آیا هوش مصنوعی جایگزین پزشکان خواهد شد؟

با آنکه شکی نیست که هوش مصنوعی بخشی مهم از آینده پزشکی خواهد بود ولی چهار دلیل اصلی وجود دارد که هوش مصنوعی نمی‌تواند جایگزین پزشکان شود.

آیا هوش مصنوعی مشاغل پزشکی را تحت تاثیر قرار می‌دهد؟

هوش مصنوعی چیست؟

تعریف هوش مصنوعی (Artificial Intelligence) به ساده‌ترین شکل ممکن توانایی سیستم‌های کامپیوتری برای انجام کارهایی است که به طور معمول نیاز به هوش انسان دارند. کارهایی مانند درک تصویر، فهم زبان و تصمیم‌گیری از جمله مواردی هستند که تکنولوژی هوش مصنوعی می‌تواند انجام دهد.

اکثر ما زمانی که نام هوش مصنوعی را می‌شنویم ربات‌های انسان‌نمایی را تصور می‌کنیم که مانند ما رفتار می‌کنند. این تصویری است که از فیلم‌های علمی‌تخیلی مانند ترمیناتور گرفته‌ایم. این تصور هرچند می‌تواند واقعیت داشته باشد ولی نگاه ما را از نقش واقعی و کارکرد اساسی هوش مصنوعی منحرف می‌کند. هوش مصنوعی در حقیقت برای شبیه‌سازی و تقلید عملکردهای مغزی انسان توسعه داده شده است.

هدف هوش مصنوعی را می‌توان در سه حوزه یاد گرفتن، استدلال کردن و درک کردن دانست. برای دستیابی به این اهداف هوش مصنوعی از تکنولوژی‌های مختلفی از جمله یادگیری ماشینی (Machine learning)، شبکه عصبی (neural network) یا تحلیل زبان طبیعی (Natural language processing) بهره می‌گیرد. البته تعداد این تکنولوژی‌ها زیاد است و توضیح و تفسیر آن‌ها در حوصله این مقاله نیست ولی لازم است که بدانیم هوش مصنوعی خود مجموعه‌ای از تکنولوژی‌های مختلف است و امروزه علمی پیچیده و بسیار پیشرفته شده است.

هوش مصنوعی همین امروز در زندگی ما بدون آنکه ما بدانیم، حضور دارد و در حال تاثیرگذاری است. به عنوان مثال نتایج جستجوی گوگل بر اساس علایق و رفتارهای پیشین شما توسط الگوریتم‌های هوش مصنوعی برای شما شخصی‌سازی می‌شود. یا صفحات شبکه‌های اجتماعی با همین تکنولوژی محتوایی اختصاصی به شما نمایش می‌دهند. نرم‌افزارهای مسیریابی پیشرفته نیز از این تکنولوژی‌ها بهره می‌برند تا بتوانند بهترین مسیر را به شما پیشنهاد دهند.

جایگاه امروزی هوش مصنوعی در سلامت

تقریبا همه صنایع و حوزه‌ها از پیشرفت تکنولوژی و دست‌آوردهای هوش مصنوعی متأثر شده‌اند یا در حال تأثیرپذیری هستند. حوزه سلامت نیز از این قاعده مستثنی نبوده و هوش مصنوعی به آرامی در حال ورود به قسمت‌های مختلف آن است. هر چند زمانی که سخن از هوش مصنوعی در پزشکی و سلامت به میان می‌آید اغلب تصور ما سیستم‌های کمک تصمیم‌گیری (Decision Support Systems) و بیشتر کمک‌تشخیصی بالینی (Clinical Diagnosis Support Systems) است و البته هوش مصنوعی در این قسمت واقعا پیشرفت‌های قابل توجهی داشته است ولی دست‌آوردهای این تکنولوژی محدود به این موارد نیست.

تعدادی از قسمت‌های حوزه سلامت و پزشکی که تکنولوژی هوش مصنوعی می‌تواند آن‌ها را متأثر نماید در ادامه ذکر شده است:

1. کارآزمایی‌های بالینی (Clinical Trials): کمک به جذب و یافتن بیماران مناسب و همچنین طراحی و مدیریت بهتر و بهینه مطالعات.

2. کشف دارو (Drug Discovery): کشف ساختارهای جدید دارویی و ارزیابی آن‌ها در شبیه‌سازهای مجازی.

3. تندرستی (Wellness): ارائه راهکارهای شخصی‌سازی شده متناسب با شرایط هر فرد.

4. ژنتیک (Genetics): تحلیل و تفسیر توالی‌های ژنتیکی و ارائه توصیه‌های شخصی‌سازی شده.

5. تصمیم‌گیری بیمارستانی (Hospital Decision Support): بهبود تصمیم‌گیری برای مدیریت منابع و امکانات بیمارستانی و ارتقای کیفیت و کمیت خدمات

6. سلامت روان (Mental Health): تشخیص و پایش مشکلات سلامت روان و ارائه راهکارهای جدید ارزیابی و تشخیصی.

7. کمک تصمیم‌گیری پاراکلینیک (Paraclinic Decision Support): تسهیل تشخیص و کاهش زمان و خطای تست‌های پاراکلینیک از جمله تصویربرداری، پاتولوژی و آزمایشگاهی.

8. تغذیه (Nutrition): ساخت مواد غذایی که ترکیبات آن‌ها براساس نیازهای هر فرد شخصی‌سازی شده است.

9. پیش‌آگهی (Prognosis): تخمین دقیق‌تر پیش‌آگهی بیماری‌ها یا ریسک ابتلا براساس داده‌های مختلف.

10. مانیتورینگ (Monitoring): جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها از ابزارهای پوشیدنی، سنسورها و دستگاه‌های پایش خانگی.

11. دستیار مجازی (Virtual Assistant): دستیار هوش مصنوعی متنی یا صوتی که به بیماران یا ارائه‌دهندگان خدمت کمک می‌کند.

کاربردهای هوش مصنوعی در سلامت محدود به این موارد نیست و مثال‌های بسیاری از این موارد می‌توان ذکر کرد. هدف از معرفی این دسته‌ها در اینجا تنها جهت آشنایی با برخی از حوزه‌هایی که کمتر به آن‌ها توجه شده است بود.

با این که هوش مصنوعی توانسته در قسمت‌های مختلف حوزه سلامت وارد شود ولی هنوز نتوانسته است جایگاهی تثبیت شده برای خود بیابد. حتی با وجود اینکه برخی از راهکارها، موفق به دریافت مجوز سازمان غذا و دارو آمریکا (FDA) شده‌اند ولی در مجموع تکنولوژی هوش مصنوعی برای حوزه پزشکی و سلامت هنوز به مرحله بهره‌برداری اساسی و پذیرش عمومی نرسیده است.

مزیت های استفاده از هوش مصنوعی در سلامت و پزشکی

آینده هوش مصنوعی در سلامت

شاید هنوز هوش مصنوعی نتوانسته باشد جایگاه مستحکمی در حوزه سلامت بیابد ولی تقریبا همه صاحب‌نظران معتقد هستند که هوش مصنوعی در آینده حوزه سلامت را متحول خواهد کرد. این تکنولوژی‌ها مزایای بسیاری را ایجاد می‌کنند که برخی از مهم‌ترین آن‌ها از قرار زیر است:

افزایش دقت: هوش مصنوعی در فرآیند‌های تشخیص، درمان و بازتوانی می‌تواند موجب افزایش دقت و کاهش خطاها گردد. در ابزارهای کمک تصمیم‌گیری که تاکنون نیز بیش از سایر موارد توسعه پیدا کرده‌اند این افزایش دقت و کاهش خطا مورد مطالعه قرار گرفته و به اثبات رسیده است.
کاهش هزینه‌ها: هرچند توسعه تکنولوژی‌های هوش مصنوعی هزینه‌بر و زمان‌بر است و نیاز به سرمایه‌گذاری قابل توجهی دارد ولی برآوردهای انجام شده نشان می‌دهد که استفاده از این تکنولوژی‌ها می‌تواند صرفه‌جویی‌های بسیار زیادی برای سیستم سلامت و کشورها داشته باشد.
کاهش نیاز به متخصصان: در بسیاری از نقاط جهان کمبود متخصص وجود دارد و با وجود تمام تلاش‌ها در چند دهه اخیر این مشکل رفع نشده است. به نظر می‌رسد هوش مصنوعی بتواند راهکارهای نوآورانه‌ای برای آن ارائه نماید.
کاهش کارهای تکراری: هوش مصنوعی این قابلیت را دارد که وظایف تکراری پرسنل بهداشتی درمانی را انجام دهد و زمان بیشتری را برای انجام امور دیگر در اختیار ایشان قرار دهد.

مزایای هوش مصنوعی در پزشکی و سلامت محدود به این موارد نیست ولی همین‌ها به تنهایی نیز دلیلی کافی بر این است که نمی‌توان از حضور این تکنولوژی‌ها در حوزه سلامت چشم‌پوشی کرد. همان‌طور که گفته شد ورود و تأثیرگذاری هوش مصنوعی بر حوزه سلامت اجتناب‌ناپذیر است و عمده اختلاف نظرها در این مقوله بر روی زمان و کم و کیف تحولاتی است که ایجاد خواهد کرد.

پزشکان مصنوعی؟

می‌دانیم که این تکنولوژی‌ها زمانی که وارد حوزه‌ها و صنایع دیگر شده‌اند نقش، جایگاه و کارکرد نیروی انسانی متخصص را متأثر کرده‌اند. به عنوان مثال در حوزه بانکداری نقش افرادی که تسهیلات و وام‌ها را ارزیابی، تعیین و اعطا می‌کردند کاملا تغییر پیدا کرده. پیشتر ایشان باید اطلاعات زیادی در مورد صنایع و کسب‌وکارهای مختلف می‌داشتند و طرح‌های توجیهی را بررسی می‌کردند ولی اکنون فقط اطلاعاتی را که هوش مصنوعی تحلیل کرده و نتیجه نهایی را تعیین نموده است به مشتری اعلام می‌کنند. در حقیقت نقش ایشان دیگر تحلیلگری نیست و بیشتر اطلاع‌رسانی را انجام می‌دهند.

حال این سوال مطرح می‌شود که با توجه به اینکه بدون شک شاهد تحولات هوش مصنوعی در سلامت و پزشکی خواهیم بود، آیا نقش نیروی انسانی حوزه سلامت نیز متحول خواهد شد؟ در این مورد، بحث‌های زیادی به خصوص در مورد نقش پزشکان و تأثیراتی که هوش مصنوعی در جایگاه و شغل آینده آن‌ها می‌گذارد مطرح شده است که در این مقاله سعی در تحلیل آن‌ها داریم.

اگر در میان مقالات، مستندات و صحبت‌های صاحب‌نظران این حوزه جستجو کنید دو گفتمان غالب را مشاهده می‌کنید. برخلاف تصور اولیه هیچ‌کس در مورد اینکه هوش مصنوعی تأثیری در جایگاه و نقش پزشکان نخواهد داشت صحبت نمی‌کند. به نظر می‌رسد که همانطور که همه در مورد اینکه هوش مصنوعی تحولی در حوزه سلامت و پزشکی ایجاد می‌کند اتفاق نظر دارند، در مورد اینکه این تحول نقش و جایگاه پزشکان را نیز متأثر خواهد کرد توافق دارند. تفاوت دیدگاه‌ها بیشتر در مورد میزان و نحوه این تأثیرات است.

یک دیدگاه رادیکال که البته طرفداران زیادی نیز ندارد این است که نقش پزشک به کلی حذف خواهد شد. مطرح‌کنندگان این دیدگاه معتقد هستند که هوش مصنوعی در آینده نه چندان دور به اندازه‌ای پیشرفت می‌کند که عملکردهای یک پزشک از تصمیم‌گیری تا مداخلات درمانی را می‌تواند به انجام برساند.

اما دیدگاه اکثریت در این زمینه این است که پزشکانی که می‌توانند با هوش مصنوعی کار کنند جایگزین پزشکانی می‌شوند که نمی‌توانند از آن بهره ببرند. در واقع طرفداران این دیدگاه معتقد هستند که دلایل بسیاری وجود دارد که پزشک هرگز به طور کامل از مراقبت‌های سلامت حذف نمی‌گردد ولی نوع ارائه خدمت و فعالیت‌هایی که انجام می‌دهد در آینده نه چندان دور تغییرات بسیاری خواهد کرد.

هر چند میزان این تغییرات در بین رشته‌های مختلف تفاوت خواهد کرد. بسیاری از متخصصین معتقد هستند که رشته‌هایی مانند رادیولوژی یا پاتولوژی بسیار تحت تاثیر این تحولات قرار خواهد گرفت ولی رشته‌هایی مانند جراحی حداقل در آینده نزدیک تحولات چشمگیری نخواهند کرد.

چرا هوش مصنوعی نمی تواند جایگزین پزشکان شود؟

پزشکان آینده

اینکه چرا نقش پزشک از مراقبت‌های سلامت حذف نمی‌شود یک استنباط احساسی نیست و دلایل مستحکمی برای آن وجود دارد. هرچند این دلایل بر اساس درک امروزی ما از تکنولوژی شکل گرفته است و ممکن است شرایط اجتماعی در دهه‌های آینده سمت و سوی متفاوتی پیدا کند. با این حال چهار مورد از مهم‌ترین دلایلی که هوش مصنوعی نمی‌تواند جایگزین پزشکان شود از این قرار است:

ارتباط انسانی: هوش مصنوعی شاید بتواند حتی احساسات انسانی را شبیه‌سازی کند ولی به نظر نمی‌رسد که این شبیه‌سازی بتواند جایگزین همدلی و همدردی انسانی شود. در موضوعاتی مانند دادن اخبار بد، امید و دلگرمی دادن و حمایت‌های روحی و روانی نقش پزشکان و پرسنل بهداشتی درمانی انکارناپذیر است.
اعتماد بیماران: شاید تصور کنیم که اگر هوش مصنوعی عملکردی بهتر از پزشکان داشته باشند مردم آن‌ها را ترجیح می‌دهند. ولی در مطالعه‌ی بازاری که به تازگی در Harvard Business Review منتشر شده است، تحقیقات برخلاف این را نشان می‌دهند. مردم هنوز به طبابت هوش مصنوعی به صورت مستقل اعتماد ندارند.
پیچیدگی زیاد: با وجود اینکه می‌دانیم هوش مصنوعی توانمندی‌های بسیاری برای درک مسائل پیچیده دارد ولی به نظر می‌رسد حوزه سلامت و تصمیمات و مداخلات پزشکی -حداقل در آینده نزدیک- پیچیدگی فراتر از حد این تکنولوژی‌ها دارند.
ناتوانی در انجام برخی کارها: با آنکه هوش مصنوعی می‌تواند بسیاری از کارهای انسانی را انجام دهد ولی تصور بر این است که هر چقدر هم این تکنولوژی‌ها پیشرفت کنند برخی از کارها را انسان سریع‌تر، مطمئن‌تر و مقرون به صرفه‌تر می‌تواند انجام دهد. هنوز با اینکه هوش مصنوعی بتواند تمام کارهای انسانی را انجام دهد فاصله بسیار زیادی داریم.

لذا برای پزشکان آینده، نقش انسانی آن‌ها بسیار مهم‌تر از نقش دانشی و حتی مهارتی است. پزشکان علاوه بر اینکه باید بتوانند از ابزارهای هوش مصنوعی استفاده کنند، مهارت‌های ارتباطی و توانمندی‌های اجتماعی آن‌ها اهمیت بسزایی پیدا می‌کند. از سوی دیگر نقش پزشکان و متخصصان حوزه سلامت در توسعه راهکارهای هوش مصنوعی نیز در آینده پررنگ خواهد بود و جایگاه‌های شغلی نوظهور بسیار به خصوص برای پزشکان با دانش و مهارت‌های بین‌رشته‌ای در حوزه تکنولوژی‌های روزآمد به وجود خواهد آمد.

پزشکانی که نتوانند با هوش مصنوعی کار کنند از رده خارج می شوند.

نتیجه‌گیری

ما می‌دانیم که تکنولوژی‌های روز که اکنون به نام سلامت دیجیتال در حوزه سلامت وارد شده‌اند و هوش مصنوعی نیز بخشی از آن‌ها است، تحولاتی عظیم را در پزشکی و طبابت رقم خواهند زد. پیش‌بینی آنکه دقیقا چگونه و چه زمانی این تحولات رخ خواهد داد دشوار است ولی شکی نیست که باید آمادگی لازم برای آن را به‌دست آورد. گمانه‌زنی‌ها نشان می‌دهد طی 5 تا 10 سال آینده موج این تحولات رشته‌ها و تخصص‌های پزشکی را فراخواهد گرفت. بنابراین پزشکانی که بیش از یک دهه از زندگی حرفه‌ای آن‌ها باقی مانده به احتمال بسیار زیاد تحت تاثیر این تحولات قرار خواهند گرفت.

شاید در حال حاضر لازم نباشد که اقدام خاصی انجام دهید ولی برای پزشکانی که می‌خواهند در آینده، پیشرو و تاثیرگذار باشند، لازم است که پیشرفت‌های سلامت دیجیتال را دنبال کنند و با آن همراه شوند تا در زمان تحولات آمادگی همگام شدن و حتی پیشگام شدن را داشته باشند.