چگونه اکوسیستم سلامت دیجیتال جهان بالغ شد؟

در حالی که ما بر سر اینکه آیا سلامت الکترونیک واژه مناسبی است یا سلامت دیجیتال بحث می‌کنیم، دیجیتالی شدن در حال متحول کردن همه جنبه‌های سلامت است.

سلامت دیجیتال چیست؟

حدودا از سال 2000 بود که واژه سلامت الکترونیک کم‌کم بر سر زبان‌ها افتاد. در آن زمان استفاده از تکنولوژی‌های الکترونیکی و فناوری‌های ارتباطات در سلامت را سلامت الکترونیک یا به اختصار eHealth می‌نامیدند. به مرور با ورود تکنولوژی‌های موبایل و رشد و توسعه آن‌ها استفاده از این تکنولوژی‌ها در سلامت به Mobile Health یا به اختصار mHealth شهرت یافت که ما در فارسی اغلب از اصطلاح سلامت همراه برای آن‌ها استفاده کردیم. در واقع ما mHealth را زیر مجموعه eHealth می‌دانیم.

اما در سال‌های اخیر دیگر مرز بین e و m بسیار کم‌رنگ شده است. امروزه دیگر موبایل نبودن یک خدمت ارزش نیست بلکه الزامی است. با از بین رفتن این مرز، دیگر جدا کردن این دو حوزه منطقی به نظر نمی‌رسید و اینگونه اصطلاح سلامت دیجیتال به وجود آمد.

سلامت دیجیتال یا Digital Health به معنی به‌کارگیری تکنولوژی‌های دیجیتالی در جنبه‌های مختلف سلامت و برای اهداف سلامتی است.

سیر دیجیتالی شدن سلامت

با پیشرفت تکنولوژی، همه صنایع دچار تحولات دیجیتالی شدند و حوزه سلامت نیز تحت تاثیر قرار گرفت. اما این تحولات سال‌ها پیش آغاز شده بود. اولین نشانه‌های دیجیتالی شدن حوزه سلامت به دهه 90 میلادی برمی‌گردد. در آن زمان بحث استفاده از پرونده‌های الکترونیکی بسیار داغ بود. هرچقدر تکنولوژی پیشرفت می‌کرد نوآوری‌های ساختارشکن بیشتر می‌شد.

تقریبا در بین سال‌های 2000 تا 2010 این تحولات به اوج خود رسید. شاید تعجب کنید ولی در همین سال‌ها که گوشی‌های هوشمند هنوز خیلی هم همه‌گیر نشده بودند پروب سونوگرافی که به موبایل متصل می‌شد، هولتر قلبی که از طریق بلوتوپ اطلاعات را به گوشی هوشمند می‌فرستاد و دستگاه‌های مانیتورینگ بیمارستانی که به صورت بی‌سیم (وایرلس) اطلاعات را برای گوشی پزشک ارسال می‌کردند معرفی شده بودند. در همین زمان‌ها بود که حتی بحث اینکه کامپیوترها در تشخیص و درمان وارد شوند مطرح شده بود.

سرعت تحولات، نگرانی‌هایی را به همراه داشت. به نظر می‌رسید که تحولات دیجیتالی و الکترونیکی از نیازهای سلامت پیشی گرفته‌اند و برخی نوآوری‌ها دیگر به جنبه سلامتی اهمیت نمی‌دهند و فقط چون می‌شود یک امکانی را ایجاد کرد ساخته می‌شوند. تا آن زمان نظارتی بر این تکنولوژی‌ها وجود نداشت تا آنکه سازمان غذا و داروی آمریکا اعلام کرد که قصد دارد بر این تکنولوژی‌های جدید نظارت کند و قوانینی را برای این موضوعات تدوین خواهد کرد. ورود سازمان‌های نظارتی حوزه سلامت به سلامت دیجیتال از سرعت رشد این تحولات کاست و ما هرگز شاهد سرعت رشد سلامت دیجیتال مانند آن زمان نبودیم.

هرچند سرعت رشد سلامت دیجیتال در آن زمان کاهش یافت ولی در سال‌های اخیر با مرور سرمایه‌گذاری‌های حوزه سلامت دیجیتال به وضوح می‌توان اوج گرفتن مجدد آن را احساس کرد. این موضوع را شاید بتوان به شکل‌گیری اکوسیستم نوآوری در اطراف حوزه سلامت دیجیتال مرتبط دانست. ورود بازیگران قدرتمند به این اکوسیستم و به بلوغ رسیدن اجزای تشکیل‌دهنده آن را می‌توان از عوامل اصلی آن دانست.

مهم‌ترین عوامل بلوغ اکوسیستم سلامت دیجیتال

در سال‌های اخیر عواملی خاص، تاثیر بیشتری بر بلوغ اکوسیستم سلامت دیجیتال در جهان داشته‌اند. هرچند بسیاری از این عوامل مانند اکوسیستم سایر صنایع است ولی برخی موارد برای حوزه سلامت منحصر به فرد هستند.

1. استارتاپ‌های موفق

احتمالا مهم‌ترین عامل بلوغ اکوسیستم سلامت دیجیتال استارتاپ‌هایی بودند که توانستند با ارزش‌آفرینی مناسب، تبدیل به نمونه‌های موفق این حوزه شوند. هرچند تجربه استارتاپ‌های حوزه‌های دیگر و استفاده از تجربه اکوسیستم صنایع دیگر در موفقیت استارتاپ‌های سلامت دیجیتال در نقاط مختلف جهان بسیار موثر بوده است.

2. بنیان‌گذاران متخصص

وقتی بنیان‌گذاران استارتاپ‌های موفق را مرور کنیم متوجه می‌شویم که بسیاری از این افراد متخصصانی بوده‌اند که با تشکیل یک تیم بین‌رشته‌ای توانسته‌اند به موفقیت دست پیدا کنند. هرچند باور عمومی بر این است که بنیان‌گذاران استارتاپ‌ها جوان هستند ولی به نظر می‌رسد واقعیت کاملا خلاف این است. البته نمونه استارتاپ‌های موفقی که تعدادی جوان آن را راه‌اندازی کرده‌اند وجود دارد ولی در سایر موارد همین جوان‌ها در کنار هم‌بنیان‌گذارانی با تجربه‌تر، کسب‌وکار خود را آغاز کرده‌اند.

از سوی دیگر بسیاری از استارتاپ‌های حوزه سلامت توسط بنیان‌گذاران و هم‌بنیان‌گذاران متخصص در حوزه سلامت راه‌اندازی شده است. احتمالا از تعداد زیاد پزشکان کارآفرین در این حوزه نیز متعجب خواهید شد.

3. قانون‌گذاری مناسب

هرچند وقتی اخبار و نظرات در مورد قانون‌گذاری و نظارت بر سلامت دیجیتال در نقاط مختلف دنیا را مرور کنید با نقدها و اعتراضات زیادی در مورد آن‌ها روبه‌رو می‌شوید ولی در مقایسه با آنچه ما تجربه می‌کنیم می‌توان گفت قانون‌گذاری و نظارت جهانی مناسب است. در هر صورت نبود ساختار و به رسمیت شناخته نشدن حوزه سلامت دیجیتال در سازمان‌های ناظر، بسیار مشکل‌ساز است. هرچند قوانین نامناسب نیز برای اکوسیستم نوآوری کشنده است. با این حال به‌نظر می‌رسد با وجود سختگیری و بی‌نقص نبودن قوانین در جهان، سیر نوآوری در سلامت دیجیتال همچنان رو به رشد است.

4. رویکرد تخصصی

به مرور پدید آمدن اجزای تخصصی در اکوسیستم سلامت دیجیتال به بلوغ آن کمک به سزایی کرد. شتاب‌دهنده‌ها، شرکت‌های سرمایه‌گذاری جسورانه، سرمایه‌گذاران نیک‌اندیش، مراکز تحقیقاتی، انجمن‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد، رویدادها و گردهم‌آیی‌ها و کارگروه‌ها و کمیته‌ها در سازمان‌های دولتی و نظارتی که به صورت تخصصی و اختصاصی در حوزه سلامت دیجیتال فعالیت می‌کردند از جمله این اجزا بودند. شاید تعجب کنید که تنها در آمریکا در حدود 20 شتاب‌دهنده و انکوباتور تخصصی سلامت دیجیتال وجود دارد.

5. ورود غول‌ها

وقتی حوزه‌ای جذابیت اقتصادی پیدا می‌کند غول‌ها وارد آن می‌شوند. غول‌هایی که امروز به سلامت دیجیتال ورود کرده‌اند از صنایع مختلفی هستند. از یک سو غول‌های تجهیزات پزشکی مانند GE و فیلیپس و غول‌های دارو مانند فایزر و مرک وارد سلامت دیجیتال شده‌اند و از سوی دیگر غول‌های تکنولوژی مانند گوگل، اپل و آمازون توجه ویژه‌ای به این حوزه داشته‌اند. البته شرکت‌های دیگری نیز مانند نایکی و آندرآرمور که غول‌های ورزشی هستند به پلتفرم‌ها و گجت‌های سلامتی بی‌توجه نبوده‌اند. به نظر می‌رسد که شرکت‌های بزرگ بازار رو به رشد سلامت دیجیتال را به خوبی درک کرده‌اند و می‌خواهند حتما سهمی از آن داشته باشند.

در ایران چطور؟

اما برخلاف اکوسیستم سلامت دیجیتال جهان که سیر رو به رشد و آینده روشنی را می‌توان برای آن متصور بود، اکوسیستم سلامت دیجیتال در ایران کمتر با این اقبال رو‌به‌رو بوده است. به نظر می‌رسد ما در ایران شرایطی را که در حدود 15 سال پیش در کشورهای توسعه‌یافته به خصوص در آمریکا وجود داشت تجربه می‌کنیم. امیدواریم با یاد گرفتن از تجربیات دیگران بتوانیم کمی سرعت بلوغ اکوسیستم سلامت دیجیتال در ایران را افزایش دهیم. بدون شک اقدامات بسیاری وجود دارد که باید انجام گیرد و قدم‌های درستی باید برداشته شود تا شرایط برای رشد کسب‌وکار‌های سلامت دیجیتال مناسب گردد.