هوشمند‌سازی تبریز، از حرف تا عمل

بیایید کمی خیال‌پردازی کنیم. تصور کنید در شهری زندگی می‌کنید که نیازی نیست برای کوچکترین کارهای اداری و مالی خود حتی خرید منزل، از خانه بیرون بروید.  خبری از صف‌های طولانی انتظار نیست. هیچ کس دغدغه رانندگی ندارد و در نتیجه از ترافیک و تصادف‌های مرگبار خبری نیست، اما اگر احیانا به سطح شهر رفتید و دچار سانحه شدید، هرچه سریع‌تر به مراکز درمانی منتقل می‌شوید و اطلاعات پزشکی شما به سهولت در دسترس پزشک معالجتان قرار می‌گیرد. کودکان به لطف فناوری، سریع‌تر و بهتر آموزش می‌بینند و از هوایی پاک و آب آشامیدنی شیرین بهره‌مند می‌شوند و در خاکی رشد می‌کنند که با دفن زباله آلوده نشده است.

این شهر، بهشت موعود نیست بلکه به موهبت اینترنت اشیا، یک شهر هوشمند در قرن بیست و یکم است. شهر هوشمند شهری است که در آن با ادغام  فناوری اطلاعات و ارتباطات و دستگاه‌های متصل به شبکه اینترنت، استفاده از خدمات شهری بهینه شده‌ است. اطلاعات با کمک سنسورهای الکترونیکی از شهروندان، دستگاه‌ها و منابع شهر، جمع‌آوری و تحلیل می‌شوند تا ترافیک و حمل و نقل، نیروگاه‌ها، شبکه‌ آب‌رسانی، مدیریت پسماند، سیستم‌های اطلاعاتی، مدارس، کتابخانه‌ها و بیمارستان‌ها و دیگر خدمات، هر چه بهتر نظارت و مدیریت شوند.

۱. شهروند هوشمند ۲. محیط زندگی هوشمند ۳. حکمرانی هوشمند ۴. اقتصاد هوشمند ۵. حمل و نقل هوشمند و ۶. انرژی هوشمند، مولفه‌های یک شهر هوشمند هستند. شهرهایی مانند سانفرانسیسکو و بوستون در آمریکا، ملبورن در استرالیا، استکهلم در سوئد، ژنو و زوریخ در سوئیس، آمستردام در هلند، توکیو در ژاپن و سنگاپور از پیشروان هوشمندسازی در جهان هستند.

هوشمند سازی در ایران

در شش دهه گذشته شهرنشینی در ایران از ۳۱ درصد به ۷۴ درصد رسیده و هم‌اکنون مدیریت شهری یکی از چالش‌های مدیران ارشد کشور است. مدیریت ترافیک و آلودگی هوا، مدیریت منابع انرژی و تامین آب به ویژه در ابرشهر تهران از مرحله مسئله به مشکل شهرنشینی تبدیل شده است. وضعیت در دیگر کلان‌شهرها مانند تبریز نیز اگر به درستی پیش‌بینی و مدیریت نشود در آینده مشکل‌آفرین خواهد شد.

اما در کنار چالش‌ها فرصت‌هایی چون رشد علمی کشور، گسترش زیرسخت‌های اینترنت با ضریب نفوذ ۸۶ درصد، خرید بالای گوشی‌های هوشمند، راه را برای نسل تحصیل کرده و جوان کشور گشوده است تا با راه‌اندازی کسب‌وکارهای نوپا و نام ‌آشنایی مانند اسنپ در حمل و نقل هوشمند و یا دیجی‌کالا در زمینه اقتصاد هوشمند گام‌های بلندی را در راه هوشمندسازی شهرها بردارند. بخش دولتی نیز به موازات بخش خصوصی وارد میدان شده که از شاخص‌ترین کارها هوشمندسازی در ایران سامانه‌های کنترل ترافیک شهرها و جاده‌ها است که سهم بسزایی در کاهش تصادفات جاده‌ای و شهری داشته است.

هوشمندسازی در تبریز

استارت‌اپ‌های کشوری در تبریز رونق گرفته‌‌اند و حتی گاها خدمات بهتری از استارت‌آپ‌های تهرانی به مشتریان ارائه می‌کنند. تپ‌سی، رایچت و ویرگول از استارت‌آپ‌های مطرح کشوری هستند که از تبریز شروع به فعالیت کرده‌اند.

تبریز با پشتوانه‌ای‌ چون دانشگاه تبریز و تاسیس مرکز نوآوری آن در سال ۱۳۹۵ زمینه مساعدی را برای جوانان فراهم نموده تا در هوشمندسازی شهر به مراکز دولتی کمک کنند. همچنین پارک علم و فناوری آذربایجان شرقی نیز امکانات لازم را برای ایده‌پردازنی که منابع مالی کافی ندارند فراهم می‌کند. شرکت‌های دانش‌بنیان در مراکز رشد و نوآوری استان در هوشمندسازی مدارس و مهندسی انرژی و کشاورزی هوشمند کارهای شایانی کرده‌اند که در مراحل تست و معرفی به بازار قرار دارند و بیش از پیش به توجه و مساعدت سازمان‌های دولتی نیاز دارند.

دکتر هادی اقدسی، عضو هیئت علمی مهندسی کامپیوتر دانشگاه تبریز در مصاحبه با خبرنگار لاجیسیا گفت:  پایان‌نامه‌ها و رساله‌های زیادی در موضوعات هوشمندسازی تالیف شده‌اند که موضوع یکی از همین پایان‌نامه‌ها، طراحی و پیاده‌سازی سامانه‌ی اطفای حریق در جنگل‌ها و پارک‌ها بود که با موفقیت در باغ گیاه‌شناسی دانشگاه تبریز تست شد اما سازمان پدافند غیرعامل که طرف قرارداد سامانه بود، از خرید منصرف شد، در حالی‌که نیاز به چنین سامانه‌هایی در آتش‌سوزی بازار تبریز دیده شد.

در خلال صحبت‌های مدیران شرکت‌های نوپا هم، گلایه از مدیران دولتی برجسته است. سیاست‌های سلیقه‌ای و خاک گرفتن‌ قراردادها در رفت‌وآمد مدیران از این اداره به آن سازمان، از دلایل اصلی درجا زدن‌هاست. همچنین محدودیت های مالی شهرداری تبریز که ناشی از رکود بازار ساخت و ساز و عمران شهری است دست بخش دولتی را در امر توسعه بسته است.

با این‌حال باز کارنامه شهرداری تبریز و دیگر نهادها در زمینه هوشمند سازی این شهر قابل قبول نیست. هرچند دبیرخانه شهر هوشمند در فاوا راه‌اندازی شده است و به گفته‌ی احمد فیضی، مدیرعامل فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تبریز نقشه جامع تبریز به تمام خدمات شهری در ۱۵۰ لایه نیز آماده شده و در اختیار سازمان‌ها قرار گرفته است اما هیچ اپلیکشنی برای هوشمندسازی خدمات شهری به شهروندان معرفی نشده است.

دسترسی به اینترنت رایگان یا ارزان به همراه پهنای باند بالا که از مولفه‌های محیط هوشمند و بستر دیگر توسعه‌است وجود ندارد و حتی در نقاطی از شهر مانند مترو اینترنت قطع می‌شود. از سوی دیگر برنامه‌ای برای آموزش شهروندان که مهم‌ترین عامل رسیدن به آرمان هوشمندسازی هستند، در دستور کار قرار نگرفته است.

همچنین پروژه‌های تعریف شده شهرداری تبریز در حیطه حمل و نقل هوشمند چنگی به دل نمی زند. اجباری برای رانندگان تاکسی در استفاده از برنامه‌های پرداخت آنلاین وجود ندارد. مدیریت و بهینه‌سازی مصرف انرژی نیز نادیده گرفته شده‌اند. علاوه بر موارد فوق  یکی دیگر مولفه‌های مهم موضوع اقتصاد هوشمند است که با توجه به مرکزیت اقتصادی تبریز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و پتانسیل بالایی در این شهر برای تجارت الکترونیک وجود دارد اما متاسفانه فهم پایین اکثریت صاحبان کسب‌وکار، سد راه مهندسان IT‌ شده است و پیش از هر کاری باید زمینه آموزش علوم کامپیوتر به افراد فراهم شود.

کلام آخر اینکه تبریز پتانسیل بالایی برای هوشمندسازی دارد اما کم توجهی مسئولان  و عدم قرارگیری موضوع در اولویت برنامه ها و طرح ها فضا را برای رشد و توسعه خاکستری کرده است که امیدواریم در آینده نزدیک این تفکر و رویه اصلاح شود.