چرا محتوای کتاب روی ظاهر چاپی آن تاثیر می‌گذارد؟
وقتی می‌گویند کتاب‌ها را از روی جلد نباید قضاوت کرد، به اینجایش فکر نکرده بودند که هر کدام از ژانرهای کتاب‌ها از یک ظاهر و ویژگی‌های چاپی تبعیت می‌کنند.
شاید در نگاه اول هم برای شما مشخص نباشد و شاید تا به حال به این فکر نکرده بودید که محتوای کتاب‌ها روی ظاهر آنها هم تاثیرگذار است، اما به صورت معمول کتاب‌های هم‌ژانر، یک چارچوب مشترک برای ظاهر خود دارند.
در این مطلب اول سراغ انواع دسته‌بندی موضوعی کتاب‌ها رفتیم و بعد مروری به دلایلی داشتیم که می‌تواند روی ظاهر و ویژگی‌های چاپی کتاب‌ها موثر باشد.
وقتی از «ظاهر کتاب» حرف می‌زنیم، از چه حرف می‌زنیم؟
طراحی جلد کتاب‌ها می‌تواند و باید با هم متفاوت باشد، اما ظاهر کتاب، ماجرای دیگری دارد.
منظور از ظاهر کتاب، جنس کاغذ، قطع و اندازه، نوع صحافی، نوع جلد و تمام خدماتی چاپی است که روی کتاب‌ها انجام می‌شود.
به این دقت کرده بودید که تمام کتاب‌های عکس و یا دفترچه‌های کاتالوگی معرفی محصول کاغذ گلاسه دارند؟ یا مثلا کتاب‌های کودک همه در قطع‌های پهن و با صحافی مفتولی منتشر می‌شوند؟
نمونه زیاد است، اما به‌صورت کلی ظاهر کتاب‌ها از محتوای آنها و نوع کتاب تاثیر می‌گیرند.
دسته‌بندی موضوعی کتاب‌ها
فرنگی‌ها در ساده‌ترین تقسیم بندی موضوعی کتاب، چهار یا پنج دسته را معرفی می‌کنند:
- افسانه
- نمایشنامه
- داستان‌های عامیانه یا کلاسیک
- کتاب‌های شعر
- کتاب‌های غیر داستانی
البته این دسته بندی خیلی کلی است و می‌تواند به دسته‌های کوچک‌تر هم تقسیم شود.
کتاب‌های غیر داستانی
مثلا کتاب‌های غیر داستانی یعنی کتاب‌هایی مثل کتاب‌های فلسفی، تاریخی، خودپروری، روانشناسی و مهمتر از همه، کتاب‌های آموزشی. از کتاب‌های مدرسه گرفته تا کتاب‌های آشپزی و دانشگاهی و کتاب‌های آموزش زبان انگلیسی، همه بخشی از کتاب‌های آموزشی به حساب می‌آیند.
جلد این کتاب‌ها، معمولا ویژگی‌های چاپی خاصی ندارد. طراحان گرافیک و تصویرگان معمولا تلاش می‌کنند طرح‌های خلاقانه‌ای برای آنها انتخاب کنند تا مخاطبان جذب آنها شوند. البته کتاب‌های غیر داستانی شرایط متنوعی دارند. برخی از این کتاب‌ها تجملی و پرزرق و برق‌اند و بعضی از آنها ظاهر ساده‌ای دارند.
مثلا برخی کتاب‌های آموزشی در قطع‌های رحلی به چاپ می رسند، برگ‌های داخلی آنها رنگی است و جنس کاغذشان از گلاسه است. در حالی که کتاب‌های آموزشی دیگر تنها چاپ دو رنگ یا تک رنگ دارند و ویژگی چاپی بارز دیگری در آنها استفاده نشده است.
کتاب‌های شعر
تقریبا همه با کتاب‌های شعر و ظاهر آنها آشنایی دارند؛ مخصوصا ما ایرانی‌ها که همه فال حافظ می‌گیریم و برای وزن و نظم شعر اهمیت بیشتری قائلیم. طرح روی جلد این کتاب‌ها هم معمولا مثل کتاب‌های غیر داستانی، توسط طراح به تصویر کشیده می‌شود. البته جلد کتاب‌های شعر، تا حدود زیادی به محتوا و نوع شعری که در آنها نوشته شده برمی‌گردد.
مجموعه شعرها معمولا چاپ ساده‌ای دارند، با قطع وزیری و با جلد شومیز منتشر می‌شوند و عمده تلاش ناشرها برای جذب مخاطب از طریق طرح روی جلد است. این کتاب‌ها معمولا ویژگی‌های چاپی بیشتری مانند UV یا ضرب‌کوبی هم ندارند.
از طرف دیگر، مجموعه‌های شعر قدیمی‌تر و خصوصا دیوان‌های اشعار شاعران کهن مثل حافظ و سعدی و فردوسی و مولانا و… همگی در اشکال متنوع به چاپ می‌رسند. بسیاری از آنها یک کالای لوکس و اهدایی تلقی می شوند و در ویژگی‌های چاپی مختلف با هم رقابت می‌کنند. از استفاده از کاغذ عطری گرفته تا دوررنگ و تصویرسازی و انتشار مینیاتورهای قدیمی از نمونه خدمات چاپ تجملی برای کتاب‌های شعر است.
جلد کتاب‌های نمایشنامه هم به خاطر ماهیت کلاسیک و ادبی‌شان، ساده و شکیل طراحی می‌شود.
رمان‌ها و کتاب‌های داستانی
در نهایت وقتی از کتاب حرف می‌زنیم، کسی نیست که به کتاب داستان های قطور و چند جلدی یا همان رمان‌ها فکر نکند. رمان‌ها و کتاب‌های داستان هر ساله در تیراژ بالا به فروش می‌روند و هر ژانر ادبی و داستانی هم طرفدارهای خاص خودش را دارد.
البته هر کتابی موافق و مخالفانی دارد اما گستره محبوبیت و بازار چاپ و فروش کتاب‌های داستانی با مثلا کتاب‌های آشپزی قابل مقایسه نیست.
هر ژانر طرفدارهای پروپاقرصی دارد و برای جلب نظر آنها از هر ابزاری باید استفاده کرد. اینجاست که ویژگی‌های چاپی وارد می‌شوند و نقش مهمی ایفا می‌کنند. در نهایت کار طراحان کتاب به تصویرگری روی جلد ختم نمی‌شود.
در کتاب‌ها و خصوصا مجموعه کتاب‌های فانتزی، هدف «طراحی محصول» است. هر انتشارات و موسسه چاپی هم تلاش دارد با افزودن ویژگی‌های چاپی جذاب‌تر بهتر بتواند مخاطبان سخت‌گیرش را سمت خود بکشاند.
چه ویژگی‌های چاپی روی کتاب‌ها اعمال می‌شود؟
حالا که صنعت چاپ رشد خیلی بیشتری پیدا کرده و فناوری و ماشین‌آلات چاپی بیشتر در دسترس هستند، کتاب‌ها می‌توانند ظاهر خیلی متفاوتی نسبت به 50 سال پیش خود داشته باشند.
فناوری‌های بین‌المللی مخصوص کشورهای دیگر نیست و در ایران هم صنعت چاپ رشد و توسعه خیلی سریعی داشته است. همین بس که ایران جایگاه پانزدهم را در بین کشورهای فعال در زمینه چاپ دارد.
اما دقیقا چه ویژگی‌هایی یک کتاب را می‌تواند «به لحاظ ظاهری» از کتاب‌های دیگر متمایز کند؟
بیایید نگاهی بیندازیم به خدمات چاپی رایج کتاب‌ها:
- انواع ضرب کوبی
- انواع UV
- برجسته‌سازی
- دور رنگ
- آستر بدرقه
- کاور
- جعبه
- ترمو داغی
هر کدام از این ویژگی‌ها مزایا و مشکلات مخصوص خودشان را دارند و به شکل متفاوتی روی کتاب‌ها اعمال می‌شوند. همه این ویژگی‌ها را در پست‌های دیگر توضیح داده‌ایم.
اما برگردیم به سوال اصلی که باید به آن پاسخ می‌دادیم:
چرا محتوای کتاب‌ها روی ظاهر چاپی آنها تاثیر می‌گذارد؟
1- حجم کتاب
یکی از اصلی‌ترین دلایل اثرگذار حجم کتاب است. مثلا کتاب‌های کودک به صورت مشخص حجم کمتری نسبت به کتاب‌های بزرگسال و رمان‌ها دارد. بنابراین به جای صحافی‌های پیچیده‌تر مثل چسب و دوخت، از صحافی مفتولی برای نگه‌داشتن برگه‌های کتاب کودک کنار هم استفاده می‌شود.
2- تصاویر
همین کتاب‌های کودک تصویرگری‌های زیادی هم دارند و برای جذب بچه‌ها باید چاپ چند رنگ داشته باشند. این تصویرها نیاز دارند واضح و مشخص باشند، بنابراین قطع کتاب را هم تحت تاثیر قرار می‌دهند و آن را به شکل و ظاهری که همه با آن آشنا هستیم بدل می‌کنند.
تصاویر روی تعیین جنس کاغذ هم موثر است. تمام کتاب‌های مجموعه عکس، کاتالوگ‌های معرفی محصول و گاهی حتی مجله‌ها که عکس‌ها را در اندازه‌های بزرگ منتشر می‌کنند، کاغذ گلاسه دارند. گلاسه با انعکاس نور، جزئیات تصویر را بهتر نمایش می‌دهد، به همین دلیل است که در چاپ کتاب‌های مصور از گلاسه استفاده می‌شود.
3- تعداد
مجموعه کتاب‌ها معمولا ظاهری مشابه هم دارند. در یک قطع و با یک ظاهر چاپی به چاپ می‌رسند. طرح روی جلد آنها هم نه تنها مشابه است، بلکه حتی گاهی همه آنها در کنار هم، یک تصویر را تکمیل می‌کنند. وقتی یک مجموعه کتاب بخواهند کنار هم قرار بگیرند، معمولا در قالب جعبه و پک به فروش می‌رسند که طراحی خود این پک‌ها ماجرای دیگری دارد.
4- کارکرد استفاده
شاید خیلی به این مسئله توجه نکرده باشید، اما کتاب‌های درسی و آموزشی باکیفیت معمولا از کاغذ شاموا استفاده می‌کنند. نوشتن روی این کاغذ راحت‌تر از انواع دیگر کاغذ است و نوشته‌ها را هم بهتر نمایش می‌دهد.
گاهی همین کتاب‌های آموزشی با صحافی‌های سیمی منتشر می‌شوند که استفاده از آنها را برای کاربران راحت‌تر کنند. اگر هم این ناشران این کتاب‌ها، آنها را سیمی منتشر نکنند، خود شما برای استفاده راحت‌تر نوع صحافی آنها را تغییر می‌دهید و سیمی‌اش می‌کنید.
5- قطع
هرچقدر یک کتاب قطورتر باشد، تولید آن هم بیشتر تحت تاثیر قرار می‌گیرد. کتاب‌های قطور را عمدتا با جلد سخت و گالینگور تولید می‌کنند. برخی از چاپخانه‌ها و انتشارات‌ها هم از کاور استفاده می‌کنند که داخل جلد تا می‌شود و به عنوان روکشی محافظ جلوی آسیب به کتاب را می‌گیرد.
مزایای کاور کتاب‌ها به همینجا ختم نمی‌شود. از آنجایی که برای بسیاری از چاپخانه‌ها تزئین و طراحی جلد گالینگور سخت است، آنها طرح جلد مورد نظر خود را روی کاور اعمال می‌کنند تا جای خالی تزئین کتاب تا حدی پر شود.
هر چند دیگر به کمک ماشین‌آلات مدرن و به روز دیگر چنین مشکلی وجود ندارد و می‌توان تصویر روی جلد را هم روی گالینگور و هم روی کاور هر دو به یک کیفیت به چاپ رساند.
6- مخاطب
جدا از کتاب‌های کودک یا مجموعه عکس‌ها و کتاب‌های درسی که با توجه به مخاطب خود، ظاهر متفاوتی پیدا می‌کردند، می‌توان کتاب‌های نفیس را هم مثال زد. برخی از کتاب‌ها تنها به هدف اهدای هدیه تولید می‌شوند تا در پک‌ها و بسته‌های اهدایی سازمان‌ها و مناسبت‌ها استفاده شوند. این کتاب‌ها می‌توانند ظاهری مجلل و نفیس داشته باشند و بیشتر به عنوان ابزار تزئینی و دکوری در نظر گرفته شوند تا کاربردی.
کیفیت چاپ در چاپخانه جنگل
باز هم می‌شود از دلایلی نام برد که محتوای کتاب‌ها روی ظاهرشان تاثیرگذار باشد. اما به صورت کلی کیفیت چاپ هر کتاب اولین چیزی است که نظر مخاطب را به خودش جلب می‌کند. کتاب‌هایی که به لحاظ رنگ، اندازه، طراحی و خدمات چاپی متفاوت‌تر از بقیه باشند، بیشتر در قفسه‌های کتابفروشی خودنمایی می‌کنند و نه تنها باعث جلب نظر مخاطبان می‌شوند بلکه به کتاب‌ها اعتبار هم می بخشند.
کیفیت کتاب‌هایی که در چاپخانه جنگل تولید می‌شوند هم با باقی کتاب‌ها فرق دارد. این تفاوت کیفیت را هم می‌توانید در تولیدات این چاپخانه و خروجی چاپخانه‌های دیگر در سطح کشور مقایسه کنید.
چاپخانه جنگل به لحاظ تعداد دستگاه و گستردگی کل فضای چاپ و صحافی رتبه یک را در کشور دارد و سالهاست از متخصصان و کارشناسان چاپ کمک گرفته تا به بهترین دانش و فن چاپ دسترسی داشته باشد. دستگاه‌های چاپ جنگل از نظر به‌روز و مجهز بودن با استانداردهای بین‌المللی برابری می‌کند و این فقط نظر ما نیست.
جنگل علاوه بر مشتریان عمده خصوصی و دولتی خود، با انتشارات مختلف خارج از ایران هم همکاری می‌کند و از آنها سفارش چاپ می‌گیرد. چاپخانه جنگل تا به امروز به بیشتر از 20 کشور صادرات کتاب داشته و از آنها سفارش چاپ دریافت کرده است.
محصولات جنگل به کتاب محدود نمی‌شود و این چاپخانه قرآن، سررسید، تقویم، دفتر، کاتالوگ، بروشور، مجله و محصولات چاپی متنوع دیگر هم تولید می‌کند.
اگر صاحب کسب‌وکاری هستید که نیاز دارد محصولات تبلیغاتی خود را چاپ کند، یا برای انتشارات و مجله خود به دنبال چاپخانه معتبری هستید یا صرفا می‌خواهید به تنهایی اثر ادبی یا هنری خود را در قالب کتاب منتشر کنید، سری به سایت چاپخانه جنگل بزنید و از شرایط ثبت سفارش ما باخبر شوید.
مطلبی دیگر از این انتشارات
کتاب را از روی جلد قضاوت کنیم
مطلبی دیگر از این انتشارات
جلد شومیز: از میدان جنگ تا کتابخانه
مطلبی دیگر از این انتشارات
محصولات مجموعه چاپخانه جنگل