گزارش میانه سال ۲۰۱۹ از بازار سلامت دیجیتال جهانی: موتور خروج‌ها گرم شد

در حالی که استارت‌آپ‌های ایران برای تعریف ارزش‌گذاری منصفانه و جذب سرمایه در تقلا هستند، در بازار سرمایه‌گذاری بین‌المللی، گاه‌گداری بار دیگر بحث حباب سرمایه‌گذاری استارت‌آپی مطرح می‌شود. نرخ رشد تقریبا ثابت و حیرت‌انگیز بازار سرمایه‌گذاری کسب‌وکارهای سلامت دیجیتال، چندی است با واکنش «حبابه! جدی نگیرید!» مواجه شده‌است. این نوشتار که براساس تحقیقی ارزشمند از مجموعه‌ی Rock Health، مرکز سرمایه‌گذاری و شتاب‌دهی موفق حوزه سلامت دیجیتال، تدوین شده‌است، در تلاش برای بررسی جزئی‌تر و کارشناسی بازار سرمایه‌ی سلامت دیجیتال است. برخی گزاره‌ها و چهارچوب‌های این گزارش قابلیت تعمیم به بازارهای سرمایه‌ای استارت‌آپی ایران را دارد.

در این نوشتار ابتدا به بازگویی اتفاقات شش‌ماهه‌ی اول سال ۲۰۱۹ به طور خلاصه پرداخته‌شده‌است. سپس، شبهه‌ی حباب بودن بازار سرمایه‌ی این صنعت با گزاره‌های حباب‌های سرمایه‌ای تجربه شده پیشین، در بخش نظاره‌ی حباب، مورد واکاوی قرار می‌گیرد.

خلاصه‌ی اتفاقات سرمایه‌ای در بازار سلامت دیجیتال جهانی

در نیم‌سال اول ۲۰۱۹، در مجموع ۴.۲ میلیارد دلار در سلامت دیجیتال سرمایه‌گذاری شده‌است. این بخش در حال تجربه‌ی ادامه‌ی رشد سالم خود است. در این میان، کارشناسان مدعی‌ هستند که اثری از حباب سرمایه‌گذاری دیده نمی‌شود. شرکت‌های سلامت دیجیتال در نیم‌سال اول 2019 در ۱۸۰ قرارداد (Deal) ۴.۲ میلیارد دلار سرمایه جذب کرده‌اند. اگر همین روند برای نیم‌سال دوم ادامه پیدا کند، در سال ۲۰۱۹ مقدار ۸.۴ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری اتفاق می‌افتد؛ و حتی ممکن است همانند تجربه‌ی سال ۲۰۱۸، رکورد بالاتری نیز ثبت شود.

سرمایه‌گذاری در نیمه‌ی اول سال ۲۰۱۹ طبق یک رشد خطی از سال ۲۰۱۱ دارای نرخ رشد ثابت سالانه بوده‌است. به غیر از مقداری افت سال به سال، فضای سرمایه‌گذاری در سال‌های اخیر اساسا بدون تغییر مانده‌است. تقریبا ۳۰ درصد مبالغ سرمایه‌گذاری شده در این نیم‌سال، مربوط به قراردادهای بالای ۱۰۰ میلیون دلار یا به اصطلاح Mega Dealها است. سرمایه‌گذاران بیشتر از قبل در عرصه دیده می‌شوند که در این میان، ۶۹ درصد آنها، سرمایه‌گذاران تکراری و باتجربه پیشین هستند. درحالی که سلامت دیجیتال به عنوان یک صنعت در حال بلوغ است، پیش‌بینی می‌شود این روند، رشد خود را حتی در شرایط افت وخیز اقتصادهای کلان، ادامه دهد.

با توجه به اینکه IPO شدن (تبدیل شرکت به سهامی عام و ورود به بورس) یکی از تعریف‌های استارتاپ موفق است، همه‌ی چشم‌ها به پنج شرکتی که قرار است در سال ۲۰۱۹ تبدیل به سهامی عام شوند، معطوف شده‌است. Livongo, Health Catalyst, Change Healthcare, Phreesia, و Peloton اولین IPOها بعد از سال ۲۰۱۶ خواهند بود. با توجه به این قحطی IPO، ادغام و تملک (M&A) تنها مسیر خروج در این سال‌ها بود که امکان تغلیض سرمایه (یا liquidity به معنای تبدیل سهام به پول نقد برای سرمایه‌گذاران) را برای سرمایه‌گذاران سلامت دیجیتال فراهم می‌کرد. ادغام و تملک با ۴۳ تملک (برنامه‌ی موفق خروج سرمایه‌گذار از استارت‌آپ) در شش ماهه‌ی اول ۲۰۱۹ همچنان بازیگر نقش اول صحنه‌ی خروج سرمایه‌گذاران است. با نگاه به این شش ماه، در مجموع 86 ادغام و تملک برای امسال تخمین زده می‌شود که ۲۵درصد کمتر از سال‌های اخیر است.

آیا بازار سرمایه‌ی سلامت دیجیتال جهانی مشکوک به حباب است؟

در آغاز سال ۲۰۱۹، سوالی در مورد حباب سرمایه‌گذاری پرسیده شد. اما این حباب وجود ندارد! حباب سرمایه‌گذاری چرخه‌ای اقتصادی‌ است که در آن رشد قیمت دارایی‌ها بسیار بیشتر از ارقامی‌ست که توسط بنیان‌گذاران کسب‌وکارها توجیه می‌شود. به عبارت‌دیگر، ارزش‌گذاری‌ها بالاتر از ارزش واقعی بوده و اختلاف میان ارزش و قیمت دارایی‌ها بالاست. زمانی که سرمایه‌گذاران از وجود حباب آگاه می‌شوند، روند سرمایه‌گذاری‌های جدید را به دلیل انقباض قیمت‌ها (یعنی نزدیک شدن قیمت‌ها به واقعیت) که باعث ترکیدن حباب می‌شود، متوقف می‌کنند. در این زمان استارت‌آپ‌ها که به تقلا برای جذب سرمایه تروتازه نیاز دارند تا بتوانند سرپا بمانند، بدون درنظر گرفتن بنیان و ماهیت کسب‌وکارشان با ارزش‌گذاری‌های بسیار پایین مواجه می‌شوند. ترکیدن حباب، چرخه‌ی سقوط نیست، بلکه روال است. هرچند با توجه به قحطی IPO ذکر شده، به عنوان سرمایه‌گذار ناآشنا به اکوسیستم سلامت دیجیتال، شاید شما مایل به باور کردن وجود حباب جهانی باشید، اما سرمایه‌گذاران باتجربه‌ی این حوزه به روند بازدهی و نرخ سوخت وجه نقد (Cash Burn Rate) این کسب‌وکارها آگاه بوده و با روند خلق ارزش، سوددهی و مقیاس‌پذیری (Scalability) این استارت‌آپ‌ها انس گرفته‌اند.

نظاره‌ی حباب

نگاهی به ریتم رشد سالم سرمایه‌گذاری در سلامت دیجیتال

منازعه در آغاز سال ۲۰۱۹ اینگونه آغاز شد: آیا روند فعلی فضای سرمایه‌گذاری سلامت دیجیتال یک حباب است؟ با توجه به رکوردهای سرمایه‌گذاری در ۲۰۱۸ و نبود پرش در نمودار میزان خروج‌ها، مطرح شدن این موضوع به موقع و بسیار مهم بود. تحلیل حباب، بر اساس چهارچوبی از شش گزاره‌ی مشترک بین سایر حباب‌های تجربه شده در عرصه‌ی جهانی بیان می‌شود:

• زیرساخت‌های کسب‌وکار نامعتبر و بی‌ارزش: بدین معنا که کسب‌وکارها دارای ماهیت فارغ از خلق ارزش و حتی مقیاس‌پذیری بوده و عملا کسب‌وکارهایی با نگاه بلندمدت نیستند.
• نرخ سوخت وجه نقد بالا: یعنی میزان سرمایه‌ی درگردش بسیار بالا و در مقابل درآمد و بازدهی بسیار کم است.
• ارزش‌گذاری‌های بالای ناهمگون با ماهیت کسب‌وکار: به معنای ارزش‌گذاری خلاف واقعیت و غیرمنطقی برای استارت‌آپ‌هایی با ظرفیت اجرایی و یا بازار محدود.
• موج بزرگ وجوه نقد از سمت سرمایه‌گذاران جدید: یعنی سرازیر شدن پول سرمایه‌گذاران تازه‌کار و بدون دانش استارت‌آپی که به موارد قبلی دامن می‌زند.
• کلاه‌برداری و سواستفاده از سرمایه
• راه‌های خروج نامشخص : بدین معنا که سرمایه‌گذاران از نقشه و طرح خروج احتمالی خود از کسب‌وکار آگاه نیستند. به عبارت دیگر، زمان احتمالی خروج، بازدهی پیش‌بینی شده و نحوه‌ی خروج سرمایه‌گذاران مشخص و شفاف نشده‌است.

اگر به عنوان فعال اکوسیستم استارت‌آپی، این شش مورد برای شما آشنا و شاید حتی جانسوز باشد، قابل درک ‌است. درست است که روند سوخت وجه نقد و ارزش‌گذاری‌ها برای برخی استارت‌آپ‌های از ما بهتران! مضحک و بیشتر شبیه به لطیفه‌های جانگداز اجتماعی‌ست؛ هر کسی ته حسابش چندصد میلیون خوابانده، دچار سندروم «خود-سرمایه‌گذارِ

خطرپذیر-پنداری» می‌شود؛ روند سواستفاده از سرمایه و خروج‌های بدون شفافیت هم بیداد می‌کند؛ اما در کنار همه اینها، ماهیت کسب‌وکار برخی استارت‌آپ‌های ایرانی هم دچار نقص و عدم خلق ارزش است. به عنوان فعال اکوسیستم استارت‌آپی و تحلیل‌گر کسب‌وکار، عدم توفیق برخی استارت‌آپ‌ها را در جذب سرمایه بیشتر ناشی از تلاش ناموزون و ناکافی آنان دیده‌ام.

مدل‌های کسب‌وکار

نتیجه‌ی تحلیل: ناحباب! (بدون تغییر از ۲۰۱۸)

کسب‌وکارهای با ثبات سلامت دیجیتال، ارزش خلق می‌کنند، ارزششان را اثبات می‌کنند و با پیچیدگی معمول دنیای سلامت همانند رگولاتوری (سیستم قانون‌گذاری) و سیکل‌های طولانی فروش روبه‌رو می‌شوند. سندی محکم برای این مورد در سال ۲۰۱۹ وجود دارد. سرمایه‌گذاران (که به وضوح از گام‌های اشتباه در روزهای اول عمر صنعت سلامت دیجیتال، درس‌هایی آموخته‌اند) به سرمایه‌گذاری بر استارت‌آپ‌های B2B (مدل کسب‌وکاری که در آن پرداخت‌کننده برای محصولات کسب‌وکار، کسب‌وکارهای دیگر هستند) ادامه می‌دهند (۸۷ درصد از کل سرمایه‌گذاری انجام شده در نیمه‌ی اول سال ۲۰۱۹). اولویت‌های بعدی برای سرمایه‌گذاری در صنعت سلامت دیجیتال ایالات متحده، مدل کسب‌وکار مبتنی بر فروش به کارفرمایان، پرداخت‌کنندگان، تامین‌کنندگان و دیگران هستند. قابل توجه است که چرخه‌های فروش طولانی در سلامت، نوآوری‌های استارت‌آپی را نمی‌کشد؛ درصد بالایی از استارت‌آپ‌های سلامت دیجیتال B2B که در طول سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۵ در مرحله‌ی دانه (Seed Stage) به معنای مراحل اولیه استارت‌آپ و قبل از تولید محصول اولیه) سرمایه جذب کرده‌اند، نسبت به استارت‌آپ‌های B2C در مرحله‌ی بعد سرمایه‌ی بیشتری جذب کرده‌اند. مشکلات رگولاتوری، چرخه‌ی فروش و مدیریت جریان وجوه نقد، برای همه‌ی استارت‌آپ‌های این حوزه در سرتاسر جهان وجود دارد. کارآفرین ایرانی، زمانی که فارغ از فرافکنی، تمام مسئولیت موفقیت و شکست کسب‌وکار خود را بپذیرد، می‌تواند در موقعیت‌های مختلف درست عمل کند.

کارآفرینان خردمند، هنوز هم به دنبال مدل‌های کسب‌وکار ارزش‌محور هستند. استارت‌آپ Virta Health به تازگی گزارشی دوسالانه در رابطه با آزمایش بالینی درحال پیشرفت خود منتشر کرده است؛ ۱۸.۸ درصد از شرکت‌کنندگان که مدت دوسال در این آزمایش حضور داشته‌اند، موفق به درمان کل یا قسمتی از دیابت خود شده‌اند. و این یعنی سهمی بالاتر نسبت به جریان درمانی معمول یا تغییرات شدید سبک زندگی جهت درمان دیابت؛ نتایج بالینی معتبر ویرتا (validated clinical outcomes) این امکان را به وجود آورده که ۱۰۰درصد هزینه‌های درمان را به نتایج گره بزند. قابل درک ‌است که در کسب‌وکارهای سلامت دیجیتال، به دست‌آوردن مدرک و شواهد برای اثبات عملکرد درست چرخه‌ی کسب‌وکار سخت است؛ اما قطعا غیرممکن نیست. در مقام تحلیل بسیاری از استارت‌آپ‌های حوزه سلامت دیجیتال، به شخصه صبر حیرت‌انگیز بنیان‌گذاران برای خلق ارزش و اثبات صحت چرخه‌ی کسب‌وکار برایم تعجب‌برانگیز بوده‌است. تنها حرف درگوشی برای کارآفرینان این است: «راهی که انتخاب کرده‌اید، آسان نیست؛ سخت هم نیست؛ فقط سماجت می‌خواهد.»

نرخ‌ سوخت وجه نقد

نتیجه‌ی تحلیل: تقریبا حبابی (با کمی تغییر مثبت از ۲۰۱۸)

استارت‌آپ‌های سلامت دیجیتال، همانند بقیه استارت‌آپ‌های غیر سلامت، در حال جذب سرمایه‌های بالا در مراحل مختلف هستند. بدین معنی که میانگین جذب سرمایه در سری A (مرحله‌ی تثبیت یک محصول و آغاز توسعه‌ی افقی یا عمودی محصول جهت تکمیل چرخه‌ی پاسخ به نیاز مشتری) در هر قرارداد در سال ۲۰۱۹ برای استارت‌آپ‌های سلامت دیجیتال، رقمی حدود ۱۰میلیون دلار بوده‌است؛ این رقم نسبت به سال ۲۰۱۸ که ۹ میلیون دلار بود، ۱۱ درصد افزایش داشته و نسبت به سال ۲۰۱۱ دو برابر شده‌است. قراردادهای افزایش سرمایه در سری B (مرحله‌ی دوم توسعه محصول و بازار به صورت همزمان و ایجاد آمادگی و بستر جهت مقیاس‌پذیری انفجاری) همان مقدار رشد را تجربه کرده‌اند: میانگین ۱۷میلیون دلار در سال ۲۰۱۹ که ۲.۱ برابر همین میانگین در سال ۲۰۱۱ است.

شرکت‌ها اغلب از این سرمایه‌های بزرگ برای بزرگ‌کردن کسب‌وکار خود استفاده نمی‌کنند. در بازه‌ی سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶ میانگین زمان انتظار بین مراحل سرمایه‌گذاری، برای شرکتی که در مرحله‌ی دانه، سری A یا B سرمایه جذب‌کرده، بیست ماه بود. توصیه می‌شود که کارآفرینان در ماه‌های پیش‌رو، جریان وجوه نقد خود را محتاطانه مدیریت کنند. شرکت‌های دارای نرخ سوخت وجه نقد بالا، فشار بیشتری را در زمان توقف یا محدودتر شدن محیط سرمایه‌گذاری احساس خواهند کرد.

ارزش‌گذاری‌ها

نتیجه‌ی تحلیل: تقریبا حبابی (مشابه سال ۲۰۱۸)

سرمایه‌گذاران یونیکورن‌ها (Unicorn به استارت‌آپ‌ دارای ارزش بیش از یک میلیارد دلار گفته می‌شود) را در نیمه‌ی اول ۲۰۱۹ متولد کردند. Zipline صدونود میلیون دلار بر مبنای ارزش‌گذاری، ۱.۲ میلیارد دلار برای توسعه‌ی عملیاتی ربات‌های حامل بار خود جذب کرده‌است. این استارت‌آپ واحدهای خون و دارو را به کلینیک‌های روآدا و غنا ارسال می‌کند. Gympass سیصد میلیون دلار بر مبنای ارزش‌گذاری یک میلیارد دلاری، با کمک و راهگشایی SoftBank’s Vision Fund جذب کرده‌است. این استارت‌آپ برزیلی که دفتر مرکزی خود را در سال ۲۰۱۸ به نیویورک تغییر داده بود، تست ورزشی ماهانه برای کارمندان بیش از ۲۰۰۰ شرکت ارائه داده است. Hims، سامانه‌ی خدمات صدور نسخه و ارسال برای مصرف‌کننده، ۱۰۰ میلیون دلار بر مبنای ارزش یک میلیارد دلاری خود برای تسریع رشد خود جذب کرده‌است. این شرکت حدود یک سال بعد از تاسیسش در سال ۲۰۱۷، یونیکورن شد!

هنوز جای زخم ارزش‌گذاری‌های مضحک برخی استارت‌آپ‌های ایرانی درد می‌کند! بدیهی‌ است، بلوغ اکوسیستم سرمایه‌گذاری، آن‌جا محقق می‌شود که اصل خلق ارزش و بنیان کسب‌وکارها، اولویت بالاتری نسبت به شست‌وشوی پول و فرارهای قانونی مالیاتی پیدا کند.

موج پول نقد از سمت سرمایه‌گذاران جدید

نتیجه‌ی تحلیل: ناحباب! (بدون حباب و به طرز مثبتی هموار)

حضور سرمایه‌گذاران تکراری در سلامت دیجیتال نشان‌دهنده‌ی بلوغ محیط سرمایه‌گذاری است. دلارهای هوشمند (Smart Money اصطلاحا به سرمایه‌گذاری‌هایی که سرمایه‌گذار شبکه‌ی ارتباطی و یا تجربه‌ی بالایی در آن صنعت داشته باشد گفته می‌شود) به همراه تجربه‌ی ارزشمند سرمایه‌گذار در دسترس کارآفرینان قرار می‌گیرد. از سال ۲۰۱۶، هر سال سرمایه‌گذاران تکراری بیشتری نسبت به سرمایه‌گذاران جدید در صنعت سلامت دیجیتال حضور داشته‌اند؛ و این اختلاف هیچ‌گاه به اندازه‌ی حالا نبوده‌است. ۶۹ درصد از ۳۵۱ سرمایه‌گذار شش ماهه‌ی اول امسال، قبلا تجربه‌ی سرمایه‌گذاری در حوزه سلامت دیجیتال را داشته‌اند.

بدیهی‌است، تعداد سرمایه‌گذاران خطرپذیر مجرب حوزه‌ی سلامت دیجیتال در کشورمان بسیار پایین است (صد البته این اصل برای دیگر بخش‌های اتمسفر استارت‌آپی ایران نیز صدق می‌کند). بلوغ زودرس در اکوسیستم سرمایه‌گذاران ایرانی، انتظاری بس خوش‌بینانه و نزدیک به غیرممکن‌ است. پیشنهاد می‌شود کارآفرینان، بر یادگیری و خلق مستمر متمرکز شده و به بلوغ محیط سرمایه‌گذاری سلامت دیجیتال ایران کمک کنند.

کلاهبرداری و سواستفاده از سرمایه‌های جذب شده

نتیجه‌ی تحلیل: ناحباب ( حداقل مانند حباب‌های گذشته نیست)

در طول سال ۲۰۱۸، فقط یک استارت‌آپ سلامت دیجیتال کلاهبردار و سواستفاده‌‌کننده از سرمایه‌ی جذب شده، شناخته شد. شرکت Health Outcomes با دستکاری داده‌ها در مورد اثربخشی تجارت تبلیغات دارویی خود، اعتماد مشتریان و سرمایه گذاران خود را از دست داد. البته نباید بزرگترین شکست استارت‌آپ‌های سلامت را نادیده بگیریم؛ Theranos به یادماندنی‌ترین شکست سال ۲۰۱۸ بود. سال ۲۰۱۹ چند استارت‌آپ دیگر را به این لیست اضافه کرد: استارت‌آپ uBiome به اتهام صدور صورتحساب نامناسب مکرر، در حال بازجویی توسط FBI است. این شرکت به هم‌بنیان‌گذاران خود مرخصی داده و کارمندان خود را اخراج کرده‌است. همچنین دو آزمایش از لابراتوار خود را به تعلیق درآورده و مشاور عمومی، جان راکوف را به عنوان مدیر ارشد اجرایی (مدیرعامل در فرهنگ ایران) معرفی کرد. اما راکوف در ۳۰ام ژوئن این شرکت را ترک کرد. در حال حاضر کورتیس سولسویگ، مدیر شرکت مشاوره Goldin Associates به عنوان مدیر ارشد اجرایی موقت منصوب شده و این شرکت برای تحقیقات و بازجویی در حال همکاری با FBI است.

ژورنالیست‌ها چندین شرکت سلامت دیجیتال را به عنوان شرکت‌هایی که در حال میانبرزدن برای رشد سریع هستند، معرفی کرده‌‌اند. Nurx یک سرویس صدور و ارسال نسخه است که بنابر گزارش‌ها در دفتر خود موجودی غیرمعمول دارو داشته‌است؛ این عمل یعنی نقض اخلاق حرفه‌ای پزشکی به خاطر سود تجاری. در پرونده‌ای دیگر، شانون اسپان‌هنک، مدیر ارشد اجرایی سابق Cleo ، که یک شرکت با خدمت ایجاد ارتباط مجازی برای کارمندان جهت زایمان آسان و بازگشت متعاقب به محل کار است، به اتهام سابقه‌ی ساختگی در حال دادرسی‌ است. اگرچه هیچ‌کدام از اینها نمونه‌ی کلاهبرداری شرکتی نیست، اما بخشی از این روایات مربوط به شرکت‌های تحت حمایت با سرمایه‌گذاری هستند که برای همه‌ی آنها رشد اولویت اول را داشت. وقتی سلامتی مراجع (بیمار) نتیجه اصلی باشد، تمامیت (در فرهنگ ایران به معنای انطباق ظاهر و باطن است) یک اصل مهم می‌شود و ما امیدواریم که تمامیت را به صورت عملی در کارآفرینان، سرمایه‌گذاران و همه‌ی حاضران در اکوسیستم نوآوری سلامت دیجیتال ببینیم.

راه‌های خروج

نتیجه‌ی تحلیل: کمی حبابی! (IPOها بازگشتند، اما جذب‌ها نسبت به سال ۲۰۱۸ کمتر است)

از آن‌جایی که بازار خروج خیلی داغ نشده‌است، سلامت دیجیتال هم مشکل خیلی عجیب و غریبی برای تغلیض سرمایه ندارد. پنج شرکت استارت‌آپی در حال برنامه‌ریزی برای تبدیل شدن به سهامی عام در سال ۲۰۱۹ هستند. این خروج‌ها بر یک جریان پایدار ادغام و تملک ساخته خواهد شد. ۴۳ شرکت سلامت دیجیتال دیگر در شش ماه اول سال ۲۰۱۹ اقدام به تغلیض و جذب سرمایه کرده‌اند. ان‌شاالله در پست‌های بعدی این موارد را ریزتر بررسی کرده و به اشتراک خواهم گذاشت.

در تصویر زیر خلاصه‌ی تحلیل وجود حباب سرمایه‌گذاری در صنعت سلامت دیجیتال را می‌توانید مشاهده کنید.

سخن پایانی

رابرت گربر از 7 Wire Ventures می‌گوید: «زمستانی طولانی برای سلامت دیجیتال پیش بینی نمی‌کنم. مشکلات سیستمی بسیار انبوه و در دست بررسی است. هیزم زیادی برای خرد کردن در این بازار وجود دارد.» دردسرهای کارآفرینی در جذب سرمایه برای کل کارآفرینان و سرمایه‌گذاران اکوسیستم جهانی وجود دارد. هر اکوسیستم راهی برای بلوغ خود پیدا می‌کند و اکوسیستم ایران بیش از هرچیزی نیازمند صبوری و سماجت در خلق ارزش است؛ خلق ارزشی سیستماتیک. اگر می‌خواهید وارد محیط سرمایه‌گذاری سلامت دیجیتال شوید، باید با نگاه بلندمدت و فارغ از بازدهی کوتاه‌مدت، متمرکز بر خلق ارزش، به دنبال تسهیل‌گری تحقیقات و تکمیل مستندات چرخه‌ی ارزش کسب‌وکارهای استارت‌آپی باشید. در مقاله‌ی بعدی در مورد ورود غول‌های کسب‌وکاری غیرسلامت به این بازار سخن خواهم گفت.