فهرست لغات و توضیحات در مورد برخی از اصطلاحات هگل

اصلاح یک اشتباه:

در این متن (فهرست لغات و توضیحات درباره برخی از اصطلاحات هگل - من + کتاب (virgool.io)) برای gegensatz از «تقابل» و برای unterschied از «تمایز» و «مغایرت» استفاده کردم. این دو درست است. اما همچنین گفته شد که «غیریت» معادل مناسبی برای Verschiedenheit است. به تازگی در «دایره‌المعارف علوم فلسفی» به توضیحاتی برخوردم و متوجه شدم «غیریت» معادل مناسبی برای آن نیست.

در فلسفه هگل، علاوه بر عبارات Unterschied, Verschiedenheit, Gegensatz عبارت دیگری نیز وجود دارد که بر نااین‌همانی دلالت می‌کند: anderssein و ander.

این دو در زبان انگلیسی به ترتیب otherness و other ترجمه می‌شوند. مترجمان ایرانی، other و otherness را معمولا «دیگری» و «دیگربود» ترجمه می‌کنند. اما دیگری معادل فارسی همان «غیر» عربی است. پس، «غیریت» را نمی‌توان برای Verschiedenheit به کار برد. «غیر» و «غیریت» معادل عربی ander و anderssein هستند و «دیگری» و «دیگربود»، معادل فارسی آن‌ها.

البته باید گفت که غیر و غیریت معادل‌های بهتری هستند. هگل anderssein را هم‌ارز با تعیّن، سلب، نفی و حدّ توصیف می‌کند. «غیر» نیز درون خود معنای نفی و سلب دارد. «غیر» علاوه بر «دیگری» بر «لا»، «نا» و «نه» دلالت دارد.

اما Verschiedenheit را می‌توان تفاوت، اختلاف و تنوع ترجمه کرد. هگل در دایره‌المعارف می‌نویسد:

«تمایز [/تغایر]، تمایز [/تغایر] بی‌واسطه است، تفاوت [/اختلاف/تنوع] که در آن آن‌چه که متمایز و مغایر شده است، به‌نحو لنفسه وجود دارد و نسبت به رابطه‌اش با دیگری بی‌تفاوت است.»

تفاوت در زبان عربی دقیقاً به معنای «از هم جدا و دور شدن دو چیز» است. تنوع به معنای «نوع به نوع شدن» و «گوناگون شدن» است. اما شاید «اختلاف» مناسب‌ترین معادل باشد. ویکی‌فقه (اختلاف - ویکی فقه (wikifeqh.ir)) آن را «ضد اتفاق» می‌داند. کمی جلوتر در مورد آن چنین می‌نویسد:

«از نظر بعضى متکلمین اختلاف عبارت است از وجود دو شي‌ء كه مثل هم و ضد هم نباشند.»

و از آن‌چه که هگل در دایره‌المعارف گفته است، مشخص است که Verschiedenheit وضعیتی است که در آن، دو شی نه مانند هم‌اند و تضادی با هم دارند.