نقد افسانه‌ی نابودی کتاب‌های ایران به‌دست اعراب

اینجا و آنجا شنیده یا خوانده‌ایم که در جنگ اعراب مسلمان و ساسانیان، کتاب‌های ایران به‌وسیله‌ی اعراب سوزانده شد و از میان رفت.

از نگاه کارشناسان، این روایت، سند معتبر ندارد و دروغ است.

سیدحسن تقی‌زاده در کتاب تاریخ علوم در اسلام، گفته است که روایت نابودی کتاب‌های ایران در حمله‌ی اعراب، پایه و اساسی ندارد و پیشینه‌ی روایت، حداکثر به قرن ششم هجری بازمی‌گردد. مشابه همین نقد را دکتر عبدالحسین زرین‌کوب در کتاب کارنامه‌ی اسلام مطرح کرده است.

دکتر ذبیح‌الله صفا در کتاب تاریخ ادبیات ایران، ضمن اشاره به این‌که آثار مکتوب دوره‌ی ساسانی از بین نرفته و به عربی ترجمه شده حتی تأکید دارد که پس از اسلام، زرتشتیان ایران در دفاع از اعتقادات خود و مقابله با اسلام و مسیحیت، کتاب‌هایی به خط و زبان پهلوی ساسانی نوشته‌اند.

استاد مرتضی مطهری نیز در کتاب «کتاب‌سوزی ایران و مصر» این روایت را از نظر شکلی و محتوایی به‌طور مفصل مورد نقد و ارزیابی قرار داده و آن را بی‌اعتبار دانسته است.

هم‌چنین در یکی از تازه‌ترین موارد، دکتر همایون کاتوزیان، استاد ایرانیِ دانشگاه آکسفورد انگلستان، در گفتگو با رادیو فردا به تشریح وضعیت آثار مکتوب ایران پیش از اسلام و نقد این روایت جعلی پرداخته است.

سه نکته‌ی مهم از این گفتگو:

یک) در دوره‌ی ایران باستان به علت‌های گوناگون، از جمله نظام طبقاتی دوره‌ی ساسانی که اکثریت مردم را از حق درس خواندن محروم کرده بود، آثار مکتوب زیادی تولید نشده است.

دو) برخی آثار مرتبط با ایران باستان از جمله کتاب‌های «دینکَرد»، «بُندَهِش»، «شهرستان‌های ایران» و «کارنامه‌ی اردشیر بابکان» در دوره‌ی بعد از اسلام نوشته شده است.

سه) روایتی که اعراب مسلمان را متهم به نابودی کتاب‌های ایرانیان می‌کند، یک افسانه است و سند معتبر تاریخی ندارد.

این روزها از امثال این دروغ تاریخی، برای دمیدن در آتش تنش‌های قومی و مذهبی و آکندن سینه‌ها از کینه‌های نژادپرستانه استفاده می‌شود.