شوماخر هم که باشی، گواهینامه ات...

زمانی که دیگر معاینه چشم کافی نیست!

ایده این نوشته از کجا اومد؟

ترم گذشته با یه استادی درس داشتیم (خانم دکتر زهرا طبیبی[1]) که تو حوزه رفتارهای ترافیکی کار می کنند و ما باید یه کار پژوهشی بهشون تحویل می دادیم، من دوتا دغدغه داشتم تو این حوزه، اولیش این بود که دودی کردن شیشه اتومبیل آیا تاثیر قابل توجهی بر روی آمار تصادفات-خصوصا با عابرین پیاده- داره؟

این سوال از اونجا برام ایجاد شد که وقتی خودم می خوام از جلوی خودرویی عبور کنم که شیشه اش دودی دچار ابهام می شم چون نمی تونم با دیدن چهره راننده از شیشه کناری متوجه بشم که آیا حواسش به من هست یا نه؟ (شرایط وقتی بدتر می شه که راننده محترم راهنما هم نمی زنه و تو نمی دونی قراره چی کار کنه؟! ) و هیچ ارتباط چشمیی تا وقتی که درست مقابل شیشه جلویی خودرو قرار نگرفته باشی با راننده برقرار نمیشه (که البته برقراری ارتباط چشمی با راننده در این لحظه-اگر راننده حواسش تا حالا نبوده باشه- عملا نوشدارو بعد مرگ سهراب!!!!? فاتحههههههه.....)

خلاصه ما یه جست و جوی اولیه انجام دادیم در این ارتباط و چیز خیلی زیادی دستگیرمان نشد، بلکه بیشتر تبلیغ دودی کردن شیشه خودرو در سایتهای خارجی و داخلی یافت شد(شاید باید بیشتر و بهتر می گشتم)!!!

اینگونه شد که رفتم سر موضوع دوم... و سوال این بود: با توجه به روند صعودی میانگین سنی جامعه و افزایش نقایص شناختی و بیماری هایی نظیر آلزهایمر، تاثیر این اختلالات روی رانندگی چطوریه؟ و آیا اصلا ارزیابی های موجود برای تشخیص مشکلات رانندگی این افراد کافی و مناسب هستند؟

آنچه که در ادامه میاید مختصری است از آنچه که در این راستا مطالعه کردم:

رفتارهای خطرناک رانندگی ناشی از دمانس(1)

رانندگی، یک فعالیت پیچیده است که به چندین توانایی و مهارت نیاز دارد، مانند:

• واکنش های سریع،
• توانایی تقسیم توجه بین چند کار(به عنوان مثال، تماشای چراغ راهنمایی و عابران پیاده به طور همزمان، در حالی که پای خود را روی ترمز نگه داشته­ اید)،
• قضاوت مناسب،
• درک و توانایی یادآوری قوانین راه،
• توانایی یافتن مقصد
• بینایی و شنوایی کافی.

مهارت رانندگی در افرادی که سال ‌ها رانندگی کرده‌ اند، بصورت یک مهارت خودکار در میاید؛ با این ­حال، با پیشرفت دمانس، توانایی‌ های فرد، مانند سطح تمرکز، قضاوت، جهت‌ گیری، ادراک و توانایی بدنی(که همه مهارت ‌هایی مهم و ضروری برای رانندگی محسوب می ­شوند) تغییر می‌ کند؛ درنتیجه، صرف نظر از مهارت و تجربه رانندگی، قبل از شروع علائم دمانس، این اختلال، فرد را در معرض خطر بیشتری برای رفتارهای زیر قرار می دهد:

• کند شدن زمان پاسخ،
• تخلفات رانندگی،
• صرف زمان زیاد برای رسیدن به مقصد یا حتی نرسیدن به مقصد،
• رانندگی خیلی آهسته یا خیلی سریع،
• رانندگی در محل تابلوهای ایست یا عبور از چراغ قرمز،
• توقف هنگام سبز بودن چراغ راهنمایی و رانندگی،
• مشکل در همسو شدن با ترافیک،
• گردش به چپ در مواجهه با ترافیک روبرو و نایستادن برای عبور عابران پیاده از تقاطع (البته این مورد برای خارجی ها عجیبه، اینجا خیلی غیر عادی نیست که راننده برای عبور عابر بخت برگشته توقف نکنه!!!)

درمجموع، این رفتارها می توانند خطر تصادف را افزایش دهند و باعث آسیب جدی و یا حتی مرگ فرد مبتلا و سایرین شوند. وقتی توانایی ‌های فرد به حدی تغییر کرده است که احتمال تصادف بیشتر می‌ شود، دیگر ادامه رانندگی برای فرد مبتلا ایمن و مناسب نخواهد بود و باید هر چه سریع­ تر رانندگی را متوقف کرد.

علائمی که نشان می دهد فرد باید رانندگی را متوقف کند عبارتند از (2):

• فرورفتگی و خط و خش جدید روی خودرو
• صرف زمان طولانی برای انجام یک کار ساده و ناتوانی در توضیح علت، که ممکن است نشان دهنده گم شدن فرد باشد.
• جریمه یا افزایش حق بیمه خودرو
• نظرات دوستان و همسایگان در مورد رانندگی
• سرعت زیاد یا تغییر مسیر ناگهانی
• گیج شدن در هنگام فشار دادن پدال ترمز و گاز
• توصیه­ های پزشکی برای اصلاح عادات رانندگی
• سایر مشکلات سلامتی که ممکن است بر توانایی رانندگی تأثیر بگذارد، مانند تغییر در بینایی، شنوایی یا تحرک.

باتوجه به ماهیت رانندگی و بستر خطرآفرین راه و جاده، وقوع هریک از موارد فوق ممکن است منجر به حادثه ­ای جبران ­ناپذیر گردد و لذا بسیار مهم است که زمانی که فرد مبتلا به دمانس، دیگر قادر به رانندگی ایمن نیست به ­موقع و دقیق تشخیص داده شود؛ اما مطالعه پژوهش های انجام گرفته، حاکی از آن است که آزمون­ های رایج برای تشخیص دمانس به تنهایی نمی­ توانند، به ارزیابی مناسب رانندگی در مبتلایان بپردازند، به عنوان مثال نتیجه پژوهش پیرزما[2] و همکاران(2018) حاکی از آن است که MMSE (آزمون کوتاه وضعیت ذهنی- اگر نمیدونید چیه و یا فراموش کردید! اوصیکم بالمطالب القبلیه? Such as: یک لحظه صبر کن شاید حافظه مقصر باشد- قسمت سوم) به تنهایی ارزش پیش ‌بینی‌ کنندگی کافی برای تشخیص صلاحیت رانندگی در بیماران مبتلا به بیماری آلزهایمر خیلی خفیف تا خفیف را ندارد و لذا این تشخیص، مستلزم ارزیابی‌ های جامع برای تعیین صلاحیت رانندگی در یک محیط بالینی است. (3)

یکی از روش­ هایی که به ارزیابی جامع­تر و تشخیص دقیق­تر مهارت رانندگی در مبتلایان به دمانس کمک می­ کند استفاده از تکنولوژی­ هایی نظیر واقعیت مجازی[3] (VR) است. واضح است که این تکنولوژی درعین فراهم آوردن یک محیط شبیه­ تر و واقعی­ تر به محیط اصلی رانندگی، از ایمنی لازم، نیز برخوردار است. مرور پیشینه نیز بر این مطلب، صحه می­ گذارد به عنوان مثال، کلی[4] و همکاران(2020)، از مطالعه مروری خود که با هدف بررسی کاربرد واقعیت مجازی شناور(iVR) [5] در ارزیابی و درمان بیماری آلزهایمر اجرا شده است، اینگونه نتیجه گرفته ­اند:

«واقعیت مجازی شناور، به عنوان یک روش مناسب برای ارزیابی افراد مسن و افراد مبتلا به آلزهایمر در حال ظهور است.» (4)

در مطالعه مروری دیگری که جانسون[6]و همکاران(2021) بر روی نقش واقعیت مجازی در غربالگری، تشخیص و توانبخشی نقص حافظه فضایی[7]، انجام دادند، مشخص شد، که روش‌ های واقعیت مجازی می‌ توانند به عنوان یک ابزار غربالگری و تشخیص شناختی برای MCI (نقص خفیف شناختی)و AD (بیماری آلزهایمر) استفاده شوند. (5)

........................................................................................................................................

یه نتیجه گیری شیک هم در انتها انجام بدم....

باتوجه به رشد جمعیت سالمندان (در کل دنیا و نیز روند نگران­ کننده پیرشدن جمعیت کشور ما) و افزایش بیماری­ های مرتبط با شناخت و حافظه و خطرات بالقوه ­ای که عدم تشخیص به موقع ناتوانی رانندگی در مبتلایان، در پی دارد، ضروری است که از روش­ های مناسب­ تری برای ارزیابی و تشخیص این مهارت استفاده شود؛ باتوجه به ماهیت رانندگی و بستر خطرآفرین ارزیابی آن و نیز عدم توانمندی مناسب آزمون­ های شناختی مرسوم برای ارزیابی دمانس، به منظور تشخیص دقیق زمان منع رانندگی، بهره ­گیری از یک ابزار ایمن و دقیق، بسیار اهمیت دارد.

اما بررسی من نشون میده که، متاسفانه در این حوزه پژوهش ­های کافی و قابل تاملی در جامعه ما، انجام نشده?.

دوستان این گوی و این میدان پژوهش....

پینوشت

• اسم استاد رو نوشتم شاید کسی علاقه مند بود در این زمینه همکاری پژوهشی داشته باشه، بتونه پیداشون کنه.?
• در مورد سوال اول، اگر مطلبی یا نکته ای دارید خوشحال میشم بیشتر بدونم، یا شاید بتونه ایده پژوهشی شما باشه.?
• در مورد بحث ارزیابی رانندگی در ایران تا جایی که میدونم گویا فقط افراد مدارک میبرن دفاتر پیشخوان و نهایتا با یه معاینه مختصر چشم و...(بگذریم که همین رو هم برخی از پزشکان محترم در حدّ رفع تکلیف انجام می دن) گواهینامه رو تمدید میکنن و اصلا به این اختلالات توجه نمیشه، درسته؟ اگر همچنان رویه همین باشه به نظرم میاد که لازم (حداقل برای سالمندان) این روند بازنگری و تصحیح بشه.??

[1] https://scholar.google.com/citations?user=PezXMucAAAAJ&hl=en

[2] Piersma

[3] Virtual Reality

[4] Clay

[5] Immersive virtual reality

واقعیت مجازی شناور(Immersive VR) ارائه یک محیط مصنوعی است که به اندازه کافی برای جایگزینی با محیط واقعی کاربران متقاعدکننده است تا بتوانند ناباوری را به حالت تعلیق درآورند و به طور کامل با محیط ایجادشده درگیر شوند.

[6] Jonson

[7] Spatial Memory Deficits

مراجع

• 1-https://alzheimer.ca/en/help-support/im-living-dementia/managing-changes-your-abilities/driving-dementia
• 2- https://www.nia.nih.gov/ national institute on aging
• 3- Piersma D, Fuermaier AB, de Waard D, De Deyn PP, Davidse RJ, De Groot J, Doumen MJ, Bredewoud RA, Claesen R, Lemstra AW, Vermeeren A. The MMSE should not be the sole indicator of fitness to drive in mild Alzheimer’s dementia. Acta Neurologica Belgica. 2018 Dec;118(4):637-42.
• 4- Clay F, Howett D, FitzGerald J, Fletcher P, Chan D, Price A. Use of immersive virtual reality in the assessment and treatment of Alzheimer’s disease: A systematic review. Journal of Alzheimer's Disease. 2020 Jan 1;75(1):23-43.
• 5- Jonson M, Avramescu S, Chen D, Alam F. The Role of Virtual Reality in Screening, Diagnosing, and Rehabilitating Spatial Memory Deficits. Frontiers in Human Neuroscience. 2021 Feb 5;15:628818.