، بررسی سه شهر در اندازه‌های مختلف (بزرگ، متوسط و کوچک) نشان می‌دهد که ایدهٔ کسب‌وکارهای ۲۴ ساعته بدون نیروی انسانی در سراسر فنلاند درک شده و در حد ظرفیت هر شهر پیاده شده است. هلسینکی با اجرای پروژه‌های نوآورانه نقش الگو را ایفا می‌کند، تامپره به عنوان شهر بزرگ بعدی روش‌های موفق را اقتباس کرده و واسا نیز هرچند در مقیاس کوچکتر، از اصول این خدمات برای بهبود دسترسی شهروندان بهره می‌برد. این روند حاکی از آن است که آیندهٔ خدمات خودکار در فنلاند، نه محدود به پایتخت بلکه گسترده در کل کشور خواهد بود.

۴.۳ شرکت‌ها و سازمان‌های ارائه‌دهنده خدمات خودکار در فنلاند

چندین بازیگر کلیدی در فنلاند مشغول ارائه یا پشتیبانی از کسب‌وکارهای خودکار ۲۴ ساعته هستند که می‌توان آن‌ها را در دسته‌های مختلف قرار داد:

• شرکت‌های نفتی و سوخت: همان‌طور که اشاره شد، شرکت Neste یکی از پیشگامان بوده و علاوه بر ایستگاه‌های سوخت خودکار، با فروشگاه Easy Deli وارد عرصه خرده‌فروشی خودکار نیز شده است. شرکت‌های St1 و ABC (وابسته به گروه تعاونی S-Group) نیز شبکه گسترده‌ای از پمپ‌بنزین‌های ۲۴ ساعته خودپرداز در سراسر کشور دارند. این شرکت‌ها عملاً حجم عمده‌ای از خدمات سوخت‌رسانی بدون نیروی انسانی را ارائه می‌کنند و ممکن است در آینده به حوزه فروشگاه‌های بدون فروشنده در جایگاه‌های خود نیز وارد شوند.
• فروشگاه‌ها و خرده‌فروشان: برند R-kioski (متعلق به گروه Reitan) از فعالان اصلی در فنلاند است که با هزاران کیوسک در کشور حضور دارد. پروژه R-kioski Go در هلسینکی نشان داد این شرکت تمایل دارد مدل بدون فروشنده را در صورت موفقیت‌آمیز بودن گسترش دهد. فروشگاه‌های زنجیره‌ای بزرگ فنلاند نظیر Prisma و K-Citymarket نیز به نصب صندوق‌های خودکار و کاهش وابستگی به صندوق‌داران در ساعات پایانی روی آورده‌اند. هرچند هنوز فروشگاه تمام‌خودکار مستقل توسط این غول‌ها راه‌اندازی نشده، اما ممکن است در آینده نزدیک شاهد شعب ۲۴ ساعته کاملاً اتوماتیک از سوی آن‌ها باشیم. در حوزه خرده‌فروشی محلی، برخی سوپرمارکت‌های کوچک محلی (مانند فروشگاه‌های روستایی) طرح‌هایی را اجرا کرده‌اند که پس از ساعت کاری عادی، مشتریان با کارت کلید مخصوص وارد شده و خرید می‌کنند. همچنین شرکت فنلاندی Alepa (زیرمجموعه S-Group) در هلسینکی طرحی به نام «Night Pilot» اجرا کرد که طی آن چند فروشگاه تا صبح باز نگه داشته شدند اما صرفاً با نظارت دوربین و صندوق سلف‌سرویس کار کردند. همه اینها نشان می‌دهد خرده‌فروشان فنلاندی به تدریج مدل کسب‌وکار خود را با مفهوم ۲۴ ساعته بی‌نیاز از پرسنل وفق می‌دهند.
• اپراتورهای وندینگ ماشین: بخش وندینگ در فنلاند تا حد زیادی در اختیار چند شرکت تخصصی است. یکی از بزرگ‌ترین اپراتورهای دستگاه‌های فروش خودکار در اروپا شرکت Selecta است که در فنلاند نیز فعالیت دارد و بسیاری از وندینگ‌ماشین‌های اماکن عمومی تحت مدیریت آن است. همچنین شرکت‌های محلی کوچکی وجود دارند که دستگاه‌های فروش قهوه و میان‌وعده را در ادارات و دانشگاه‌ها اداره می‌کنند. از سوی دیگر، شرکت‌های فناوری‌محور در فنلاند هم به این حوزه ورود کرده‌اند. به عنوان نمونه، شرکت FENTEC که یک شرکت فنلاندی پیشرو در راهکارهای وندینگ هوشمند است، با توسعه نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای پیشرفته، به کسب‌وکارها کمک می‌کند تا فروش ۲۴ ساعته خود را راه‌اندازی یا ارتقا دهند. FENTEC بر فناوری‌هایی مانند RFID و سیستم‌های مدیریت هوشمند موجودی تمرکز دارد و محصولاتش را نه تنها در فنلاند بلکه به بازار جهانی عرضه می‌کند. حضور چنین شرکت‌های فناور نشان می‌دهد فنلاند صرفاً مصرف‌کننده فناوری‌های خودکار نیست بلکه در توسعه آنها نیز نقش دارد.
• بانک‌ها و خدمات مالی: از منظر خدمات مالی خودکار، شرکت Automatia (متعلق به سه بانک بزرگ فنلاند) اداره شبکه خودپردازهای Otto و TalletusOtto (دستگاه‌های خوددریافت پول) را برعهده دارد. این شرکت در واقع اصلی‌ترین ارائه‌دهنده خدمات بانکی ۲۴ ساعته (نقدینگی) در فنلاند است. همچنین بانک‌ها با ارائه بانکداری آنلاین و موبایلی، بسیاری از خدمات را به صورت ۲۴/۷ در آورده‌اند که البته جنبه فیزیکی ندارد و خارج از بحث این گزارش است. با این حال، دستگاه‌های پرداخت قبوض و دستگاه‌های شارژ کارت‌های سفر که توسط نهادهای مختلف (شرکت برق، شهرداری‌ها، شرکت حمل‌ونقل) در سطح شهرها نصب شده‌اند، بخش دیگری از پازل خدمات خودکار کشور هستند.
• سایر شرکت‌ها: در حوزه‌هایی مانند حمل‌ونقل عمومی، سازمان حمل‌ونقل هلسینکی (HSL) کیوسک‌های صدور بلیت خودکار در ایستگاه‌ها قرار داده که ۲۴ ساعته خدمات می‌دهند. شرکت ملی پست (Posti) نیز صدها پکيج لاکر خودکار با نام SmartPost در کشور مستقر کرده که دریافت و ارسال بسته‌ها را در تمام ساعات ممکن می‌سازد. اگرچه این لاکرها مستقیماً فروش کالا نیستند، اما نوعی خدمت لجستیکی خودکار محسوب می‌شوند که کسب‌وکارهای تجارت الکترونیک از آن بهره می‌برند. به علاوه، شرکت‌های تفریحی مثل سینماها دستگاه‌های بلیت‌فروشی خودکار دارند. شرکت‌های پارکینگ شهری نیز پارکومترهای دیجیتال فراهم کرده‌اند که رانندگان می‌توانند ۲۴ ساعته هزینه پارک را پرداخت کنند. در مجموع، بسیاری از شرکت‌ها و سازمان‌ها در فنلاند – چه خصوصی و چه دولتی – بخشی از خدمات خود را به صورت اتوماسیون ۲۴ ساعته درآورده‌اند که همسو با روند کلی کاهش نیاز به نیروی انسانی در خدمات ساده است.

۴.۴ محدودیت‌ها، چالش‌ها و قوانین مرتبط در فنلاند

راه‌اندازی و اداره کسب‌وکارهای فیزیکی بدون نیروی انسانی در فنلاند، علی‌رغم مزایای فراوان، با چالش‌ها و محدودیت‌هایی نیز همراه است. در این بخش، مهم‌ترین موانع و ضوابط قانونی که فعالان این حوزه با آن روبه‌رو هستند بررسی می‌شود:

• مقررات بهداشتی و ایمنی: دولت فنلاند قوانین سخت‌گیرانه‌ای در زمینه حفاظت از مصرف‌کننده و ایمنی مواد غذایی دارد. هر واحد عرضه مواد خوراکی – چه فروشگاه سنتی باشد چه یک دستگاه خودکار – باید استانداردهای بهداشتی و برچسب‌گذاری را رعایت کند. برای مثال، اگر دستگاه خودکاری مواد غذایی فاسدشدنی (نظیر ساندویچ یا سالاد بسته‌بندی) می‌فروشد، اپراتور موظف است دمای نگهداری مناسب را تضمین کرده و تاریخ انقضا و ترکیبات محصول را به‌درستی روی بسته ذکر کند. مقامات بهداشتی محلی (شبکه Valvira) حق بازبینی دوره‌ای این دستگاه‌ها را دارند و در صورت عدم رعایت استاندارد، می‌توانند جریمه یا تعطیلی آن‌ها را اعمال کنند. پس هر کسب‌وکاری که قصد فروش مواد غذایی به شکل خودکار دارد، باید خود را برای فرآیندهای بازرسی و اخذ مجوزهای بهداشتی آماده کند. خوشبختانه قوانین فنلاند نوآوری را منع نکرده‌اند؛ بلکه صرفاً بر تامین ایمنی و کیفیت کالاهای عرضه‌شده تاکید دارند. حتی دولت از ادغام فناوری‌های هوشمند (مثل حسگرها برای پایش شرایط یا سیستم‌های پرداخت ایمن) استقبال می‌کند، چرا که آن را در جهت حقوق مصرف‌کننده و کسب‌وکار پایدار می‌داند.
• محدودیت در فروش اقلام خاص: برخی کالاها به موجب قانون فنلاند اصلاً قابل عرضه در یک کسب‌وکار بدون حضور انسان نیستند. مهم‌ترین آن‌ها مشروبات الکلی است. طبق قوانین فنلاند، فروش الکل (با درجه بیشتر از ۵٫۵ درصد) انحصاراً توسط فروشگاه‌های دولتی (Alko) انجام می‌شود و فروش نوشیدنی‌های الکلی خفیف‌تر (مانند آبجو) نیز تنها در فروشگاه‌های مجاز و در ساعات معینی مجاز است (معمولاً تا ساعت ۲۱). بنابراین، یک فروشگاه یا دستگاه ۲۴ ساعته نمی‌تواند الکل بفروشد؛ حتی اگر تکنولوژی احراز سن داشته باشد، باز هم فروش در ساعات ممنوعه غیرقانونی است. در نتیجه کسب‌وکارهای خودکار در فنلاند از منبع درآمد بالقوه الکل بی‌بهره‌اند. مورد دیگر سیگار و دخانیات است؛ فنلاند قوانین بسیار سختی در زمینه محدودیت دسترسی به دخانیات دارد و سال‌هاست که فروش سیگار از طریق ماشین خودکار (که زمانی رایج بود) ممنوع شده است، مگر آنکه دستگاه مجهز به سیستم احراز هویت معتبر برای سن باشد که عملاً یافت نمی‌شود. لذا فروش دخانیات در یک کیوسک خودکار ۲۴ ساعته نیز ممکن نیست. داروهای نسخه‌ای نیز طبیعتاً خارج از کانال داروخانه و نظارت دکتر داروساز قابل عرضه نیستند، پس یک دستگاه فروش دارو مجاز به ارائه داروهای نیازمند نسخه پزشک نخواهد بود. تمامی این محدودیت‌های قانونی به معنی آن است که سبد کالای قابل عرضه در یک کسب‌وکار خودکار، مقداری محدودتر از یک فروشگاه عادی است. عمدتاً اقلام کم‌ریسک (مواد غذایی بسته‌بندی‌شده، نوشیدنی غیراکلی، کالاهای مصرفی روزمره) را می‌توان بدون مشکل قانونی ارائه کرد.
• مباحث امنیتی و جرایم: نبود پرسنل در محل کسب‌وکار از یک سو مزیت است (کاهش هزینه)، اما از سوی دیگر ریسک‌های امنیتی به همراه دارد. خرابکاری، سرقت و وَندالیسم تهدیدهایی هستند که متوجه دستگاه‌های خودکار و فروشگاه‌های بدون متصدی است. برای مثال، یک وندینگ‌ماشین ممکن است هدف سارقان برای دزدیدن پول نقد یا محتویات قرار گیرد. فروشگاه‌های بدون فروشنده نیز اگرچه معمولاً دوربین‌مداربسته و سیستم‌های ضدسرقت دارند، اما باز هم نسبت به فروشگاه سنتی آسیب‌پذیرتر به نظر می‌رسند. در فنلاند تاکنون موارد حاد جرم علیه این کسب‌وکارها اندک بوده (مثلاً گزارشی از سرقت عمده در فروشگاه Easy Deli یا R-kioski Go منتشر نشده است). با این حال، صاحبان این کسب‌وکارها مجبورند روی اقدامات امنیتی پیشگیرانه سرمایه‌گذاری کنند: دوربین‌های ۲۴ ساعته، هشداردهنده‌های ارتباطی (چنان‌که صاحب فروشگاه سوئدی در ویکن تنظیم کرده بود تا اگر در ورودی بیش از حد باز ماند پیامک هشدار بگیرد)، بدنه‌های مستحکم برای دستگاه‌ها، و بیمه کردن اموال از جمله این اقدامات است. تامین این موارد هزینه‌بر است و باید در مدل مالی کسب‌وکار لحاظ شود.
• پذیرش مشتری و مسائل فرهنگی: هرچند مردم فنلاند عموماً آشنایی خوبی با فناوری دارند، اما همواره قشری از جامعه (به‌ویژه سالمندان) وجود دارند که با تکنولوژی‌های جدید راحت نیستند. به عنوان نمونه، در فروشگاه بدون فروشنده سوئد یکی از چالش‌های اصلی صاحب فروشگاه، آموزش به مشتریان مسن‌تر برای کار با اپلیکیشن بود. این مساله می‌تواند در فنلاند هم مطرح باشد – مثلاً فرد سالخورده‌ای که عادت به خرید از فروشگاه محلی با کمک فروشنده داشت، ممکن است در مواجهه با یک فروشگاه کاملاً خودکار دچار سردرگمی یا عدم اعتماد شود. بنابراین، کارآفرینان این حوزه باید روی آموزش مشتریان و ساده‌سازی حداکثری تجربه کاربری تمرکز کنند تا همه اقشار احساس راحتی کنند. یکی دیگر از نکات فرهنگی، اعتماد است. فنلاند جامعه‌ای با سطح اعتماد بالا است و مردم به قانونمندی شهره‌اند؛ احتمال این که مشتریان از دستگاه‌ها سوء‌استفاده کنند (مثلاً کالایی را بدون پرداخت بردارند) نسبتاً پایین است، اما صفر نیست. به هر حال، کسب‌وکار بدون نیروی انسانی ناچار است به امانتداری مشتری تا حدی تکیه کند. بهره‌گیری از فناوری برای کاهش فرصت تقلب (مثل حسگرهای هوشمند) می‌تواند این ریسک را کاهش دهد.
• هزینهٔ سرمایه‌گذاری و عملیات: ورود به عرصه کسب‌وکارهای خودکار معمولاً نیازمند سرمایه اولیه قابل توجهی است. خرید یا اجاره تجهیزات مانند دستگاه فروش خودکار یا ساز و برگ یک فروشگاه هوشمند بدون صندوق هزینه‌بر است. به عنوان مثال، یک دستگاه وندینگ ساده ممکن است چند هزار یورو قیمت داشته باشد؛ تجهیزات پیشرفته‌تر (مثل سیستم دوربین و هوش مصنوعی فروشگاه) ممکن است ده‌ها هزار یورو هزینه ببرد. علاوه بر این، نگهداری و تعمیرات این دستگاه‌ها نیز تخصصی و گران است. هزینه‌های دیگری نظیر تامین فضای نصب (اجاره محل یا کسب اجازه مالک ملک)، برق مصرفی، اینترنت و سامانه پشتیبان هم باید درنظر گرفته شوند. برای کارواش‌های خودکار، سرمایه‌گذاری بسیار سنگین‌تر است (نصب تجهیزات مکانیکی بزرگ، ساخت سازه و سیستم فاضلاب). بر این اساس، دوره بازگشت سرمایه در این کسب‌وکارها ممکن است طولانی باشد و کارآفرین باید از عهده تامین مالی آن برآید. در فنلاند دریافت وام یا تسهیلات برای چنین پروژه‌هایی ممکن است نیاز به اثبات توجیه اقتصادی محکم داشته باشد که خود چالشی است.
• قوانین کار و مالیات: گرچه کسب‌وکار موضوع بحث ما «بدون کارمند» است، ولی در عمل بیشتر آن‌ها به نوعی نیاز به نیروی انسانی (ولو در پشت صحنه) دارند؛ برای تامین کالا، تعمیرات، پشتیبانی مشتریان و غیره. این نیروها اگر به استخدام گرفته شوند، باید مطابق قوانین کار فنلاند (ساعات کاری، بیمه و ...) باشند. همچنین حتی اگر کسب‌وکار نیروی ثابتی نداشته باشد، باید به تعهدات عمومی کسب‌وکارها عمل کند: گرفتن شماره مالیاتی (Y-tunnus)، پرداخت مالیات بر ارزش افزوده برای فروش محصولات، ارائه گزارش مالی سالانه و غیره. به بیان دیگر، «بدون نیروی انسانی» بودن یک کسب‌وکار به معنای حذف کامل تعاملات انسانی نیست؛ بلکه بسیاری از عملیات به پشت صحنه منتقل می‌شود. کارآفرین باید با این الزامات اداری و قانونی کاملاً آشنا باشد تا دچار مشکل نشود.

با توجه به موارد فوق، می‌توان گفت مقررات و چالش‌های فنلاند عمدتاً حول تضمین سلامت و امنیت مشتریان و نیز حفظ نظم بازار است. خوشبختانه فنلاند رویکردی سازنده در قبال فناوری‌های جدید دارد؛ تا جایی که دولت و نهادهای مرتبط، روال‌ها و سیاست‌های خود را بروزرسانی می‌کنند تا کسب‌وکارهای خودکار بتوانند در چهارچوبی مشخص فعالیت کنند. برای نمونه، ممکن است در آینده سیستم‌های احراز هویت الکترونیکی مورد تایید قانون قرار گیرند تا فروش محدود برخی اقلام (مثل داروهای OTC یا سیگار الکترونیکی) از طریق دستگاه به بزرگسالان امکان‌پذیر شود. در کل، شناخت و رعایت قانون یک پیش‌نیاز اساسی برای موفقیت در این حوزه در فنلاند است.

۴.۵ سودآوری و گردش مالی این کسب‌وکارها در فنلاند

سودآوری کسب‌وکارهای ۲۴ ساعته بدون نیروی انسانی به عوامل متعددی وابسته است که برخی از آن‌ها کلی و برخی مختص شرایط فنلاند هستند. ابتدا به چشم‌انداز کلی بازار و سپس به فاکتورهای مالی ویژه فنلاند می‌پردازیم.

به طور جهانی، مزیت اقتصادی اصلی این کسب‌وکارها صرفه‌جویی در هزینه نیروی انسانی است. در کشوری مانند فنلاند که حداقل دستمزد و هزینه پرسنلی بالا است، حذف شیفت‌های شب یا کاهش تعداد کارکنان می‌تواند تفاوت زیادی در حاشیه سود ایجاد کند. علاوه بر این، افزایش ساعات فعالیت به ۲۴ ساعت این امکان را می‌دهد که فروش بالقوه بیشتری در طول شبانه‌روز انجام شود و از دارایی (مثلاً ماشین یا فضای فروشگاه) بهره‌وری بیشتری کسب گردد. در مقابل، هزینه استهلاک و نگهداری تجهیزات افزایش می‌یابد و همان‌طور که اشاره شد سرمایه‌گذاری اولیه سنگین است. بنابراین نقطه سر‌به‌سر مالی ممکن است دیرتر حاصل شود.

براساس تحقیقات بازار، سهم فروش وندینگ ماشین در فنلاند نسبت به کل خرده‌فروشی بسیار کم است و رشد آن نیز کند بوده است. این بدان معناست که فعلاً کسب‌وکارهای سنتی رقیب (مانند فروشگاه‌های رفاه و سوپرمارکت‌ها) تسلط بازار را حفظ کرده‌اند و وندینگ یک بازار حاشیه‌ای است. از این‌رو درآمد متوسط حاصل از هر دستگاه در فنلاند احتمالاً پایین‌تر از میانگین جهانی است، چرا که استفاده کمتری می‌شود. با این حال، نشانه‌هایی از بهبود دیده می‌شود؛ از جمله تمایل مصرف‌کنندگان به گزینه‌های سالم‌تر در دستگاه‌ها (که حاشیه سود بالاتری دارد) و گسترش سیستم‌های پرداخت غیرنقدی که مصرف را تسهیل کرده است. همچنین پاندمی کرونا نوعی فرهنگ خرید غیرتماسی ایجاد کرد که می‌تواند به نفع ماشین‌های فروش در سال‌های آتی باشد.

یکی از حوزه‌های بسیار سودآور در فنلاند کارواش‌های خودکار است. به دلیل شرایط آب‌وهوایی (زمستان‌های طولانی و برفی که استفاده از نمک و شن باعث کثیف شدن خودروها می‌شود)، تقاضا برای شست‌وشوی خودرو بالاست. یک کارواش اتوماتیک می‌تواند روزانه ده‌ها خودرو را سرویس دهد. هزینه شست‌وشوی هر خودرو در فنلاند ~۱۰-۲۰ یورو است که بخش عمده‌ای از آن سود (پس از کسر هزینه آب، برق و مواد شوینده و استهلاک) به‌شمار می‌رود. اگرچه سرمایه‌گذاری اولیه یک کارواش بزرگ ممکن است صدها هزار یورو باشد، اما در مناطق پرتقاضا این هزینه طی چند سال مستهلک می‌شود. شرکت‌های صاحب جایگاه سوخت معمولاً گزارش می‌دهند که دستگاه‌های کارواششان یکی از سودآورترین بخش‌های کسب‌وکارشان است (زیرا برخلاف فروش بنزین که حاشیه سود اندک دارد، کارواش سود قابل توجهی خلق می‌کند).

در زمینه فروشگاه‌های موادغذایی خودکار (مثل مورد R-kioski Go یا Easy Deli)، هنوز اطلاعات مالی رسمی منتشر نشده است چون این‌ها طرح‌های نسبتاً جدیدی هستند. اما می‌توان برخی شاخص‌ها را حدس زد: حذف حقوق کارکنان در فروشگاه کوچک شاید ماهانه معادل چند هزار یورو صرفه‌جویی باشد. در مقابل هزینه پشتیبانی فنی (اینکه مهندسین نرم‌افزار و تکنسین‌ها سیستم را سرپا نگه دارند) وجود دارد. اگر فروشگاه بتواند فروش کافی داشته باشد (به ویژه در مکان‌های پرتردد)، حاشیه سود نهایی می‌تواند مناسب باشد. ولی اگر تراکم مشتری کم باشد، هزینه ثابت سیستم هوشمند ممکن است سود را بخورد. به همین دلیل تحلیل مکان و تقاضا برای چنین فروشگاه‌هایی حیاتی است.

از منظر گردش مالی کلی در سطح صنعت، آمار دقیقی برای فنلاند در دسترس عموم نیست. اما می‌دانیم مثلاً در بخش وندینگ، عمده درآمد از فروش نوشیدنی‌های برندهای بزرگ تامین می‌شود. شرکت‌های نوشابه‌سازی عملاً مشتریان اصلی اپراتورهای وندینگ هستند و به احتمال زیاد بخشی از درآمدشان را تضمین می‌کنند. بنابراین جریان مالی این بخش ارتباط تنگاتنگی با استراتژی بازاریابی کوکاکولا، پپسی و سایر شرکت‌های نوشیدنی در فنلاند دارد.

یک نکته دیگر، نرخ خرابی و هدررفت در این کسب‌وکارهاست که بر سود اثر می‌گذارد. برای مثال، اگر یک دستگاه خودکار خوراکی خراب شود یا کالایی را نادرست تحویل دهد، باید هزینه تعمیر و شاید جبران خسارت مشتری لحاظ شود. یا در فروش غذای تازه، احتمال هدررفت محصول تاریخ‌گذشته بالاست. استفاده از فناوری می‌تواند این موارد را کاهش دهد (مثلاً سیستم‌های جدید موجودی را به‌دقت رصد می‌کنند تا کالا قبل از انقضا تخفیف بخورد و سریع‌تر فروش رود)، اما به هر حال مقداری اتلاف اجتناب‌ناپذیر است.

با در نظر گرفتن همه موارد فوق، کارشناسان انتظار دارند کسب‌وکارهای خودکار در فنلاند رشد آهسته ولی پیوسته‌ای داشته باشند و سودآوری آن‌ها به مرور بهتر شود. ترکیب افزایش فرهنگ استفاده مردم و بهبود فناوری احتمالاً منجر به آن خواهد شد که عملکرد مالی این کسب‌وکارها در آینده جذاب‌تر گردد. در کوتاه‌مدت، شاید حاشیه سود آنها فوق‌العاده به نظر نرسد، اما در بلندمدت با بلوغ بازار و صرفه‌جویی نسبت به کسب‌وکار سنتی، می‌توانند سود مناسبی نصیب سرمایه‌گذاران کنند.

۵. راهنمای گام‌به‌گام برای راه‌اندازی کسب‌وکار ۲۴ ساعته خودکار در فنلاند

راه‌اندازی یک کسب‌وکار ۲۴ ساعته بدون نیروی انسانی – خواه یک دستگاه فروش خودکار باشد یا فروشگاه کوچک بدون فروشنده – نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و درنظرگرفتن جنبه‌های مختلف است. در ادامه، یک راهنمای گام‌به‌گام از مرحله ایده تا بهره‌برداری چنین کسب‌وکاری در فنلاند ارائه می‌شود:

۱. پژوهش اولیه و بررسی ایده: در ابتدای کار باید به‌طور جامع بازار و ایدهٔ مدنظر را ارزیابی کنید. نوع خدمتی که می‌خواهید ارائه دهید را مشخص نمایید (مثلاً فروش نوشیدنی، ارائه غذای گرم، کارواش، خشکشویی خودکار یا فروشگاه کالای روزمره). سپس بررسی کنید که تقاضا برای این خدمت در منطقه مورد نظر شما چقدر است و آیا الگوی مصرف مردم از آن پشتیبانی می‌کند یا نه. به عنوان مثال، اگر قصد نصب دستگاه فروش تنقلات دارید، مکان‌هایی مثل مراکز آموزشی، ایستگاه‌های حمل‌ونقل یا مجتمع‌های اداری پُرتردد مناسب‌ترند. یا اگر می‌خواهید یک فروشگاه بدون فروشنده ایجاد کنید، مطمئن شوید در شعاع سرویس‌دهی آن، جمعیت کافی به‌خصوص در ساعات غیراداری حضور دارند تا خرید کنند (مثلاً نزدیکی خوابگاه‌های دانشجویی یا مناطق مسکونی پرتراکم). همچنین رقبا را شناسایی کنید: وجود فروشگاه‌های ۲۴ ساعته با پرسنل در همان حوالی می‌تواند بر فروش شما اثر منفی بگذارد. بررسی کنید آیا در فنلاند نمونه مشابه ایده شما وجود دارد و چگونه عمل کرده است. به طور خلاصه، این مرحله شامل مطالعه بازار، نیازسنجی مشتریان و تحلیل رقابتی است. خروجی این گام باید تصمیم آگاهانه نسبت به ادامه پروژه و شکل دقیق آن باشد.

۲. تدوین طرح کسب‌وکار و پیش‌بینی مالی: پس از اعتبارسنجی ایده، باید یک طرح کسب‌وکار (Business Plan) تهیه کنید. در این طرح، جزئیات عملیاتی و مالی کسب‌وکار مشخص می‌شود. مواردی همچون: هزینه‌های خرید یا اجاره دستگاه/تجهیزات، هزینه آماده‌سازی محل (مثلاً لوله‌کشی و برق برای کارواش یا دکور فروشگاه خودکار)، هزینه‌های اخذ مجوز و بیمه، هزینه تأمین موجودی اولیه (کالاهایی که خواهید فروخت)، هزینه‌های جاری (شامل برق، اینترنت، سرویس فنی دوره‌ای، شارژ مجدد کالاها) و در سوی دیگر پیش‌بینی درآمد روزانه/ماهانه بر اساس قیمت‌گذاری و میزان فروش مورد انتظار. همه این ارقام را باید با دقت برآورد کنید. مثلاً اگر قصد راه‌اندازی یک دستگاه فروش قهوه دارید، قیمت دستگاه (فرضاً ۵۰۰۰ یورو) و مواد مصرفی ماهانه را فهرست کنید و برآورد نمایید روزانه چند فنجان قهوه احتمال فروش دارد و با قیمت مثلاً ۲ یورو، ماهیانه چه درآمدی حاصل خواهد شد. از دل این محاسبات متوجه می‌شوید نقطه سربه‌سر کسب‌وکار کجاست (یعنی چه زمانی درآمدها هزینه‌ها را پوشش می‌دهد) و نرخ بازگشت سرمایه شما چقدر خواهد بود. اگر طرح توجیه مالی نداشت – مثلاً سرمایه‌گذاری آن‌قدر بالا و تقاضا آن‌قدر کم است که ممکن است هرگز سودده نشود – در همین مرحله باید در ایده تجدیدنظر کنید. در غیر این صورت، با یک برنامه واقع‌بینانه می‌توانید گام بعدی را بردارید. ضمن این که اگر نیاز به جذب سرمایه یا وام دارید، این طرح کسب‌وکار مستند پشتیبان درخواست شما از سرمایه‌گذار یا بانک خواهد بود.

۳. ثبت کسب‌وکار و رعایت الزامات قانونی: برای فعالیت اقتصادی در فنلاند باید یک شخصیت حقوقی ثبت کنید (مگر اینکه بخواهید در مقیاس خیلی کوچک و به شکل فردی و زیرزمینی کار کنید که اصلاً توصیه نمی‌شود). ساده‌ترین شکل، ثبت یک شرکت به صورت خوداشتغال (toiminimi) یا شرکت با مسئولیت محدود (osakeyhtiö) است. شما باید از طریق سرویس YTJ (یا Suomi.fi) شرکت خود را ثبت کرده و یک شماره کسب‌وکار (Y-tunnus) دریافت کنید. همچنین باید زمینه فعالیت شرکت را مرتبط با نوع کسب‌وکارتان اعلام کنید (مثلاً “خرده‌فروشی خودکار مواد غذایی”). پس از ثبت شرکت، به عضویت در سیستم‌های مالیاتی نیاز است – شامل ثبت نام در مالیات بر ارزش افزوده (VAT) اگر گردش مالی سالانه بیش از ۱۵ هزار یورو خواهد بود، و عضویت در پیش‌پرداخت مالیات برای گزارش درآمد. گام مهم دیگر، اخذ مجوزها و رعایت مقررات تخصصی است. به عنوان نمونه، اگر کار شما فروش مواد غذایی است (حتی از طریق دستگاه)، باید به اداره بهداشت محلی اعلامیه آغاز بهره‌برداری از محل مواد غذایی (ilmoitus elintarvikehuoneistosta) بدهید و احتمالاً بازرسی بهداشتی داشته باشید. یا اگر کارواش باز می‌کنید، نیاز به مجوز زیست‌محیطی از شهرداری جهت دفع فاضلاب دارید. در مورد نصب تجهیزات در فضای عمومی یا ملک اجاره‌ای، گرفتن اجازه از شهرداری یا صاحب ملک ضروری است. همچنین مقررات مربوط به حریم خصوصی را در نظر داشته باشید: اگر فروشگاه بدون فروشنده راه‌اندازی می‌کنید که دوربین در آن مشتریان را دنبال می‌کند، باید تابلو اطلاع‌رسانی از فیلم‌برداری بگذارید و داده‌های تصویری را مطابق قانون حفاظت از داده‌های شخصی (GDPR) مدیریت کنید. در مجموع، این گام شامل تعامل با نهادهای حاکمیتی برای کسب جواز و تضمین انطباق با قانون است. فنلاند بروکراسی شفافی دارد اما باید به دقت فرم‌ها را پر کنید و مدارک لازم را ارائه دهید. در صورت لزوم، مشورت با یک وکیل یا مشاور کسب‌وکار در این مرحله مفید خواهد بود.

۴. تامین تجهیزات، فناوری و زیرساخت: اکنون نوبت عملیاتی کردن ایده و مجهز کردن آن است. بسته به نوع کسب‌وکار، اقدامات زیر را انجام می‌دهید:

• خرید، سفارش یا اجاره دستگاه‌ها و تجهیزات اصلی. برای وندینگ ماشین می‌توانید از تامین‌کنندگان داخلی یا بین‌المللی خرید کنید. برای فروشگاه خودکار ممکن است نیاز به نصب حسگرهای سقفی، دوربین‌ها و درب‌های کنترل دسترسی داشته باشید. فهرستی از همه اقلام مورد نیاز (از دستگاه اصلی گرفته تا لوازم جانبی نظیر سیستم تهویه یا روشنايی) تهیه و آن‌ها را تهیه کنید.
• آماده‌سازی مکان: اگر کسب‌وکار یک دستگاه کوچک است، مکان شما شاید صرفاً یک گوشه در مرکز تجاری باشد؛ ولی اگر فروشگاه یا کارواش است، احتمالاً باید یک ملک یا فضا را اجاره کنید. اطمینان حاصل کنید که دسترسی به برق (و در صورت نیاز آب و فاضلاب) فراهم است. شاید نیاز باشد یک تابلو برق مجزا نصب کنید یا کنتور برق ارتقا یابد تا دستگاه‌ها را پشتیبانی کند. برای اتصال اینترنت (جهت تبادل داده یا پرداخت)، یک اشتراک اینترنت همراه یا خط تلفن تهیه کنید.
• راه‌اندازی سامانه پرداخت: در فنلاند تقریباً همه از کارت بانکی یا موبایل‌پیمنت استفاده می‌کنند. شما باید با یک فراهم‌کننده خدمات پرداخت قرارداد ببندید تا کارت‌خوان یا سامانه پرداخت آنلاین برای کسب‌وکارتان مهیا شود. شرکت‌هایی مثل Nets یا Bambora یا حتی بانک‌های فنلاند چنین خدماتی ارائه می‌دهند. برای اپلیکیشن موبایل نیز می‌توانید از درگاه‌های پرداخت استفاده کنید. اطمینان حاصل کنید سامانه پرداخت شما دریافت غیرنقدی (Cashless) نیز کار کند چون بسیاری ترجیح می‌دهند پول نقد حمل نکنند.
• تست و کالیبراسیون تجهیزات: پس از نصب، زمانی را به تست کامل سیستم‌ها اختصاص دهید. اگر دستگاه فروش است، مطمئن شوید همه دکمه‌ها و انتخاب‌ها کار می‌کند، مبلغ درست کسر می‌شود و کالا صحیح تحویل می‌گردد. اگر فروشگاه هوشمند است، فرآیند ورود با اپلیکیشن، برداشتن کالا و خروج را چندین بار با افراد مختلف امتحان کنید تا خطایی باقی نماند. برای کارواش، چند خودرو را به‌طور آزمایشی بشویید تا تنظیمات فشار آب، دما و ... درست تنظیم شوند. این آزمایش‌ها از بروز مشکلات جدی در زمان شروع رسمی جلوگیری می‌کند.
• تأمین موجودی اولیه و خدمات جانبی: قبل از شروع، دستگاه/فروشگاه را با کالاهایی که قصد فروش دارید شارژ کنید. تامین‌کنندگان عمده (مثلاً شرکت‌های مواد غذایی) را شناسایی و موجودی مناسبی انبار کنید تا دستگاه خالی نماند. همچنین فکر کنید چه خدمات جانبی نیاز دارید: مثلاً قرارداد سرویس دوره‌ای با یک تکنیسین برای تعمیرات احتمالی، یا تهیه قطعات یدکی مصرفی (واشر، فیلتر، پاک‌کننده و غیره). بهتر است از روز اول، برنامه نگهداری پیشگیرانه داشته باشید تا خرابی‌ها به حداقل برسد.

۵. بازاریابی و آموزش مشتریان: پس از آماده شدن همه‌چیز، باید وجود کسب‌وکار جدیدتان را به اطلاع عموم و مشتریان هدف برسانید. یک برنامه بازاریابی تدوین کنید که می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• تبلیغات محلی: اگر در محله یا مجتمع خاصی دستگاه را گذاشته‌اید، با نصب پوستر یا بنر در آن اطراف، مردم را مطلع کنید که مثلاً "دستگاه خودکار قهوه – ۲۴ ساعته – اینجا موجود است". طراحی جذاب و پیام روشن (مثلاً "بدون صف یک قهوه داغ بگیرید!") در جلب توجه موثر است.
• حضور آنلاین: شبکه‌های اجتماعی و گروه‌های محلی را فراموش نکنید. یک صفحه فیس‌بوک یا اینستاگرام برای کسب‌وکار خود بسازید و با تصاویر و ویدیو کوتاه نحوه کار را توضیح دهید. اگر اپلیکیشن دارد (مثل فروشگاه هوشمند)، لینک دانلود و آموزش استفاده را منتشر کنید. می‌توانید در انجمن‌های محلی (مثلاً گروه فیسبوکی محله) اعلام حضور کنید.
• مشوق‌های اولیه: برای ترغیب مردم به امتحان کردن، پیشنهادهای ویژه بدهید. مثلاً "هفته اول افتتاح: با کد XYZ از دستگاه، ۲۰٪ تخفیف بگیرید" یا "اولین شست‌وشوی خودرو رایگان برای ۵ مشتری اول بعد از نیمه‌شب". این مشوق‌ها باعث می‌شود بر کنجکاوی اولیه غلبه کنند و امتحان کنند.
• آموزش و راهنمایی: بسیار مهم است که استفاده از سیستم شما برای همه قابل فهم باشد. حتماً راهنمای مرحله‌به‌مرحله در کنار دستگاه یا ورودی فروشگاه نصب کنید. با زبان ساده و شاید تصاویر یا آیکون‌ها توضیح دهید که مشتری دقیقاً چه باید بکند (مثلاً "۱- کارت خود را بکشید، ۲- کالای موردنظر را انتخاب کنید، ۳- دکمه سبز را فشار دهید"). در صورت نیاز، راهنمای چندزبانه (فنلاندی، سوئدی، انگلیسی) تهیه کنید چون مخاطبان متنوع‌اند. اگر اپلیکیشن موبایل دارید که ابتدا باید نصب شود، حتماً یک QR-code برای دانلود سریع بگذارید و تاکید کنید که روند ثبت‌نام ساده است.
• خدمت به مشتری: حتی اگر فروشنده‌ای در کار نیست، باید راه ارتباطی برای حل مشکلات مشتریان داشته باشید. مثلاً یک شماره تلفن پشتیبانی ۲۴ ساعته یا حداقل ساعات اداری اعلام کنید که اگر کسی پول از حسابش کسر شد اما کالایی نگرفت، یا دستگاه خطا داد، بتواند تماس بگیرد و راهنمایی/جبران خسارت شود. این کار اعتماد مشتریان را جلب می‌کند و نگرانی از "بی‌صاحب بودن" کسب‌وکار را کاهش می‌دهد.

۶. راه‌اندازی نرم (Soft Launch) و نظارت مداوم: توصیه می‌شود به جای یک افتتاحیه پر سروصدا از روز اول، ابتدا یک دوره آزمایشی چند روزه یا یکی دو هفته‌ای داشته باشید. در این مدت، عملکرد سیستم را به دقت زیر نظر بگیرید، بازخوردهای مشتریان اولیه را جمع‌آوری کنید و هر مشکلی را سریعا برطرف نمایید. شاید متوجه شوید مثلاً یک کالای خاص فروش نمی‌رود و بهتر است جایگزین شود، یا مثلاً در ساعات انتهایی شب تقاضا بیشتر از انتظارتان است و باید دفعات شارژ را افزایش دهید. این تنظیمات در دوره soft launch آسان‌تر است چون توقع زیادی ایجاد نشده و می‌توانید بی‌نقص‌تر ظاهر شوید. پس از اطمینان نسبی، می‌توانید افتتاحیه رسمی یا تبلیغات گسترده‌تر را آغاز کنید.

۷. عملیات روزمره و رشد کسب‌وکار: پس از شروع به کار رسمی، مدیریت صحیح عملیات روزمره ضامن بقای کسب‌وکار شماست. حتی کسب‌وکار "خودگردان" هم به نظارت انسانی منظم نیاز دارد. برای مثال، یک روال تعیین کنید که روزانه یا هفتگی دستگاه‌ها را بازدید کرده و اقلام را شارژ یا تمیز کنید. موجودی انبارتان را کنترل کنید تا کالاهای پرفروش تمام نشوند. به داده‌های فروش نگاه کنید – دستگاه‌های جدید معمولاً امکان گزارش‌گیری دارند – و از این داده‌ها برای بهینه‌سازی استفاده نمایید (مثلاً قیمت برخی اقلام را اگر خیلی کند فروش می‌روند کاهش دهید یا محصولاتی که محبوب‌اند بیشتر تامین کنید). همچنین هزینه‌ها را پایش کنید؛ مثلاً اگر قبض برق خیلی بالا آمد شاید لازم باشد تنظیمات بهینه‌سازی انرژی انجام دهید. حتماً پس از چند ماه عملکرد، یک ارزیابی مالی دوباره انجام دهید تا ببینید طبق پیش‌بینی حرکت می‌کنید یا نیاز به تغییراتی وجود دارد. در صورت رضایت‌بخش بودن نتایج، می‌توانید به فکر توسعه بیفتید: شاید افزودن دستگاه‌های بیشتر در مکان‌های دیگر یا گسترش انواع خدمات (مثلاً کنار دستگاه تنقلات، یک دستگاه قهوه هم بگذارید). البته توسعه را مرحله‌ای انجام دهید و مطمئن شوید زیرساخت پشتیبانی آن (تامین کالا، سرمایه در گردش، پشتیبانی فنی) را دارید. نکته دیگر، به‌روز بودن با فناوری‌های جدید است؛ این حوزه سریع پیشرفت می‌کند و رقبا ممکن است نوآوری‌هایی معرفی کنند. سعی کنید از ترندهای جدید مطلع باشید (مثلاً پرداخت با کیف پول دیجیتال، یا افزودن قابلیت تشخیص چهره برای احراز هویت سریع‌تر) و در صورت امکان در کسب‌وکار خود پیاده نمایید تا مزیت رقابتی را حفظ کنید.

پیروی از این گام‌ها شانس موفقیت کسب‌وکار نوپای شما را افزایش می‌دهد. البته هر ایده شرایط خاص خود را دارد و ممکن است ترتیب یا جزئیات این مراحل کمی تفاوت کند، اما در کل چارچوب فوق در فنلاند برای اکثر انواع کسب‌وکارهای ۲۴ ساعته خودکار قابل‌استفاده است. به یاد داشته باشید که صبر و پشتکار در این مسیر اهمیت دارد؛ ممکن است در ابتدا استقبال کمتری ببینید یا با اشکالات فنی غافلگیرکننده‌ای روبه‌رو شوید، اما با پشتکار و اصلاح مستمر می‌توانید به مسیر سودآوری و رشد بازگردید.

۶. نتیجه‌گیری و توصیه‌ها

جمع‌بندی: کسب‌وکارهای فیزیکی ۲۴ ساعته بدون نیروی انسانی نمایانگر تلفیق خلاقیت کارآفرینانه با پیشرفت فناوری هستند. این کسب‌وکارها از فروش نوشیدنی و غذا گرفته تا خدمات خودرویی و بانکی، شیوه‌ی ارائه خدمات را متحول کرده و دسترسی همیشگی و بدون وقفه را برای مشتریان فراهم نموده‌اند. بررسی تاریخچه نشان داد که هرچند مفاهیم اولیهٔ فروش خودکار بیش از یک قرن قدمت دارند، اما در دو دهه اخیر با ظهور فناوری‌های دیجیتال، این حوزه جان تازه‌ای گرفته است. تجربه کشورهایی مانند ژاپن، ایالات متحده و سوئد نشان داد که پذیرش اجتماعی و زیرساخت فناوری دو رکن اساسی در موفقیت این کسب‌وکارها هستند. در اروپا روند رشد تدام یافته و در فنلاند نیز علیرغم شروع محتاطانه، اکنون نمونه‌های موفقی از خدمات خودکار (نظیر Easy Deli Neste و R-kioski Go) فعال‌اند که پتانسیل گسترش را آشکار کرده‌اند.

مزایا و پتانسیل‌ها: از دید فعالان اقتصادی، مدل کسب‌وکار بدون نیروی انسانی فرصت‌هایی جذاب به همراه دارد. کاهش هزینه‌های عملیاتی (خصوصاً هزینه پرسنل)، افزایش ساعات فروش (شبانه‌روزی شدن)، ارتقای تصویر نوآورانه برند و امکان مقیاس‌پذیری سریع از جمله این مزایا است. از دید مشتریان نیز این خدمات ارزشمندند: دسترسی در هر زمان، سرعت بالا، عدم نیاز به انتظار در صف، و در شرایط فعلی حتی کاهش تماس انسانی (که از جنبه بهداشتی مهم است). مطالعه موردی فنلاند نشان داد حتی در کشوری با جمعیت نسبتاً کم، این کسب‌وکارها می‌توانند خلأهایی را پر کنند – مانند ارائه سرویس در ساعات تعطیلی فروشگاه‌های معمول یا در مکان‌هایی که دسترسی به فروشگاه سنتی دشوار است. روندهای جهانی (نظیر عادت نسل جوان به خدمات سلف‌سرویس، و یا توسعه اینترنت اشیا) حاکی از آن است که بازار این حوزه در سال‌های آینده رشد بیشتری خواهد کرد. برای مثال، انتظار می‌رود استفاده از هوش مصنوعی در مدیریت موجودی و شخصی‌سازی پیشنهادها، یا بهره‌گیری از ربات‌های خودگردان برای تکمیل برخی وظایف (مثل جابجایی کالا یا نظافت خودکار محیط فروشگاه) فراگیرتر شود که همه به تقویت مدل بدون نیروی انسانی کمک می‌کند.

چالش‌ها: در کنار مزایا، نباید چالش‌ها را از نظر دور داشت. نبود نیروی انسانی مستلزم اتکا صد درصدی به ماشین‌آلات و فناوری است؛ لذا هر گونه خرابی یا اختلال مستقیماً کسب‌وکار را متوقف می‌کند. این ضرورت سرمایه‌گذاری مداوم در نگهداری و به‌روزرسانی را ایجاب می‌کند. همچنین فضای رقابتی نیز مطرح است – اگر ایده شما موفق باشد، دیر یا زود رقبا (چه کسب‌وکار سنتی با تطبیق خود، چه تازه‌واردان) به میدان خواهند آمد. بنابراین حفظ مزیت و مقیاس‌دهی سریع مهم است. از بعد مالی هم ذکر شد که دوره بازگشت سرمایه ممکن است طولانی‌تر از کسب‌وکارهای معمولی باشد و نیاز به صبر و مدیریت جریان نقدی دارد.

توصیه‌ها برای کارآفرینان: با توجه به مباحث طرح‌شده، برای علاقه‌مندان به راه‌اندازی چنین کسب‌وکارهایی چند توصیه‌ی کلیدی ارائه می‌شود:

• با مقیاس کوچک شروع کنید: حتی اگر چشم‌انداز بزرگی در سر دارید، توصیه می‌شود ابتدا در ابعاد کوچک‌تر (مثلاً یک یا دو دستگاه در بهترین مکان‌ها) شروع کنید تا بازار را محک بزنید و تجربه کسب کنید. پس از اثبات مدل کسب‌وکار، مقیاس را افزایش دهید.
• انتخاب موقعیت و محصول مناسب: موفقیت تا حد زیادی به این بستگی دارد که چه چیزی را کجا عرضه کنید. سعی کنید ترکیب محصول-مکان شما دارای مزیت رقابتی باشد. مثلاً ارائه تنقلات سالم در نزدیکی یک باشگاه ورزشی ۲۴ ساعته، یا نصب یک کیوسک خودکار مواد غذایی در محله‌ای که سوپرمارکت شبانه ندارد.
• توجه کامل به تجربه مشتری: طراحی دستگاه یا فروشگاه را تا حد امکان کاربرپسند کنید. هر مرحله‌ی اضافی یا پیچیدگی می‌تواند برخی مشتریان را منصرف کند. سادگی و وضوح در رابط کاربری و روند خرید بسیار مهم است. همچنین کانال‌های ارتباطی را باز بگذارید تا مشتریان احساس نکنند در صورت مشکل، رها شده‌اند.
• رعایت سخت‌گیرانه استانداردها: در کسب‌وکار بدون پرسنل، اعتمادسازی سخت‌تر ولی شکننده‌تر است. یک اشتباه (مثل فروش محصول تاریخ‌گذشته یا خراب) می‌تواند مشتری را برای همیشه فراری دهد زیرا کسی نیست که حضوری دلجویی کند. بنابراین بیش از حد معمول مراقب کیفیت و ایمنی باشید. همان‌طور که قوانین هم الزام کرده، استانداردهای بهداشتی و کیفی را کاملاً رعایت کنید.
• نوآوری و تطبیق‌پذیری: این حوزه در حال تحول دائم است. سعی کنید همیشه از فناوری‌های جدید باخبر باشید و در صورت مفید بودن، آن‌ها را به سیستم خود اضافه کنید. همچنین بازخورد مشتریان را مرتب جمع‌آوری کنید – شاید خواسته یا مشکلی داشته باشند که با تغییر کوچکی قابل رفع باشد و به بهبود عملکرد بینجامد.
• شبکه‌سازی و الگوگیری: با سایر کارآفرینان این حوزه (در فنلاند یا حتی کشورهای دیگر) ارتباط برقرار کنید و از تجاربشان بیاموزید. شرکت در نمایشگاه‌ها یا رویدادهای استارتاپی مرتبط با Retail Tech و Automation می‌تواند ایده‌های خوبی به شما بدهد و یا شریک‌های فناوری مناسبی معرفی کند. مثلاً استفاده از یک پلتفرم نرم‌افزاری آماده برای مدیریت وندینگ به جای اختراع همه‌چیز از صفر، ممکن است هزینه و زمان را کاهش دهد.
• سنجه‌های عملکرد را پایش کنید: از همان ابتدا KPIs (شاخص‌های کلیدی عملکرد) برای خود تعریف کنید – مانند تعداد تراکنش روزانه، متوسط فروش هر مشتری، درصد زمان خرابی دستگاه، و ... . این ارقام را پیگیری کنید و اگر در یک یا چند مورد پایین‌تر از انتظار هستید، ریشه‌یابی کرده و اقدام اصلاحی انجام دهید.

در پایان، چشم‌انداز کسب‌وکارهای خودکار ۲۴ ساعته در فنلاند روشن به نظر می‌رسد. هرچند راه‌اندازی چنین کسب‌وکارهایی چالش برانگیز است، اما برای کارآفرینانی که دید بلندمدت، انضباط در اجرا و اشتیاق به فناوری دارند فرصت‌های قابل توجهی در بازار ارائه می‌کند. با توجه به سبک زندگی مدرن و تمایل روزافزون مصرف‌کنندگان به سرعت و راحتی، به احتمال زیاد سهم خدمات بدون نیروی انسانی در سال‌های آتی افزایش می‌یابد. توصیه نهایی برای علاقه‌مندان این است که با چشمانی باز و آمادگی مواجهه با پیچیدگی‌ها وارد این عرصه شوند و از تجربه‌های موجود (چه در داخل کشور و چه بین‌المللی) بهره بگیرند. بدین ترتیب، آن‌ها می‌توانند از نخستین موج‌سواران این تغییر باشند و از مزایای پیشتاز بودن در بازار بهره‌مند شوند.

منابع

1. Britannica, "Vending Machine" (Vending machine | History, Uses & Benefits | Britannica Money).
2. Britannica, "Vending Machine" (Vending machine | History, Uses & Benefits | Britannica Money).
3. Wikipedia: "Unmanned Store (Unmanned store - Wikipedia).
4. Guardian News, "Amazon's first checkout-free store opens (2018)" (Amazon's first checkout-free grocery store opens on Monday | Retail industry | The Guardian).
5. Business Insider, "Sweden's unmanned convenience store" (2016) (Sweden's Unmanned Convenience Store - Business Insider)
6. Oomi Travel, "8 Facts About Vending Machines in Japan" (8 Facts About Vending Machines in Japan - Oomi).
7. Reuters, "Fresh pizza vending machine in Rome" (Fresh pizza vending machine prompts curiosity and horror in Rome | Reuters).
8. Neste Press Release (2020), "Europe’s first RFID-based self-service store" (Neste opens Europe’s first RFID-based self-service store in Finland – purchases can be scanned through a shopping bag)
9. R-kioski Press Release (2021), "First unmanned kiosk in Helsinki" (R-kioski avaa ensimmäisen miehittämättömän kioskin Helsingin Viikkiin / R-kioski)
10. 6Wresearch, "Finland Vending Machines Market Overview" (Finland Vending machines Market (2025-2031) | Trends, Outlook & Forecast).
11. Euromonitor Report (2024), "Vending in Finland – Key Findings" (Retail in Finland - Research and Markets).
12. 6Wresearch, "Finland Vending Machines – Regulations" (Finland Vending machines Market (2025-2031) | Trends, Outlook & Forecast).
13. Neste Press Release (2020) (Neste opens Europe’s first RFID-based self-service store in Finland – purchases can be scanned through a shopping bag).
14. Reportlinker Dataset (2023), "Automatic Vending in Finland – Volume" (Automatic Goods-Vending Machines Market Size Volume in Finland).
15. FENTEC Blog (2025), "Smart Vending 24/7" (EN – FENTEC | Creating success with smart vending solutions).