فتنه دجال از نگاه اسلام

بسم الله الرحمن الرحیم

امروز که پیش از پیش موضوعات آخر الزمانی در تمام دنیا مورد توجه خاص و عام قرار گرفته است به خصوص با توجه به تبلیغات رسانه ای از جمله فیلم ها و داستان ها و .... با این موضوع که اخیرا روز به روز بر تعداد آن ها افزوده میشود نوشتن این مقاله و آشنایی با برخی موضوعات در ارتباط با آخرالزمان است که به صورت تحریف شده از سوی غرب به آن میپردازند .

موضوعی مربوط به فتنه دجال یا ضد مسیح (به انگلیسی:Antichrist) می باشد که این روز ها بسیار به آن پرداخته میشود و زمزمه ظهور و وقوع آن به گوش میرسد .

فتنه دجال یا ضدمسیح :

ابتدا باید عارض باشیم که برای بررسی این موضوع باید بدانیم که فتنه چیست و چه معنایی دارد ؛ "فتنه" یک کلمه عربی است و به معنی آزمون و آزمایش بسیار بزرگ یا به اصطلاح آشوب و غوغای سخت است .

اما اهمیت فتنه های دجال :

دجال به عنوان سخت ترین و بزرگ ترین فتنه در طول تاریخ که از زمان حضرت آدم تا به امروز هیچ فتنه ای به بزرگی این فتنه نبوده و نخواهد بود . چنان که در روایت نبوی از پیامبر اکرم (ص) که میفرمایند :«هر کس خروج مهدی را منکر شود به آنچه بر محمّد نازل گشته، کافر شده است و هر کس نزول عیسی را منکر شود کافر شده و هر کس خروج دجّال را انکار کند، کافر شده است»

این روایت ها و روایت های مشابه دیگر مانند روایت صحیحی از پیامبر اکرم در کتاب صحیح «ترمذى» که فرمودند : «هر پیامبرى بعد از نوح قوم خود را از فتنه دجال بر حذر داشت، من نیز شما را بر حذر مى دارم!». نشان دهنده بزرگی و سختی این فتنه می باشد.

حال بیایم این فتنه را بیشتر بررسی کنیم :

کلمه "دجال" در عربی بر وزن فعال و یکی از صیغه های مبالغه است . خود کلمه دجال از کلمه های زیادی میتواند گرفته شده باشد که معانی مختلفی در زبان عربی دارند ولی معنی کلی و قابل درک و صحیح این لغت را میشود «دجّال به معنای بسیار دروغ‌گوست و دروغ او سحر، فریب، تهمت، حق‌پوشی و اظهار مطالبی است که در دل او وجود ندارد» بیان کرد .

فتنه دجال در کل بر پایه دروغ و فریبکاری بنا شده است و به عبارت دیگر با استفاده از سحر و جادو که همه ی آن ها بر پایه فریبکاری است شروع به گمراه کردن مردم سراسر جهان میکند و با معرفی کردن خود ( یا یک دین جدید و غیر الهی ) به عنوان خدای جدید و قدرتمند مردم را به ظلالت می کشاند . البته دجال ویژیگی های به اصطلاح خارق العاده ای هم دارد اما پایه این ویژگی ها بر پایه دروغ و فریبکاری است و هیچ کدام واقعیت ندارد . (برای استناد به این موضوع میتوان از داستان تقابل حضرت موسی (علیه السلام ) با جادو گران وساحران فرعون در قرآن که با فریب و حیله طناب های خود را به مار تبدیل کرده بودند و خداوند با استفاده از معجزه الهی حیله و مکر آن ها را برملا کرد، بیان کرد )

ویژگی های دجال یا ضد مسیح :

پیش از بررسی ویژگی‌هایی که در روایات برای دجّال برشمرده شده، لازم است یادآور شویم که در منابع روایی شیعه برخلاف منابع اهل سنّت، کمتر به موضوع دجّال پرداخته شده است. افزون بر این، بیشتر روایت‌هایی که از طریق اهل سنّت درباره دجّال و ویژگی‌های او نقل شده گرفتار ضعف سند یا افسانه پردازی و بیان مطالب عجیب و غریب و دور از ذهن است.با توجّه به مطالب یاد شده، برخی از نویسندگان معاصر، در اصل وجود دجّال یا ویژگی‌های او تردید کرده و در نهایت معتقد به رمزی و کنایه‌ای بودن ویژگی‌های دجّال و انطباق نداشتن این ویژگی‌ها بر شخص یا موجود معین و مشخص شده‌اند.

سید محمّد صدر، پس از آنکه دوازده ویژگی دجّال را با استفاده از روایات برمی‌شمارد، در بررسی این ویژگی‌ها می‌نویسد: «بی‌تردید در اینکه اگر از مفاهیم رمزی و کنایی این عبارات صرف نظر کنیم هیچ یک از آنها را نمی‌توانیم بپذیریم و نمی‌شود آنها را صحیح دانست؛ زیرا از نظر ضوابط سندی اکثر آنها اخبار واحدی می‌باشند که قابل اعتماد نیستند و اگر از ضوابط سندی نیز صرف نظر کنیم می‌بینم که در این روایات مطالبی اعجاز آمیز به دجال نسبت داده شده است.

علاوه بر این علمای بزرگ شیعه دیگری نیز درباره شخص یا جریان بودن دجال مانند آیت الله مکارم شیرازی(مد) اینطور نوشته اند : باور عوامانه بر این است که دجال مدعی دروغین یک چشمی است که پیش از ظهور امام زمان(عج) می آید و با ایشان مبارزه می کند. در اناجیل و برخی از احادیث نیز به این معنا اشاره شده است، اما باید توجه داشت که دجال اسم شخص معینی نیست و صفت هر انسان حیله گری است که، می کوشد مردم را از پیوستن به نهضتهای اصلاح طلبانه باز دارد. انبیاء الهی نیز، پیروانشان را از فتنه چنین مدعیان دروغینی برحذر داشته اند.

بخش 1 : برداشت شخص و فرد بودن دجال

و باتوجه به این مطلب که دجال شخصی کافر و سرکش بوده و صدور اعجاز از کافر ناممکن است و با وجود این نقاط ضعف، امر از دو حال خارج نیست یا باید تمامی این اخبار را مردود بدانیم یا اینکه بر یک معنای رمزی و کنایی برخلاف معنای ظاهری حمل کنیم و روشن است که حمل بر معنای رمزی از کنار گذاشتن و مردود دانستن بهتر است»

حال ویژگی ها بیان شده در روایات:

براساس روایات، کافر بودن، ادّعای پروردگاری کردن، درنوردیدن سراسر جهان، عمر طولانی داشتن، یک چشم بودن و... از مهم‌ترین ویژگی‌های دجّال است.

و در یکی دیگر از روایات نبوی دجال مردی کوتاه قد و با پاهایی فاصله دار و مویی پیچان است و یک چشم بیشتر ندارد و چشم دیگر آن به کلی محو شده است .و همچنین در روایت دیگر آمده است که بر پیشانی او نوشته شده است "کافر". و نیز در روایت نبوی دیگر آمده است که :«ای مردم! خداوند پیامبری را به رسالت مبعوث نکرد جز آنکه قومش را از دجّال ترسانید و خدای تعالی آن را تا به امروز بر شما تأخیر انداخته است و اگر امر بر شما مشتبه شد بدانید که خداوند یک چشم نیست و دجّال بر حماری (الاغی) که فاصله بین دوگوشش یک میل است خروج می‌کند و بیشتر پیروان او یهود و زنان و اعراب هستند و به همه کرانه‌های زمین جز مکّه و دو حومه آن و مدینه دو حومه آن درآید.

اما در تکمیل روایات بالا میتوان به روایتی که علامه مجلسی از امیرالمومنین حضرت علی (علیه السلام) که در مورد میژگی های دجال میفرماید :

1ـ او یک چشم بیشتر ندارد که در میان پیشانى اش همچون ستاره صبح مى درخشد! امّا همین چشم خون آلود است، گویى با خون ترکیب شده!
2ـ او الاغ (مرکب) سفید تندروى دارد که هر گام او یک میل است و بسرعت زمین را طى مى کند!
3ـ او دعوى خدائى مى کند و هنگامى که دوستان خود را به گرد خویش مى خواند صداى او را تمام جهانیان مى شنوند!
4ـ او در دریاها فرو مى رود و خورشید با او حرکت مى کند، در پیش روى او کوهى از دود و پشت سرش کوه سفیدى قرار دارد که مردم آن را موادّ غذایى مى بینند.
5ـ به هنگام ظهور او مردم گرفتار قحطى و کمبود موادّ غذایى هستند... .

جالب توجّه این که در پاره اى از احادیث آمده است که پیش از ظهور مهدى(علیه السلام) 30 دجال ظهور خواهد کرد! حتّى در اناجیل نیز اشاره به ظهور دجّال شده است. برای تحقیق و بررسی بیشتر این روایات به روایتی از پیغبر اسلام (صل الله علیه و آل وسلم) در این باره می پردازیم:

«قال رسول اللّه(صلى الله علیه وآله وسلم) لا تقوم السّاعة حتى یخرج نحو من ستّین کذّاباً کلّهم یقولون انا نبى»!؛

پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) فرمود: رستاخیز بر پا نمى شود مگر آن که شصت نفر دروغ گو ظهور خواهند کرد که همه ادّعاى نبوّت مى کنند!

گرچه در این روایت عنوان دجّال به میان نیامده، ولى اجمالاً از آن بر مى آید که مدّعیان دروغین و فریبکار در آخر زمان محدود به یک یا چند نفر نخواهد بود.

در مورد زمان ظهور دجال هم روایات متفاوتی وجود دراند برخی زمان وقوع آن را قبل از ظهور حضرت مهدی (عج) بیان میکنند و برخی دیگر ظهور و وقوع آن را بعد از ظهور و به تکامل رسیدن نعامت الهی در زمین بر می شمارند. اما به هر حال این ظهور در هر زمانی که باشد موجب گمراهی بسیاری خواهد شد .

در موردسر انجام دجال نیز روایات و احادیث متفاوتی وجود دارد اما در روایات سند داری که در این مورد آمده است با دو دسته از روایت رو به رو هستیم : در دسته‌ای از روایات تأکید شده است که دجّال به دست حضرت مهدی(ع) کشته می‌شود و در دسته‌ای دیگر از روایات از حضرت عیسی(ع) به عنوان کشنده دجّال یاد شده است.

بخش 2: برداشت رمزی و کنایی از دجّال

قبل از بحث در این مورد باید اضافه کرد که قیاس کردن های موجود در مطالب همگی از روی اسناد متعددی که در روایات مختلف که امکان خطا در آن ها است می باشند و ممکن است نادرست باشند. و موارد زیر فقط از روی شواهد عقلی و ممکنات نوشته شده است .

گفتیم که برخی اهل تحقیق با توجّه به مشکلات موجود در روایات دجّال، این روایات را بر معنایی رمزی و کنایی حمل کرده و دجّال را سمبل پدیده‌ای دانسته‌اند که در آخرالزّمان ظهور می‌کند و موجب گمراهی گسترده مردم می‌شود. شک نیست که ما مجاز نیستیم به هر مفهومى از مفاهیم مذهبى که در قرآن یا منابع حدیث وارد شده شکل سمبولک بدهیم، چه اینکه این کار همان تفسیر به رأى است که در اسلام بشدّت ممنوع شده و عقل و منطق هم آن را مردود مى شمرد، ولى با این حال جمود بر مفهوم نخستین الفاظ در آنجا که قرائن عقلى یا نقلى در کار است آن هم صحیح نیست و موجب دور افتادن از مقصود و مفهوم اصلى سخن است.

علاوه بر این علمای بزرگ شیعه دیگری نیز درباره شخص یا جریان بودن دجال مانند آیت الله مکارم شیرازی(مد) اینطور نوشته اند : باور عوامانه بر این است که دجال مدعی دروغین یک چشمی است که پیش از ظهور امام زمان(عج) می آید و با ایشان مبارزه می کند. در انجیل و برخی از احادیث نیز به این معنا اشاره شده است، اما باید توجه داشت که دجال اسم شخص معینی نیست و صفت هر انسان حیله گری است که، می کوشد مردم را از پیوستن به نهضتهای اصلاح طلبانه باز دارد. انبیاء الهی نیز، پیروانشان را از فتنه چنین مدعیان دروغینی برحذر داشته اند.

با تمام این تعاریف با توجه به معنی کلمه دجال و همچنین تعاریف مختلفی که از ویژگی های او به میان آمده است ، میتوان دجال را به عنوان یک جریان فتنه انگیز معرفی کرد که منحصر به یک فرد نبوده و سعی در انحراف مردم با فریب ها و نیرنگ های بزرگ است ولی با این حال میتوان گفت که سر کرده این جریان فردی غیر عادی با ویژگی های غیر طبیعی است اما این ویژگی ها چیزی جز نیرنگ و حیله نخواهد بود چون این شخص در روایات کافر معرفی میشود به همین دلیل صدور معجزه و اعمال فرا انسانی از شخص کافر غیر ممکن خواهد بود .

البته در نگاه جریانی به این فتنه شخص دجال که به عنوان رهبر این جریان در راس قرار گرفته و با کمک افراد زیر دست و مرکب خود به گمراه کردن افراد می پردازد . مقصود از این گمراه کردن را میتوان خارج کردن افراد از صراط راست و وادار کردن آن ها به پرستش و پیروی از شخص یا چیزی غیر از خدا است .

اما با توجه به برخی از ویژگی های دجال که صورت فرا انسانی دارد میتوان با معادل یابی این ویژگی ها با پدید های امروز بشری تا حدودی جریانی بودن این فتنه را تایید کرد .

یکی از این موارد روایات مربوط به خر دجال یا مرکب دجال می باشد :

در روایات گوناگون و فراوان البته اغلب روایت های اهل سنت در مورد خر دجال از صفاتی چون :

1-موجودی با یک چشم عمودی در وسط پیشانی

2- ظهور در زمان قحطی و خشکسالی

3- موجودی مرموز با جثه‌ای عظیم همچون کوه

4- پاهای خاکستری رنگ که هر قدمش 12 میل ( 20 متر ) است. و پیمایش زمین در زمان اندک

5- صورتی دراز و پرآبله

6- شنیده شدن صدای ساز از هر موی بدن و دمش

7- ریختن نان از گوش هایش و ....

اگر بخواهیم هر یک از این ویژگی ها را بررسی کنیم و آن ها را با پدیده های امروزی که در مقابل چشمانمان موجود هستند مقایسه کنیم باید بگوییم که این مرکب که باعث آسان شدن اعمال دجال و تسریع در گمراه کردن مردم است همان رسانه ی امروزی خودمان میباشد . به طور مثال به مقایسه این دو می پرپدازیم :

در مورد ویژگی نخست که در بالا بیان کردیم شاید کمی عجیب و دور از ذهن باشه و حتی ممکن است این قیاس ما به طور کل نادرست و ناصحیح باشد اما همانطور که اشاره شد با استفاده از شواهد عقلی و بررسی و مقایسه میتوان گفت منظور از این ویژگی همان تلفن همراه های امروزی که به صورت عمودی ، کشیده و دارای یک چشم هستند باشد ( البته منظور اجمالی تمامی رسانه های و ابزار های رسانه ای مورد بحث است نه فقط منحصرا تلفن همراه یا شئ خاص ) .

در مورد سایر ویژگی ها مانند داشتن قدم هایی به اندازه بیست متر میشود گفت که منظور همان امواج الکترومغناطیسی است که توسط انواع رسانه ها صادر میشود و به سرعت در تمام نقاط زمین را می پیماید.

یا برای مثال از ویژگی های این موجود که داشتن دمی با موهای فراوان که با گرفتن هر یک از این موها نوعی صدا و ساز از آن منتشر می شود و موجب سحر شخص میشود ، می توان بیان کرد که مقصود کانال ها و شبکه های فراوان اجتماعی ، تلوزیونی و رسانه ای است که در واقع اشخاص با توجه کردن به هر کدام از این موارد به طریقی ذهنشان مورد سحر قرار میگیرد .

یا حتی در مورد آخرین ویژگی که بیان شد و با احتصاب به اینکه مقصود از ریختن نان در آمد و نانی که هر شخص برای گذران زندگی خود در بر مگیرد ، میتوان به این موضوع که امروزه خصوصا پس از این بیماری همه گیر درآمد و کسب نان بسیاری از انسان ها در گرو همین رسانه و به وسیله ابزار های رسانه ای مبدل شده اشاره کرد.

شاید در ذهن خواننده این مطلب این سوال به وجود بیاید که این مسئله با وجود اینکه این روایات هزار سال پیش گفته شده نمیتواند در مورد این قیاس صدق کند . اما باید گفت که در صورت قبول فتنه دجال به عنوان یک جریان منحرف کننده که ویژگی های خارق العاده آن ها همه فریب و نیرنگ هستند میتوان به این نتایج دست یافت که این جریان از این فناوری ها که امروزه بسیار پیشرفت و نفوذ در میان مردمان کل جهان دارد جهت اهداف خود استفاده کند.

البته باید این را هم اضافه کرد که این مطلب تنها بخشی از شواهد بررسی دجال و فته آن به عنوان یک جریان منحرف کننده بسیار مخوف و همه گیر که هیچ شخصی در جهان از آن در امان نخواهد ماند می باشد و با توجه به اینکه بسایری از این شواهد ودیده ها امروزه به وقوع پیوشته یا در حال پیوشتن هستن آیا وقت آن نرسیده است که باور کنیم ظهور این فته و به دنبال آن ظهور اما عصر و قائم آل محمد (عج) نزدیک است؟

آیا وقت آن نشده است که خود را برای آن روز بزرگ آماده کنیم ؟

منابع:

صحیح ترمذى، باب ما جاء فى الدّجال، ص 42.

کتاب عصر ظهور نوشته علی کورانی

سنن ابى داوود.

سایت دائره المعارف بزرگ اسلامی

بحارالانوار، ج 52، ص 209.

اقتباس از حدیث صعصعة بن صوحان (بحار الانوار، ج 52، ص 192.)

بحارالانوار، ج 52، ص 194.

سایت دفتر آیت الله مکارم شیرازی