کاربرد واقعیت مجازی و واقعیت افزوده در سلامت

همچون سایر تکنولوژی‌ها، واقعیت مجازی (VR) و واقعیت افزوده (AR) هم راه خود را به دنیای سلامت گشوده‌اند. این دو تکنولوژی در حیطه‌های مختلف جراحی تا سلامت روان کاربرد داشته و صنعتی رو به پیشرفت دارند. براساس مطالعه‌ای که موسسه کنت ریسرچ انجام داده، ارزش بازار سلامت واقعیت مجازی و واقعیت افزوده تا سال 2025 به بیش از 6 میلیارد دلار می‌رسد و با توجه به اینکه در سال 2017 ارزش آن حدود 750 میلیون دلار بوده است، این بازار رشد سالانه 30 درصد را بین سال‌های 2018 تا 2025 تجربه خواهد کرد. از این اعداد می‌توان نتیجه گرفت فرصت‌های روشنی در این صنعت وجود دارد. در این مقاله قصد دارم کاربردهای واقعیت مجازی و واقعیت افزوده در سلامت را شرح دهم.

به طور ساده می‌توان گفت واقعیت مجازی یا Virtual Reality تصویر یا محیطی سه‌بعدی است که به وسیله کامپیوتر شبیه‌سازی شده و برای استفاده اغلب به هِدست و عینک مخصوص نیاز دارد. برای ساخت این شبیه‌سازی ممکن است از تصاویر واقعی نیز استفاده شود. واقعیت افزوده یا Augmented Reality اطلاعات واقعی مانند تصاویر دیجیتال و اطلاعات رسانه‌ها را به صورتی تعاملی فراهم می‌کند و به این ترتیب به تجربه کاربر از واقعیت می‌افزاید. با استفاده از حسگرها و دوربین‌ها می‌توان نیاز به استفاده از ابزارهایی مثل عینک را برای تجربه واقعیت افزوده رفع کرد.

اما در چه بخش‌هایی از سلامت می‌توان از این دو تکنولوژی استفاده کرد؟

جراحی

هرچه اندازه برش‌ها و طول مدت جراحی کمتر و دقت آن بیشتر باشد، احتمال وقوع عارضه عمل نیز کمتر می‌شود و بیمار سریع‌تر بهبود می‌یابد. تکنولوژی‌های مختلفی برای این منظور به کمک پزشکان آمده‌اند. واقعیت مجازی و واقعیت افزوده بخشی از آنها هستند که قبل و حین عمل به تیم جراحی برای انجام بهتر جراحی کمک می‌کنند. برخی از این ابزارها، تصاویر پزشکی بیمار را دریافت و به صورت سه‌بعدی شبیه‌سازی می‌کند و به جراح اجازه می‌دهد روش جراحی خود را پیش از اجرا روی بیمار تمرین کند. این موضوع در جراحی‌های پرخطر و پیچیده، زمانی که طولانی‌شدن مدت بیهوشی برای بیمار خطرناک است یا انتخاب روش جراحی برای پزشک دشوار است کاربرد بسیاری دارد.

پروپریو ویژن (ProprioVision) یکی از شرکت‌های فعال در این حوزه است که به کمک واقعیت افزوده، تصویر سه‌بعدی دقیقی از عضو تحت جراحی تهیه می‌کند و حین عمل به جراح نشان می‌دهد.

سلامت روان

در حیطه سلامت روان، واقعیت مجازی در قالب ابزاری برای مواجهه‌درمانی (Exposure Therapy) به کار می‌رود. این روش برای درمان اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)، انواع فوبیا، اختلالات اضطرابی، وسواس و غیره کاربرد دارد. برای مثال، به وسیله واقعیت مجازی فردی را که در اثر سانحه تصادف دچار PTSD شده است به صورت کنترل‌شده و ایمن در محیط سانحه قرار می‌دهند تا آن اتفاق را تجربه کند و این‌بار به کمک درمانگر احساسات خود را به طور درست بروز داده و عوارض آن را کاهش دهد. استارتاپ سایس (psious) پلتفرم طراحی کرده که با داشتن بیش از 70 محیط مجازی مختلف امکان درمان انواع مشکلات سلامت روان به روش مواجهه‌درمانی را برای روانشناسان فراهم کرده است.

آموزش پزشکی

برای آموزش درس‌های پایه‌ای مانند آناتومی و بیوشیمی تا مهارت‌های عملی مانند اقدامات جراحی می‌توان از واقعیت مجازی و واقعیت افزوده کمک گرفت. تاچ‌سرجری (TouchSurgery) شبیه‌ساز جراحی روی تلفن همراه است که امکان تمرین بیش از 100 عمل جراحی در 15 تخصص مختلف را فراهم کرده است.

علاوه بر این از این ابزارها برای شبیه‌سازی شرایط اورژانس هم استفاده می‌شود. به این ترتیب پزشکان و پیراپزشکان مواجهه با شرایط بحرانی را تمرین کرده و مهارت‌هایشان برای کنترل احساسات، تصمیم‌گیری و اقدام درست در این شرایط افزایش می‌یابد.

تصویربرداری پزشکی

با وجود اینکه تصاویر پزشکی در روش‌هایی همچون سی‌تی (CT) به صورت سه‌بعدی تهیه می‌شود اما به طور معمول این تصاویر به صورت دوبعدی بازسازی می‌شوند و پزشک باید براساس تصویر دوبعدی مشکل بیمار را تشخیص دهد. اما اکنون می‌توان تمام تصاویر پزشکی همچون تصاویر رادیوگرافی، CTیا MRرا به راحتی به صورت سه‌بعدی در مقابل پزشک قرار داد تا با دقت بیشتر، مشکل بیمار را تشخیص دهد و روش درمانی مناسب را انتخاب کند.

بازتوانی

یکی از کاربردهای واقعیت مجازی در توانبخشی توان‌یابان و بیماران پس از جراحی است. واقعیت مجازی با دلپذیر کردن درمان، تمایل بیماران به انجام تمرین‌ها را بیشتر می‌کند و تکرار تمرین‌ها یکی از عوامل مهم در بهبود اندام آسیب‌دیده است. شرکت مایندمِیز (Mind Maze) محصولی مبتنی بر واقعیت مجازی برای بازتوانی حرکتی بیمارانی که دچار سکته مغزی شده‌اند ساخته است. البته، توانبخشی فیزیکی تنها کاربرد واقعیت مجازی نیست. برای ارزیابی، درمان و بازتوانی در آسیب‌های مغزی هم از این تکنولوژی استفاده می‌شود. واقعیت افزوده با قرار دادن بیمار در محیط‌های مختلف، عملکرد شناختی او همچون حافظه، حل مسأله و برنامه‌ریزی را ارزیابی می‌کند و بعد بیمار با انجام تمرین‌هایی می‌تواند مهارت شناختی خود را بازیابد.

بدون شک یکی دیگر از گروه‌هایی که می‌توانند از تکنولوژی واقعیت مجازی استفاده کنند، مبتلایان اختلالات بینایی هستند. آیریس‌ویژن (IrisVision) محصولی طراحی کرده که با استفاده از عینک واقعیت مجازی به مبتلایان گلوکوم، رتینیت‌پیگمنتوزا، دژنراسیون ماکولا و غیره برای دیدن عزیزانشان، مطالعه و انجام فعالیت‌های روزانه به صورت مستقل کمک می‌کند.

مدیریت مراقبت

شناخت بیماری و آشنایی با روند درمان یکی از عواملی است که می‌تواند اضطراب بیمار را کاهش و همکاری‌اش برای درمان را افزایش دهد. از واقعیت مجازی و واقعیت افزوده در مواردی همچون شبیه‌سازی بیماری، توضیح نحوه عملکرد دارو و روند جراحی یا نشان دادن شکل اندام پس از جراحی استفاده می‌شود.

علاوه بر این، از واقعیت مجازی برای کنترل درد مزمن هم می‌توان استفاده کرد. مطالعات نشان داده، بیمارانی که به صورت روزانه، از واقعیت مجازی برای تجربه محیط طراحی‌شده برای کنترل درد استفاده می‌کنند، دردشان کاهش می‌یابد و حتی تخفیف درد تا چند ساعت ادامه می‌یابد. کارونا لبز (KarunaLabs) از تکنیک‌های فیزیوتراپی، روانشناسی درد و علوم اعصاب شناختی برای کمک به کسانی که درد عضلانی، درد عصبی یا درد اندام خیالی (دردی که افرادی که دچار قطع عضو شده‌اند در ناحیه اندام قطع‌شده احساس می‌کنند.) دارند استفاده می‌کند.

حیطه‌های معرفی‌شده به خوبی نشان می‌دهد که واقعیت مجازی و واقعیت افزوده بخشی از آینده سلامت هستند. اما با وجود تمام فواید، این صنعت هم برای رشد با چالش‌هایی روبه‌رو است. کمبود مراقبان سلامتِ آشنا به تکنولوژی که بتوانند از محصولات مبتنی بر واقعیت مجازی و واقعیت افزوده استفاده کنند یکی از چالش‌های پیش روی کارآفرینان است. چالشی که سدی برای پیشرفت نیست اما باید برای حل آن برنامه و راهکار داشت.