4 روشی که تکنولوژی، ابزارهای تشخیصی بالینی را متحول می‌کند

تکنولوژی‌های دیجیتال در عرصه‌های مختلف علوم پزشکی و طبابت وارد شده‌اند و کم یا زیاد هر عرصه را متأثر نموده‌اند. یکی از عرصه‌های خودنمایی تکنولوژی در تشخیص‌های بالینی بوده است. به طور کلاسیک تشخیص بیماری‌ها توسط پزشک با گرفتن شرح حال و انجام معاینه و در صورت نیاز انجام آزمایش‌های پاراکلینیکی انجام می‌شود. پزشک با اطلاعاتی که از این منابع به‌دست می‌آورد لیستی از تشخیص‌های افتراقی در ذهن خود تهیه می‌کند و آن‌ها را براساس ملاک‌های مختلف اولویت‌بندی می‌نماید تا در نهایت به محتمل‌ترین تشخیص برسد.

در این بین از قرن‌ها پیش پزشکان برای بهبود دریافت اطلاعات از معاینه بالینی، ابزارهایی را تولید کرده‌اند که از اولین این ابزارها می‌شود به گوشی‌های طبی باستانی اشاره کرد که به شکل لوله‌ای بودند که برای بهبود شنیدن صدای قلب استفاده می‌شدند. ساخت و توسعه ابزارها تشخیصی تا به امروز ادامه داشته و در سال‌های اخیر با ظهور تکنولوژی‌های دیجیتال شاهد ابزارهایی جدید و گاه باور نکردنی هستیم.

برای درک بهتر از اینکه تکنولوژی‌های دیجیتال چگونه ابزارهای تشخیص بالینی را تحت تاثیر قرار داده‌اند آن‌ها را به 4 دسته اصلی تقسیم کرده‌ایم. این 4 دسته شامل 1) بهبود روش‌های قبلی؛ 2) تسهیل استفاده از ابزار؛ 3) ابزارهای جدید برای فرضیات قبلی و 4) روش‌ها و ابزارهای کاملا جدید؛ می‌باشند. در ادامه به معرفی هر دسته می‌پردازیم و در نهایت به این سوال که آیا ابزارهای تشخیص بالینی در آینده نزدیک متحول خواهند شد پاسخ می‌دهیم.

1. بهبود روش‌های قبلی

با استفاده از تکنولوژی‌های دیجیتال به خصوص تکنولوژی هوش مصنوعی می‌توان روش‌های تشخیصی که از پیش وجود داشته و مدام مورد استفاده قرار می‌گیرند را بهبود بخشید. به عنوان مثال ابزارهای کمک‌تشخیصی در رادیولوژی یا پاتولوژی با کمک پردازش تصویر کمک می‌کنند که پزشک بتواند با اطمینان بیشتر تشخیص دهد و احتمال دیده نشدن نشانه‌ای در تصویر یا لام کاهش پیدا کند. ابزارهای کمک‌تشخیصی فقط در پردازش تصاویر ثابت کاربرد ندارند و حتی در تصاویر متحرک مانند سونوگرافی، کولونوسکوپی، آندوسکوپی یا اکوکاردیوگرافی نیز مورد استفاده قرار گرفته‌اند.

یکی از استارتاپ‌هایی که در این زمینه فعالیت می‌کند وکسل‌کلاد (VoxelCloud) نام دارد. این استارتاپ که سال 2016 راه‌اندازی شده است موفق شده برای غربالگری سرطان ریه، غربالگری بیماری‌های شبکیه و آنالیز پلاک‌های عروق قلبی ابزارهای آنالیز تصاویر را تهیه نماید.

2. تسهیل استفاده از ابزارها

تکنولوژی دیجیتال این امکان را فراهم نموده که استفاده از برخی از ابزارها و روش‌های تشخیصی به اندازه‌ای آسان شود که توسط عموم مردم مورد استفاده قرار گیرند و یا آنکه امکان استفاده از آن‌ها در هر محلی به خصوص مناطق دور افتاده فراهم گردد. از این موارد می‌توان به اتوسکوپ یا افتالموسکوپ‌هایی که بر روی گوشی موبایل سوار می‌شوند و با اپلیکیشن خود می‌توانند تصاویر گوش یا شبکیه را تهیه و تحلیل کنند، اشاره کرد. همچنین می‌توان دستگاه‌های سونوگرافی را نام برد که به اندازه یک تلفن همراه کوچک شده‌اند یا ابزارهای ارزان و ساده‌ای که گوشی موبایل را تبدیل به میکروسکوپی با توانایی تشخیص مالاریا در لام خون محیطی می‌کند.

یکی از استارتاپ‌های این دسته سل‌اسکوپ (Cellscope) نام دارد که اتوسکوپی برای انجام معاینات گوش در منزل توسط والدین کودک تهیه کرده است. این ابزار که بر روی گوشی موبایل سوار می‌شود می‌تواند تصویر مناسب از پرده گوش تهیه و آن را تحلیل و برای پزشک ارسال نماید. این استارتاپ سال 2011 فعالیت خود را آغاز نموده است.

3. ابزارهای جدید برای روش‌های شناخته شده

بهتر است این دسته را با معرفی یک مثال استارتاپی آغاز کنیم.

استارتاپ نیرامای (Niramai) یک استارتاپ هندی است که از سال 2016 آغاز به فعالیت کرده است. محصول این استارتاپ یک دستگاه ترموگرافی برای گرفتن تصاویر حرارتی و نرم‌افزار تحلیل این تصاویر برای غربالگری سرطان پستان است. پیش از این نیز دانشمندان می‌دانستند که تومورها را می‌توان در تصاویر حرارتی تشخیص داد ولی چشم انسان قدرت تحلیل و تفاوت گذاشتن میان رنگ‌ها در تصویر حرارتی را ندارد و به راحتی دچار اشتباه می‌شود. در حالی که کامپیوتر از طریق هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی می‌تواند به راحتی و دقت بالا این تصاویر را تحلیل و بسیار زودتر از آنکه تومور در تصاویر ماموگرافی دیده شود آن‌ها را تشخیص دهد.

در این دسته دقیقا به نمونه‌هایی مانند نیرامای اشاره داریم که ابزارهایی برای استفاده از روش‌های قدیمی ارائه‌داده‌اند که تا قبل از این به دلیل نبودن ابزارهای تشخیصی مناسب و به صرفه امکان استفاده از آن روش‌ها وجود نداشت. با استفاده از تکنولوژی می‌توان برخی از این روش‌ها را واقعا مورد استفاده قرار داد. حوزه دیگری که می‌توان تا حدود زیادی در این دسته تصور کرد تحلیل توالی ژنتیکی و شناسایی برخی ژن‌های خاص است.

4. روش‌ها و ابزارهای کاملا جدید

شاید بتوان گفت که تحول اصلی دیجیتال برای ابزارهای تشخیصی در این دسته اتفاق می‌افتد. تکنولوژی‌های دیجیتال امکان فکر کردن به روش‌هایی را به ما داده است که پیشتر در فیلم‌های علمی تخیلی دیده بودیم. تصور کنید که دستگاه دستیار صوتی شما بتواند صدای نفس‌های شما در هنگام خواب را تحلیل کند و اگر اختلالی در نفس‌های شما به وجود آمد که احتمال مشکلی خطرناک مانند سکته قلبی یا آپنه تنفسی را بدهد به اورژانس یا اطرافیان شما اطلاع دهد. این تصور امروزه خیلی دور از واقعیت نیست. چند مثال دیگر از این دسته در ادامه آورده شده است.

استارتاپ آکیلی (Akili) بازی تشخیصی درمانی برای اختلالات شناختی است. این استارتاپ که از سال 2011 شروع به فعالیت نموده است اکنون برای بیش‌فعالی کودکان یک بازی طراحی کرده و ساخته است که امکان تشخیص و تنظیم دوز درمان با بازی را دارد. این بازی در انتظار گرفتن تأیید FDA است و در صورت موفقیت می‌تواند به عنوان تشخیص و درمان تجویز شود.

استارتاپ گرایل (Grail) با استفاده از آزمایش خون غربالگری سرطان انجام می‌دهد. به تازگی کشف شده است که قطعه‌هایی از DNA تومورهای سرطانی در گردش خون رها می‌شوند و معتقد هستند که با استفاده از هوش مصنوعی می‌توان فهمید که این قطعه DNA مربوط به چه توموری است. تعدادی استارتاپ در این حوزه در حال فعالیت هستند و گرایل یکی از آن‌ها است که توانسته رشد خوب و جذب سرمایه بسیار عالی داشته باشد. گرایل در حال حاضر مشغول انجام کارآزمایی‌های بالینی چند مرکزی بسیار بزرگ برای تکمیل دیتابیس خود است.

استارتاپ ماینداسترانگ (Mindstrong) یک راهکار نوآورانه در زمینه تشخیص زودهنگام اختلالات روانی است. این استارتاپ توانسته با تحلیل نحوه استفاده فرد از گوشی موبایل خود و به خصوص الگوی لمس گوشی نشانه‌های اختلال را حتی پیش از آنکه خود فرد متوجه چیزی شود شناسایی نماید. این استارتاپ در سال 2014 توسط سه پزشک کارآفرین بنیان‌گذاری شده است.

آیا ابزارهای تشخیصی متحول خواهند شد؟

با مروری بر مثال‌های گفته شده می‌توان دریافت که تکنولوژی‌های دیجیتال به آرامی در حال نفوذ در ابزارهای تشخیصی موجود هستند و جای خود را به عنوان ابزارهای کمک تشخیصی و یا ارتقا دهنده آن‌ها پیدا کرده‌اند، ولی به‌نظر می‌رسد که در آینده‌ای نزدیک باید شاهد روش‌ها و ابزارهای بسیار جدید، نوآورانه و حتی غیرقابل تصوری باشیم که به واسطه وجود تکنولوژی معرفی می‌گردند. هرچند همیشه ایجاد ابزارهای تشخیصی جدید همراه با افزایش هزینه‌های سیستم سلامت و بیماران بوده است ولی با توجه به ماهیت تکنولوژی‌های دیجیتال و رسالت آن‌ها به‌نظر می‌رسد که بسیاری از راهکارهای تشخیصی دیجیتالی صرفه اقتصادی مناسبی را بتوانند ایجاد کنند. در نهایت می‌توان انتظار تحولاتی شگرف در حوزه ابزارهای تشخیصی در چند سال آینده را داشت، هرچند این موضوع کاملا بستگی به آمادگی سیستم‌های سلامت و جامعه پزشکی برای پذیرش آن‌ها دارد.