ارزش‌یابی یا ارزیابی؟!

ارزش اگر بخواهد مقوله‌ای قابل ارزیابی باشد، باید دارای یک حد آستانه و معیاری برای سنجش باشد. این معیار حتی اگر نخواهد کلی و مطلق باشد، باید بتواند چیزی را در فضای موضوع قابل سنجش تعریف کند. پیش از بررسی امکان چنین سنجشی باید در نظر بگیریم که ما در مورد مقوله‌ها و مفاهیم، ارزش‌گذاری می‌کنیم و نه ارزش‌یابی! و به طور ریشه‌ای عبارت نخست ما را به مفهومی نسبی هدایت می‌کند. پس ارزش، به خودی خود مقوله‌ای نسبی است.

این را به صورت یک ادعا بپذیرید تا در آینده کمی بیشتر ورزش دهم.

بنابراین در ادامه بحث ارزیابی و سنجش مهارت‌های فکرپروری باید بگویم که کار ما در این‌جا یک فرایند ارزیابی است و نه ارزش‌گذاری.

اما ارزیابی به چه معنا و ارزیابی از چه؟

یک کلاس فرضی را در نظر بگیرید و برای آن دوره‌ای آموزشی تعریف کنید. هم آموزگار و هم اولیاء دانش‌آموزان ( در مورد خود دانش‌آموزان تردید دارم) مشتاق هستند که پس از یک دوره آموزشی، نتایج حاصل از آن تدریس را مورد ارزیابی قرار دهند؛ یا مورد ارزیابی قرار گیرد.

اگر آموزگار بخواهد عملکرد و خروجی دوره بر روی دانش‌آموزانش را مورد ارزیابی قرار دهد، مطلب جدیدی نیست؛ اما فرض کنید یکی از اولیاء خود مربی کلاسی مشابه در مدرسه‌ای رقیب باشد. حال آن‌چه در این ارزیابی بیشتر و بارزتر قد علم می‌کند، نگاه ارزیابانه مربی دوم به تدریس مربی نخست است. درواقع، فرایند ارزیابی در این‌جا خودش موضوعی برای ارزیابی نفر دوم قرار می‌گیرد.

حال فرض کنید این ارزیابی دچار چالش شده و نیاز به داوری از سوی فرد سومی احساس شود. در این‌جا ارزیابی مورد نظر وارد حوزه‌ی سومی به نام ارزیابی معیارهای ارزیابی خواهد شد که به نوعی یک تحقیق بنیادی محسوب می‌شود.

در حقیقت، اصل معنای ارزیابی از همین‌جا شروع به تعریف خواهد کرد و سپس با حرکت به عقب برای دو ارزیابی پیشین، معنای قابل قبولی فراهم می‌کند.

به نظرم بزرگ‌ترین چالش و مسئله درست در همین نقطه شکل خواهد گرفت.

چه چالشی؟

چالشی از نوع هم‌اندیشی و اشتراک نظر!

نقدی که هر رویکرد تحول‌گرا به سیستم‌های سنتی و متمرکز دارد، در این چالش به روشنی خود را نشان می‌دهد و محل جدایی رویکردها در تعریف ارزیابی و ملاک‌های آن است که باید به صورت بنیادی بررسی شود.

به نظرتان اگر یک سیستم و ایده نوگرایانه همانند ایده فلسفه یا فکرپروری برای کودکان، با همان معیارهای قدیمی خود را مورد ارزیابی قرار دهد، می‌تواند ادعای نو بودن کند؟

یک پاسخ کوتاه این که: خیر! اما باید کمی بیشتر و دقیق‌تر آن را باز کنیم...