اتوماتون‌ها مادر ربات‌های امروزی/ مروری بر تاریخچه هوش مصنوعی ۱

در نوشته اول پرونده علوم شناختی لاجیسیا، به تحولات انقلابی پرداختیم که در ظهور دیدگاه شناختی تاثیرگذار بودند و با اصطلاح «ذهن به سان رایانه» آشنا شدیم.در این نوشته یک اصطلاح بسیار قدیمی که از 2000 سال پیش، در یونان شروع شده و منشأ اصطلاح مذکور است معرفی می‌شود که با ظهور اتوماتون‌ها پدید آمده بود: «انسان به سان ماشین». در ادامه و به طور مختصر، به تاریخچه‌ی این دیدگاه که منجر به تولد هوش مصنوعی گردید و همچنین اتوماتون‌ها خواهیم پرداخت.

شاید برای برخی، بررسی تاریخچه‌ی یک علم کاری کسل‌­کننده به نظر بیاید ولی باید توجه کرد که این کار عبث و بیهوده نیست. تاریخچه‌ی یک تفکر، ما را با اندیشه خامی که مادر آن است آشنا می‌کند و همچنین سیر تلفیق آن اندیشه با اندیشه­‌های دیگر و تکامل آن در طول تاریخ، ما را با چگونگی تعامل اندیشه­‌ها با یکدیگر و روند پیشرفت اندیشه مذکور آگاه می‌کند. حال با این مقدمه به نسبت طولانی برویم به اصل مطلب.

اتوماتون‌ها، از یونان باستان تا رنسانس

اتوماتون‌ها سازه‌هایی نیمه خودکار یا کاملا خودکاری هستند که هوش مصنوعی وجودش را مدیون آن‌هاست. مثالی که احتمالا برایتان آشنا باشد، اسباب­‌بازی­‌های کوکی است که با پیچاندن چرخ دنده‌­هایش کوک می‌شوند و توالی از اعمال را به نمایش می‌گذارند. اتوماتون‌ها از گذشته‌ه­ای بسیار دور تا حال در تکنولوژی‌های انسان مشاهده شده است و شروع ساخت آنان حداقل به 2000 سال پیش برمی‌گردد.

در اسطوره­های یونانی اتوماتون­ها به وفور به چشم می‌خورند. در این اساطیر اتوماتون‌ها مجسمه‌هایی فلزی از انسان، حیوان و یا اهریمن هستند که برترینشان، همانند انسان قادر به تفکر و احساس هستند. هفایستوس خدایی است که این اتوماتون‌ها را می‌سازد. بخشی از ایلیاد هومر را بخوانیم:

«هفایستوس تکیه‌‌گاه خود را رها کرد یک چوب سنگین را در دست گرفت و لنگان به سوی درگاه رفت. خدمه وی برای حمایت از اربابشان حرکت کردند. اینان طلاساخت و در ظاهر همچون بانوانی جوان هستند. در قلبشان فهم جای دارد و دارای نطق و قوت‌اند و از خدایان نامیرا انجام امور را یاد گرفته‌اند.»

حضور بسیار اتوماتون‌ها در اساطیر یونان حاکی از دلبستگی مردم آن زمان به ساخت ماشینی از جنس خودشان یعنی انسان است. می­توان این را نخستین گام‌ها در سوی تمایل انسان به خود‌شناسی دانست.

اتوماتون‌ها تنها به داستان تعلق نداشتند. در یونان نمونه­‌هایی اولیه از ماشین‌های مکانیکی رواج یافته بودند که با آب یا باد کار می‌کردند. اینان به عنوان ابزار، اسباب‌بازی و یا به مقاصد مذهبی به کار برده‌ می‌شدند. تسیبیوس، مخترع یونانی، در یکی از اختراعاتش با استفاده از آب یک سوت را به صدا در‌آورد و مدل جغدی را به حرکت انداخت.

ساخت این ماشین‌های نیمه خودکار در قرون وسطی هم ادامه یافت. داوینچی از مخترعان مشهوریست که اتوماتون‌های بسیاری را به نام خود ثبت کرده است. از شناخته‌ترین آنان می‌توان به شیر کاملا اتوماتیکی اشاره کرد که آن را به محضر فرانسیس اول برد. این شیر طول هال را طی میکند و در مقابل شاه ایستاده و نماد گل زنبق را با دهان خویش پیش پای وی می‌گذارد. در پیوندها آدرس ویدیویی از نمونه بازسازی شده این اثر گذاشته شده است.

مخترعی دیگر با نام Pierre Jaquet-Droz اتوماتونی متشکل از سه مجسمه ساخت که به نوشتن، نقاشی و نواختن کلاویکورد می‌پرداختند.

رودررویی فلسفه با اتوماتون ها

در بین این تنوع اتوماتون­ها که بسیار محبوب شده بودند اختراعی نمادین پدید آمد که دیدگاه متافیزیکی بسیاری از اندیشمندان را به خصوص فلاسفه را جهت داد، این اختراع ساعت است. یکی از اندیشمندان مهم در این زمینه دکارت است که خود از مخترعان اتوماتون­‌ها محسوب می‌شود و در اندیشه‌های خود بسیار از این اختراعات تأثیر پذیرفته و با مسأله ذهن و بدن به صورت جدی درگیر شده است. نوشته‌های رنه دکارت شروعی بر سیر تاریخ به سوی هوش مصنوعی و وضع امروز است که در نوشته بعدی به آن خواهیم پرداخت.

منابع:

https://www.theoi.com/Ther/Automotones.html the Greek automatons, mythology

https://en.wikipedia.org/wiki/Automaton#Etymology

Cognitive Science: An Introduction to the Study of Mind, Jay Friedenberg, Gordon Silverman

پیوندها:

https://www.youtube.com/watch?v=7YEPhe2Gp0Y اتوماتون موزیکال

https://www.jaquet-droz.tv/video/9308963/the-writer-by-pierre-jaquet-droz اتوماتون نویسنده