سلامت معنوی

اجلاس وزرای بهداشت کشورها و طرح مسئله

سلامت معنوی بر اساس رویکرد غربی آن در حدود40 سال پیش مطرح شد زمانی که در اجلاس سالانه وزرای بهداشت کشورها نماینده نروژ گفت:

ما در جنبه های اقتصاد و رفاه اجتماعی عالی هستیم و مردم آینده خوبی را برای کشورشان احساس می کنند اما در فضای جامعه ما، احساس پوچی و ناامیدی روزافزون است و موارد زیر رو به افزایش:

-افسردگی

-اعتیاد به الکل و مواد مخدر

-جرم و جنایت

-خودکشی

کشورهای دیگر هم همین گونه مشکلات را مطرح کردند و مصوب شد به ابعاد جسمی روانی اجتماعی سلامت، بعد معنویت نیز اضافه شود. چون همگی به تعریف مشترکی نرسیدند قرار شدمتناسب با فرهنگ و دین هر جامعه تعریف شود.

اروپا و آمریکا به شدت در این موضوع کار کردند و سلامت معنوی(مادی) را در جهت افزایش رضایت از زندگی و خوشبینی و امید را مطرح کردند و راه حل آن:

راه حل غرب

-هنر ، موسیقی

کتاب خوانی

ورزش- یوگا

-توجه به رازهای طبیعت ، شناخت و صیانت از آن

آنها وارد مباحث ادیان از قبیل ادامه زندگی و جهان آخرت نشدند و در مباحث : معنی زندگی، تعریف انسان مشکل داشتند.

مؤلفه‌های سلامت معنوی (براساس پژوهش‌های علمی غربی):

بر اساس مدل‌های علمی مانند مدل "Ellison & Paloutzian" (1982) و چارچوب پیشنهادی "Puchalski و همکاران"، سلامت معنوی شامل مؤلفه‌های زیر است:

1. معنابخشی به زندگی (Meaning and Purpose)
   – درک این که زندگی دارای هدف و ارزش است.
   – این مؤلفه از نظر روان‌شناسی مثبت نیز اهمیت دارد (Seligman, 2002).

2. ارتباط معنوی (Spiritual Connection)
   – رابطه‌ی فرد با خدا، جهان هستی یا نیرویی متعالی.
   – در دین‌باوران این رابطه از طریق دعا، عبادت، و احساس حضور خداوند شکل می‌گیرد.

3. درک ارزش‌های اخلاقی و زیستی (Moral/Existential Values)
   – توانایی درک درست و نادرست، احساس مسئولیت، و عمل براساس وجدان اخلاقی.

4. امید، آرامش و بخشش (Hope, Peace, Forgiveness)
   – سلامت معنوی با افزایش تاب‌آوری، امید به آینده و کاهش اضطراب همراه است.
   – پژوهش‌ها نشان داده‌اند که بخشش و آرامش معنوی با کاهش استرس و بهبود عملکرد ایمنی بدن همراه هستند (Koenig, 2012).

5. همبستگی با دیگران (Connectedness with Others)
   – احساس تعلق و پیوند با جامعه یا خانواده، که باعث افزایش سلامت روانی و کاهش تنهایی می‌شود.

مقایسه سلامت روان و سلامت معنوی

سلامت معنوی و سلامت روان هر دو از ابعاد مهم سلامت کلی انسان هستند، اما تفاوت‌ها و ارتباطات خاصی بین آن‌ها وجود دارد. در زیر به مقایسه این دو مفهوم می‌پردازیم:

به طور کلی، سلامت روانی بیشتر به عملکرد ذهنی و عاطفی فرد مرتبط است، در حالی که سلامت معنوی بیشتر به احساس ارتباط با یک معنا یا هدف بزرگتر در زندگی مربوط می‌شود. این دو جنبه می‌توانند به صورت هم‌زمان و در کنار یکدیگر تأثیرگذار باشند.

کفایت روشهای غربی

سوال: آیا انجام موارد فوق برای حل مشکل زندگی انسانی کافی است؟ آیا پس از انجام موارد فوق وضعیت ما چگونه شده است؟

کتابی را من در آموزش دانشجویان استفاده میکردم در زمینه آموزش تفکر انتقادی به نام:

Teaching Students to Think Critically: A Guide for Faculty in All Disciplines

نوشته Chet Meyers ، پس از بحث های جالب در خاتمه کتاب اشاره میکند به اینکه این مباحث کافی نیست تا دانشجو راه درست را برود زیرا:

رسوایی واترگیت و جنگ ویتنام آسیب روحی و جسمی ، همه توسط نوابغی که این درسها را خوانده اند پیش آمد. جنگ ویتنام توسط نوابغ در وزارت دفاع آمریکا طراحی شد و سلاح های آن نیز توسط نوابغ تولید شد.

راه حلی که او ارائه میدهد توجه به طبیعت و زیبایی های آن است و اینکه انسان به دنبال درک این شگفتیها، پاسدار طبیعت شود و نگذارد آسیب ببیند. تفکر بیشتر در محیط و اطراف ما میتواند مفید باشد.

بیش از 30 سال از آن نوشته میگذرد علم پیشرفت کرده اما مشکل فوق بدتر شده است و در سال های اخیر بیشترین آسیب و کشتارها انجام میشود و همگی تولیدات نوابغ و متفکرین است.

سلامت معنوی غربی باید می توانست مارا از نظر روحی حفظ کند ولی روحمان افسارگسیخته تر شد.

فکر میکنم شاید حتی کمک به بدتر شدن اوضاع هم کرد. چون با روش هایی توانست مانع عذاب وجدان آدم های خبیث شود و آرامش کاذبی را پس از مشاهده هزاران فاجعه در آنها و برخی افراد دیگر ایجاد کند.

مسیر صحیح:

ما دارای قلبی هستیم که باید آن را به فرمایش مولا علی ع زنده نگهداریم در غیر اینصورت با قلب مرده، همه اصول سلامت معنوی هم اگر اجراشود خاصیتی ندارد و شاید شعله آتش شهوات قدرت و هوسبازی بیشتر هم میشود.

زنده شدن قلب با یاد خدا و موعظه است. از طرف دیگی آتش شهوات با زهد و پرهیزگاری خاموش میشود که همه اینها بر اساس در نظرگرفتن خداوند است.

خدایی که هم خالق است و هم رب و تربیت کننده و برنامه برای انسان دارد. خدایی که به جز عالم دنیا عالم های دیگری آفریده و توسط وحی به پیامبرانش حقایق آن عوالم را گفته است.

خدایی که در مرحله ای از رشدما روح را افاضه کرده که غیر مادی و همیشگی است.

خدایی که به انسان قدرت اختیار داده و در برابرش راه خوب و بد را نشان داده است.

خدایی که جهان آخرت و بهشت و دوزخ را آفریده است

سایر موارد:

تکمیل میشود

ابعاد سلامت (بر اساس تعریف سازمان جهانی بهداشت - WHO)

سلامت فقط نبود بیماری نیست، بلکه یک حالت رفاه کامل جسمی، روانی و اجتماعی است. امروزه ابعاد زیر برای سلامت در نظر گرفته می‌شود:

1. سلامت جسمانی (Physical health):

   • عملکرد درست اندام‌ها و سیستم‌های بدن

   • تغذیه مناسب، فعالیت بدنی کافی، خواب سالم، پیشگیری و درمان بیماری‌ها

2. سلامت روانی (Mental health):

   • تعادل هیجانی و توانایی مدیریت استرس

   • داشتن تفکر منطقی، تمرکز، و سازگاری با تغییرات زندگی

3. سلامت اجتماعی (Social health):

   • توانایی برقراری ارتباط مؤثر با دیگران

   • داشتن حمایت اجتماعی، مشارکت در جامعه، نقش‌آفرینی اجتماعی سالم

4. سلامت معنوی (Spiritual health):

   • بعدی که اخیراً به شکل جدی وارد ادبیات سلامت شده است

   • به معنای یافتن معنا، هدف و امید در زندگی است

   • می‌تواند از اعتقادات دینی، فلسفه شخصی یا ارزش‌های اخلاقی فرد نشأت بگیرد